boży

See also: bozy, Boży, and bóžy

Lower Sorbian

Adjective

boży

1. Obsolete spelling of bóžy.

Old Polish

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *božьjь. By surface analysis, bóg +‎ -y. First attested in the 14th century.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /bɔʒʲɨː/
• IPA^(key): (15^th CE) /bɔʒʲɨ/

Adjective

boży

1. (relational, attested in Lesser Poland, Masovia) godly, divine
   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[1], Krakow, page 173b:

     Swøthy Barthlomeg gest byl skorø swego czala sdrzucyl, isbicz szø on bosziim ryczerzem vkaszal byl

     [Święty Bartłomiej jest był skorę z swego ciała zdrzucił, iżbyć się on bożym rycerzem ukazał był]

   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[2], Krakow, page 177a:

     Szyn boszy... prysetl bil

     [Syn Boży... przyszedł był]

   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[3], Krakow, page 2b:

     Gestcy on bil f Rzyme mathky bosze obrasz ... vydzal

     [Jestci on był w Rzymie Matki Boże obraz... widział]

   • 1930 [c. 1455], “IV Reg”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[4], 23, 16:

     Iozias... pobral koscy z rowow y spalyl koscy na oltarzv, a pokalyal gy podle slowa boszego, gesz mowyl møsz boszi

     [Jozyjasz... pobrał kości z rowow i spalił kości na ołtarzu a pokalał ji podle słowa bożego, jeż mowił mąż boży]

   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[5], Krakow, page 1a:

     Pouedamcy... slugam bosziim

     [Powiedamci... sługam bożym]

   • 1930 [c. 1455], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[6], 33, 10:

     Gesm wydzal twarz twø yako boszøø

     [Jeśm widział twarz twą jako bożą]

   • 1930 [c. 1455], “III Reg”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[7], 13, 21:

     Nye bil posluszen vst boszich

     [Nie był posłuszen ust bożych]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[8], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 32, 18:

     Owa oczi bosze na ti, gisz se iego boiø

     [Owa oczy boże na ty, jiż sie jego boją]

   • 1930 [c. 1455], “Jos”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[9], 4, 25:

     Aby wzwyedzeli... przesilnø røkø bozø

     [Aby wzwiedzieli... przesilną rękę bożą]

   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[10], Krakow, page 181b:

     Nixecz ginsego thamo ne søcz ony bily nalesly, gedno pelen grob manny bose, tocz gest chleba nebeskego

     [Nicseć jinszego tamo nie sąć oni byli naleźli, jedno pełen grob manny boże, toć jest chleba niebieskiego]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[11], page 775:

     Dajcie cesarzowi, co na cesarza przysłusza, a bogu, co boże jest

     [Dajcie cesarzowi, co na cesarza przysłusza, a Bogu, co boże jest]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[12], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 22, 9:

     Abich przebiwal w domu boszem na dluge dny

     [Abych przebywał w domu bożem na długie dni]

   • 1451-1455, Legenda o świętym Aleksym‎^[13], line 113:

     Wstany, pusczi czlowyeka thego, othemkny mv koszczol boszy

     [Wstani, puści człowieka tego, otemkni mu kościoł boży]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[14], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 17, 24:

     Strzegl iesm drog boszich

     [Strzegł jeśm drog bożych]

   • 1413-1414, Kanon mszy św., Canon missae., volume I, Iłża, page 263:

     Baranek bozy, kthory [sgladzasz grzechi szwyatha] szluthuy szą nam

     [Baranek Boży, ktory [zgładzasz grzechy świata], zlutuj się nam]

   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[15], Krakow, page 1a:

     Mir boszy bøcz na szemy ludzem dobre vole

     [Mir boży bądź na ziemi ludziem dobre wole]

   • c. 1301-1350, Kazania świętokrzyskie‎^[16], Miechów, page ar 9:

     Angel bozy... [pobił]... pøc tysøcy luda poganskego

     [Anjeł boży... [pobił]... pięć tysięcy luda pogańskiego]

   • 2010 [XV in.], Jan Łoś, editor, Dwa teksty staropolskie, Pułtusk, Płock:

     Nowe latho dan, sczodri krcyny bosze prziszly nam nasz bosze

     Nowe Lato daj, Szczodry, Krciny Boże przyszły nam, nasz Boże

   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[17], Krakow, page 172a:

     Patrszmy tego dobrze, abichom tego boszego daru ne straczyly

     [Patrzmy tego dobrze, abychom tego bożego daru nie stracili]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[18], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 45, 8:

     Widzcze dzala bosza

     [Widzcie działa boża]

   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[19], Krakow, page 175a:

     Any vy tesze bosze ymø f sv[g]oga vstha darmo ne berszcze

     [Ani wy teże boże imię w swoja usta darmo nie bierzcie]

   • End of the 14th century, Dekalog - Dziesięcioro przykazań bożych - Decem praecepta Dei, volume III, number 10:

     Dzeszøtha kaszn boza, ne pozøday czudzego szboza

     [Dziesiąta kaźń boża, nie pożędaj cudzego zboża]

   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 85:

     Dzyalo syąn... lyath bozich tisyancz trzistha syedmdzyesyant syodmego

     [Działo się... lat bożych tysiąc trzysta siedmdziesiąt siodmego]

   • End of the 15th century, Dekalog - Dziesięcioro przykazań bożych - Decem praecepta Dei, volume III, number 2:

     Chczesli myecz laska bozu, czci ocza y matka swoya

     [Chceszli mieć łaskę bożą, czci oca i matkę swoją]

   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[20], Krakow, page 179a:

     A ftorecz tho vy macze vedzecz, ysze ktoracz szø tha to byla snamona bosego milos[er]dza

     [A wtoreć to wy macie wiedzieć, iże ktorać są ta to była znamiona bożego miłosierdzia]

   • c. 1301-1350, Kazania świętokrzyskie‎^[21], Miechów, page br 14:

     V miloscy bozey rospachaiø

     [W miłości bożej rozpaczają]

   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[22], Krakow, page 183b:

     Gacz tobe, Drusiana, kaszø boszø moczø, aby thy natichmasth fstala

     [Jać tobie, Drusyjana, każę bożą mocą, aby ty natychmiast wstała]

   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[23], Krakow, page 4b:

     Oth stvorzena Adamouego, asze do narodzena boszego bilocz gest pincz thyszøcz lath

     [Ot stworzenia Adamowego aże do narodzenia bożego byłoć jest pięć tysiąc lat]

   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[24], Krakow, page 180b:

     Allecz on s boszø pomoczø gestcy on sz nego pres urasza visetl byl

     [Aleć on z bożą pomocą jestci on z niego przez uraza wyszedł był]

   • End of the 15th century, Dekalog - Dziesięcioro przykazań bożych - Decem praecepta Dei, volume III, number 12:

     Chzeszly przykazanya bozego strzedz

     [Chceszli przykazania bożego strzec]

   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[25], Krakow, page 181a:

     A tako vøcz natichmasth moczø tich to bosich slof svøty Gan gestcy szø on bil rodzo[s]n[y]m szynem panne Marie vcinil

     [A tako więc natychmiast mocą tych to bożych słow święty Jan jestci się on był rodzon[y]m synem panny Maryje uczynił]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[26], page 718:

     Caifasz... zawołał wielikim głosem rzekąc: Słyszeliście sromocenie boże?

     [Kaifasz... zawołał wielikim głosem rzekąc: "Słyszeliście sromocenie boże?"]

   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[27], Krakow, page 180b:

     F... xøgach gest bila thagemnicza bosza napiszana byla

     [W... księgach jest była tajemnica boża napisana była]

   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[28], Krakow, page 172a:

     Tedycz ga na chczø cynicz vole bosze

     [Tedyć ja nie chcę czynić wole boże]

   • 1930 [c. 1455], “II Esdr”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[29], 9, 49:

     Vczily lyvd zakonu bozemv

     [Uczyli lud zakonu bożemu]

Derived terms

nouns

• bojaźń boża
• Boża mać
• Boża Służba
• chwała boża
• ciało Boże
• słowo Boże

Descendants

• Polish: boży
• Silesian: boży

References

• Boryś, Wiesław (2005) “bóg”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “bóg”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “boży”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• Sławski, Franciszek (1958-1965) “bóg”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “boży”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “boży”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Polish

Etymology

Inherited from Old Polish boży. By surface analysis, Bóg +‎ -y.

Pronunciation

 

• IPA^(key): /ˈbɔ.ʐɘ/

• (Middle Polish) IPA^(key): /ˈbɔ.ʐɨ/

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -ɔʐɘ
• Syllabification: bo‧ży
• Homophone: Boży

Adjective

boży (not comparable, no derived adverb)

1. (relational, often capitalized) godly, divine

Declension

Declension of boży (hard)

singular					plural
	masculine animate	masculine inanimate	feminine	neuter	virile (= masculine personal)	non-virile
nominative	boży		boża	boże	boży	boże
genitive	bożego		bożej	bożego	bożych
dative	bożemu		bożej	bożemu	bożym
accusative	bożego	boży	bożą	boże	bożych	boże
instrumental	bożym		bożą	bożym	bożymi
locative	bożym		bożej	bożym	bożych

Derived terms

nouns

• Baranek Boży
• bicz boży

proverbs

• Święta Barbara po lodzie, Boże Narodzenie po wodzie

Further reading

• boży in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• boży in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “boży”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• “BOŻY”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 16.03.2020
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “boży”, in Słownik języka polskiego
• Aleksander Zdanowicz (1861) “boży”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1900), “boży”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 1, Warsaw, page 195
• boży in Narodowy Fotokorpus Języka Polskiego

Silesian

Etymology

Inherited from Old Polish boży. By surface analysis, Bōg +‎ -y.

Pronunciation

• IPA^(key): /ˈbɔ.ʐɪ/

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -ɔʐɪ
• Syllabification: bo‧ży

Adjective

boży (not comparable, no derived adverb)

1. (relational) godly, divine

Declension

Declension of boży

		singular				plural
		masculine	neuter	feminine		virile	nonvirile
nominative		boży	boże	bożŏ		bozi	boże
genitive		bożego		bożyj		bożych
dative		bożymu		bożyj		bożym
accusative	animate	bożego	boże	bożõ		bożych	boże
	inanimate	boży
instrumental		bożym		bożōm		bożymi
locative		bożym		bożyj		bożych
vocative		boży	boże	bożŏ		bozi	boże

Further reading

• boży in silling.org
• Henryk Jaroszewicz (2022) “bożŏ”, in Zasady pisowni języka śląskiego (in Polish), Siedlce: Wydawnictwo Naukowe IKR[i]BL, page 65
• Aleksandra Wencel (2023) “bozy”, in Dykcjůnôrz ślų̊sko-polski, page 72