rząd

From Wiktionary, the free dictionary
Jump to navigation Jump to search

Kashubian

[edit]

Etymology

[edit]

Inherited from Proto-Slavic *rędъ.

Pronunciation

[edit]
  • IPA(key): /ˈr̝ɔ̃t/
  • Rhymes: -ɔ̃t
  • Syllabification: rząd

Noun

[edit]

rząd m inan

  1. government

Declension

[edit]
Declension of rząd
singular plural
nominative rząd rządë
genitive rządu rządów
dative rządowi rządóm
accusative rząd rządë
instrumental rządã rządama
locative rządze rządach
vocative rząd/rządze rządë

Further reading

[edit]
  • Jan Trepczyk (1994) “rząd”, in Słownik polsko-kaszubski (in Kashubian), volumes 1–2
  • Eùgeniusz Gòłąbk (2011) “rząd”, in Słownik Polsko-Kaszubski / Słowôrz Pòlskò-Kaszëbsczi‎[1]
  • “rząd”, in Internetowi Słowôrz Kaszëbsczégò Jãzëka [Internet Dictionary of the Kashubian Language], Fundacja Kaszuby, 2022

Old Polish

[edit]

Etymology

[edit]

Inherited from Proto-Slavic *rędъ. First attested in the 14th century.

Pronunciation

[edit]
  • IPA(key): (10th–15th CE) /r̝ɑ̃t/
  • IPA(key): (15th CE) /r̝ɑ̃t/

Noun

[edit]

rząd m inan

  1. row, series (line of objects)
  2. order (sequence in an established order)
  3. (attested in Greater Poland) order (established order, accepted rules of conduct)
    • End of the 15th century, Dekalog - Dziesięcioro przykazań bożych - Decem praecepta Dei, volume III, number 4:
      Nye pozchąday zchony gyego, thak szchowasz rząd sthadla thwego
      [Nie pożądaj żony jego, tak schowasz rząd stadła twego]
    • 1930 [c. 1455], “Tob”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[4], 10, 11:
      Angyol bozi... dowyedz was przes przekazi do domv, abiscye nalezly wszitek rzød (omnia recte) przi waszich starszich
      [Anjoł boży... dowiedź was przez przekazy do domu, abyście naleźli wszytek rząd (omnia recte) przy waszych starszych]
    • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[5], 18, 20:
      Ukaszy ludu obiczaye duchowne a rzød naszladowanya (ritum colendi)
      [Ukaży ludu obyczaje duchowne a rząd naśladowania (ritum colendi)]
    • 1874-1891 [1444], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎[6], [7], [8], volume XXIII, page 307:
      Clausit ordine skonal obicziaiem, rzandem (sui moras incolatus miro clausit ordine)
      [Clausit ordine skonał obyczajem, rzędem (sui moras incolatus miro clausit ordine)]
    • 1908 [c. 1500], Bolesław Erzepki, editor, Przyczynki do średniowiecznego słownictwa polskiego. I. Glosy polskie wpisane do łacińsko-niemieckiego słownika drukowanego w roku 1490‎[9], Lubiń, page 89:
      Domowy rzad policia
      [Domowy rząd policia]
  4. occupation, employment, position, office, duties, function
  5. (in the plural) direction, management (act of guiding or controling something)
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[11], page 487:
      Przydzye pan onego slugy... y odeymye r[z]ądy yego (dividet eum Mat 24, 51)
      [pan onego sługi... i odejmie r[z]ędy jego (dividet eum Mat 24, 51)]
  6. (attested in Greater Poland, Masovia) agreement, arrangement; pact
    • 1958 [1401], “Nieznane czternastowieczne roty polskie z ksiąg sądowych ziemskich krakowskich [Unknown fourteenth-century Polish oaths from court records of Krakow landowners]”, in Zbigniew Perzanowski, Mieczysław Karaś, editors, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego [Scientific Journals of the Jagiellonian University], volume II, number 2, Krakow, page -:
      Esz Climanth... nye pyl w karczme rzandv ss kmeczmi, alye na drodze, a on syedzy na konyv, zadany yemv rani
      [Eż Klimąt... nie pił w karczmie rządu z kmiećmi, ale na drodze, a on siedzi na koniu, zadany jemu rany]
    • 1960 [1421], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty pyzdrskie, volume II, number 969, Pyzdry:
      Ysze Jan sz Mycolayem nye myal gynnego rzødu, nyszly wszyøl kon za kon
      [Iże Jan s Mikołajem nie miał jinnego rządu, niżli wziął koń za koń]
    • 1921 [1452], Kazimierz Tymieniecki, editor, Wolność kmieca na Mazowszu w wieku XV‎[12], Masovia, page 47:
      O kthorego paropka Jan na myą zalowal, thegom ya wząl, gdi my rząd sesnal
      [O ktorego parobka Jan na mię żałował, tegom ja wziął, gdy mi rząd zeznał]
  7. (attested in Lesser Poland) state, echelon; caste; level (layer of society)
    • 1895 [Fifteenth century], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich. Kodeks Działyńskich I‎[13], Lesser Poland, page 65:
      Slvschno... zakazacz, aby gyadącz z woyny... sąly... ryczerze albo gynschego rzadv lyvdze (alterius status cuiuscumque vel conditionis homines existant), sobye nye mayą nyczs gwaltem bracz
      [Słuszno... zakazać, aby jadąc z wojny... sąli... rycerze albo jinszego rzędu ludzie (alterius status cuiuscumque vel conditionis homines existant), sobie nie mają nics gwałtem brać]
  8. (attested in Masovia) command, order, prescription
    • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 98:
      Paklibi... pyruemu poziczczi podlug rząndu naschich lystow (secundum exigentiam nostrarum litterarum) pyenyandzi... wroczycz nye moglbi..., tegdi thego istego... o ten isti dlug swoy gabacz nye bandzye mocz
      [Pakliby... pirwemu pożyczcy podług rzędu naszych listow (secundum exigentiam nostrarum litterarum) pieniędzy... wrocić nie mogłby..., tegdy tego istego... o ten isty dług swoj gabać nie będzie moc]
  9. type of ornament; perhaps necklace or headband
    • 1868 [1468], Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej : z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego‎[14], volume XIII, page 580:
      Iacobus... proposuit super... Martinum..., quomodo ipse existens suus dispensator et vicethezaurarius *zomam, frustrum al. rząnd de margaritis... et cum hoc zapona [recepit]
      [Iacobus... proposuit super... Martinum..., quomodo ipse existens suus dispensator et vicethezaurarius *zomam, frustrum al. rząd de margaritis... et cum hoc zapona [recepit]]

Derived terms

[edit]
adjective
adverb
noun
verbs
[edit]
adjectives
adverb
nouns

Descendants

[edit]
  • Polish: rząd
  • Silesian: rzōnd

References

[edit]
  • Boryś, Wiesław (2005) “rząd I”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
  • Bańkowski, Andrzej (2000) “rząd I”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
  • B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “rząd”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
  • Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “rząd”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Polish

[edit]
Polish Wikipedia has an article on:
Wikipedia pl
rzędy

Pronunciation

[edit]
 
  • Audio:(file)
  • Rhymes: -ɔnt
  • Syllabification: rząd

Etymology 1

[edit]

Inherited from Old Polish rząd.

Noun

[edit]

rząd m inan (diminutive rządek, related adjective rzędowy)

  1. row (line of objects, often regularly spaced)
    Synonyms: linia, łańcuch, szereg, sznur, wąż
  2. row (people sitting in a line of seats, e.g. at a theater)
  3. order, rank (group of people or things separated by some criteria)
    Synonyms: kategoria, rodzaj, typ
  4. tack (equipment and accessories worn by horses)
  5. (biology, taxonomy) order (category in the classification of organisms, ranking below class and above family; a taxon at that rank)
  6. (algebra, logic) order
  7. (linear algebra) rank
  8. (chess) rank
  9. (obsolete) rank, fellowship, retinue
    Synonyms: towarzystwo, poczet
Declension
[edit]
Declension of rząd
singular plural
nominative rząd rzędy
genitive rzędu rzędów
dative rzędowi rzędom
accusative rząd rzędy
instrumental rzędem rzędami
locative rzędzie rzędach
vocative rzędzie rzędy
Derived terms
[edit]
adverbs
nouns
particle

Etymology 2

[edit]

Deverbal from rządzić.[1][2] First attested in the 16th century.[3]

Noun

[edit]

rząd m inan (diminutive rządowy)

  1. government (body with the power to make and/or enforce laws to control a country, land area, people or organization)
    Synonyms: gabinet, Rada Ministrów
  2. (colloquial) session held by such a body
    Synonyms: gabinet, Rada Ministrów
  3. (grammar, linguistics) government (relationship between a word and its dependents)
    Synonym: rekcja
  4. (in the plural) reign, leadership, governance
    Synonym: władza
  5. (in the plural) governance (validity of a particular law or rule)
    Synonym: władza
  6. (chiefly archaic) government, management, economy (body controlling something)
    Antonym: nierząd
  7. (obsolete) order (state of being organized)
    Synonyms: ład, porządek
Declension
[edit]
Declension of rząd
singular plural
nominative rząd rządy
genitive rządu rządów
dative rządowi rządom
accusative rząd rządy
instrumental rządem rządami
locative rządzie rządach
vocative rządzie rządy
Derived terms
[edit]
adjective
nouns
[edit]
adjective

Trivia

[edit]

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), rząd is one of the most used words in Polish, appearing 2 times in scientific texts, 158 times in news, 62 times in essays, 7 times in fiction, and 3 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 232 times, making it the 235th most common word in a corpus of 500,000 words.[4]

References

[edit]
  1. ^ Boryś, Wiesław (2005) “rząd II”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
  2. ^ Bańkowski, Andrzej (2000) “rząd II”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
  3. ^ Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “rząd”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
  4. ^ Ida Kurcz (1990) “rząd”, in Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej [Frequency dictionary of the Polish language] (in Polish), volume 2, Kraków, Warszawa: Polska Akademia Nauk. Instytut Języka Polskiego, page 513

Further reading

[edit]
Retrieved from "https://en.wiktionary.org/w/index.php?title=rząd&oldid=82257504"