acz
Jump to navigation
Jump to search
Translingual
[edit]Symbol
[edit]acz
See also
[edit]Old Polish
[edit]Etymology
[edit]Inherited from Proto-Slavic *ače. First attested in the 14th century.
Pronunciation
[edit]Conjunction
[edit]acz
- (attested in Lesser Poland, Greater Poland, Masovia) introducing a real conditional; if
- acz niegdzie ― if anywhere
- acz zaprawdę ― if true
- Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie[1], Krakow, page 14b:
- Acz my... chemi otrzymacz sbauene..., ny przes kogo gynszego ne mamy otrzymacz tego, gedno pres dar ducha svøtego
- [Acz my... chcemy otrzymać zbawienie..., ni przez kogo jinszego nie mamy otrzymać tego, jedno przez dar Ducha Świętego]
- 1887, 1889 [1397], Józef Lekszycki, editor, Die ältesten großpolnischen Grodbücher, volume II, number 564, Pyzdry, Gniezno, Kościan:
- Swaczimi, acz sø kthore rani dani Maczeyewi a Yanowi, to se stalo za gich poczøthkem
- [Świaczymy, acz są ktore rany dany Maciejewi a Janowi, to sie stało za jich początkiem]
- 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter][2], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 138, 7:
- Kamo od oblycza twego vczekø? Acz wstøpø na nebo, ty tamo ges; acz wstøpø do pekla, tu ty ges (si ascendero in coelum, tu illic es; si descendero in infernum, ades)
- [Kamo od oblicza twego uciekę? Acz wstąpię na niebo, ty tamo jeś; acz wstąpię do piekła, tu ty jeś (si ascendero in coelum, tu illic es; si descendero in infernum, ades)]
- 1884 [c. 1455-1460], “Die Magdeburger Urtheile. Ein Deutschen Rechtes in polnischer Sprache aus der Mitte des XV Jahrhunderts”, in Aleksander Brückner, editor, Archiv für slavische Philologie, volume VI, page 364:
- Gego brath, acz od gednego oczczą, ma wzancz gego gymyenye po gego smyerczy
- [Jego brat, acz od jednego oćca, ma wziąć jego jimienie po jego śmierci]
- 1885-2024 [c. 1428], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne[3], volume I, Międzyrzecz, Warsaw, page 492:
- Acz negdze sicubi
- [Acz niegdzie sicubi]
- 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter][4], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 88, 30:
- Acz zaprawdø sinowe iego ostali sø zacona mego..., nawedzø w metle lychoti gich (si autem dereliquerint..., visitabo in virga iniquitates eorum)
- [Acz zaprawdę synowie jego ostali są zakona mego..., nawiedzę w mietle lichoty jich (si autem dereliquerint..., visitabo in virga iniquitates eorum)]
- (attested in Lesser Poland) at least
- 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter][5], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 26, 5:
- Acz (si) vstawø przeciwo mne grodi, ne bødze se bacz serce moie
- [Acz (si) ustawią przeciwo mnie grody, nie będzie sie bać sierce moje]
- 1874-1891 [XV p. post.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności[6], [7], [8], volume I, page XLV:
- Wyeza dokonana a myesszek wyproznyony czyny czleka, acz (sed) nyerichlo, ale barzo mąndrego
- [Wieża dokonana a mieszek wyproźniony czyni człeka, acz (sed) nierychło, ale barzo mądrego]
- (attested in Lesser Poland) because
- 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter][9], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 7, 3–4:
- Bosze moy, acz iesm vczinil to, acz iest lichota w moiu røku, acz iesm se wraczal odplaczaiøczim mne zla, doostoyno iest, bich spadl od mogich neprzy[a]czol prosznich (si feci istud, si est iniquitas in manibus meis, si reddidi retribuentibus mihi mala, decidam merito ab inimicis meis inanis)
- [Boże moj, acz jeśm uczynił to, acz jest lichota w moju ręku, acz jeśm sie wracał odpłacającym mnie zła, dostojno jest, bych spadł od mojich nieprzyj[a]cioł proznych (si feci istud, si est iniquitas in manibus meis, si reddidi retribuentibus mihi mala, decidam merito ab inimicis meis inanis)]
- (attested in) introduces an object clause; that
- 1884 [c. 1455-1460], “Die Magdeburger Urtheile. Ein Deutschen Rechtes in polnischer Sprache aus der Mitte des XV Jahrhunderts”, in Aleksander Brückner, editor, Archiv für slavische Philologie, volume VII, page 561:
- Movyą acz... Myenyly acz... Przysagą acz... Pyssaly acz... Wysznaly szye ktho acz
- [Mowią acz... Mienili acz... Przysięgą acz... Pisali acz... Wyznali sie kto acz]
- 1930 [c. 1455], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[10], 18, 30:
- Racz my otpuszczycz, acz prosyø czyebye (ne quaeso... indigneris, domine, si loquar)
- [Racz mi otpuścić, acz proszę ciebie (ne quaeso... indigneris, Domine, si loquar)]
- (attested in Masovia) introduces a subject clause; that
- 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 6:
- Nye ma ganyebnee any dzywne mnymano bicz, acz podlug myenyenya czassow obiczage a dzege lyvczke szą odmyenyayø (non debet reprehensibile nec mirum iudicari, si secundum temporum varietatem consuetudines et statuta humana varientur)
- [Nie ma ganiebne ani dziwne mnimano być, acz podług mienienia czasow obyczaje a dzieje ludzkie się odmieniają (non debet reprehensibile nec mirum iudicari, si secundum temporum varietatem consuetudines et statuta humana varientur)]
- (attested in Greater Poland) The meaning of this term is uncertain.
Particle
[edit]acz
- (attested in Lesser Poland, Greater Poland) interrogative particle: introduces a yes-no question
- 1884 [c. 1455-1460], “Die Magdeburger Urtheile. Ein Deutschen Rechtes in polnischer Sprache aus der Mitte des XV Jahrhunderts”, in Aleksander Brückner, editor, Archiv für slavische Philologie, volume VI, page 381:
- Kako wyele maya bycz przyszasznykow na nyem: acz gych mnyey nye moze bicz albo acz gych nye wyaczey trzebą kv wszelkyey rzeczy?
- [Kako wiele mają być przysiężnikow na niem: acz jich mniej nie może być albo acz jich nie więcej trzeba ku wszelkiej rzeczy?]
- 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter][11], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 88, 35:
- Iednøø przisøgl iesm w swøtem moiem: acz Dawidem selszø?
- [Jedną przysiągł jeśm w świętem mojem: acz Dawidem sełżę?]
- 1858 [c. 1408], Wojciech Szurkowski z Ponieca, “Wyroki sądów miejskich czyli ortyle [Urban court rulings i.e. "Ortyls"]”, in Wacław Aleksander Maciejowski, editor, Historia prawodawstw słowiańskich [History of Slavic lawmaking], volume 6, Poniec, page 79:
- Przyszla... vmarlego zona... y pythala, acz ona nye gest blysza kv dokazanyv
- [Przyszła... umarłego żona... i pytała, acz ona nie jest blisza ku dokazaniu]
- 1872 [1402], Konstanty Małkowski, editor, Przegląd najdawniejszych pomników języka polskiego[12], page 119:
- Ya *chiczi thu otpoveczecz podle *møch listow papeskych, aczesz mi thi *moczon sandczicz o me prawo pape[s]ke
- [Ja *chiczi tu otpowiedzieć podle mych listow papieskich, acześ mi ty moczen sędzić o me prawo papie[s]kie]
Derived terms
[edit]conjunctions
Descendants
[edit]- Polish: acz
References
[edit]- Boryś, Wiesław (2005) “acz”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
- Mańczak, Witold (2017) “acz”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
- Bańkowski, Andrzej (2000) “acz”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
- B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “acz”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
- Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “acz”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
Polish
[edit]Etymology
[edit]Inherited from Old Polish acz.
Pronunciation
[edit]Conjunction
[edit]acz
- (literary) although, albeit
- Synonyms: aczkolwiek, chociaż, choć
- (Middle Polish) if
- Synonym: jeśli
- (Middle Polish) because
- Synonym: ponieważ
- (Middle Polish) or, either … or
- (Middle Polish) and so
Particle
[edit]acz
- (Middle Polish) interrogative particle: introduces a yes-no question
- Synonym: czy
- (Middle Polish) emphasis particle
- Synonym: nawet
- (Middle Polish) limiting particle
- Synonym: przynajmniej
- (Middle Polish) imperative particle
- Synonym: niech
- (Middle Polish) The meaning of this term is uncertain.
Related terms
[edit]conjunctions/particles
- (Middle Polish) aczci
- (Middle Polish) aczej
- (Middle Polish) aczkolek
- (obsolete) aczkoli
- (Middle Polish) aczkolwie
- aczkolwiek
- (Middle Polish) aczkolwiekci
- (Middle Polish) aczkolwiekciem
Further reading
[edit]- acz in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
- acz in Polish dictionaries at PWN
- Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “acz”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
- “ACZ”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 19.09.2022
- Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “acz”, in Słownik języka polskiego, volume 1, page 4
- Aleksander Zdanowicz (1861) “acz”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
- J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1900), “acz”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 1, Warsaw, page 6
Categories:
- Translingual lemmas
- Translingual symbols
- ISO 639-3
- Old Polish terms inherited from Proto-Slavic
- Old Polish terms derived from Proto-Slavic
- Old Polish terms with IPA pronunciation
- Old Polish lemmas
- Old Polish conjunctions
- Lesser Poland Old Polish
- Greater Poland Old Polish
- Masovia Old Polish
- Old Polish terms with collocations
- Old Polish terms with quotations
- Old Polish terms with uncertain meaning
- Old Polish particles
- Polish terms derived from Proto-Slavic
- Polish terms inherited from Proto-Slavic
- Polish terms inherited from Old Polish
- Polish terms derived from Old Polish
- Polish 1-syllable words
- Polish terms with IPA pronunciation
- Polish terms with audio pronunciation
- Rhymes:Polish/at͡ʂ
- Rhymes:Polish/at͡ʂ/1 syllable
- Polish lemmas
- Polish conjunctions
- Polish literary terms
- Middle Polish
- Polish particles
- Polish terms with uncertain meaning
- Polish terms with quotations