բան
Appearance
See also: -բան and Appendix:Variations of "ban"
Armenian
[edit]Etymology
[edit]From Old Armenian բան (ban); see it for more. The main meaning of բան (ban) in Old Armenian was "word, speech, saying". The sense "thing", which is the only one surviving in modern Armenian, developed from the notion of speech → the subject of speech → the subject itself. Typologically compare Hebrew דבר (davar, “word, speech; thing”).
Pronunciation
[edit]- (Eastern Armenian) IPA(key): /bɑn/, [bɑn]
- (Western Armenian) IPA(key): /pɑn/, [pʰɑn]
Audio (Eastern Armenian): (file)
Noun
[edit]բան • (ban)
- thing
- մի բան անել ― mi ban anel ― to do something
- մի բան ուտել ― mi ban utel ― to eat something
- մի բան արա՛ ― mi ban ará ― do something!
- ամեն բան ― amen ban ― everything
- ոչ մի բան ― očʻ mi ban ― nothing
- բա՞ն ասիր ― ba?n asir ― did you say something?
- ինձ էս բանը դուր չի գալիս ― inj ēs banə dur čʻi galis ― I don't like this thing
- work, business
- (slang) penis
Declension
[edit]singular | plural | |||
---|---|---|---|---|
nominative | բան (ban) | բաներ (baner) | ||
dative | բանի (bani) | բաների (baneri) | ||
ablative | բանից (banicʻ) | բաներից (banericʻ) | ||
instrumental | բանով (banov) | բաներով (banerov) | ||
locative | բանում (banum) | բաներում (banerum) | ||
definite forms | ||||
nominative | բանը/բանն (banə/bann) | բաները/բաներն (banerə/banern) | ||
dative | բանին (banin) | բաներին (banerin) | ||
1st person possessive forms (my) | ||||
nominative | բանս (bans) | բաներս (baners) | ||
dative | բանիս (banis) | բաներիս (baneris) | ||
ablative | բանիցս (banicʻs) | բաներիցս (banericʻs) | ||
instrumental | բանովս (banovs) | բաներովս (banerovs) | ||
locative | բանումս (banums) | բաներումս (banerums) | ||
2nd person possessive forms (your) | ||||
nominative | բանդ (band) | բաներդ (banerd) | ||
dative | բանիդ (banid) | բաներիդ (banerid) | ||
ablative | բանիցդ (banicʻd) | բաներիցդ (banericʻd) | ||
instrumental | բանովդ (banovd) | բաներովդ (banerovd) | ||
locative | բանումդ (banumd) | բաներումդ (banerumd) |
Synonyms
[edit]Derived terms
[edit]Old Armenian
[edit]Etymology
[edit]From Proto-Indo-European *bʰeh₂ni-, from *bʰeh₂- (“to speak”).[1][2][3]
Noun
[edit]բան • (ban)
- speech, word, term, saying, dictate, expression, oration, discourse
- բան առ բան ― ban aṙ ban ― word for word
- միով բանիւ ― miov baniw ― in a word
- զբանիւք առնել ― zbaniwkʻ aṙnel ― to converse, to speak
- զբանիւք անկանել ― zbaniwkʻ ankanel ― to converse with, to hold a conversation
- ի բանս արկանել, ի բանի առնել ― i bans arkanel, i bani aṙnel ― to persuade, to convince, to gain
- ի բանս հրապուրանաց արկանել, ի բանս ելու առնել ― i bans hrapuranacʻ arkanel, i bans elu aṙnel ― to charm or to allure with one's words
- բան ել, կալաւ ― ban el, kalaw ― it is said
- զոյգ ընդ բանիցս ― zoyg ənd banicʻs ― at these words
- ասել բան չարութեան զումեքէ ― asel ban čʻarutʻean zumekʻē ― to speak ill of some one
- բանս բարեաց խօսել վասն ― bans bareacʻ xōsel vasn ― to speak well of some one
- բան տալ ― ban tal ― to promise, to give one's word
- բան ի գործ առնել ― ban i gorc aṙnel ― to begin to speak
- բան ինչ է ինձ առ քեզ ― ban inčʻ ē inj aṙ kʻez ― I have a word to say to you
- ըստ բանի ամենեցուն ― əst bani amenecʻun ― according to everybody
- վասն քո բանիդ ― vasn kʻo banid ― upon your word
- ըստ բանի քո ― əst bani kʻo ― according to what you have said
- մինչդեռ բանքն ի բերան նորա կային ― minčʻdeṙ bankʻn i beran nora kayin ― hardly had he spoken
- ընդ բանիւ առնել ― ənd baniw aṙnel ― to excommunicate
- 5th century, Bible, Book of Proverbs 1.2:
- Ճանաչել զիմաստութիւն եւ զխրատ, իմանալ զբանս հանճարոյ։
- Čanačʻel zimastutʻiwn ew zxrat, imanal zbans hančaroy.
- To know wisdom and instruction; to perceive the words of understanding.
- Ճանաչել զիմաստութիւն եւ զխրատ, իմանալ զբանս հանճարոյ։
- commandment, order, injunction
- language, dialect, idiom
- opinion; reason, intellect, understanding, intelligence; counsel
- բանս ընդ իրեարս դնել, բան ունել ընդ ումեք, բան կապել առ ոք ― bans ənd irears dnel, ban unel ənd umekʻ, ban kapel aṙ okʻ ― to understand, to be understood, to come to an understanding
- ըստ իմումս բանի, որպէս իմ բանս է ― əst imums bani, orpēs im bans ē ― according to me
- ոչ եւս ընդ բանս ինչ ածեալ ― očʻ ews ənd bans inčʻ aceal ― without any hesitation
- relation, ratio, correspondence
- (philosophy, Christianity) Word, Logos
- Ի սկզբանէ էր Բանն, եւ Բանն էր առ Աստուած, եւ Աստուած էր Բանն։ ― I skzbanē ēr Bann, ew Bann ēr aṙ Astuac, ew Astuac ēr Bann. ― In the beginning was the Word, and the Word was with God, and the Word was God.
- 6th century, Philo of Alexandria, I linelutʻeann xndrocʻ ew lucmancʻ [Quaestiones et Solutiones in Genesim] 2.62:[4][5]
- Ամենաբարւոք եւ առանց ստութեան այս հրաման պատասխանոյ յա՟յ ելեալ է․ քանզի մահկանացու ոչինչ կերպարանիլ ի նմանութիւն առ վերնագոյնն եւ առ հայրն ամենեցուն կարէր, այլ առ երկրորդն ա՟ծ՝ որ է նորա բան։ Քանզի պարտ է բանականին մարդկան ոգւոյ՝ տիպ ա՟ծային բանին ձեւանալ․ վասն զի առաջին բանին՝ ա՟ծ վեհագոյն է, ամենաբանական բնութիւնն․ իսկ այն որ ի վեր քան զբանն է, ի լաւագունին եւ յառանձինն իմն անցեալ կայ ի տեսակի, զի՞նչ պարտ էր եղելոյ նման նորա բերել։ Բայց սակայն կամի եւ զայն ազդել, զի իրաւագոյն ա՟ծ վրէժ խնդրէ, զաստեացն եւ զճահաւորաց, վասն կրելոյ իմն այսմ առ նորա բանն զընտանութիւն․ որոյ է եւ մարդկային միտքն նմանութիւն եւ կերպարան։
- Amenabarwokʻ ew aṙancʻ stutʻean ays hraman patasxanoy ya.y eleal ē; kʻanzi mahkanacʻu očʻinčʻ kerparanil i nmanutʻiwn aṙ vernagoynn ew aṙ hayrn amenecʻun karēr, ayl aṙ erkrordn a.c, or ē nora ban. Kʻanzi part ē banakanin mardkan ogwoy, tip a.cayin banin jewanal; vasn zi aṙaǰin banin, a.c vehagoyn ē, amenabanakan bnutʻiwnn; isk ayn or i ver kʻan zbann ē, i lawagunin ew yaṙanjinn imn ancʻeal kay i tesaki, zi?nčʻ part ēr ełeloy nman nora berel. Baycʻ sakayn kami ew zayn azdel, zi irawagoyn a.c vrēž xndrē, zasteacʻn ew zčahaworacʻ, vasn kreloy imn aysm aṙ nora bann zəntanutʻiwn; oroy ē ew mardkayin mitkʻn nmanutʻiwn ew kerparan.
- Translation by Ralph Marcus
- Most excellently and veraciously this oracle was given by God. For nothing mortal can be made in the likeness of the most high One and Father of the universe but (only) in that of the second God, who is His Logos. For it was right that the rational (part) of the human soul should be formed as an impression by the divine Logos, since the pre-Logos God is superior to every rational nature. But He who is above the Logos (and) exists in the best and in a special form—what thing that comes into being can rightfully bear His likeness? Moreover, Scripture wishes also to show that God most justly avenges the virtuous and decent men because they have a certain kinship with His Logos, of which the human mind is a likeness and image.
- Ամենաբարւոք եւ առանց ստութեան այս հրաման պատասխանոյ յա՟յ ելեալ է․ քանզի մահկանացու ոչինչ կերպարանիլ ի նմանութիւն առ վերնագոյնն եւ առ հայրն ամենեցուն կարէր, այլ առ երկրորդն ա՟ծ՝ որ է նորա բան։ Քանզի պարտ է բանականին մարդկան ոգւոյ՝ տիպ ա՟ծային բանին ձեւանալ․ վասն զի առաջին բանին՝ ա՟ծ վեհագոյն է, ամենաբանական բնութիւնն․ իսկ այն որ ի վեր քան զբանն է, ի լաւագունին եւ յառանձինն իմն անցեալ կայ ի տեսակի, զի՞նչ պարտ էր եղելոյ նման նորա բերել։ Բայց սակայն կամի եւ զայն ազդել, զի իրաւագոյն ա՟ծ վրէժ խնդրէ, զաստեացն եւ զճահաւորաց, վասն կրելոյ իմն այսմ առ նորա բանն զընտանութիւն․ որոյ է եւ մարդկային միտքն նմանութիւն եւ կերպարան։
- thing
- զինչ է բանս այս ― zinčʻ ē bans ays ― what is this?
- բան վճարել ― ban včarel ― to do some thing
- գիտես ընդ ում է բանդ ― gites ənd um ē band ― you know well with whom you have to do
- բանք ինչ ոչ էին/ոչ գոյին նոցա ընդ ումեք ի մարդկանէ ― bankʻ inčʻ očʻ ēin/očʻ goyin nocʻa ənd umekʻ i mardkanē ― they have neither society nor commerce with other men
- բանք ինչ եմ իմ ընդ ումեք ― bankʻ inčʻ em im ənd umekʻ ― I have a suspicion of someone; I have intrigues or connections with someone
- առանց բանի պոռնկութեան ― aṙancʻ bani poṙnkutʻean ― except for cause of adultery
- ի բան տանել, արկանել ― i ban tanel, arkanel ― to employ, to serve oneself
Usage notes
[edit]As a suffix -բան (-ban) was used in calques from Ancient Greek to translate λόγος (lógos) in words like θεο-λόγος (theo-lógos) or θεο-λογία (theo-logía), which were rendered as աստուածաբան (astuacaban) and աստուածաբանութիւն (astuacabanutʻiwn), respectively.
Declension
[edit]i-type
Derived terms
[edit]- ազատաբանեմ (azatabanem)
- ազգաբանեմ (azgabanem)
- աղեղնաբանեմ (ałełnabanem)
- աղերսաբանեմ (ałersabanem)
- աղճատաբանեմ (ałčatabanem)
- այլաբանեմ (aylabanem)
- այլակաբանեմ (aylakabanem)
- անբան (anban)
- անմտաբանեմ (anmtabanem)
- անրջաբանեմ (anrǰabanem)
- ապաբանեմ (apabanem)
- առակաբանեմ (aṙakabanem)
- առասպելաբանեմ (aṙaspelabanem)
- աստուածաբանեմ (astuacabanem)
- ատենաբանեմ (atenabanem)
- արուեստաբանեմ (aruestabanem)
- աւարտաբանեմ (awartabanem)
- աւելաբանեմ (awelabanem)
- աւետաբանեմ (awetabanem)
- բազմաբանեմ (bazmabanem)
- բայբանեար (baybanear)
- բանագէտ (banagēt)
- բանագնաց (banagnacʻ)
- բանագտակ լինիմ (banagtak linim)
- բանադրեմ (banadrem)
- բանախօսութիւն (banaxōsutʻiwn)
- բանակ (banak)
- բանաստեղծ (banastełc)
- բանաւոր (banawor)
- բանաքաղ (banakʻał)
- բանբեր (banber)
- բանեար (banear)
- բանեմ (banem)
- բաներող (baneroł)
- բանիբուն (banibun)
- բանիցխնդիր (banicʻxndir)
- բանկայ (bankay)
- բանսարկու (bansarku)
- բանսելու առնեմ (banselu aṙnem)
- բանսերթուկ (bansertʻuk)
- բարեբանեմ (barebanem)
- բարձրաբանեմ (barjrabanem)
- բնաբանեմ (bnabanem)
- գեղջկաբանեմ (gełǰkabanem)
- գոհաբանեմ (gohabanem)
- գովեստաբանեմ (govestabanem)
- դատարկաբանեմ (datarkabanem)
- դժոխաբանեմ (džoxabanem)
- դիմաբանեմ (dimabanem)
- դուզնաբանեմ (duznabanem)
- երգաբանեմ (ergabanem)
- երկայնաբան (erkaynaban)
- երկայնաբանեմ (erkaynabanem)
- երկարաբանեմ (erkarabanem)
- զբանգտանք (zbangtankʻ)
- զուգաբանեմ (zugabanem)
- զրաբանեմ (zrabanem)
- զրուցաբանեմ (zrucʻabanem)
- ընդդիմաբանեմ (ənddimabanem)
- ընտրաբանեմ (əntrabanem)
- թերաբանեմ (tʻerabanem)
- իսկաբանեմ (iskabanem)
- իրաւաբանեմ (irawabanem)
- լուսաբանեմ (lusabanem)
- խաղաբանեմ (xałabanem)
- խոստաբանեմ (xostabanem)
- խորհաբանեմ (xorhabanem)
- խորհրդաբանեմ (xorhrdabanem)
- խրատաբանեմ (xratabanem)
- ծեքաբանեմ (cekʻabanem)
- ծննդաբանեմ (cnndabanem)
- կարճաբանեմ (karčabanem)
- կոկոզաբանեմ (kokozabanem)
- կրկնաբանեմ (krknabanem)
- հագածաբանեմ (hagacabanem)
- հակաբանեմ (hakabanem)
- հակառակաբանեմ (hakaṙakabanem)
- համաբանեմ (hamabanem)
- հանդիսաբանեմ (handisabanem)
- հարցաբանեմ (harcʻabanem)
- հաւաստաբանեմ (hawastabanem)
- հաւաքաբանեմ (hawakʻabanem)
- հեգնաբանեմ (hegnabanem)
- հեզաբանեմ (hezabanem)
- հրամանաբանեմ (hramanabanem)
- հրաշաբանեմ (hrašabanem)
- հրապարակաբանեմ (hraparakabanem)
- ճարտարաբանեմ (čartarabanem)
- ճշգրտաբանեմ (čšgrtabanem)
- ճշմարտաբանեմ (čšmartabanem)
- ճոխաբանեմ (čoxabanem)
- ճոռոմաբանեմ (čoṙomabanem)
- մարդաբանեմ (mardabanem)
- մեծաբանեմ (mecabanem)
- միաբան (miaban)
- միաբանեմ (miabanem)
- մտաբանեմ (mtabanem)
- յայտնաբանեմ (yaytnabanem)
- յառաջաբանեմ (yaṙaǰabanem)
- նազաբանեմ (nazabanem)
- նախաբանեմ (naxabanem)
- ներբողաբանեմ (nerbołabanem)
- ներհակաբանեմ (nerhakabanem)
- նոյնաբանեմ (noynabanem)
- նուաստաբանեմ (nuastabanem)
- շամբշաբանեմ (šambšabanem)
- շարաբանեմ (šarabanem)
- որսաբանեմ (orsabanem)
- ունայնաբանեմ (unaynabanem)
- չարաբանեմ (čʻarabanem)
- պաճուճաբանեմ (pačučabanem)
- պայծառաբանեմ (paycaṙabanem)
- պատմաբանեմ (patmabanem)
- պատուաբանեմ (patuabanem)
- պարզաբանեմ (parzabanem)
- պերճաբանեմ (perčabanem)
- սաղմոսաբանեմ (sałmosabanem)
- սերմաբանեմ (sermabanem)
- սերմնաբանեմ (sermnabanem)
- սկզբնաբանեմ (skzbnabanem)
- ստաբանեմ (stabanem)
- ստեղծաբանեմ (stełcabanem)
- ստուգաբանեմ (stugabanem)
- ստուերաբանեմ (stuerabanem)
- սրբաբանեմ (srbabanem)
- սրբազնաբանեմ (srbaznabanem)
- վայրապարաբանեմ (vayraparabanem)
- վիճաբանեմ (vičabanem)
- վնասաբանեմ (vnasabanem)
- տասնաբանեայ (tasnabaneay)
- տիրաբանեմ (tirabanem)
- տորբանեմ (torbanem)
- տրամաբանեմ (tramabanem)
- ցրտաբանեմ (cʻrtabanem)
- փառաբանեմ (pʻaṙabanem)
- փաստաբանեմ (pʻastabanem)
- փոխանակաբանեմ (pʻoxanakabanem)
- փոխելաբանեմ (pʻoxelabanem)
- փութաբանեմ (pʻutʻabanem)
- փոքրաբանեմ (pʻokʻrabanem)
- քաջաբանիկ (kʻaǰabanik)
- քերթողաբանեմ (kʻertʻołabanem)
- քննաբանեմ (kʻnnabanem)
- օրհնաբանեմ (ōrhnabanem)
Descendants
[edit]References
[edit]- ^ Ačaṙyan, Hračʻya (1940) Hayocʻ lezvi patmutʻyun [History of the Armenian Language] (in Armenian), volume I, Yerevan: University Press, pages 40–41
- ^ Ačaṙean, Hračʻeay (1971–1979) “բալ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press
- ^ Martirosyan, Hrach (2010) Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden and Boston: Brill, page 165
- ^ Awgereancʻ, Mkrtičʻ (1826) Pʻiloni Ebrayecʻwoy mnacʻordkʻ i hays, or en Meknutʻiwn Cnndocʻ ew Elicʻ, Čaṙkʻ i Sampʻson, i Yovnan, ew yeris mankuns kam i hreštaks [Philonis Judaei paralipomena armena. Libri videlicet quatuor in Genesin, libri duo in Exodum, sermo unus de Sampsone, alter de Iona, tertius de tribus angelis Abraamo apparentibus], Venice: S. Lazarus Armenian Academy, pages 146–147
- ^ Marcus, Ralph (1953) Philo: Supplement I: Questions and Answers on Genesis (The Loeb Classical Library), Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, pages 150–151
Further reading
[edit]- Ačaṙean, Hračʻeay (1971) “բան”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, volume I, Yerevan: University Press, page 403b
- Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836–1837) “բան”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Petrosean, Matatʻeay (1879) “բան”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
Categories:
- Armenian terms inherited from Old Armenian
- Armenian terms derived from Old Armenian
- Armenian terms with IPA pronunciation
- Armenian terms with audio pronunciation
- Armenian lemmas
- Armenian nouns
- Armenian terms with usage examples
- Armenian slang
- Old Armenian terms inherited from Proto-Indo-European
- Old Armenian terms derived from Proto-Indo-European
- Old Armenian lemmas
- Old Armenian nouns
- Old Armenian terms with usage examples
- Old Armenian terms with quotations
- xcl:Philosophy
- xcl:Christianity