czerwony

See also: Czerwony

Old Polish

Alternative forms

• czyrwiony, czyrwony, czyrzwiony, czyrzwony

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *čьrvenъ. First attested in 1419.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /t͡ʃʲɛrvɔnɨː/
• IPA^(key): (15^th CE) /t͡ʃʲɛrvɔnɨ/

Adjective

czerwony

1. (attested in Sieradz-Łęczyca, Lesser Poland, Greater Poland, Silesia) red

   czerwony:  

   • 1874-1891 [1466], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[1], [2], [3]}, volume XXII, Łęczyca, page 26:

     Czyrwone roseas

     [Czyrwone roseas]

   • 1874-1891 [1466], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[4], [5], [6]}, volume XXII, Łęczyca, page 27:

     Czyrzwoną massezą colore rubeo

     [Czyrzwona massezą colore rubeo]

   • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[7], 35, 25:

     Nyewyasti nauczyone daly søø, czso søø naprzøødly... czyrwonich sukyen

     [Niewiasty nauczone dały są, cso są naprzędły... czyrwonych sukien]

   • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[8], 35, 35:

     Obu nauczyl mødroszczy, abi dzyalaly dzalem czyeszelskym, a dzyalem przemyennym y poszywanym barwamy pyora ptaszego, s modrey barwi y s sukna czyrwonego dwogecz barwyonego, y byale plotno a pawlokoowe, wszitko abi sedkaly

     [Obu nauczył mądrości, aby działali działem ciesielskim a działem przemiennym i poszywanym, [i] barwami piora ptaszego s modrej barwy i z sukna czyrwonego dwojec barwionego, i białe płotno a pawłokowe, wszytko aby zetkali]

   • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[9], 36, 35:

     Udzyalal... opono... sz sukna czyrwonego

     [Udziałał... oponę z sukna czyrwonego]

   • 1930 [c. 1455], “Jos”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[10], 2, 18:

     Gdysz bichom w[y]esli w zemyø a nye bil-li-by za znamyø ten to powrozek czyrwony, a ty gego nye uwyøzesz na okyenczv, gimzesz to nasz vipvsczyla

     [Gdyżbychom w[y]eszli w ziemię a nie byłliby za znamię ten to powrozek czyrwony, a ty jego nie uwiążesz na okieńcu, jimżeś to nas wypuściła]

   • 1930 [c. 1455], “Jos”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[11], 2, 21:

     Powyeszi powrozek czirwony w okyenczv swem

     [Powieszy powrozek czyrwony w okieńcu swem]

   • 1930 [c. 1455], “Nah”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[12], 2, 3:

     Zastøp gego w czirwonich po[st]awczoch

     [Zastąp jego w czyrwonych po[st]awcoch]

   • 1461-1467, Sermones. Rękopiśmienne ekscerpty pochodzące z rkpsu Archiwum i Biblioteki Krakowskiej Kapituły Katedralnej o sygn. 230 (dawna sygn. 1421/108 Mns) z roku 1461-1467, page 110v:

     *Czervonye odzenye rubruin est vestimentum

     [Czerwone odzienie rubruin est vestimentum]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 24:

     Czirwone coccineum

     [Czyrwone coccineum]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 35:

     Czirwyony postawyecz coccinum

     [Czyrwiony postawyecz coccinum]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 73:

     Czirzwyony vilta coccinna quasi flos

     [Czyrzwiony vilta coccinna quasi flos]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 86:

     Przeschukovanym postawczem czir­wyonym torto cocco

     [Przeschukovanym postawczem czyr­wionym torto cocco]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 120:

     Plasczem czyrwonym clamide coccinea

     [Plasczem czyrwonym clamide coccinea]

   • 1885-2024 [1493], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎^[13], volume IV, page 663:

     Item czyrwyona szuknya lyonszka

     [Item czyrwiona suknia liońska]

   • 1885-2024 [1493], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎^[14], volume IV, page 664:

     Item drugy czepyecz czyrwony

     [Item drugi czepiecz czyrwony]

   • 1874-1891 [XV ex.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[15], [16], [17]}, volume LIII, Krakow, page 60:

     Rubra cinctorium al. czirvoną mascą

     [Rubra cinctorium al. czyrwoną maścią]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[18], page 822:

     I był tako barzo krwią opłynął.... iże jakoby ji czerwonem płótnem obwinął, bo miał wiele tysięcy ran w swojem żywocie

     [I był tako barzo krwią opłynął.... iże jakoby ji czerwonem płótnem obwinął, bo miał wiele tysięcy ran w swojem żywocie]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[19], page 827:

     Przynyesly nathychmyast yedno odzyenye czyrvoney povloky sprostne velmy a stare

     [Przynieśli natychmiast jedno odzienie czyrwonej pawłoki sprostne wielmi a stare]

   • 1902-2024 [c. 1500], Pamiętnik Literacki‎^[20], volume XXVIII, page 306:

     [M]at[k]o boza chwalebna, nad plast myodowy slotsza, czyrvoną [r]aczey niszli roza, nad lilyą [bi]elsza

     [[M]at[k]o Boża chwalebna, nad płast miodowy słodsza, czyrwona [r]aczej niżli roża, nad liliją [bi]elsza]

   • 1874-1891 [1453], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[21], [22], [23]}, volume XXV, page 211:

     Marya dzeveczka, rosza czyrvona

     [Maryja, dzieweczka [śmierna, stała jak] roża czyrwona]

   • 1915 [1447-1462], Jan Łoś, editor, Przegląd językowych zabytków staropolskich do r. 1543‎^[24], page 545:

     Ach, moy kwyathkv naroszkosznyeyschy, […] na thwogyem lyczkv byalem kwthaczy a rosza czyrwona w poszrothkv

     [Ach, moj kwiatku narozkoszniejszy, […] na twojem liczku białem kwtący a roża czyrwona w pośrodku]

   • 1874-1891 [c. 1500], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[25], [26], [27]}, volume XIX, page 74:

     Cwathek cyrvony, rosa zamorska, a tha slyczna panna crolewna nyebesca

     [Kwiatek czyrwony, roża zamorska, a ta śliczna panna krolewna niebieska]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[28], page 150:

     O żyłach, o czeluściach Jesusowych. Żyły jego a czeluści jego, ty są wielmi światłe a dziwno krasne, a świecące jako roża, jako białość słączona z rumianością, świeciły sie rozkosznie albo jako nadobność czyrwone roże

     [O żyłach a o czeluściach Jesusowych. Żyły jego a czeluści jego, ty są wielmi światłe a dziwno krasne, a świecące jako roża. Jako białość słączona z rumianością świeciły sie rozkosznie albo jako nadobność czyrwone roże]

   • 1874-1891 [XV med.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[29], [30], [31]}, volume XXV, page 153:

     Paradisus malorum punicorum czyrvonych

     [Paradisus malorum punicorum czyrwonych]

   • 1876-1929 [1419], Vatroslav Jagić, editor, Archiv für slavische Philologie‎^[32], volume III, Poznań, Kościan, Pyzdry, page 483:

     Post matrem... Cirmensky zawolana czirwonego sczytu

     [Post matrem... Czyrmieński zawołania czyrwonego szczytu]

   • 1893 [1471], Konstanty Górski, editor, Historia piechoty polskiej‎^[33], page 210:

     Lepka cyrwona

     [Lepka czyrwona]

   • 1893 [1471], Konstanty Górski, editor, Historia piechoty polskiej‎^[34], page 210:

     Paweza cyrwona

     [Paweza czyrwona]

   • 1893 [1471], Konstanty Górski, editor, Historia piechoty polskiej‎^[35], page 212:

     Myska cyrwona

     [Myszka czyrwona]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 132:

     Czirvyona coccinea

     [Czyrwioną coccinea]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 138:

     Czirvyoną coccinam

     [Czyrwiona coccinam]

   • 1885-2024 [XV p. post.], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎^[36], volume III, Wrocław, page 288:

     Sangwine, gl. id est passione, quorum, gl. sc. appostolorum duodecim, est sinus ecclesie, gl. id est latus eclesie wszysthek koszczyol wnathrz, roseus *czyrwonya albo szmalowan[y]ą

     [Sangwine, gl. id est passione, quorum, gl. sc. appostolorum duodecim, est sinus ecclesie, gl. id est latus eclesie wszystek kościoł wnątrz, roseus czyrwon[y]a albo zmalowan[y]a]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[37], page 209:

     Ta ystna voda przemynyla szye, ... przemyenyona przez mylego Iesu barzo v krasne vyno, yako kyedy na svyeczye postalo, bo *przemynyvschy sve przyrodzenye vodne y przemynyla barve czyrvonego vyna

     [Ta istna woda przeminiła sie, ... przemieniona przez miłego Jesu[sa] barzo w krasne wino, jako kiedy na świecie postało, bo przeminiwszy swe przyrodzenie wodne i [przeminiła] [przyjęła] barwę czyrwonego wina]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[38], page 354:

     Iutro badzye svyat[l]y dzyen, czyrvone nyebo

     [Jutro będzie świat[ł]y dzień, czyrwone niebo]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[39], page 827:

     Szlyadv syna mego mylego poznalam yego sczye, bo kedykoly schedl, tedy byla zyemya czyrvona od oblyevanya krve yego

     [Z śladu syna mego miłego poznałam jego ście, bo kędykoli szedł, tędy była ziemia czyrwona od oblewania krwie jego]

   1. (relational, hapax legomenon) hyacinth
      • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 138:

        Czirwyone iacinctuales

        [Czyrwione iacinctuales]

   2. (hapax legomenon) dyed red
      • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 18:

        Czirwyone rubricatas

        [Czyrwione rubricatas]

2. (attested in Masovia, of hair or an animal's coat) red; rust; sorrel
   • 1874-1891 [XV p. post.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[40], [41], [42]}, volume XXV, page 179:

     Zolthe uel czyrwone rufum

     [Żołte vel czyrwone rufum]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 11:

     Czirzwony ruffus

     [Czyrzwony ruffus]

   • 1879 [1422], Jan Tadeusz Lubomirski, editor, Księga ziemi czerskiej 1404-1425. Liber terrae Cernensis‎^[43], Masovia, page 261:

     Bos fuit rubeus czirwoni

     [Bos fuit rubeus czyrwony]

   • 1930 [c. 1455], “Num”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[44], 19, 2:

     Prziwyodą... krowø czirwonø

     [Przywiodą... krowę czyrwoną]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 26:

     Czirwoną ruflfam

     [Czyrwona ruflfam]

   • 1868 [1476], Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej : z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego‎^[45], volume XIX, page 231:

     Pro boye czyrwony

     [Pro boye czyrwony]

   • 1868 [1476], Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej : z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego‎^[46], volume XIX, page 231:

     Pro bove czyrwony, lyssy

     [Pro boye czyrwony, łysy]

   • 1868 [1476], Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej : z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego‎^[47], volume XIX, page 231:

     Pro bove czyrwony, pstry

     [Pro bove czyrwony, pstry]

   • 1868 [1476], Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej : z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego‎^[48], volume XIX, page 231:

     Pro bove czyrwony, byodraty

     [Pro bove czyrwony, biodraty]

   • 1950 [1493], Władysław Kuraszkiewicz, Adam Wolff, editors, Zapiski i roty polskie XV-XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, number 1752, Warsaw:

     Jakom ya yemv crovy czyrvoney ne vkradl anym yey do domy wyodl

     [Jakom ja jemu krowy czyrwonej nie ukradł anim jej do domu nie wiodł]

3. (attested in Masovia, Greater Poland) high carat (made of high-grade gold)
   • 1920 [1424], Marceli Handelsman, Antoni Rybarski, Kazimierz Tymieniecki, editors, Najdawniejsze księgi sądowe mazowieckie, volume II, number 188, Zakroczym:

     Florenos Ungarienses fulsos... vlg. czirwone

     [Florenos Ungarienses fulsos... vlg. czyrwone]

   • 1879 [1436], Jan Tadeusz Lubomirski, editor, Księga ziemi czerskiej 1404-1425. Liber terrae Cernensis‎^[49], Masovia, page LXXXII:

     Jakom ya Janowi ne wynowath tczyrzech grzywen za konya any zlothego czyrwonego

     [Jakom ja Janowi nie winowat cztyrzech grzywien za konia ani złotego czyrwonego]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 90r:

     Obrisus […] id est purus clarus et est optimi coloris splendens vt aurum obrisum zolthe vel czervone slotho

     [Obrisus […] id est purus clarus et est optimi coloris splendens vt aurum obrisum złoto vel czerwone złoto]

Derived terms

adjectives

• z białości czerwony

nouns

• czerwone jabłko
• czyrwiona niemoc
• czyrwonka
• czyrwoność

Related terms

adjectives

• czyrwonocisawy

nouns

• czerw

Descendants

• Polish: czerwony
• Silesian: czyrwōny, czerwōny, czerwiōny, czyrwiōny

References

• Boryś, Wiesław (2005) “czerwony”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “czerwony”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “czerwony”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• Sławski, Franciszek (1958-1965) “czerwony”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• K. Nitsch, editor (1955), “czerwony, czyrwiony, czyrwony, czyrzwiony, czyrzwony”, in Słownik staropolski (in Polish), volume 1, Warsaw: Polish Academy of Sciences, page 371
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “czerwony, czyrwiony, czyrwony, czyrzwiony, czyrzwony”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “czerwony”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Polish

Etymology

Inherited from Old Polish czerwony.

Pronunciation

• IPA^(key): /t͡ʂɛrˈvɔ.nɘ/

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -ɔnɘ
• Syllabification: czer‧wo‧ny
• Homophone: Czerwony

Adjective

czerwony (comparative czerwieńszy or bardziej czerwony, superlative najczerwieńszy or najbardziej czerwony, derived adverb czerwono)

1. red (color)

   czerwony:  

Declension

Declension of czerwony (hard)

singular					plural
	masculine animate	masculine inanimate	feminine	neuter	virile (= masculine personal)	non-virile
nominative	czerwony		czerwona	czerwone	czerwoni	czerwone
genitive	czerwonego		czerwonej	czerwonego	czerwonych
dative	czerwonemu		czerwonej	czerwonemu	czerwonym
accusative	czerwonego	czerwony	czerwoną	czerwone	czerwonych	czerwone
instrumental	czerwonym		czerwoną	czerwonym	czerwonymi
locative	czerwonym		czerwonej	czerwonym	czerwonych

Noun

czerwony m animal

1. (nominalized, heraldry) gules

Declension

Declension of czerwony

	singular	plural
nominative	czerwony	czerwone
genitive	czerwonego	czerwonych
dative	czerwonemu	czerwonym
accusative	czerwonego	czerwonych
instrumental	czerwonym	czerwonymi
locative	czerwonym	czerwonych
vocative	czerwony	czerwone

Derived terms

adjectives

• czerwonawy
• czerwononogi
• czerwononosy
• czerwonoskóry

noun

• Armia Czerwona
• barszcz czerwony
• czerwona burżuazja
• czerwona fala
• Czerwona Gwardia
• czerwona kartka
• czerwona pajęczyna
• czerwonak
• czerwone mięso
• czerwone wino
• czerwoniak
• czerwoniec
• czerwonka
• czerwoność
• Czerwony Kapturek
• Czerwony Krzyż
• czerwony olbrzym
• dąb czerwony
• krwinka czerwona
• muchomor czerwony

Related terms

nouns

• czerwiec
• czerwień

verbs

• czerwienić
• czerwienieć

See also

Colors in Polish · kolory (layout · text)

biały	szary	czarny
czerwony; karmazyn	pomarańczowy; brązowy	żółty; beżowy
limonkowy	zielony	miętowy; ciemnozielony
cyjan; morski	błękitny	niebieski
fuksja; indygo	magenta; purpurowy	różowy

Further reading

• czerwony in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• czerwony in Polish dictionaries at PWN