ciemny

See also: Ciemny

Old Polish

Etymology

Etymology tree

Proto-Indo-European *temH-

Proto-Balto-Slavic *tímāˀ

Proto-Slavic *tьma

Proto-Indo-European *-nós

Proto-Slavic *-ьnъ

Proto-Slavic *tьmьnъ

Old Polish ciemny

Inherited from Proto-Slavic *tьmьnъ. By surface analysis, ćma +‎ -ny. First attested in the 14th century.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /t͡ɕɛmnɨː/
• IPA^(key): (15^th CE) /t͡ɕɛmnɨ/

Adjective

ciemny (derived adverb ciemno or ciemnie)

1. (attested in Lesser Poland, Sieradz-Łęczyca) dark (without light)
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[1], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 17, 13:

     Woda czemna w obloczech powetrznich

     [Woda ciemna w obłocech powietrznych]

   • 1874-1891 [1451], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[2], [3], [4]}, volume XXII, Łęczyca, page 41:

     Zasloni czemne pepla nubila

     [Zasłony ciemne pepla nubila]

   • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[5], 14, 20:

     Byl opyøcz oblok czyemni

     [Był opięć obłok ciemny]

   • 1874-1891 [1466], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[6], [7], [8]}, volume XXII, Łęczyca, page 26:

     Czemnego pyekla

     [Ciemnego piekła]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 22:

     Pod cziemnym drzewem sub *oscurum arborem

     [Pod ciemnym drzewem sub oscurum arborem]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 77r:

     Lucus walt silua nemus idem czyemny lasz

     [Lucus walt silua nemus idem ciemny las]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 90v:

     Obscurus […] finster oder tunckel czemny zaczmyony

     [Obscurus […] finster oder tunckel czeciemnyny zaćmiony]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[9], page 183:

     Złym duszam na zachód słońca ciemna mieśca barzo nieczysta przyminia[li]

     [Złym duszam na zachód słońca ciemna mieśca barzo nieczysta przyminia[li]]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[10], page 732:

     Wsadzili ji barzo w ciemnicę ciemną

     [Wsadzili ji barzo w ciemnicę ciemną]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[11], page 769:

     Podnie­ siony na powietrzu ukazał się towarzyszem djabłom, którzy tamo przebywają w tym ciemnym powietrzu

     [Podnie­ siony na powietrzu ukazał się towarzyszem djabłom, którzy tamo przebywają w tym ciemnym powietrzu]

2. (figuratively) dark
   • 1874-1891 [1444], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[12], [13], [14]}, volume XXIII, page 308:

     Wielike a stare cziemne osromoczenye grzechow tetrum cahos magna confusio peccatorum

     [Wielikie a stare ciemne osromocenie grzechow tetrum cahos magna confusio peccatorum]

   • 1875 [End of the 15th century], Stanisław Motty, editor, Książeczka do nabożeństwa Jadwigi księżniczki polskiej‎^[15], Modlitewnik Nawojki, page 57:

     Czyebye proscha, yzesz... oszvyeczenye czyemnych

     [Ciebie proszę, iżeś... oświecenie ciemnych]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[16], page 280:

     Światłość ciała twego jest oko twoje, a będzieli oko twoje prawe a proste, wszytko ciało twe będzie światłe, ale będzieli oko twe złe, wszytko twoje ciało będzie ciemne

     [Światłość ciała twego jest oko twoje, a będzieli oko twoje prawe a proste, wszytko ciało twe będzie światłe, ale będzieli oko twe złe, wszytko twoje ciało będzie ciemne]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[17], page 555:

     Vyrzvczyvschy czyemnego, ostaly samy czysczy svoym oczysczyczyelem

     [Wyrzuciwszy ciemnego ostali sami czyści z swoim oczyścicielem]

Derived terms

adjectives

• ciemnorydzy

adverbs

nouns

• ciemnica
• ciemnik
• ciemnota
• ciemność

verbs

• ciemnieć impf

Related terms

adjectives

• ciemniczny
• ciemnosiwy

Descendants

• Polish: ciemny
• Silesian: ciymny

References

• Boryś, Wiesław (2005) “ciemny”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “ciemny”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “ciemny”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• Sławski, Franciszek (1958-1965) “ciemny”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• K. Nitsch, editor (1955), “ciemny”, in Słownik staropolski (in Polish), volume 1, Warsaw: Polish Academy of Sciences, page 296
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “ciemny”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “ciemny”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Polish

Etymology

Etymology tree

Proto-Indo-European *temH-

Proto-Balto-Slavic *tímāˀ

Proto-Slavic *tьma

Proto-Indo-European *-nós

Proto-Slavic *-ьnъ

Proto-Slavic *tьmьnъ

Old Polish ciemny

Polish ciemny

Inherited from Old Polish ciemny. By surface analysis, ćma +‎ -ny.

Pronunciation

 

• IPA^(key): /ˈt͡ɕɛm.nɘ/

• (Masovia):
  • (Far Masovian) IPA^(key): /ˈt͡ɕɛm.nɘ/

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -ɛmnɘ
• Syllabification: ciem‧ny
• Homophone: Ciemny

Adjective

ciemny (comparative ciemniejszy, superlative najciemniejszy, derived adverb ciemno)

1. dark (with little to no light)

   Synonym: jasny

2. dark (having an intense color shade with a low degree of brightness)

   Synonym: jasny

3. dark (having a black or brown or navy blue color)

   Synonym: jasny

4. dark (having a skin color close to brown, swarthy or tanned)

   Synonyms: smagły, śniady

   Antonym: jasny

5. dark (having a low, dull sound tone)
6. dark (tragic and full of misfortunes)

   Synonym: czarny

   Antonym: jasny

7. benighted, ignorant, primitive (uneducated and backward)

   Synonym: nieoświecony

   Antonyms: oświecony, światły

8. dark; shady (suspicious, untrustworthy and often dangerous)

   Synonym: podejrzany

9. (literary) dark (complicated and incomprehensible)

   Synonym: niezrozumiały

   Antonym: jasny

10. dark, evil; malign (of e.g. a demon, having bad intentions)

    Synonym: zły

11. (Far Masovian) Synonym of ślepy

    To ta ciemna kobiéta nie chodzi jesce po prośbie. ― Isn't that blind woman on the scrounge yet.

Declension

Declension of ciemny (hard)

singular					plural
	masculine animate	masculine inanimate	feminine	neuter	virile (= masculine personal)	non-virile
nominative	ciemny		ciemna	ciemne	ciemni	ciemne
genitive	ciemnego		ciemnej	ciemnego	ciemnych
dative	ciemnemu		ciemnej	ciemnemu	ciemnym
accusative	ciemnego	ciemny	ciemną	ciemne	ciemnych	ciemne
instrumental	ciemnym		ciemną	ciemnym	ciemnymi
locative	ciemnym		ciemnej	ciemnym	ciemnych

Derived terms

adjectives

• ciemniutki
• ciemnobłękitny
• ciemnobrązowy
• ciemnobursztynowy
• ciemnoczekoladowy
• ciemnoczerwony
• ciemnofioletowy
• ciemnokasztanowy
• ciemnoniebieski
• ciemnooki
• ciemnopomarańczowy
• ciemnoróżowy
• ciemnoskóry
• ciemnoszary
• ciemnowłosy
• ciemnozielony
• ciemnożółty
• ciemny jak tabaka w rogu
• spod ciemnej gwiazdy

nouns

• ciemna masa
• ciemna mogiła
• ciemna strona mocy
• ciemne pieczywo
• ciemnia
• ciemniaczka
• Ciemniak
• ciemniak
• ciemnica
• ciemno
• ciemnoblond
• ciemnogród
• ciemność
• ciemnota
• ciemny chleb

verbs

• ściemniać
• ściemnić
• zaciemniać
• zaciemnić

Related terms

adjectives

• ćmy
• ściemniony

nouns

• ćma
• ściema
• zaćmienie

Further reading

• ciemny in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• ciemny in Polish dictionaries at PWN
• Wojciech Grzegorzewicz (1894) “ćemny”, in “O języku ludowym w powiecie przasnyskim”, in Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności (in Polish), volume 5, Krakow: Akademia Umiejętności, page 104