अर्ध

Hindi

Etymology

Borrowed from Sanskrit अर्ध (ardhá).

Doublet of आधा (ādhā), a tadbhava.

Pronunciation

(Delhi) IPA^(key): /əɾd̪ʱ/, [ɐɾd̪ʱ]

Adjective

अर्ध • (ardh) (indeclinable)

(literary, formal, in compounds) half
Synonym: आधा (ādhā)

Alternative forms

अर्द्ध (arddh)

Derived terms

अर्धायु (ardhāyu)

Nepali

Etymology

Borrowed from Sanskrit अर्ध (ardhá).

Pronunciation

IPA^(key): [ʌrd̪ʱʌ̤]
Phonetic Devanagari: अर्ध

Adjective

अर्ध • (ardha)

half
mad; insane

Sanskrit

Alternative scripts

অৰ্ধ (Assamese script)
ᬅᬃᬥ (Balinese script)
অর্ধ (Bengali script)
𑰀𑰨𑰿𑰠 (Bhaiksuki script)
𑀅𑀭𑁆𑀥 (Brahmi script)
အရ်္ဓ (Burmese script)
અર્ધ (Gujarati script)
ਅਰ੍ਧ (Gurmukhi script)
𑌅𑌰𑍍𑌧 (Grantha script)
ꦄꦂꦣ (Javanese script)
𑂃𑂩𑂹𑂡 (Kaithi script)
ಅರ್ಧ (Kannada script)
អធ៌ (Khmer script)
ອຣ຺ຘ (Lao script)
അര്ധ (Malayalam script)
ᠠᡵᢡᠠ (Manchu script)
𑘀𑘨𑘿𑘠 (Modi script)
ᠠᠷᢑᠾᠠ᠋ (Mongolian script)
𑦠𑧈𑧠𑧀 (Nandinagari script)
𑐀𑐬𑑂𑐢 (Newa script)
ଅର୍ଧ (Odia script)
ꢂꢬ꣄ꢤ (Saurashtra script)
𑆃𑆫𑇀𑆣 (Sharada script)
𑖀𑖨𑖿𑖠 (Siddham script)
අර්‍ධ (Sinhalese script)
𑩐𑩼 𑪙𑩮 (Soyombo script)
𑚀𑚤𑚶𑚜 (Takri script)
அர்த⁴ (Tamil script)
అర్ధ (Telugu script)
อรฺธ (Thai script)
ཨ་རྡྷ (Tibetan script)
𑒁𑒩𑓂𑒡 (Tirhuta script)
𑨀𑨫𑩇𑨜 (Zanabazar Square script)

Etymology

Inherited from Proto-Indo-Iranian *Hárdʰas. Cognate with ऋधक् (ṛdhak, “separately”), Avestan 𐬀𐬭𐬆𐬜𐬀 (ar^əδa), Lithuanian ardýti (“to pull down, destroy”).

Pronunciation

(Vedic) IPA^(key): /ɐ́ɾ.d̪ʱɐ/, /ɐɾ.d̪ʱɐ́/
(Classical Sanskrit) IPA^(key): /ɐɾ.d̪ʱɐ/

Adjective

अर्ध • (ardhá) stem

half, halved, forming a half

Declension

Masculine a-stem declension of अर्ध
	singular	dual	plural
nominative	अर्धः (ardháḥ)	अर्धौ (ardhaú) अर्धा¹ (ardhā́¹)	अर्धाः (ardhā́ḥ) अर्धासः¹ (ardhā́saḥ¹)
vocative	अर्ध (árdha)	अर्धौ (árdhau) अर्धा¹ (árdhā¹)	अर्धाः (árdhāḥ) अर्धासः¹ (árdhāsaḥ¹)
accusative	अर्धम् (ardhám)	अर्धौ (ardhaú) अर्धा¹ (ardhā́¹)	अर्धान् (ardhā́n)
instrumental	अर्धेन (ardhéna)	अर्धाभ्याम् (ardhā́bhyām)	अर्धैः (ardhaíḥ) अर्धेभिः¹ (ardhébhiḥ¹)
dative	अर्धाय (ardhā́ya)	अर्धाभ्याम् (ardhā́bhyām)	अर्धेभ्यः (ardhébhyaḥ)
ablative	अर्धात् (ardhā́t)	अर्धाभ्याम् (ardhā́bhyām)	अर्धेभ्यः (ardhébhyaḥ)
genitive	अर्धस्य (ardhásya)	अर्धयोः (ardháyoḥ)	अर्धानाम् (ardhā́nām)
locative	अर्धे (ardhé)	अर्धयोः (ardháyoḥ)	अर्धेषु (ardhéṣu)

¹Vedic

Feminine ā-stem declension of अर्धा
	singular	dual	plural
nominative	अर्धा (ardhā́)	अर्धे (ardhé)	अर्धाः (ardhā́ḥ)
vocative	अर्धे (árdhe)	अर्धे (árdhe)	अर्धाः (árdhāḥ)
accusative	अर्धाम् (ardhā́m)	अर्धे (ardhé)	अर्धाः (ardhā́ḥ)
instrumental	अर्धया (ardháyā) अर्धा¹ (ardhā́¹)	अर्धाभ्याम् (ardhā́bhyām)	अर्धाभिः (ardhā́bhiḥ)
dative	अर्धायै (ardhā́yai)	अर्धाभ्याम् (ardhā́bhyām)	अर्धाभ्यः (ardhā́bhyaḥ)
ablative	अर्धायाः (ardhā́yāḥ) अर्धायै² (ardhā́yai²)	अर्धाभ्याम् (ardhā́bhyām)	अर्धाभ्यः (ardhā́bhyaḥ)
genitive	अर्धायाः (ardhā́yāḥ) अर्धायै² (ardhā́yai²)	अर्धयोः (ardháyoḥ)	अर्धानाम् (ardhā́nām)
locative	अर्धायाम् (ardhā́yām)	अर्धयोः (ardháyoḥ)	अर्धासु (ardhā́su)

¹Vedic
²Brāhmaṇas

Neuter a-stem declension of अर्ध
	singular	dual	plural
nominative	अर्धम् (ardhám)	अर्धे (ardhé)	अर्धानि (ardhā́ni) अर्धा¹ (ardhā́¹)
vocative	अर्ध (árdha)	अर्धे (árdhe)	अर्धानि (árdhāni) अर्धा¹ (árdhā¹)
accusative	अर्धम् (ardhám)	अर्धे (ardhé)	अर्धानि (ardhā́ni) अर्धा¹ (ardhā́¹)
instrumental	अर्धेन (ardhéna)	अर्धाभ्याम् (ardhā́bhyām)	अर्धैः (ardhaíḥ) अर्धेभिः¹ (ardhébhiḥ¹)
dative	अर्धाय (ardhā́ya)	अर्धाभ्याम् (ardhā́bhyām)	अर्धेभ्यः (ardhébhyaḥ)
ablative	अर्धात् (ardhā́t)	अर्धाभ्याम् (ardhā́bhyām)	अर्धेभ्यः (ardhébhyaḥ)
genitive	अर्धस्य (ardhásya)	अर्धयोः (ardháyoḥ)	अर्धानाम् (ardhā́nām)
locative	अर्धे (ardhé)	अर्धयोः (ardháyoḥ)	अर्धेषु (ardhéṣu)

¹Vedic

Noun

अर्ध • (ardhá) stem, n

the half (also m)
- c. 1700 BCE – 1200 BCE, Ṛgveda 6.30.1:
  भूय इद्वावृधे वीर्यायँ एको अजुर्यो दयते वसूनि ।
  प्र रिरिचे दिव इन्द्रः पृथिव्या अर्धमिदस्य प्रति रोदसी उभे ॥
  bhūya idvāvṛdhe vīryāyam̐ eko ajuryo dayate vasūni.
  pra ririce diva indraḥ pṛthivyā ardhamidasya prati rodasī ubhe.
  INDRA hath waxed yet more for hero prowess, alone, Eternal, he bestoweth treasures.
  Indra transcendeth both the worlds in greatness: one half of him equalleth earth and heaven.
one part of two
a part, party
(in the locative) in the middle

Declension

Neuter a-stem declension of अर्ध
	singular	dual	plural
nominative	अर्धम् (ardhám)	अर्धे (ardhé)	अर्धानि (ardhā́ni) अर्धा¹ (ardhā́¹)
vocative	अर्ध (árdha)	अर्धे (árdhe)	अर्धानि (árdhāni) अर्धा¹ (árdhā¹)
accusative	अर्धम् (ardhám)	अर्धे (ardhé)	अर्धानि (ardhā́ni) अर्धा¹ (ardhā́¹)
instrumental	अर्धेन (ardhéna)	अर्धाभ्याम् (ardhā́bhyām)	अर्धैः (ardhaíḥ) अर्धेभिः¹ (ardhébhiḥ¹)
dative	अर्धाय (ardhā́ya)	अर्धाभ्याम् (ardhā́bhyām)	अर्धेभ्यः (ardhébhyaḥ)
ablative	अर्धात् (ardhā́t)	अर्धाभ्याम् (ardhā́bhyām)	अर्धेभ्यः (ardhébhyaḥ)
genitive	अर्धस्य (ardhásya)	अर्धयोः (ardháyoḥ)	अर्धानाम् (ardhā́nām)
locative	अर्धे (ardhé)	अर्धयोः (ardháyoḥ)	अर्धेषु (ardhéṣu)

¹Vedic

Masculine a-stem declension of अर्ध
	singular	dual	plural
nominative	अर्धः (ardháḥ)	अर्धौ (ardhaú) अर्धा¹ (ardhā́¹)	अर्धाः (ardhā́ḥ) अर्धासः¹ (ardhā́saḥ¹)
vocative	अर्ध (árdha)	अर्धौ (árdhau) अर्धा¹ (árdhā¹)	अर्धाः (árdhāḥ) अर्धासः¹ (árdhāsaḥ¹)
accusative	अर्धम् (ardhám)	अर्धौ (ardhaú) अर्धा¹ (ardhā́¹)	अर्धान् (ardhā́n)
instrumental	अर्धेन (ardhéna)	अर्धाभ्याम् (ardhā́bhyām)	अर्धैः (ardhaíḥ) अर्धेभिः¹ (ardhébhiḥ¹)
dative	अर्धाय (ardhā́ya)	अर्धाभ्याम् (ardhā́bhyām)	अर्धेभ्यः (ardhébhyaḥ)
ablative	अर्धात् (ardhā́t)	अर्धाभ्याम् (ardhā́bhyām)	अर्धेभ्यः (ardhébhyaḥ)
genitive	अर्धस्य (ardhásya)	अर्धयोः (ardháyoḥ)	अर्धानाम् (ardhā́nām)
locative	अर्धे (ardhé)	अर्धयोः (ardháyoḥ)	अर्धेषु (ardhéṣu)

¹Vedic

Noun

अर्ध • (árdha) stem, n (Vedic)

side, part
place, region, country

Declension

Neuter a-stem declension of अर्ध
	singular	dual	plural
nominative	अर्धम् (árdham)	अर्धे (árdhe)	अर्धानि (árdhāni) अर्धा¹ (árdhā¹)
vocative	अर्ध (árdha)	अर्धे (árdhe)	अर्धानि (árdhāni) अर्धा¹ (árdhā¹)
accusative	अर्धम् (árdham)	अर्धे (árdhe)	अर्धानि (árdhāni) अर्धा¹ (árdhā¹)
instrumental	अर्धेन (árdhena)	अर्धाभ्याम् (árdhābhyām)	अर्धैः (árdhaiḥ) अर्धेभिः¹ (árdhebhiḥ¹)
dative	अर्धाय (árdhāya)	अर्धाभ्याम् (árdhābhyām)	अर्धेभ्यः (árdhebhyaḥ)
ablative	अर्धात् (árdhāt)	अर्धाभ्याम् (árdhābhyām)	अर्धेभ्यः (árdhebhyaḥ)
genitive	अर्धस्य (árdhasya)	अर्धयोः (árdhayoḥ)	अर्धानाम् (árdhānām)
locative	अर्धे (árdhe)	अर्धयोः (árdhayoḥ)	अर्धेषु (árdheṣu)

¹Vedic

Descendants

Dardic:
- Kashmiri: اَڈ (aḍ), اۆڈُ (oḍu)
- Phalura: آڈ (ā́ḍu)
- Torwali: ار (ar)
Pali: addha
Prakrit: 𑀅𑀤𑁆𑀥 (addha), 𑀅𑀟𑁆𑀠 (aḍḍha)
- Central:
  - Sauraseni Prakrit: 𑀅𑀤𑁆𑀥 (addha)
    - Awadhi: आधा (ādhā)
    - Old Gujarati: अरधउं (aradhaüṃ)
      - Gujarati: અર્ધું (ardhũ), અડધું (aḍadhũ)
      - Marwari: अरधौ (ardhau)
    - Hindustani: ādhā
      - Hindi: आधा
      - Urdu: آدھا
    - → Telugu: అడ్డ (aḍḍa)
- Eastern:
  - Magadhi Prakrit:
    - Assamese: আধা (adha), আধ (adh)
    - Bengali: আধা (adha), আধ (adh)
    - Bihari: आधा (ādhā)
      - Bhojpuri: आधा (ādhā)
      - Maithili: आध (ādh)
    - Odia: ଅଧ (adha), ଅଧା (adhā), ଆଡ଼ (āṛa)
    - Sylheti: ꠀꠗꠣ (àdá)
- Northern:
  - Central Pahari:
    - Kumaoni: आद् (ād), आधो (ādho)
  - Eastern Pahari:
    - Nepali: आधा (ādhā), अध (adh)
  - Western Pahari:
    - Bhadrawahi: अद्धू (addhū), अद्दो (addo), अद्धा (addhā)
- Northwestern:
  - Punjabi: addha
    - Gurmukhi script: ਅੱਧ
    - Shahmukhi script: اَدّھَ
  - Sindhi: adhu
    - Arabic script: اَڌُ
    - Devanagari script: अधु
- Southern:
  - Maharastri Prakrit:
    - Konkani: ādo
      Devanagari script: आदो
      
      Latin script: ado
      
      Kannada script: ಆದೊ
    - Marathi: अर्धे (ardhe)
  - Sinhalese: අඩ (aḍa)

Borrowed terms

→ Telugu: అర్ధము (ardhamu)

References

Monier Williams (1899) “अर्ध”, in A Sanskrit–English Dictionary, […], new edition, Oxford: At the Clarendon Press, →OCLC, page 0091/3.
Mayrhofer, Manfred (1992) Etymologisches Wörterbuch des Altindoarischen [Etymological Dictionary of Old Indo-Aryan]‎^[1] (in German), volume 1, Heidelberg: Carl Winter Universitätsverlag, page 119
Turner, Ralph Lilley (1969–1985) “ardha”, in A Comparative Dictionary of the Indo-Aryan Languages, London: Oxford University Press