użytek

Old Polish

Alternative forms

• hużytek

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *užitъkъ. By surface analysis, użyty +‎ -ek. First attested in the 14th century.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /uʒʲɨtɛk/
• IPA^(key): (15^th CE) /uʒʲɨtɛk/

Noun

użytek m inan

1. (attested in Greater Poland) benefit, use (good gotten from something)
   • 1959 [1391], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 287, Poznań:

     Czso wszøto Maczeyewi kon y odzene, to ne s yego vzithkem ani gego kaznø

     [Cso wzięto Maciejewi koń i odzienie, to nie s jego użytkiem ani jego kaźnią]

   • 1959 [1368], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 3, Poznań:

     Czso Krziwosandowi vkradzoni kone, tego Sandziwog vzitka ne ma

     [Cso Krzywosądowi ukradziony konie, tego Sędziwoj użytka nie ma]

2. (attested in Masovia) income
   • 1950 [1497], Władysław Kuraszkiewicz, Adam Wolff, editors, Zapiski i roty polskie XV-XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, number 1782, Warsaw:

     Jako gya na zasthawysku, na lasche, na roboczye gyego nye pobral ryb robothy gyego anym go vmyeyszyl we dkwpa vzythkoph

     [Jako ja na zastawisku, na łasze, na robocie jego nie pobrał ryb roboty jego anim go umiejszył we dw[u] kopu użytkow]

3. use, usage (act of using)
   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[1], page 531:

     Vyedzącz tesch dyabel, ysch temv ystnemv zdrayczy oczyecz podal vschytko v racze, zle czvsch vbaczay a dobre na vzytek

     [Wiedząc też dyjabeł, iż temu istnemu zdrajcy ociec podał wszytko w ręce, czusz złe w obyczaj a dobre na użytek]

4. compensation, payment
   • 1972 [15th century], Józef Reczek, Wacław Twardzik, editors, Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich wg rkpsu nr 50, pages 60, 3:

     Ny mamy s tego przyszastwa ktorego vszythku any platu

     [Ani mamy z tego przysięstwa ktorego użytku ani płatu]

5. (attested in Greater Poland) percentage
   • 1967 [1409], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty kościańskie, volume III, number 406, Kościan:

     Jaco czso Wøczoszca na Maczku dobila yedennaczcze grziwen iszczini na zastawe, tego wszitku szescz grziwen pobral

     [Jako cso Więcoszka na Maćku dobyła jedennaćcie grzywien iściny na zastawie, tego użytku sześć grzywien pobrał]

6. (attested in Greater Poland) rent paid by a peasant to a feudal lord
   • 1960 [1412], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty pyzdrskie, volume II, number 357, Pyzdry:

     Jaco *Potrt bil Micolaiewim Czecziradowim soltissem y posedl, y prowadzil sø s gego dzedziny, ne postapywsy gego vzitkow any vprawysny

     [Jako Piotr[t] był Mikołajewym Cieciradowym sołtyszem i poszedł, i prowadził się s jego dziedziny, nie postąpiwszy jego użytkow ani uprawizny]

7. (attested in Greater Poland) harvest (crop, products, benefits provided by a cultivated field, forest, meadow, pond, apiary, etc., as well as objects from which benefits flow, as well as the right to receive them)
   • 1959 [1391], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 114, Poznań:

     Jaco Gnevomir f Rogalinie ne zastauil Woczechoui niyednich vszitkof, yedno rolø a løki

     [Jako Gniewomir w Rogalinie nie zastawił Wociechowi nijednych użytkow, jedno rolą a łąki]

8. need, necessity
   • 1930 [c. 1455], “Deut”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[2], 24, 21:

     Nye sbyray gronnich yagoth, ges to ostawayø, acz syø dostanø kv vzitkv przichodzøczemv

     [Nie zbiraj gronnych jagod, jeż to ostawają, ać się dostaną ku użytku przychodzącemu]

9. (attested in Southern Borderlands) successful, favorable outcome
   • 1880-1894 [XV med.], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności‎^[3], volume I, Lviv, page 105:

     Ffides autem est deus, qui non pacietur vos temptari supra id, quod potestis, sed facit cum temptacione eciam proventum, vzythek, vt possitis sustinere

     [Ffides autem est deus, qui non pacietur vos temptari supra id, quod potestis, sed facit cum temptacione eciam proventum, użytek, vt possitis sustinere]

Derived terms

adjectives

• użyteczny
• użytkowy

 

verbs

• użyczyć pf, użyczać impf

 

Related terms

adverbs

• użytecznie
• użyteczno

 

nouns

• użyteczność

 

Descendants

• Polish: użytek
• Silesian: użytek

References

• Boryś, Wiesław (2005) “użytek”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “użytek”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “użytek”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

Polish

Etymology

Inherited from Old Polish użytek. By surface analysis, użyty +‎ -ek.

Pronunciation

 

• IPA^(key): /uˈʐɘ.tɛk/

• (Middle Polish) IPA^(key): /uˈʐɨ.tɛk/

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -ɘtɛk
• Syllabification: u‧ży‧tek

Noun

użytek m inan

1. use, usage (act of using something)
2. (administration) plot (area of land for a specific purpose)
   1. (more specifically) farmland (area of land dedicated to cultivation or that is capable of cultivation)
3. (agriculture, forestry) harvest (raw material obtained from developed land)
4. (printing) print run (number of individual prints of the same size obtained from one sheet of paper)
5. (archaic) utility, use; benefit; advantage

   Synonym: korzyść

6. (obsolete) income

   Synonym: dochód

   • 1778, Ignacy Krasicki, Pan Podstoli. Na trzy księgi podzielony‎^[4], page 160:

     Majątku swojego użytek nie na przepych i zbytek próżny, ale na usługę miłej ojczyzny obracali.

     They spent their income not on luxury and vain luxury, but on the service of their beloved homeland.

7. (obsolete) lease (temporary ownership or usage or something)

Declension

Declension of użytek

	singular	plural
nominative	użytek	użytki
genitive	użytku	użytków
dative	użytkowi	użytkom
accusative	użytek	użytki
instrumental	użytkiem	użytkami
locative	użytku	użytkach
vocative	użytku	użytki

Further reading

• użytek in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• użytek in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “użytek”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• Aleksandra Wieczorek (10.05.2019) “UŻYTEK”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century]
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “użytek”, in Słownik języka polskiego
• Aleksander Zdanowicz (1861) “użytek”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1919), “użytek”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 7, Warsaw, page 433

Silesian

Etymology

Inherited from Old Polish użytek. By surface analysis, użyty +‎ -ek.

Pronunciation

• IPA^(key): /uˈʐɪ.tɛk/
• Rhymes: -ɪtɛk
• Syllabification: u‧ży‧tek

Noun

użytek m inan

1. use, usage (act of using something)
2. use; benefit

Further reading

• użytek in silling.org