ईश्वर

Hindi

Etymology

Learned borrowing from Sanskrit ईश्वर (īśvara).

Pronunciation

• (Delhi) IPA^(key): /iːʃ.ʋəɾ/, [iːʃ.ʋɐɾ]

Noun

ईश्वर • (īśvar) m (Urdu spelling ایشور)

1. (Hinduism) God, Ishvara

   Synonyms: see Thesaurus:भगवान

   हम प्रतिदिन ईश्वर से प्रार्थना करते हैं।

   ham pratidin īśvar se prārthanā karte ha͠i.

   We pray to God every day.

2. lord, master
3. (dated or literary) husband
4. a title to address the god Shiva

Declension

Declension of ईश्वर (masc cons-stem)

	singular	plural
direct	ईश्वर īśvar	ईश्वर īśvar
oblique	ईश्वर īśvar	ईश्वरों īśvarõ
vocative	ईश्वर īśvar	ईश्वरो īśvaro

Further reading

• Bahri, Hardev (1989) “ईश्वर”, in Siksarthi Hindi-Angrejhi Sabdakosa [Learners' Hindi-English Dictionary], Delhi: Rajpal & Sons.

Marathi

Etymology

Learned borrowing from Sanskrit ईश्वर (īśvara). First attested as Old Marathi 𑘃𑘭𑘿𑘪𑘨 (īsvara).

Pronunciation

• IPA^(key): /iɕ.ʋəɾ/

Noun

ईश्वर • (īśvar) m

1. God; Ishvara

   Synonyms: देव (dev), भगवान (bhagvān)

2. lord, master (of the universe)

Declension

Declension of ईश्वर (masc cons-stem)
direct singular	ईश्वर īśvar
direct plural	ईश्वर īśvar
	singular एकवचन		plural अनेकवचन
nominative प्रथमा	ईश्वर īśvar		ईश्वर īśvar
oblique सामान्यरूप	ईश्वरा īśvarā		ईश्वरां- īśvarān-
acc. / dative द्वितीया / चतुर्थी	ईश्वराला īśvarālā		ईश्वरांना īśvarānnā
ergative	ईश्वराने, ईश्वरानं īśvarāne, īśvarāna		ईश्वरांनी īśvarānnī
instrumental	ईश्वराशी īśvarāśī		ईश्वरांशी īśvarānśī
locative सप्तमी	ईश्वरात īśvarāt		ईश्वरांत īśvarāt
vocative संबोधन	ईश्वरा īśvarā		ईश्वरांनो īśvarānno
Oblique Note: The oblique case precedes all postpositions. There is no space between the stem and the postposition. Locative Note: -त (-ta) is a postposition.

Genitive declension of ईश्वर (masc cons-stem)
	masculine object पुल्लिंगी कर्म		feminine object स्त्रीलिंगी कर्म		neuter object नपुसकलिंगी कर्म		oblique सामान्यरूप
	singular एकवचन	plural अनेकवचन	singular एकवचन	plural अनेकवचन	singular* एकवचन	plural अनेकवचन
singular subject एकवचनी कर्ता	ईश्वराचा īśvarāċā	ईश्वराचे īśvarāċe	ईश्वराची īśvarācī	ईश्वराच्या īśvarācā	ईश्वराचे, ईश्वराचं īśvarāċe, īśvarāċa	ईश्वराची īśvarācī	ईश्वराच्या īśvarācā
plural subject अनेकवचनी कर्ता	ईश्वरांचा īśvarānċā	ईश्वरांचे īśvarānċe	ईश्वरांची īśvarāñcī	ईश्वरांच्या īśvarāncā	ईश्वरांचे, ईश्वरांचं īśvarānċe, īśvarānċa	ईश्वरांची īśvarāñcī	ईश्वरांच्या īśvarāñcā
* Note: Word-final ए (e) in neuter words is alternatively written with the anusvara and pronounced as अ (a). Oblique Note: For most postpostions, the oblique genitive can be optionally inserted between the stem and the postposition.

References

• Molesworth, James Thomas (1857) “ईश्वर”, in A dictionary, Marathi and English, Bombay: Printed for government at the Bombay Education Society's Press

Nepali

Etymology

Learned borrowing from Sanskrit ईश्वर (īśvara).

Pronunciation

• IPA^(key): [isːor]
• Phonetic Devanagari: इस्सोर्

Noun

ईश्वर • (īśwar)

1. God

Sanskrit

Alternative forms

Alternative scripts

• ঈশ্বৰ (Assamese script)
• ᬈᬰ᭄ᬯᬭ (Balinese script)
• ঈশ্বর (Bengali script)
• 𑰃𑰫𑰿𑰪𑰨 (Bhaiksuki script)
• 𑀈𑀰𑁆𑀯𑀭 (Brahmi script)
• ဤၐွရ (Burmese script)
• ઈશ્વર (Gujarati script)
• ਈਸ਼੍ਵਰ (Gurmukhi script)
• 𑌈𑌶𑍍𑌵𑌰 (Grantha script)
• ꦇꦯ꧀ꦮꦫ (Javanese script)
• 𑂆𑂬𑂹𑂫𑂩 (Kaithi script)
• ಈಶ್ವರ (Kannada script)
• ឦឝ្វរ (Khmer script)
• ອີຨ຺ວຣ (Lao script)
• ഈശ്വര (Malayalam script)
• ᡳᡳᡧᠣᠸᠠᡵᠠ (Manchu script)
• 𑘃𑘫𑘿𑘪𑘨 (Modi script)
• ᠢᠢᠱᢦᠷᠠ᠋ (Mongolian script)
• 𑦣𑧋𑧠𑧊𑧈 (Nandinagari script)
• 𑐃𑐱𑑂𑐰𑐬 (Newa script)
• ଈଶ୍ଵର (Odia script)
• ꢅꢯ꣄ꢮꢬ (Saurashtra script)
• 𑆆𑆯𑇀𑆮𑆫 (Sharada script)
• 𑖃𑖫𑖿𑖪𑖨 (Siddham script)
• ඊශ‍්වර (Sinhalese script)
• 𑩐𑩑𑩛𑩿 𑪙𑩾𑩼 (Soyombo script)
• 𑚃𑚧𑚶𑚦𑚤 (Takri script)
• ஈஶ்வர (Tamil script)
• ఈశ్వర (Telugu script)
• อีศฺวร (Thai script)
• ཨཱི་ཤྭ་ར (Tibetan script)
• 𑒄𑒬𑓂𑒫𑒩 (Tirhuta script)
• 𑨀𑨁𑨊𑨮𑩇𑨭𑨫 (Zanabazar Square script)

Etymology

From the root ईश् (īś, “to rule”) + वर (vará, “best”).

Pronunciation

• (Vedic) IPA^(key): /iːɕ.ʋɐ.ɾɐ́/
• (Classical Sanskrit) IPA^(key): /iːɕ.ʋɐ.ɾɐ/

Adjective

ईश्वर • (īśvará) stem

1. able to do, capable of
   • c. 700 CE – 900 CE, Bhāgavata Purāṇa 11.23.2:

     बार्हस्पत्य स नास्त्य् अत्र साधुर् वै दुर्जनेरितैः ।
     दुरुक्तैर् भिन्नम् आत्मानं यस् समाधातुम् ईश्वरः ॥

     bārhaspatya sa nāsty atra sādhur vai durjaneritaiḥ.
     duruktair bhinnam ātmānaṃ yas samādhātum īśvaraḥ.

     O disciple of Bṛhaspati, there is no man in this world capable of composing his mind after it has been disturbed by the abusive words of a bad person.

2. liable, exposed to

Declension

Masculine a-stem declension of ईश्वर

	singular	dual	plural
nominative	ईश्वरः (īśvaráḥ)	ईश्वरौ (īśvaraú) ईश्वरा¹ (īśvarā́¹)	ईश्वराः (īśvarā́ḥ) ईश्वरासः¹ (īśvarā́saḥ¹)
vocative	ईश्वर (ī́śvara)	ईश्वरौ (ī́śvarau) ईश्वरा¹ (ī́śvarā¹)	ईश्वराः (ī́śvarāḥ) ईश्वरासः¹ (ī́śvarāsaḥ¹)
accusative	ईश्वरम् (īśvarám)	ईश्वरौ (īśvaraú) ईश्वरा¹ (īśvarā́¹)	ईश्वरान् (īśvarā́n)
instrumental	ईश्वरेण (īśvaréṇa)	ईश्वराभ्याम् (īśvarā́bhyām)	ईश्वरैः (īśvaraíḥ) ईश्वरेभिः¹ (īśvarébhiḥ¹)
dative	ईश्वराय (īśvarā́ya)	ईश्वराभ्याम् (īśvarā́bhyām)	ईश्वरेभ्यः (īśvarébhyaḥ)
ablative	ईश्वरात् (īśvarā́t)	ईश्वराभ्याम् (īśvarā́bhyām)	ईश्वरेभ्यः (īśvarébhyaḥ)
genitive	ईश्वरस्य (īśvarásya)	ईश्वरयोः (īśvaráyoḥ)	ईश्वराणाम् (īśvarā́ṇām)
locative	ईश्वरे (īśvaré)	ईश्वरयोः (īśvaráyoḥ)	ईश्वरेषु (īśvaréṣu)

• ¹Vedic

Feminine ā-stem declension of ईश्वरा

	singular	dual	plural
nominative	ईश्वरा (īśvarā́)	ईश्वरे (īśvaré)	ईश्वराः (īśvarā́ḥ)
vocative	ईश्वरे (ī́śvare)	ईश्वरे (ī́śvare)	ईश्वराः (ī́śvarāḥ)
accusative	ईश्वराम् (īśvarā́m)	ईश्वरे (īśvaré)	ईश्वराः (īśvarā́ḥ)
instrumental	ईश्वरया (īśvaráyā) ईश्वरा¹ (īśvarā́¹)	ईश्वराभ्याम् (īśvarā́bhyām)	ईश्वराभिः (īśvarā́bhiḥ)
dative	ईश्वरायै (īśvarā́yai)	ईश्वराभ्याम् (īśvarā́bhyām)	ईश्वराभ्यः (īśvarā́bhyaḥ)
ablative	ईश्वरायाः (īśvarā́yāḥ) ईश्वरायै² (īśvarā́yai²)	ईश्वराभ्याम् (īśvarā́bhyām)	ईश्वराभ्यः (īśvarā́bhyaḥ)
genitive	ईश्वरायाः (īśvarā́yāḥ) ईश्वरायै² (īśvarā́yai²)	ईश्वरयोः (īśvaráyoḥ)	ईश्वराणाम् (īśvarā́ṇām)
locative	ईश्वरायाम् (īśvarā́yām)	ईश्वरयोः (īśvaráyoḥ)	ईश्वरासु (īśvarā́su)

• ¹Vedic
• ²Brāhmaṇas

Feminine ī-stem declension of ईश्वरी

	singular	dual	plural
nominative	ईश्वरी (īśvarī́)	ईश्वर्यौ (īśvaryaù) ईश्वरी¹ (īśvarī́¹)	ईश्वर्यः (īśvaryàḥ) ईश्वरीः¹ (īśvarī́ḥ¹)
vocative	ईश्वरि (ī́śvari)	ईश्वर्यौ (ī́śvaryau) ईश्वरी¹ (ī́śvarī¹)	ईश्वर्यः (ī́śvaryaḥ) ईश्वरीः¹ (ī́śvarīḥ¹)
accusative	ईश्वरीम् (īśvarī́m)	ईश्वर्यौ (īśvaryaù) ईश्वरी¹ (īśvarī́¹)	ईश्वरीः (īśvarī́ḥ)
instrumental	ईश्वर्या (īśvaryā́)	ईश्वरीभ्याम् (īśvarī́bhyām)	ईश्वरीभिः (īśvarī́bhiḥ)
dative	ईश्वर्यै (īśvaryaí)	ईश्वरीभ्याम् (īśvarī́bhyām)	ईश्वरीभ्यः (īśvarī́bhyaḥ)
ablative	ईश्वर्याः (īśvaryā́ḥ) ईश्वर्यै² (īśvaryaí²)	ईश्वरीभ्याम् (īśvarī́bhyām)	ईश्वरीभ्यः (īśvarī́bhyaḥ)
genitive	ईश्वर्याः (īśvaryā́ḥ) ईश्वर्यै² (īśvaryaí²)	ईश्वर्योः (īśvaryóḥ)	ईश्वरीणाम् (īśvarī́ṇām)
locative	ईश्वर्याम् (īśvaryā́m)	ईश्वर्योः (īśvaryóḥ)	ईश्वरीषु (īśvarī́ṣu)

• ¹Vedic
• ²Brāhmaṇas

Neuter a-stem declension of ईश्वर

	singular	dual	plural
nominative	ईश्वरम् (īśvarám)	ईश्वरे (īśvaré)	ईश्वराणि (īśvarā́ṇi) ईश्वरा¹ (īśvarā́¹)
vocative	ईश्वर (ī́śvara)	ईश्वरे (ī́śvare)	ईश्वराणि (ī́śvarāṇi) ईश्वरा¹ (ī́śvarā¹)
accusative	ईश्वरम् (īśvarám)	ईश्वरे (īśvaré)	ईश्वराणि (īśvarā́ṇi) ईश्वरा¹ (īśvarā́¹)
instrumental	ईश्वरेण (īśvaréṇa)	ईश्वराभ्याम् (īśvarā́bhyām)	ईश्वरैः (īśvaraíḥ) ईश्वरेभिः¹ (īśvarébhiḥ¹)
dative	ईश्वराय (īśvarā́ya)	ईश्वराभ्याम् (īśvarā́bhyām)	ईश्वरेभ्यः (īśvarébhyaḥ)
ablative	ईश्वरात् (īśvarā́t)	ईश्वराभ्याम् (īśvarā́bhyām)	ईश्वरेभ्यः (īśvarébhyaḥ)
genitive	ईश्वरस्य (īśvarásya)	ईश्वरयोः (īśvaráyoḥ)	ईश्वराणाम् (īśvarā́ṇām)
locative	ईश्वरे (īśvaré)	ईश्वरयोः (īśvaráyoḥ)	ईश्वरेषु (īśvaréṣu)

• ¹Vedic

Noun

ईश्वर • (īśvará) stem, m

1. a husband
2. God
3. the Supreme Being
4. an epithet of Shiva
5. an epithet of Vishnu

Declension

Masculine a-stem declension of ईश्वर

	singular	dual	plural
nominative	ईश्वरः (īśvaráḥ)	ईश्वरौ (īśvaraú) ईश्वरा¹ (īśvarā́¹)	ईश्वराः (īśvarā́ḥ) ईश्वरासः¹ (īśvarā́saḥ¹)
vocative	ईश्वर (ī́śvara)	ईश्वरौ (ī́śvarau) ईश्वरा¹ (ī́śvarā¹)	ईश्वराः (ī́śvarāḥ) ईश्वरासः¹ (ī́śvarāsaḥ¹)
accusative	ईश्वरम् (īśvarám)	ईश्वरौ (īśvaraú) ईश्वरा¹ (īśvarā́¹)	ईश्वरान् (īśvarā́n)
instrumental	ईश्वरेण (īśvaréṇa)	ईश्वराभ्याम् (īśvarā́bhyām)	ईश्वरैः (īśvaraíḥ) ईश्वरेभिः¹ (īśvarébhiḥ¹)
dative	ईश्वराय (īśvarā́ya)	ईश्वराभ्याम् (īśvarā́bhyām)	ईश्वरेभ्यः (īśvarébhyaḥ)
ablative	ईश्वरात् (īśvarā́t)	ईश्वराभ्याम् (īśvarā́bhyām)	ईश्वरेभ्यः (īśvarébhyaḥ)
genitive	ईश्वरस्य (īśvarásya)	ईश्वरयोः (īśvaráyoḥ)	ईश्वराणाम् (īśvarā́ṇām)
locative	ईश्वरे (īśvaré)	ईश्वरयोः (īśvaráyoḥ)	ईश्वरेषु (īśvaréṣu)

• ¹Vedic

Derived terms

• परमेश्वर (parameśvara, “the supreme being”)
• महेश्वर (maheśvara, “the great lord”)
• सुरेश्वर (sureśvara, “a lord of the gods, name of a god, of Indra”)

Descendants

Descendants

• Bengali: ঈশ্বর (iśśor)
• Prakrit: 𑀇𑀲𑁆𑀲𑀭 (issara)
  • Punjabi: ਈੱਸਰ੍ (īssar)
  • Old Marathi: 𑘃𑘭𑘿𑘪𑘨 (īsvara)
• → Gujarati: ઈશ્વર (īśvar)
• → Hindi: ईश्वर (īśvar)
• → Kannada: ಈಶ್ವರ (īśvara)
• → Khmer: ឦស្វរៈ (ʼeisvâréaʼ)
• → Lao: ອີສວນ (ʼī sūan)
• → Malayalam: ഈശ്വരൻ (īśvaraṉ)
• → Marathi: ईश्वर (īśvar)
• → Nepali: ईश्वर (īśwar)
• → Old Javanese: īśwara, śwara
  • → Balinese: ᬰ᭄ᬯᬭ (suara)
• → Punjabi:

  Gurmukhi script: ਈਸ਼ਵਰ (īśavar)

  Shahmukhi script: ایشور (iśvar)

• → Sinhalese: ඊශ්වර (īśwara)
• → Tamil: ஈசுவரன் (īcuvaraṉ), ஈசன் (īcaṉ)
• → Telugu: ఈశ్వరి (īśvari), ఈశ్వరుడు (īśvaruḍu)
• → Thai: อิศวร (ì-sǔuan), พระอิศวร
• Urdu: ایشور (iśvar)
• → English: Ishvara (learned)