չուեմ

Old Armenian

Etymology

From Proto-Indo-European *kyew-. Cognate with Sanskrit च्यवते (cyávate, “move to and fro, stir”), Old Persian 𐎠𐏁𐎡𐎹𐎺𐎶 (a-š-i-y-v-m /⁠šiyav-⁠/, “to set forth”), Northern Kurdish çûn (“to go”), Classical Persian (šudan, “to go”) and Ancient Greek σεύω (seúō, “put in quick motion, drive”). The aorist stem չոգ- (čʻog-) of երթամ (ertʻam, “to go”), is from the o-grade *kyow-. See also չու (čʻu).

Verb

չուեմ • (čʻuem)

to begin a journey, to set out, to start, to go away, to leave
(figuratively) to die

Conjugation

active
		singular			plural
infinitive		չուել (čʻuel)		participle	չուեցեալ, չուեալ (čʻuecʻeal, čʻueal)
causative		—		aorist stem	չուեց- (čʻuecʻ-)

		1^st person	2^nd person	3^rd person	1^st person	2^nd person	3^rd person
indicative
	present	չուեմ (čʻuem)	չուես (čʻues)	չուէ (čʻuē)	չուեմք (čʻuemkʻ)	չուէք (čʻuēkʻ)	չուեն (čʻuen)
	imperfect	չուէի, չուեի* (čʻuēi, čʻuei*)	չուէիր, չուեիր* (čʻuēir, čʻueir*)	չուէր (čʻuēr)	չուէաք, չուեաք* (čʻuēakʻ, čʻueakʻ*)	չուէիք, չուեիք* (čʻuēikʻ, čʻueikʻ*)	չուէին, չուեին* (čʻuēin, čʻuein*)
	aorist	չուեցի (čʻuecʻi)	չուեցեր (čʻuecʻer)	չուեաց (čʻueacʻ)	չուեցաք (čʻuecʻakʻ)	չուեցէք, չուեցիք (čʻuecʻēkʻ, čʻuecʻikʻ)	չուեցին (čʻuecʻin)
subjunctive
	present	չուիցեմ (čʻuicʻem)	չուիցես (čʻuicʻes)	չուիցէ (čʻuicʻē)	չուիցեմք (čʻuicʻemkʻ)	չուիցէք (čʻuicʻēkʻ)	չուիցեն (čʻuicʻen)
	aorist	չուեցից (čʻuecʻicʻ)	չուեսցես (čʻuescʻes)	չուեսցէ (čʻuescʻē)	չուեսցուք (čʻuescʻukʻ)	չուեսջիք (čʻuesǰikʻ)	չուեսցեն (čʻuescʻen)
imperatives
	imperative	—	չուեա՛ (čʻueá)	—	—	չուեցէ՛ք (čʻuecʻḗkʻ)	—
	cohortative	—	չուեսջի՛ր (čʻuesǰír)	—	—	չուեսջի՛ք (čʻuesǰíkʻ)	—
	prohibitive	—	մի՛ չուեր (mí čʻuer)	—	—	մի՛ չուէք (mí čʻuēkʻ)	—

rare

Derived terms

ամպաչու (ampačʻu)
ամպաչուեմ (ampačʻuem)
անդնդաչու (andndačʻu)
արքայաչու (arkʻayačʻu)
դիաչու (diačʻu)
երկնաչու (erknačʻu)
լուսաչու (lusačʻu)
խորանաչու (xoranačʻu)
ծովաչու (covačʻu)
կենսաչու (kensačʻu)
համաչուեմ (hamačʻuem)
մակուկաչու (makukačʻu)
յածաչու (yacačʻu)
յովանակաչու (yovanakačʻu)
յորդաչու (yordačʻu)
նաւաչու (nawačʻu)
չուական (čʻuakan)
չուարարութիւն (čʻuararutʻiwn)
վերաչուեմ (veračʻuem)
օդաչու (ōdačʻu)

Related terms

ապաշաւ (apašaw)
արշաւեմ (aršawem)
չոգամ (čʻogam)
չու (čʻu)

Descendants

Armenian: չվել (čʻvel)

References

Ačaṙean, Hračʻeay (1971–1979) “չու”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press
Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836–1837) “չուեմ”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
Martirosyan, Hrach (2010) “č‘u”, in Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden and Boston: Brill, page 547
Petrosean, Matatʻeay (1879) “չուեմ”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy