Appendix:Uyghur Swadesh list
This is a Swadesh list of words in Uyghur, compared with definitions in English.
Presentation
[edit]- For further information, including the full final version of the list, read the Wikipedia article: Swadesh list.
American linguist Morris Swadesh believed that languages changed at measurable rates and that these could be determined even for languages without written precursors. Using vocabulary lists, he sought to understand not only change over time but also the relationships of extant languages. To be able to compare languages from different cultures, he based his lists on meanings he presumed would be available in as many cultures as possible. He then used the fraction of agreeing cognates between any two related languages to compute their divergence time by some (still debated) algorithms. Starting in 1950 with 165 meanings, his list grew to 215 in 1952, which was so expansive that many languages lacked native vocabulary for some terms. Subsequently, it was reduced to 207, and reduced much further to 100 meanings in 1955. A reformulated list was published posthumously in 1971.
List
[edit]| № | English | Uyghur ئۇيغۇرچە (uyghurche) edit (207) |
|---|---|---|
| 1 | I (1sg) | مەن (men) |
| 2 | you (2sg) | سەن (sen), سىز (siz) (polite), سىلى (sili) (honorific) |
| 3 | he, she, it (3sg) | ئۇ (u) |
| 4 | we (1pl) | بىز (biz) |
| 5 | you (2pl) | سىلەر (siler), سىزلەر (sizler) (polite), ھەر قايسىلىرى (her qaysiliri) (honorific) |
| 6 | they (3pl) | ئۇلار (ular) |
| 7 | this | بۇ (bu) |
| 8 | that | ئۇ (u) |
| 9 | here | بۇ يەردە (bu yerde) |
| 10 | there | ئۇ يەردە (u yerde) |
| 11 | who | كىم (kim) |
| 12 | what | نېمە (nëme) |
| 13 | where | قەيەردە (qeyerde) |
| 14 | when | قاچان (qachan), قانچىدە (qanchide), نەچچىدە (nechchide) |
| 15 | how | قانداق (qandaq) |
| 16 | not | يوق (yoq), ئەمەس (emes) |
| 17 | all | ھەممە (hemme) (Persian), بارچە (barche), پۈتۈن (pütün), بارلىق (barliq) |
| 18 | many | كۆپ (köp) |
| 19 | some | بىر قانچە (bir qanche) (a few), ئازراق (azraq) (lit. fewer), بەزى (bezi) (Arabic) |
| 20 | few | ئاز (az) |
| 21 | other | باشقا (bashqa), ئۆزگە (özge), ئارتۇق (artuq) |
| 22 | one | بىر (bir) |
| 23 | two | ئىككى (ikki) |
| 24 | three | ئۈچ (üch) |
| 25 | four | تۆت (töt) |
| 26 | five | بەش (besh) |
| 27 | big | چوڭ (chong) (older), يوغان (yoghan), بۈيۈك (büyük), زور (zor) (Persian) |
| 28 | long | ئۇزۇن (uzun) |
| 29 | wide | كەڭ (keng) |
| 30 | thick | قېلىن (qëlin) |
| 31 | heavy | ئېغىر (ëghir) |
| 32 | small | كىچىك (kichik) |
| 33 | short | قىسقا (qisqa) |
| 34 | narrow | تار (tar) |
| 35 | thin | ئىنچىكە (inchike), يۇپقا (yupqa) |
| 36 | woman | ئايال (ayal) (Arabic) |
| 37 | man (adult male) | ئەر (er), ئەركەك (erkek) |
| 38 | man (human being) | ئىنسان (insan), كىشى (kishi) |
| 39 | child | بالا (bala) |
| 40 | wife | خوتۇن (xotun) (Mong.), ئايال (ayal) (woman), يولداش (yoldash) (spouse) |
| 41 | husband | يولداش (yoldash) (spouse), ئەر (er) (man) |
| 42 | mother | ئانا (ana) |
| 43 | father | دادا (dada), ئاتا (ata) |
| 44 | animal | ھايۋان (haywan) (Arabic), جانلىق (janliq) (Persian) |
| 45 | fish | بېلىق (bëliq) |
| 46 | bird | قۇش (qush) |
| 47 | dog | ئىت (it) |
| 48 | louse | پىت (pit) |
| 49 | snake | يىلان (yilan) |
| 50 | worm | قۇرۇت (qurut) |
| 51 | tree | دەرەخ (derex) (Persian), ياغاچ (yaghach) (wood, lumber) |
| 52 | forest | ئورمان (orman), جاڭگال (janggal) |
| 53 | stick | چوقماق (choqmaq), تاياق (tayaq) (stick, cane), سويلا (soyla) (twig), چىۋىق (chiwiq) (twig) |
| 54 | fruit | مەۋە (mewe) (Persian), يەل-يېمىش (yel-yëmish) |
| 55 | seed | ئۇرۇق (uruq), تۇخۇم (tuxum) (human's seed, sperm) |
| 56 | leaf | يوپۇرماق (yopurmaq), ياپراق (yapraq) |
| 57 | root | يىلتىز (yiltiz), تۈپ (tüp) |
| 58 | bark (of a tree) | قوۋزاق (qowzaq) |
| 59 | flower | گۈل (gül) (Persian), چېچەك (chëchek) (esp. blossoms of trees) |
| 60 | grass | ئوت (ot), ئوت-چۆپ (ot-chöp), چۆپ (chöp) |
| 61 | rope | ئارقان (arqan), ئارغامچا (arghamcha) |
| 62 | skin | تېرە (tëre) |
| 63 | meat | گۆش (gösh) (Persian), ئەت (et) (flesh) |
| 64 | blood | قان (qan) |
| 65 | bone | سۆڭەك (sö'ngek) |
| 66 | fat (noun) | ياغ (yagh), ماي (may) |
| 67 | egg | تۇخۇم (tuxum) |
| 68 | horn | مۈڭگۈز (münggüz) |
| 69 | tail | قۇيرۇق (quyruq) |
| 70 | feather | پەي (pey) |
| 71 | hair | چاچ (chach) (of a person's head), تۈك (tük), قىل (qil) (bristles) |
| 72 | head | باش (bash) |
| 73 | ear | قۇلاق (qulaq) |
| 74 | eye | كۆز (köz) |
| 75 | nose | بۇرۇن (burun) |
| 76 | mouth | ئاغىز (aghiz) |
| 77 | tooth | چىش (chish) |
| 78 | tongue (organ) | تىل (til) |
| 79 | fingernail | تىرناق (tirnaq), تىيماق (tiymaq) |
| 80 | foot | ئاياق (ayaq) |
| 81 | leg | پۇت (put) |
| 82 | knee | تىز (tiz) |
| 83 | hand | قول (qol) |
| 84 | wing | قانات (qanat) |
| 85 | belly | قورساق (qorsaq), قارىن (qarin) (colloquial) |
| 86 | guts | ئۈچەي (üchey) (intestine) |
| 87 | neck | بويۇن (boyun) |
| 88 | back | ئارقا (arqa) |
| 89 | breast | ئەمچەك (emchek) (female), كۆكرەك (kökrek) (human), تۆش (tösh) (animal), كۆكسى (köksi) (human) |
| 90 | heart | يۈرەك (yürek) |
| 91 | liver | جىگەر (jiger) (Persian), بېغىر (bëghir) |
| 92 | to drink | ئىچمەك (ichmek) |
| 93 | to eat | يىمەك (yimek), يېمەك (yëmek) |
| 94 | to bite | چىشلىمەك (chishlimek) |
| 95 | to suck | ئەممەك (emmek) (breast), شورىماق (shorimaq) (on a straw) |
| 96 | to spit | تۈكۈرمەك (tükürmek) |
| 97 | to vomit | قۇسماق (qusmaq) |
| 98 | to blow | پۈۋدىمەك (püwdimek) |
| 99 | to breathe | نەپەس ئالماق (nepes almaq), دەم ئالماق (dem almaq) |
| 100 | to laugh | كۈلمەك (külmek) |
| 101 | to see | كۆرمەك (körmek) |
| 102 | to hear | ئاڭلىماق (anglimaq) |
| 103 | to know | بىلمەك (bilmek) |
| 104 | to think | ئويلىماق (oylimaq), پىكىر قىلماق (pikir qilmaq) |
| 105 | to smell | پۇرىماق (purimaq) (sniff, smell) |
| 106 | to fear | قورقماق (qorqmaq) |
| 107 | to sleep | ئۇخلىماق (uxlimaq) |
| 108 | to live | ياشىماق (yashimaq) |
| 109 | to die | ئۆلمەك (ölmek) |
| 110 | to kill | ئۆلتۈرمەك (öltürmek) |
| 111 | to fight | سوقۇشماق (soqushmaq), ئۇرۇشماق (urushmaq) |
| 112 | to hunt | ئوۋلىماق (owlimaq) |
| 113 | to hit | ئۇرماق (urmaq) |
| 114 | to cut | كەسمەك (kesmek), قىيماق (qiymaq) (with a pair of scissors) |
| 115 | to split | يارماق (yarmaq) |
| 116 | to stab | تىقماق (tiqmaq) (to insert), سانجىماق (sanjimaq), پىچاقلىماق (pichaqlimaq) |
| 117 | to scratch | تىرناقلىماق (tirnaqlimaq) |
| 118 | to dig | kolimaq, قازماق (qazmaq) |
| 119 | to swim | سۇ ئۈزمەك (su üzmek) |
| 120 | to fly | ئۇچماق (uchmaq) |
| 121 | to walk | ماڭماق (mangmaq), يۈرمەك (yürmek) |
| 122 | to come | كەلمەك (kelmek) |
| 123 | to lie (as in a bed) | ياتماق (yatmaq) |
| 124 | to sit | ئولتۇرماق (olturmaq) |
| 125 | to stand | تۇرماق (turmaq) |
| 126 | to turn (intransitive) | بۇرىماق (burimaq), ئۆرۈمەك (örümek) (from one side to another), ئايلاندۇرماق (aylandurmaq), پېقىراتماق (pëqiratmaq) |
| 127 | to fall | چۈشمەك (chüshmek), يىقىلماق (yiqilmaq), غۇلىماق (ghulimaq) |
| 128 | to give | بەرمەك (bermek) |
| 129 | to hold | تۇتماق (tutmaq) |
| 130 | to squeeze | قىسماق (qismaq), سىقماق (siqmaq) |
| 131 | to rub | سۈركىمەك (sürkimek) |
| 132 | to wash | يۇيماق (yuymaq) |
| 133 | to wipe | سۈرتمەك (sürtmek) |
| 134 | to pull | تارتماق (tartmaq) |
| 135 | to push | ئىتتەرمەك (ittermek) |
| 136 | to throw | تاشلىماق (tashlimaq), ئاتماق (atmaq) |
| 137 | to tie | باغلىماق (baghlimaq) |
| 138 | to sew | تىكمەك (tikmek) |
| 139 | to count | سانىماق (sanimaq) |
| 140 | to say | دېمەك (dëmek), ئېيتماق (ëytmaq) |
| 141 | to sing | ناخشا ئېيتماق (naxsha ëytmaq), سايرىماق (sayrimaq) |
| 142 | to play | ئوينىماق (oynimaq) |
| 143 | to float | لەيلىمەك (leylimek) (float,drift), ئۈزمەك (üzmek), لەپىلدىمەك (lepildimek) (flutter, wave, flap) |
| 144 | to flow | ئاقماق (aqmaq) |
| 145 | to freeze | توڭلىماق (tonglimaq) |
| 146 | to swell | كۆپمەك (köpmek) (swell, bloat), قاپارماق (qaparmaq) (to blister), ئىششىماق (ishshimaq) |
| 147 | sun | كۈن (kün), قۇياش (quyash) (Persian) |
| 148 | moon | ئاي (ay) |
| 149 | star | يۇلتۇز (yultuz) |
| 150 | water | سۇ (su) |
| 151 | rain | يامغۇر (yamghur) |
| 152 | river | دەريا (derya) (Persian) |
| 153 | lake | كۆل (köl) |
| 154 | sea | دېڭىز (dë'ngiz) |
| 155 | salt | تۇز (tuz) |
| 156 | stone | تاش (tash) |
| 157 | sand | قۇم (qum) |
| 158 | dust | چاڭ (chang), توزاڭ (tozang) |
| 159 | earth | توپا (topa), تۇپراق (tupraq), يېر (yër) |
| 160 | cloud | بۇلۇت (bulut) |
| 161 | fog | تۇمان (tuman) |
| 162 | sky | ئاسمان (asman) (Persian), كۆك (kök) (blue, sky) |
| 163 | wind | شامال (shamal) (Arabic), شەلكىن شامال (shelkin shamal) (breeze) |
| 164 | snow | قار (qar) |
| 165 | ice | مۇز (muz) |
| 166 | smoke | تۈتۈن (tütün), ئىس (is) |
| 167 | fire | ئوت (ot), ئاتەش (atesh) (literary, Persian) |
| 168 | ash | كۈل (kül) |
| 169 | to burn | كۆيمەك (köymek), يانماق (yanmaq) |
| 170 | road | يول (yol) |
| 171 | mountain | تاغ (tagh) |
| 172 | red | قىزىل (qizil) |
| 173 | green | يېشىل (yëshil) |
| 174 | yellow | سېرىق (sëriq) |
| 175 | white | ئاق (aq) |
| 176 | black | قارا (qara), سىياھ رەڭ (siyah reng) (Persian) |
| 177 | night | تۈن (tün), كېچە (këche) (night; yesterday), كېچ (këch) (late, dusk, evening) |
| 178 | day | كۈن (kün) |
| 179 | year | يىل (yil) |
| 180 | warm | ئىللىق (illiq), ئىلمان (ilman) |
| 181 | cold | سوغ (sogh), سوغۇق (soghuq) |
| 182 | full | تولۇق (toluq) |
| 183 | new | يېڭى (yë'ngi) |
| 184 | old | كونا (kona) (of things, Persian), ئەسكى (eski) (ramshackle, vicious) |
| 185 | good | ياخشى (yaxshi), ياراملىق (yaramliq), ئىزگۈ (izgü) (literary) |
| 186 | bad | يامان (yaman), يارامسىز (yaramsiz), ناچار (nachar), ئوسال (osal) |
| 187 | rotten | چىرىك (chirik), چىرىگەن (chirigen) |
| 188 | dirty | كىر (kir), مەينەت (meynet) (Arabic?), پاسكىنا (paskina) |
| 189 | straight | ئۇدۇل (udul), تۈز (tüz) |
| 190 | round | دوملاق (domlaq), يۇمىلاق (yumilaq) |
| 191 | sharp (as a knife) | كەسكىن (keskin), ئۆتكۈر (ötkür), ئىتتىك (ittik) |
| 192 | dull (as a knife) | ئۆتمەس (ötmes), قاشاڭ (qashang) |
| 193 | smooth | تەكشى (tekshi) (Mong.?), سىلىق (siliq) |
| 194 | wet | ھۆل (höl), نەم (nem) |
| 195 | dry | قۇرۇق (quruq), قۇرغاق (qurghaq) |
| 196 | correct | توغرا (toghra), دۇرۇس (durus) |
| 197 | near | يېقىن (yëqin) |
| 198 | far | يىراق (yiraq), ئۇزاق (uzaq) |
| 199 | right | ئوڭ (ong) |
| 200 | left | سول (sol) |
| 201 | at | -دا/-دە/-تا/-تە (-da/-de/-ta/-te) |
| 202 | in | ئىچىدە (ichide), ئىچرە (ichre) (literary), -دا/-دە/-تا/-تە (-da/-de/-ta/-te) |
| 203 | with | بىلەن (bilen) |
| 204 | and | ۋە (we) (Arabic or Persian), ھەم (hem), يەنە (yene) |
| 205 | if | -سا/-سە (-sa/-se), ئەگەر (eger) (Persian) |
| 206 | because | -غاچقا (-ghachqa), -گەچكە (-gechke), -قاچقا (-qachqa), -كەچ (-kech), چۈنكى (chünki) (Persian) |
| 207 | name | ئات (at), ئىسىم (isim) (Arabic), نام (nam) (Persian) |