Jump to content

𐽲𐽶𐽴𐽶𐾁

From Wiktionary, the free dictionary
(Redirected from 𐽲𐾄𐽶𐽴𐽶𐾁)

Old Uyghur

[edit]

Alternative forms

[edit]

Etymology

[edit]

From 𐽷𐽶𐽴𐽰𐽾𐽹𐽰𐽷 (kïzar-, to redden, to get hot, to get fried) +‎ -𐽶𐾁 (-ïl). Ultimately from Proto-Turkic *kïŕïl (red), similarly from *kï̄ŕ- (to be hot, to glow, to redden). Compare the identical suffixation in 𐽶𐽰𐽿𐽶𐾁 (yaš- + -ïl).

Cognates 𐽷𐽶𐽴𐽰𐽹𐽳𐽷 (kïzamuk, measles, rubella), 𐽷𐽶𐽴𐽰𐽾𐾀𐽹𐽰𐽷 (kïzartmak, to fry, to make hot and glow), 𐽷𐽶𐽴𐽲𐽰𐽺 (kïzgan, rose (color), pink), 𐽷𐽶𐽴𐽷𐽳𐽾𐽹𐽰𐽷 (kïzgurmak, to embarrass) and 𐽷𐽶𐽴𐽷𐽳𐾀 (kïzgut, punishment) suggest a common verb root 𐽲𐽶𐽴𐽹𐽰𐽷* (*kïzmak, "to turn red"), however, such a verb is not attested.

Written forms with gimel-heth (𐽲) suggest a more uvular or a voiced pronunciation of the initial k-, while forms with kaph (𐽷) suggest a more velar or an unvoiced articulation.

Adjective

[edit]

𐽲𐽶𐽴𐽶𐾁 (qyzyl /kïzïl/)

  1. red
  2. red-hot
  3. raw, unprocessed (of meat)
    𐽰𐽳𐾁 𐽰𐽾 𐽲𐽶𐽴𐽶𐾁 𐽰𐽸 𐾀𐽰𐽺𐽽𐽳𐽲 𐽶𐽶𐽶𐽳𐽾 𐽰𐽾𐽸𐽶 𐾈
    ʾwl ʾr qyzyl ʾd tʾncwq yyywr ʾrdy
    /Ol er kïzïl et tančug yéyür erdi./
    That man was eating small slices of raw meat.

Noun

[edit]

𐽲𐽶𐽴𐽶𐾁 (kïzïl /qyzyl/)

  1. (anatomy) menstrual discharge, period blood
    𐽶𐽳𐽾𐽳𐽺𐽷 𐽲𐾄𐽶𐽴𐽶𐾁 𐾀𐽶𐽷𐾁𐽶𐾁𐽰𐽾
    ywrwnk q̈yzyl tyklylʾr
    /Yürüŋ kïzïl tigléler./
    Reproductive cores of men (sperm) and women (menstrual blood).

Declension

[edit]
Declension of 𐽲𐽶𐽴𐽶𐾁
singular definite plural
nominative 𐽲𐽶𐽴𐽶𐾁 (qyzyl) 𐽲𐽶𐽴𐽶𐾁𐾁𐽰𐽾 (qyzyllʾr)
genitive 𐽲𐽶𐽴𐽶𐾁𐽺𐽶𐽺𐽷 (qyzylnynk) 𐽲𐽶𐽴𐽶𐾁𐾁𐽰𐽾𐽺𐽶𐽺𐽷 (qyzyllʾrnynk)
dative 𐽲𐽶𐽴𐽶𐾁𐽷𐽰 (qyzylkʾ) 𐽲𐽶𐽴𐽶𐾁𐾁𐽰𐽾𐽷𐽰 (qyzyllʾrkʾ)
accusative 𐽲𐽶𐽴𐽶𐾁𐽶𐽲 (qyzylyq)
𐽲𐽶𐽴𐽶𐾁𐽺𐽶 (qyzylny)
𐽲𐽶𐽴𐽶𐾁𐾁𐽰𐽾𐽶𐽲 (qyzyllʾryq)
𐽲𐽶𐽴𐽶𐾁𐾁𐽰𐽾𐽺𐽶 (qyzyllʾrny)
locative 𐽲𐽶𐽴𐽶𐾁𐾀𐽰 (qyzyltʾ) 𐽲𐽶𐽴𐽶𐾁𐾁𐽰𐽾𐾀𐽰 (qyzyllʾrtʾ)
ablative 𐽲𐽶𐽴𐽶𐾁𐾀𐽶𐽺 (qyzyltyn) 𐽲𐽶𐽴𐽶𐾁𐾁𐽰𐽾𐾀𐽶𐽺 (qyzyllʾrtyn)
instrumental 𐽲𐽶𐽴𐽶𐾁𐽶𐽺 (qyzylyn) 𐽲𐽶𐽴𐽶𐾁𐾁𐽰𐽾𐽶𐽺 (qyzyllʾryn)
equative 𐽲𐽶𐽴𐽶𐾁𐽽𐽰 (qyzylcʾ)
directive 𐽲𐽶𐽴𐽶𐾁𐽷𐽰𐽾𐽳 (qyzylkʾrw)
similative 𐽲𐽶𐽴𐽶𐾁𐾁𐽰𐽶𐽳 (qyzyllʾyw)

Compound terms

[edit]

Derived terms

[edit]

See also

[edit]
Colors in Old Uyghur · 𐽼𐽳𐽸𐽳𐽲 (pwdwq /⁠bodug⁠/), 𐽰𐽳𐽶𐽺𐽷 (ʾwynk /⁠öŋ⁠/) (layout · text)
     𐽰𐽰𐽲 (ʾʾq /⁠ak⁠/), 𐽽𐽰𐽲𐽰𐽺 (cʾqʾn /⁠čagan⁠/), 𐽲𐽶𐽿𐽲𐽰 (qyšqʾ /⁠kïšga⁠/), 𐽶𐽳𐽾𐽳𐽺𐽷 (ywrwnk /⁠yürüŋ⁠/)      𐽼𐽳𐽴 (pwz /⁠boz⁠/), 𐽷𐽳𐽶𐽷 (kwyk /⁠kök⁠/)      𐽲𐽰𐽾𐽰 (qʾrʾ /⁠kara⁠/)
             𐽰𐽰𐾁 (ʾʾl /⁠al⁠/), 𐽽𐽳𐽴𐽰 (cwzʾ /⁠čuza⁠/), 𐽲𐽶𐽴𐽲𐽶𐾁 (qyzqyl /⁠kïzgïl⁠/), 𐽲𐽶𐽴𐽶𐾁 (qyzyl /⁠kïzïl⁠/)              𐽰𐽰𐾁 𐽻𐽰𐽾𐽶𐽲 (ʾʾl sʾryq /⁠al sarïg⁠/), 𐽰𐽰𐽾 (ʾʾr /⁠ar⁠/), 𐽼𐽳𐽴𐽶𐽾𐽲𐽳 (pwzyrqw /⁠bozïrgu⁠/), 𐽶𐽰𐽲𐽶𐽴 (yʾqyz /⁠yagïz⁠/)              𐽻𐽰𐽾𐽶𐽲 (sʾryq /⁠sarïg⁠/), 𐽷𐽾𐽰𐽴𐽰𐽷𐽲 (krʾzʾkq /⁠karaža⁠/)
                          𐽷𐽳𐽶𐽷 (kwyk /⁠kök⁠/), 𐽶𐽰𐽿 (yʾš /⁠yaš⁠/), 𐽶𐽰𐽿𐽶𐾁 (yʾšyl /⁠yašïl⁠/), 𐽴𐽾𐽲𐽳𐽺𐽽 (zrqwnc /⁠zargunč⁠/)             
             𐽽𐽰𐽽 (cʾc /⁠čač⁠/)              𐽽𐽰𐽷𐽶𐽾 (cʾkyr /⁠čakïr⁠/), 𐽷𐽳𐽶𐽷 (kwyk /⁠kök⁠/)              𐽷𐽳𐽶𐽷𐽳𐽿 (kwykwš /⁠köküš⁠/), 𐽾𐽴𐽰𐽱𐽾𐾀 (rzʾβrt /⁠razavart⁠/)
             𐽾𐽴𐽰𐽱𐽾𐾀 (rzʾβrt /⁠razavart⁠/), 𐽶𐽶𐽼𐽷𐽶𐽺 (yypkyn /⁠yipgin⁠/)              𐽶𐽶𐽼𐽷𐽶𐽺 (yypkyn /⁠yipgin⁠/), 𐽶𐽶𐽼𐽳𐽺 (yypwn /⁠yipün⁠/)              𐽽𐽶𐽱𐽻𐽶𐽲 (cyβsyq /⁠čivsig⁠/), 𐽽𐽳𐽶𐽷𐽻𐽶𐽲 (cwyksyq /⁠čögsig⁠/), 𐽲𐽶𐽴𐽲𐽰𐽺 (qyzqʾn /⁠kïzgan⁠/), 𐽻𐽰𐽴𐽲𐽰𐽺 (sʾzqʾn /⁠sazgan⁠/)

References

[edit]
  • Caferoğlu, Ahmet (1968) “ḳızıl, ḳızgıl”, in Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü (Türk Dil Kurumu Yayınları; 260) (in Turkish), Istanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, page 178
  • Wilkens, Jens (2021) “(1) kızıl”, in Handworterbuch des Altuigurischen, Göttingen: Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, page 377