powietrze

See also: pòwietrzé

Old Polish

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *povětrьje. By surface analysis, po- +‎ wiatr +‎ -e. First attested in the end of the 14th century.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /pɔvjɛtr̝ɛ/
• IPA^(key): (15^th CE) /pɔvjɛtr̝ɛ/

Noun

powietrze n (related adjective powietrzny)

1. (attested in Lesser Poland) air (composition of the atmosphere; that which is breathed)
   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[1], Krakow, page 1a:

     Na pouetrzucz slothke pene szøcz ony bily spe[ue]ualy

     [Na powietrzuć słodkie pienie sąć oni byli śpie[ue]wali]

2. (attested in Lesser Poland) air (one of the classical four elements)
   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[2], Krakow, page 174a:

     Xpc na (pro ne) chczal gest byl cloueka stvorzycz s pouetrza..., allecz gest gy on szeme byl stworzil presto, isbicz on byl skromny, isczy szema... naprzecif pouetrzu gest ona moczna

     [Kryst nie chciał jest był człowieka stworzyć z powietrza..., aleć jest ji on [z] ziemie był stworzył przezto, iżbyć on był skromny, iżci ziemia... naprzeciw powietrzu jest ona mocna]

3. air, gas (that which is expelled from the anus)
   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[3], page 75:

     Czokolvye vzyal (sc. Jesus) podlvg czyala, to wschytko v nym gorączosczyą bylo skarmyono y vyschlo od nyego povyetrzym

     [Cokolwie wziął (sc. Jezus) podług ciała, to wszytko w nim gorącością było skarmiono i wyszło od niego powietrzym]

4. air, atmosphere; weather (general state of the atmosphere or weather)
   • 1880-1894 [End of the 15th century], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności‎^[4], volume I, page 148:

     Oretur deum pro... aere bono..., aby... bog raczyl... dacz nam... dobre povyetrze

     [Oretur Deum pro... aere bono..., aby... Bog raczył... dać nam... dobre powietrze]

5. wind

   Synonym: wiatr

   • 1461–1467, Sermones. Rękopiśmienne ekscerpty pochodzące z rkpsu Archiwum i Biblioteki Krakowskiej Kapituły Katedralnej o sygn. 230 (dawna sygn. 1421/108 Mns) z roku 1461-1467, page 443r:

     Povetrze ventus

     [Powietrze ventus]

   • End of the 15th century, Wokabularz petersburski I, Cesarskiej Biblioteki Publicznej w Petersburgu, sygn. Lat.Q.ch.XVI.33, page 8:

     Venticipium powyetrze

     [Venticipium powietrze]

6. (attested in Masovia) sky

   Synonym: niebo

   • 1901 [1463-1465], Jan Rozwadowski, editor, De morte prologus [Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią]‎^[5], Mierzeniec, Płock, line 394:

     By sza pothnoszyl na povyetrze, mvszysz placzycz swyanthopyetrze

     [By się podnosił na powietrze, musisz płacić świętopietrze]

7. The meaning of this term is uncertain.
   • 1885-2024 [c. 1500], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎^[6], volume IV, page 748:

     Malus (ecclesie) powyetrze vel masth

     [Malus (ecclesie) powietrze vel maszt]

Derived terms

(nouns):

• morowe powietrze

Descendants

• Polish: powietrze
• Silesian: powietrze

References

• Boryś, Wiesław (2005) “powietrze”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “powietrze”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “powietrze”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “powietrze”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “powietrze”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Polish

Etymology

Inherited from Old Polish powietrze. By surface analysis, po- +‎ wiatr +‎ -e.

Pronunciation

 

• IPA^(key): /pɔˈvjɛ.tʂɛ/

• (Middle Polish) IPA^(key): (16^th c.) /pɔˈvjɛ.tr̝ɛ/, (17^th–18^th c.) /pɔˈvjɛ.tʂɛ/
• (Greater Poland):
  • (Central Greater Poland) IPA^(key): /pɔˈvjɛ.tʂɛ/

• Audio 1:

  (file)

• Audio 2:

  (file)

• Rhymes: -ɛtʂɛ
• Syllabification: po‧wie‧trze

Noun

powietrze n (related adjective powietrzny)

1. air (substance constituting Earth's atmosphere, a gaseous mixture of nitrogen, oxygen, and various trace gases)

   Synonym: (poetic) eter

2. air (apparently open space above the ground which these gasses fill)
3. (obsolete) weather (atmospheric condition)

   Synonym: pogoda

4. (obsolete, except in set phrases or dialecatl, Central Greater Poland) bad air (infection; epidemic)
5. (obsolete, pathology) paralysis (loss of movement, especially in the limbs)

   Synonym: paraliż

Declension

Declension of powietrze

	singular
nominative	powietrze
genitive	powietrza
dative	powietrzu
accusative	powietrze
instrumental	powietrzem
locative	powietrzu
vocative	powietrze

Derived terms

(adverbs):

• na świeżym powietrzu

(nouns):

• morowe powietrze
• powietrznia
• powietrznik
• powietrzówa

(verbs):

• powietrzyć impf

(verbs):

• być jak powietrze impf
• nie wziąć się z powietrza pf, nie brać się z powietrza impf
• odetchnąć innym powietrzem pf, oddywać innym powietrzem impf
• potraktować jak powietrze pf, traktować jak powietrze impf
• powietrze uszło pf, powietrze uchodzi impf
• wylecieć w powietrze pf, wylatywać w powietrze impf
• zawisnąć w powietrzu pf, wisieć w powietrzu impf
• zepsuć powietrze pf, psuć powietrze impf

Related terms

(adverbs):

• powietrznie

(nouns):

• powietrzność

Trivia

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), powietrze is one of the most used words in Polish, appearing 75 times in scientific texts, 13 times in news, 3 times in essays, 31 times in fiction, and 24 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 146 times, making it the 397th most common word in a corpus of 500,000 words.

Further reading

• powietrze in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• powietrze in Polish dictionaries at PWN
• powietrze in PWN's encyclopedia
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “powietrze”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• Wiesław Morawski (14.04.2020) “POWIETRZE”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century]
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “powietrze”, in Słownik języka polskiego
• Aleksander Zdanowicz (1861) “powietrze”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1908), “powietrze”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 4, Warsaw, page 848
• Oskar Kolberg (1877) “powietrze”, in “Rzecz o mowie ludu wielkopolskiego”, in Zbiór wiadomości do antropologii krajowéj (in Polish), volume 1, III (Materyjały etnologiczne), page 22

Silesian

Etymology

Inherited from Old Polish powietrze. By surface analysis, po- +‎ wiatr +‎ -e.

Pronunciation

• IPA^(key): /pɔˈvjɛ.tʂɛ/
• Rhymes: -ɛtʂɛ
• Syllabification: po‧wie‧trze

Noun

powietrze n

1. air (gases making up the atmosphere of a planet)
2. weather (atmospheric condition)

   Synonym: pogoda

Further reading

• powietrze in silling.org