baczyć

From Wiktionary, the free dictionary
Jump to navigation Jump to search

Old Polish

[edit]

Etymology

[edit]

Back-formation from obaczyć.[1][2] First attested in the 14th century.

Pronunciation

[edit]
  • IPA(key): (10th–15th CE) /baːt͡ʃʲɨt͡ɕ/
  • IPA(key): (15th CE) /bɒt͡ʃʲɨt͡ɕ/

Verb

[edit]

baczyć impf

  1. to see; to heed
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[1], page 549:
      Poczną pytać: Azalim ja? Iże w tem pytaniu nie baczyli, czyja by ręka ostała w misie z Jezucristem
      [Poczną pytać: "Azalim ja?", iże w tem pytaniu nie baczyli, czyja by ręka ostała w misie z Jezukrystem]
  2. (attested in Greater Poland) to notice, to heed; to be aware of
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[2], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 65, 18:
      Przeto wisluszal bog y baczil iest glos prosby moiey (propterea exaudivit deus et attendit voci deprecationis meae)
      [Przeto wysłuszał Bog i baczył jest głos prośby mojej (propterea exaudivit Deus et attendit voci deprecationis meae)]
    • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 15v:
      Attendere andencken pylnye bączycz
      [Attendere andencken pilnie baczyć]
    • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 98v:
      Percipio perfecte capio baczą
      [Percipio perfecte capio baczę]
  3. (attested in Greater Poland) to consider, to ponder
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[3], page 701:
      Też jeszcze mamy baczyć, wspominając trudną mękę, ktorą cirpiał miły Cristus u Annasza
      [Też jeszcze mamy baczyć, wspominając trudną mękę, ktorą cirpiał miły Krystus u Annasza]
    • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 67v:
      Innuere id est nutum facere vel signum vel dari intelligi bączycz albo porozvmyecz
      [Innuere id est nutum facere vel signum vel dari intelligi bączyć albo porozumiecz]
    • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 98r:
      Pensare ponderare vel deliberare wegen baczycz vązycz roszvazącz
      [Pensare ponderare vel deliberare wegen baczyć ważyć rozważać]
  4. to contemplate
    • 1901 [Middle of the 15th century], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 426:
      Baczy zawsze møkø (propterea considera semper passionem filii mei)
      [Baczy zawsze mękę (propterea considera semper passionem filii mei)]
  5. to examine
    • 1886 [c. 1455-1460], Emil Kałużniacki, editor, Die polnische Recension der Magdeburger Urtheile und die einschlägigen deutschen, lateinischen und czechischen Sammlungen, page 197:
      Bacz dobrze ten ortel, czo gy lagyesz
      [Bacz dobrze ten ortel, co ji łajesz]
  6. (attested in Greater Poland) to remember
    • 1853 [End of the 15th century], Wacław Aleksander Maciejowski, editor, Piśmiennictwo polskie od czasów najdawniejszych aż do roku 1830, volume 4, page 136:
      Baczczye przyklad, kosthirowye, nąpyschczye gy dzysz w zwey glowye
      [Baczcie przykład, kostyrowie, napiszcie ji dziś w swej głowie!]
    • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 33v:
      Contemplari beschawen oder betrachten bączycz naboznye roszmyslącz
      [Contemplari beschawen oder betrachten baczyć nabożnie rozmyślać]
  7. to conclude, to draw a conclusion
    • 1853 [End of the 15th century], Wacław Aleksander Maciejowski, editor, Piśmiennictwo polskie od czasów najdawniejszych aż do roku 1830, volume 4, page 140:
      Thu szthąd baczczye, yzecz thak dawno roszlewągya krew luczką marno
      [Tu stąd baczcie, iżeć tak dawno rozlewają krew ludzką marno]
  8. to know, to be aware of
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[4], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 93, 8:
      Rozumeycze glupi w ludzoch a szaleni nekedi baczicze (stulti aliquando sapite)
      [Rozumiejcie, głupi w ludzioch a szaleni niekiedy baczycie (stulti aliquando sapite)]

Derived terms

[edit]
noun

Descendants

[edit]

References

[edit]
  1. ^ Boryś, Wiesław (2005) “baczyć”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
  2. ^ Sławski, Franciszek (1958-1965) “baczyć”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
  • B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “baczyć”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
  • Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “baczyć”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Further reading

[edit]

Polish

[edit]

Etymology

[edit]

Inherited from Old Polish baczyć. By surface analysis, back-formation from obaczyć.

Pronunciation

[edit]
 
  • Audio:(file)
  • Rhymes: -at͡ʂɘt͡ɕ
  • Syllabification: ba‧czyć

Verb

[edit]

baczyć impf

  1. (intransitive, literary) to heed, to pay attention to, to mind [with na (+ accusative) ‘to what’]
    nie bacząc na cenę ― no matter the cost
    nie bacząc na koszty ― sparing no expense
    baczyć na groźbę ― to heed a threat
    baczyć na niebezpieczeństwo ― to recognize a danger
    baczyć na konsekwencje ― to be wary of the consequences
    baczyć na etykietę ― to mind one's manners
  2. (transitive, obsolete) to see, to observe
  3. (transitive, obsolete) to consider, to take into consideration
  4. (intransitive, obsolete) to take care of, to remember [with o (+ locative) ‘of what’]
  5. (transitive, obsolete) to remember, to recall
    Alternative form: (dialectal) bacyć
  6. (intransitive, obsolete) to think
    Synonym: myśleć
  7. (transitive, Middle Polish) to watch over, to guard
  8. (transitive, Middle Polish) to apply; to sustain
  9. (transitive, Middle Polish) to consider (to ponder over)
    Synonym: rozważać
  10. (transitive, Middle Polish) to heed (to hear or listen to what someone is saying)
  11. (transitive, Middle Polish) to consider as bad
  12. (transitive, Middle Polish) to consider, to opine
    Synonyms: być zdania, mniemać, sądzić, uważać
  13. (transitive, Middle Polish) to conclude (to draw a conclusion)
    Synonym: wnioskować
  14. (transitive, Middle Polish) to foresee, to expect
  15. (transitive, Middle Polish) to forgive, to show mercy
  16. (transitive, Middle Polish) to heed, to beware (to be alert and guarding)
  17. (Middle Polish) The meaning of this term is uncertain.
    • 1564, J. Mączyński, Lexicon‎[5], page 250c:
      Noto, Známionuyę/ Cechuyę/ też baczę/ Bierzę ſobie na myśl/ też ſromocę
      [Noto, Znamionuję/ Cechuję/ też baczę/ Bierzę sobie na myśl/ też sromocę]
  18. (reflexive with się, obsolete) to come around, to come to one's senses
    Synonym: opamiętywać się
  19. (reflexive with się, Middle Polish) to notice, to catch sight of
  20. (reflexive with się, Middle Polish) to be knowledgeable in something
    Synonym: znać się
  21. (reflexive with się, Middle Polish) to watch, to guard, to keep an eye on
  22. (reflexive with się, Middle Polish) to consider oneself as
    Synonym: uważać się
  23. (reflexive with się, Middle Polish) to concern (to be about)
    Synonym: dotyczyć
  24. (reflexive with się, Middle Polish) to come out, to turn out to be; to appear
  25. (reflexive with się, Middle Polish) to see or observe oneself, to sense oneself
  26. (reflexive with się, Middle Polish) to confess, to confide
    Synonyms: przyznawać, zwierzać się
  27. (reflexive with się, Middle Polish) to strive for; to be tempted by
  28. (reflexive with się, Middle Polish) to be heeded (to be taken into consideration)

Conjugation

[edit]
Conjugation of baczyć impf
person singular plural
masculine feminine neuter virile nonvirile
infinitive baczyć
present tense 1st baczę baczymy
2nd baczysz baczycie
3rd baczy baczą
impersonal baczy się
past tense 1st baczyłem,
-(e)m baczył 		baczyłam,
-(e)m baczyła 		baczyłom,
-(e)m baczyło 		baczyliśmy,
-(e)śmy baczyli 		baczyłyśmy,
-(e)śmy baczyły
2nd baczyłeś,
-(e)ś baczył 		baczyłaś,
-(e)ś baczyła 		baczyłoś,
-(e)ś baczyło 		baczyliście,
-(e)ście baczyli 		baczyłyście,
-(e)ście baczyły
3rd baczył baczyła baczyło baczyli baczyły
impersonal baczono
future tense 1st będę baczył,
będę baczyć 		będę baczyła,
będę baczyć 		będę baczyło,
będę baczyć 		będziemy baczyli,
będziemy baczyć 		będziemy baczyły,
będziemy baczyć
2nd będziesz baczył,
będziesz baczyć 		będziesz baczyła,
będziesz baczyć 		będziesz baczyło,
będziesz baczyć 		będziecie baczyli,
będziecie baczyć 		będziecie baczyły,
będziecie baczyć
3rd będzie baczył,
będzie baczyć 		będzie baczyła,
będzie baczyć 		będzie baczyło,
będzie baczyć 		będą baczyli,
będą baczyć 		będą baczyły,
będą baczyć
impersonal będzie baczyć się
conditional 1st baczyłbym,
bym baczył 		baczyłabym,
bym baczyła 		baczyłobym,
bym baczyło 		baczylibyśmy,
byśmy baczyli 		baczyłybyśmy,
byśmy baczyły
2nd baczyłbyś,
byś baczył 		baczyłabyś,
byś baczyła 		baczyłobyś,
byś baczyło 		baczylibyście,
byście baczyli 		baczyłybyście,
byście baczyły
3rd baczyłby,
by baczył 		baczyłaby,
by baczyła 		baczyłoby,
by baczyło 		baczyliby,
by baczyli 		baczyłyby,
by baczyły
impersonal baczono by
imperative 1st niech baczę baczmy
2nd bacz baczcie
3rd niech baczy niech baczą
active adjectival participle baczący bacząca baczące baczący baczące
passive adjectival participle baczony baczona baczone baczeni baczone
contemporary adverbial participle bacząc
verbal noun baczenie

Derived terms

[edit]
adjective
adverb
noun
verbs

Further reading

[edit]
  • baczyć in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
  • baczyć in Polish dictionaries at PWN
  • Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “baczyć”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
  • Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “baczyć się”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
  • Paweł Kupiszewski (17.02.2016) “BACZYĆ”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century]
  • Paweł Kupiszewski (17.02.2016) “BACZYĆ%20SIĘ”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century]
  • Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “baczyć”, in Słownik języka polskiego
  • Aleksander Zdanowicz (1861) “baczyć”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
  • J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1900), “baczyć”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 1, Warsaw, page 81
  • baczyć in Narodowy Fotokorpus Języka Polskiego
Retrieved from "https://en.wiktionary.org/w/index.php?title=baczyć&oldid=82617057"