rząd
Appearance
Kashubian
[edit]Etymology
[edit]Inherited from Proto-Slavic *rędъ.
Pronunciation
[edit]Noun
[edit]rząd m inan
Declension
[edit]Declension of rząd
Further reading
[edit]- Jan Trepczyk (1994) “rząd”, in Słownik polsko-kaszubski (in Kashubian), volumes 1–2
- Eùgeniusz Gòłąbk (2011) “rząd”, in Słownik Polsko-Kaszubski / Słowôrz Pòlskò-Kaszëbsczi[1]
- “rząd”, in Internetowi Słowôrz Kaszëbsczégò Jãzëka [Internet Dictionary of the Kashubian Language], Fundacja Kaszuby, 2022
Old Polish
[edit]Etymology
[edit]Inherited from Proto-Slavic *rędъ. First attested in the 14th century.
Pronunciation
[edit]Noun
[edit]rząd m inan
- row, series (line of objects)
- 1930 [c. 1455], “Neh”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[2], 8, 7:
- Ale lyvd stal kaszdi w svem rzødze (in gradu suo)
- [Ale lud stał każdy w swem rzędzie (in gradu suo)]
- order (sequence in an established order)
- 1930 [c. 1455], “Num”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[3], 2, 17:
- Kaszdi w myesczech a w rzødzech (per loca et ordines) swych poydø
- [Każdy w mieściech a w rzędziech (per loca et ordines) swych pojdą]
- (attested in Greater Poland) order (established order, accepted rules of conduct)
- End of the 15th century, Dekalog - Dziesięcioro przykazań bożych - Decem praecepta Dei, volume III, number 4:
- Nye pozchąday zchony gyego, thak szchowasz rząd sthadla thwego
- [Nie pożądaj żony jego, tak schowasz rząd stadła twego]
- 1930 [c. 1455], “Tob”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[4], 10, 11:
- Angyol bozi... dowyedz was przes przekazi do domv, abiscye nalezly wszitek rzød (omnia recte) przi waszich starszich
- [Anjoł boży... dowiedź was przez przekazy do domu, abyście naleźli wszytek rząd (omnia recte) przy waszych starszych]
- 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[5], 18, 20:
- Ukaszy ludu obiczaye duchowne a rzød naszladowanya (ritum colendi)
- [Ukaży ludu obyczaje duchowne a rząd naśladowania (ritum colendi)]
- 1874-1891 [1444], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności[6], [7], [8], volume XXIII, page 307:
- Clausit ordine skonal obicziaiem, rzandem (sui moras incolatus miro clausit ordine)
- [Clausit ordine skonał obyczajem, rzędem (sui moras incolatus miro clausit ordine)]
- occupation, employment, position, office, duties, function
- 1930 [c. 1455], “Num”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[10], 4, 4:
- Ten to gest rzøød (cultus) synow kaatskich
- [Ten to jest rząd (cultus) synow kaatskich]
- (in the plural) direction, management (act of guiding or controling something)
- Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa[11], page 487:
- Przydzye pan onego slugy... y odeymye r[z]ądy yego (dividet eum Mat 24, 51)
- [pan onego sługi... i odejmie r[z]ędy jego (dividet eum Mat 24, 51)]
- (attested in Greater Poland, Masovia) agreement, arrangement; pact
- 1958 [1401], “Nieznane czternastowieczne roty polskie z ksiąg sądowych ziemskich krakowskich [Unknown fourteenth-century Polish oaths from court records of Krakow landowners]”, in Zbigniew Perzanowski, Mieczysław Karaś, editors, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego [Scientific Journals of the Jagiellonian University], volume II, number 2, Krakow, page -:
- Esz Climanth... nye pyl w karczme rzandv ss kmeczmi, alye na drodze, a on syedzy na konyv, zadany yemv rani
- [Eż Klimąt... nie pił w karczmie rządu z kmiećmi, ale na drodze, a on siedzi na koniu, zadany jemu rany]
- 1960 [1421], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty pyzdrskie, volume II, number 969, Pyzdry:
- Ysze Jan sz Mycolayem nye myal gynnego rzødu, nyszly wszyøl kon za kon
- [Iże Jan s Mikołajem nie miał jinnego rządu, niżli wziął koń za koń]
- (attested in Lesser Poland) state, echelon; caste; level (layer of society)
- 1895 [Fifteenth century], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich. Kodeks Działyńskich I[13], Lesser Poland, page 65:
- Slvschno... zakazacz, aby gyadącz z woyny... sąly... ryczerze albo gynschego rzadv lyvdze (alterius status cuiuscumque vel conditionis homines existant), sobye nye mayą nyczs gwaltem bracz
- [Słuszno... zakazać, aby jadąc z wojny... sąli... rycerze albo jinszego rzędu ludzie (alterius status cuiuscumque vel conditionis homines existant), sobie nie mają nics gwałtem brać]
- (attested in Masovia) command, order, prescription
- 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 98:
- Paklibi... pyruemu poziczczi podlug rząndu naschich lystow (secundum exigentiam nostrarum litterarum) pyenyandzi... wroczycz nye moglbi..., tegdi thego istego... o ten isti dlug swoy gabacz nye bandzye mocz
- [Pakliby... pirwemu pożyczcy podług rzędu naszych listow (secundum exigentiam nostrarum litterarum) pieniędzy... wrocić nie mogłby..., tegdy tego istego... o ten isty dług swoj gabać nie będzie moc]
- type of ornament; perhaps necklace or headband
- 1868 [1468], Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej : z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego[14], volume XIII, page 580:
- Iacobus... proposuit super... Martinum..., quomodo ipse existens suus dispensator et vicethezaurarius *zomam, frustrum al. rząnd de margaritis... et cum hoc zapona [recepit]
- [Iacobus... proposuit super... Martinum..., quomodo ipse existens suus dispensator et vicethezaurarius *zomam, frustrum al. rząd de margaritis... et cum hoc zapona [recepit]]
Derived terms
[edit]adjective
adverb
noun
verbs
- rzędzić impf
Related terms
[edit]adjectives
adverb
nouns
Descendants
[edit]References
[edit]- Boryś, Wiesław (2005) “rząd I”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
- Bańkowski, Andrzej (2000) “rząd I”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
- B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “rząd”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
- Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “rząd”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
Polish
[edit]Pronunciation
[edit]Etymology 1
[edit]Inherited from Old Polish rząd.
Noun
[edit]rząd m inan (diminutive rządek, related adjective rzędowy)
- row (line of objects, often regularly spaced)
- row (people sitting in a line of seats, e.g. at a theater)
- order, rank (group of people or things separated by some criteria)
- tack (equipment and accessories worn by horses)
- (biology, taxonomy) order (category in the classification of organisms, ranking below class and above family; a taxon at that rank)
- (algebra, logic) order
- (linear algebra) rank
- (chess) rank
- (obsolete) rank, fellowship, retinue
- Synonyms: towarzystwo, poczet
Declension
[edit]Declension of rząd
Derived terms
[edit]adverbs
nouns
particle
Etymology 2
[edit]Deverbal from rządzić.[1][2] First attested in the 16th century.[3]
Noun
[edit]rząd m inan (diminutive rządowy)
- government (body with the power to make and/or enforce laws to control a country, land area, people or organization)
- Synonyms: gabinet, Rada Ministrów
- (colloquial) session held by such a body
- Synonyms: gabinet, Rada Ministrów
- (grammar, linguistics) government (relationship between a word and its dependents)
- Synonym: rekcja
- (in the plural) reign, leadership, governance
- Synonym: władza
- (in the plural) governance (validity of a particular law or rule)
- Synonym: władza
- (chiefly archaic) government, management, economy (body controlling something)
- Antonym: nierząd
- (obsolete) order (state of being organized)
Declension
[edit]Declension of rząd
Derived terms
[edit]adjective
nouns
Related terms
[edit]adjective
Trivia
[edit]According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), rząd is one of the most used words in Polish, appearing 2 times in scientific texts, 158 times in news, 62 times in essays, 7 times in fiction, and 3 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 232 times, making it the 235th most common word in a corpus of 500,000 words.[4]
References
[edit]- ^ Boryś, Wiesław (2005) “rząd II”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
- ^ Bańkowski, Andrzej (2000) “rząd II”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
- ^ Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “rząd”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
- ^ Ida Kurcz (1990) “rząd”, in Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej [Frequency dictionary of the Polish language] (in Polish), volume 2, Kraków, Warszawa: Polska Akademia Nauk. Instytut Języka Polskiego, page 513
Further reading
[edit]- rząd in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
- rządy in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
- rząd in Polish dictionaries at PWN
- “RZĄD”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 28.02.2023
- Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “rząd”, in Słownik języka polskiego
- Aleksander Zdanowicz (1861) “rząd”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
- J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1912), “rząd”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 5, Warsaw, page 802
Categories:
- Kashubian terms derived from Proto-Balto-Slavic
- Kashubian terms inherited from Proto-Balto-Slavic
- Kashubian terms derived from Proto-Indo-European
- Kashubian terms inherited from Proto-Indo-European
- Kashubian terms inherited from Proto-Slavic
- Kashubian terms derived from Proto-Slavic
- Kashubian terms with IPA pronunciation
- Rhymes:Kashubian/ɔ̃t
- Rhymes:Kashubian/ɔ̃t/1 syllable
- Kashubian lemmas
- Kashubian nouns
- Kashubian masculine nouns
- Kashubian inanimate nouns
- Old Polish terms derived from Proto-Balto-Slavic
- Old Polish terms inherited from Proto-Balto-Slavic
- Old Polish terms derived from Proto-Indo-European
- Old Polish terms inherited from Proto-Indo-European
- Old Polish terms inherited from Proto-Slavic
- Old Polish terms derived from Proto-Slavic
- Old Polish terms with IPA pronunciation
- Old Polish lemmas
- Old Polish nouns
- Old Polish masculine nouns
- Old Polish inanimate nouns
- Old Polish terms with quotations
- Greater Poland Old Polish
- Masovia Old Polish
- Lesser Poland Old Polish
- Polish 1-syllable words
- Polish terms with IPA pronunciation
- Polish terms with audio pronunciation
- Rhymes:Polish/ɔnt
- Rhymes:Polish/ɔnt/1 syllable
- Polish terms derived from Proto-Slavic
- Polish terms inherited from Proto-Slavic
- Polish terms derived from Proto-Balto-Slavic
- Polish terms inherited from Proto-Balto-Slavic
- Polish terms derived from Proto-Indo-European
- Polish terms inherited from Proto-Indo-European
- Polish terms inherited from Old Polish
- Polish terms derived from Old Polish
- Polish lemmas
- Polish nouns
- Polish masculine nouns
- Polish inanimate nouns
- pl:Biology
- pl:Taxonomy
- pl:Algebra
- pl:Logic
- pl:Linear algebra
- pl:Chess
- Polish terms with obsolete senses
- Polish deverbals
- Polish colloquialisms
- pl:Grammar
- pl:Linguistics
- Polish terms with archaic senses
- pl:Government
- pl:Horse tack