ciemność

Old Polish

Etymology

From ciemny +‎ -ość. First attested in the 14th century.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /t͡ɕɛmnɔɕt͡ɕ/
• IPA^(key): (15^th CE) /t͡ɕɛmnɔɕt͡ɕ/

Noun

ciemność f

1. (attested in Lesser Poland, Masovia, Greater Poland) darkness (lack of light)
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[1], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 34, 7:

     Bødz droga gich czemnosczi y sliskoscz

     [Bądź droga jich ciemności i śliskość]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[2], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 142, 4:

     Neprzyaczel... posadzyl me w czemnvsczy yako martwe swata

     [Nieprzyjaciel... posadził mie w ciemności jako martwe świata]

   • 1874-1891 [1444], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[3], [4], [5]}, volume XXIII, page 305:

     Strach cziemnosczy nastaie cahos ingruit

     [Strach ciemności nastaje cahos ingruit]

   • 1874-1891 [XV med.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[6], [7], [8]}, volume XXV, page 153:

     *Velud umbra czemnoscz

     [*Velud umbra ciemność]

   • 1880-1894 [XV med.], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności‎^[9], volume V, page 281:

     W czemnosczy in tenebris

     [W ciemności in tenebris]

   • 1915 [XV med.], Jan Łoś, editor, Przegląd językowych zabytków staropolskich do r. 1543‎^[10], page 513:

     W czemnosczy

     [W ciemności]

   • 1930 [c. 1455], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[11], 15, 12:

     A gdisz bilo slunce za gorø zaslo, vderzy na Abrama drzemota, a groza wyelika w czyemnoszczy obydze gi

     [A gdyż było słuńce za gorę zaszło, uderzy na Abrama drzemota a groza wielika w ciemności obydzie ji]

   • 1928 [End of the fifteenth century], Jan Janów, editor, Zespół ewangelijny Biblioteki Ordynacji Zamoyskich nr 1116, Warsaw, page 285:

     A szvyatloszcz w czyemnoszczyach szvyeczy, a czyemnoszczy yey nye ogarnąly

     [A światłość w ciemnościach świeci, a ciemności jej nie ogarnęli]

   • 1915 [XV ex.], Jan Łoś, editor, Przegląd językowych zabytków staropolskich do r. 1543‎^[12], page 536:

     Thedy wyodl swanthy Mychal..., wskazal yemu yeden plomyen, gdzye swyathloscz y czyemnoscz, smanthek y placz

     [Tedy wiodł święty Michał..., wskazał jemu jeden płomień, gdzie światłość i ciemność smętek i płacz]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 136r:

     Tenebre dusternysse et est tantum pluralis numeri czyemnosczy

     [Tenebre dusternysse et est tantum pluralis numeri ciemności]

   1. (attested in Lesser Poland) dark fog
      • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[13], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 17, 11:

        Naclonil nebosa y sstøpyl iest, a czemnoscz pod nogamy iego

        [Nakłonił niebiosa i zstąpił jest, a ciemność pod nogami jego]

      • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[14], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 96, 2:

        Oblok y czemnoscz okolo iego, sprawedlnoscz y sød oprawane stolcza iego

        [Obłok i ciemność około jego, sprawiedlność i sąd oprawianie stolca jego]

      • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[15], 20, 21:

        Y stal gest z dalyeka lud, alye Moyszesz przystøpyl ku czyemnoszczy, w ktorey bil bog

        [I stał jest z daleka lud, ale Mojżesz przystąpił ku ciemności, w ktorej był Bog]

   2. (hapax legomenon) prison
      • 1874-1891 [XV p. post.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[16], [17], [18]}, volume XXV, page 173:

        S czyemnosczy de domo carceris

        [Z ciemności de domo carceris]

   3. (attested in Lesser Poland, Masovia, figuratively) darkness

      ciemność śmierci ― darkness of death

      • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[19], Krakow, page gl. 101b:

        Mundus enim erat in tenebris inftdelitatis velike czemnoscy a f neuerzeMundus enim erat in tenebris infidelitatis wielikie ciemności a w niewierze

        [-]

        (please add an English translation of this quotation)

      • 1896 [Middle of the 15th century], Lucjan Malinowski, editor, Żywot świętego Błażeja. Zabytek języka polskiego z początku wieku XV,‎^[20], page 322:

        Genszes naas wywyodl s cyemnoscy przezwyarstwa

        [Jenżeś nas wywiodł z ciemności przezwiarstwa]

      • 1874-1891 [1453], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[21], [22], [23]}, volume XXV, page 211:

        Vykvpyl szvyathe oczcze s czyemnosczy nyevolstva

        [Wykupił święte oćce z ciemności, niewolstwa]

      • 1892 [1484], Hieronim Łopaciński, editor, Reguła trzeciego zakonu św. Franciszka i drobniejsze zabytki języka polskiego z końca w. XV i początku XVI‎^[24], Krakow, page 704:

        Ktorąz tho vyarą... apostolovye... ludzy, ktorzyz tho w cziemnosczyach chodzyli, nauczyly

        [Ktoraż to wiara... apostolowie... ludzi, ktorzyż to w ciemnościach chodzili, nauczyli]

      • 1875 [End of the 15th century], Stanisław Motty, editor, Książeczka do nabożeństwa Jadwigi księżniczki polskiej‎^[25], Modlitewnik Nawojki, page 179:

        Za mna szye przyczyn kv pany bogu, yzby mye vybavyl od czyemnosczy thego szwyatha

        [Za mną się przyczyń ku Panu Bogu, iżby mie wybawił od ciemności tego świata]

      • 1928 [End of the fifteenth century], Jan Janów, editor, Zespół ewangelijny Biblioteki Ordynacji Zamoyskich nr 1116, Warsaw, page 306:

        Mylovaly lyydzye vyaczey czyemnosczy nyszly szvyathloscz

        [Miłowali ludzie więcej ciemności niżli światłość]

      • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[26], page 550:

        O przezgrzesch[y]ny czlovyecze Iudaschv, dobrze baczy, yze thy yesz v czyemnosczy grzechow polozon

        [O przezgrzesz[y]ny człowiecze Judaszu, dobrze baczy, iże ty jeś w ciemności grzechow położon]

      • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[27], page 650:

        Kristus rzekl kv tlusczam...: To yest godzyna vascha y nocz czyemnosczy

        [Krystus rzekł ku tłuszczam...: To jest godzina wasza i moc ciemności]

      • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[28], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 87, 6:

        Poloszili sø mne... w czemnosci smerczi

        [Położyli są mnie... w ciemności śmierci]

      • 1928 [End of the fifteenth century], Jan Janów, editor, Zespół ewangelijny Biblioteki Ordynacji Zamoyskich nr 1116, Warsaw, page 291:

        Oszvyeczycz thy, chtorzy w czyemnoszczyach y ve czmye szmyerczy szyedza

        [Oświecić ty, chtorzy w ciemnościach i we ćmie śmierci siedzą]

      • 1902-2024 [XV ex.], Pamiętnik Literacki‎^[29], volume XXVIII, page 307:

        S czemnosczy, ze mglosczy smerthelney de tenebris et de ymbra mortis

        [Z ciemności, ze mgłości śmiertelnej de tenebris et de ymbra mortis]

2. hell
   • 1930 [c. 1455], “Tob”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[30], 4, 11:

     Ialmuszna ot... grzechu... zbawya a nye przepuscy dusze gydz do cyemnoscy

     [Jałmużna ot... grzechu... zbawia a nie przepuści dusze jić do ciemności]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[31], page 781:

     Vtore krolevstvo Iesucristovo yest to, v ktoremze on przebyva... a podlug tego samy vyerny a dostoyny, ktorzy ssą vyyączy s moczy czyemnosczy y polozony v okrądze i mylosczy boszkyey

     [Wtore krolewstwo Jesukrystowo jest to, w ktoremże on przebywa... a podług tego sami wierni a dostojni, ktorzy są wyjęci s mocy ciemności i położoni w okrędze miłości boskiej]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[32], page 525:

     Miły Jesus odpowiedział swej matce: ... Usłuchamli ciebie, tedy twa dusza musiałaby idź do ojcow w ciemność piekielną

     [Miły Jesus odpowiedział swej matce: ... usłuchamli ciebie, tedy twa dusza musiłaby ić do ojcow w ciemność piekielną]

Descendants

• Polish: ciemność
• Silesian: ciymność

References

• Boryś, Wiesław (2005) “ciemny”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “ciemny”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “ciemny”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• K. Nitsch, editor (1955), “ciemność”, in Słownik staropolski (in Polish), volume 1, Warsaw: Polish Academy of Sciences, page 295
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “ciemność”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “ciemność”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Polish

Etymology

Inherited from Old Polish ciemność. By surface analysis, ciemny +‎ -ość.

Pronunciation

• IPA^(key): /ˈt͡ɕɛm.nɔɕt͡ɕ/

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -ɛmnɔɕt͡ɕ
• Syllabification: ciem‧ność

Noun

ciemność f

1. dark (a complete or (more often) partial absence of light)

   Synonyms: ciemnia, ciemnica, ciemń, ćma, mrok

   Antonym: jasność

Declension

Declension of ciemność

	singular	plural
nominative	ciemność	ciemności
genitive	ciemności	ciemności
dative	ciemności	ciemnościom
accusative	ciemność	ciemności
instrumental	ciemnością	ciemnościami
locative	ciemności	ciemnościach
vocative	ciemności	ciemności

Further reading

• ciemność in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• ciemność in Polish dictionaries at PWN