przetrzeć

Old Polish

Etymology

From prze- +‎ trzeć. First attested in c. 1500. Compare Old Czech přětřieti.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /pr̝ɛtr̝ɛːt͡ɕ/
• IPA^(key): (15^th CE) /pr̝ɛtr̝et͡ɕ/

Verb

przetrzeć pf

1. (attested in Greater Poland) to cut through
   • 1981-2001 [c. 1500], Elżbieta Belcarzowa, editor, Glosy polskie w łacińskich kazaniach średniowiecznych, volume I, Trzemeszno, page 69:

     Cum Manasses rex... dum maczyl Ysayam prophetam, demum fecit eum pylą lignea per medium przetrzecz

     [Cum Manasses rex... dum męczył Ysayam prophetam, demum fecit eum piłą lignea per medium przetrzeć]

Descendants

• Polish: przetrzeć
• Silesian: przetrzić

References

• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “przetrzeć”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

Polish

Etymology

Inherited from Old Polish przetrzeć. By surface analysis, prze- +‎ trzeć. Compare Czech přetřít, Kashubian przetrzéc, and Russian перетере́ть (pereterétʹ).

Pronunciation

 

• IPA^(key): /ˈpʂɛ.tʂɛt͡ɕ/

• (Middle Polish) IPA^(key): (16^th c.) /ˈpr̝ɛ.tr̝et͡ɕ/, (17^th–18^th c.) /ˈpʂɛ.tʂet͡ɕ/

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -ɛtʂɛt͡ɕ
• Syllabification: prze‧trzeć

Verb

przetrzeć pf (imperfective przecierać)

1. (transitive) to wipe (to remove dirt or moisture from the surface by gently running something over it) [with instrumental ‘with what’] [with z (+ genitive) ‘from what’]

   Synonyms: obetrzeć, otrzeć, przeczyścić, wytrzeć, zetrzeć

2. (transitive) to fray (to cause deterioration on the surface due to frequent use)

   Synonym: wytrzeć

3. (transitive) to purée (to transform into a uniform mass by pressing through the holes of a sieve) [with przez (+ accusative) ‘through what’]
4. (transitive) to rub (to press against something, i.e. one's eyes) [with instrumental ‘with what’]

   Synonym: potrzeć

5. (transitive) to cut through (to overcome the difficulties of the terrain, making it easier for others to navigate it) [with instrumental ‘with what’]

   Synonym: utorować

6. (transitive) to cut through, to blaze (to make easier for others by doing something furst) [with dative] or [with dla (+ genitive) ‘for what/whom’]
7. (transitive) to saw through [with na (+ accusative) ‘into what units’]
8. (transitive, obsolete) to enculture (to give refinement or polish)
9. (Middle Polish) The meaning of this term is uncertain.
   • 1596, M. Volckmar, Dictionarium trilingue tripartitum, page Ttt3v:

     Przećieram/ Perfrico, perfodio, perrumpo. In praet: przetárłem/ Inf: przetrzeć.

     [Przecieram/ Perfrico, perfodio, perrumpo. In praet: przetarłem/ Inf: przetrzeć.]

10. (reflexive with się) to fray (to undergo deterioration on the surface due to frequent use) [with dative ‘on whom’]

    Synonym: wytrzeć się

11. (reflexive with się, of the sky) to clear up (to become transparent)

    Synonyms: oczyścić się, wyczyścić się

12. (reflexive with się) to learn from doing (to gain experience in action) [with w (+ locative) ‘in what’]

Conjugation

Conjugation of przetrzeć pf
	person	singular			plural
		masculine	feminine	neuter	virile	nonvirile
infinitive		przetrzeć
future tense	1st	przetrę			przetrzemy
	2nd	przetrzesz			przetrzecie
	3rd	przetrze			przetrą
	impersonal	przetrze się
past tense	1st	przetarłem, -(e)m przetarł	przetarłam, -(e)m przetarła	przetarłom, -(e)m przetarło	przetarliśmy, -(e)śmy przetarli	przetarłyśmy, -(e)śmy przetarły
	2nd	przetarłeś, -(e)ś przetarł	przetarłaś, -(e)ś przetarła	przetarłoś, -(e)ś przetarło	przetarliście, -(e)ście przetarli	przetarłyście, -(e)ście przetarły
	3rd	przetarł	przetarła	przetarło	przetarli	przetarły
	impersonal	przetarto
conditional	1st	przetarłbym, bym przetarł	przetarłabym, bym przetarła	przetarłobym, bym przetarło	przetarlibyśmy, byśmy przetarli	przetarłybyśmy, byśmy przetarły
	2nd	przetarłbyś, byś przetarł	przetarłabyś, byś przetarła	przetarłobyś, byś przetarło	przetarlibyście, byście przetarli	przetarłybyście, byście przetarły
	3rd	przetarłby, by przetarł	przetarłaby, by przetarła	przetarłoby, by przetarło	przetarliby, by przetarli	przetarłyby, by przetarły
	impersonal	przetarto by
imperative	1st	niech przetrę			przetrzyjmy
	2nd	przetrzyj			przetrzyjcie
	3rd	niech przetrze			niech przetrą
passive adjectival participle		przetarty	przetarta	przetarte	przetarci	przetarte
anterior adverbial participle		przetarłszy
verbal noun		przetarcie

Derived terms

nouns

• przetarcie

 

Further reading

• przetrzeć in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• przetrzeć in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “przetrzeć”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “przetrzeć się”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “przetrzeć”, in Słownik języka polskiego
• Aleksander Zdanowicz (1861) “przetrzeć”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1912), “przetrzeć”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 5, Warsaw, page 219
• przetrzeć in Narodowy Fotokorpus Języka Polskiego