क्षेम

Hindi

Etymology

Learned borrowing from Sanskrit क्षेम (kṣéma).

Pronunciation

• (Delhi) IPA^(key): /kʂeːm/, [kʃẽːm]

Adjective

क्षेम • (kṣem) (indeclinable)

1. habitable
2. comfortable, at ease

Noun

क्षेम • (kṣem) m

1. (rare, formal) safety, tranquillity, peace, rest
2. an easy or comfortable state, happiness, welfare, prosperity

Declension

Declension of क्षेम (masc cons-stem)

	singular	plural
direct	क्षेम kṣem	क्षेम kṣem
oblique	क्षेम kṣem	क्षेमों kṣemõ
vocative	क्षेम kṣem	क्षेमो kṣemo

References

• Dāsa, Śyāmasundara (1965–1975) “क्षेम”, in Hindī Śabdasāgara [lit. Sea of Hindi words] (in Hindi), Kashi [Varanasi]: Nagari Pracarini Sabha
• McGregor, Ronald Stuart (1993) “क्षेम”, in The Oxford Hindi-English Dictionary, London: Oxford University Press

Sanskrit

Alternative scripts

Alternative scripts

• ক্ষেম (Assamese script)
• ᬓ᭄ᬱᬾᬫ (Balinese script)
• ক্ষেম (Bengali script)
• 𑰎𑰿𑰬𑰸𑰦 (Bhaiksuki script)
• 𑀓𑁆𑀱𑁂𑀫 (Brahmi script)
• က္ၑေမ (Burmese script)
• ક્ષેમ (Gujarati script)
• ਕ੍ਸ਼ੇਮ (Gurmukhi script)
• 𑌕𑍍𑌷𑍇𑌮 (Grantha script)
• ꦏ꧀ꦰꦺꦩ (Javanese script)
• 𑂍𑂹𑂭𑂵𑂧 (Kaithi script)
• ಕ್ಷೇಮ (Kannada script)
• ក្ឞេម (Khmer script)
• ກ຺ເຩມ (Lao script)
• ക്ഷേമ (Malayalam script)
• ᡬᢢᡝᠮᠠ (Manchu script)
• 𑘎𑘿𑘬𑘹𑘦 (Modi script)
• ᢉᢔᠧᠮᠠ᠋ (Mongolian script)
• 𑦮𑧠𑧌𑧚𑧆 (Nandinagari script)
• 𑐎𑑂𑐲𑐾𑐩 (Newa script)
• କ୍ଷେମ (Odia script)
• ꢒ꣄ꢰꢾꢪ (Saurashtra script)
• 𑆑𑇀𑆰𑆼𑆩 (Sharada script)
• 𑖎𑖿𑖬𑖸𑖦 (Siddham script)
• ක්‍ෂෙම (Sinhalese script)
• 𑩜 𑪙𑪀𑩔𑩴 (Soyombo script)
• 𑚊𑚶𑚲𑚢 (Takri script)
• க்ஷேம (Tamil script)
• క్షేమ (Telugu script)
• กฺเษม (Thai script)
• ཀྵེ་མ (Tibetan script)
• 𑒏𑓂𑒭𑒹𑒧 (Tirhuta script)
• 𑨋𑩇𑨯𑨄𑨢 (Zanabazar Square script)

Etymology

From Proto-Indo-European *tḱóy-mo-, from the root *tḱey- (“to settle, to live”). Cognate with Proto-Germanic *haimaz (“home, village”) (modern English home), Proto-Balto-Slavic *káimas (“settlement, village, countryside”) (Latvian ciems, Lithuanian káimas), Proto-Slavic *sěmь (“cohabitating”, adj.), Proto-Celtic *koimos (“dear”, adj.), and Albanian komb (“community, folk”). The Sanskrit root is क्षि (kṣi, “to dwell”).

Pronunciation

• (Vedic) IPA^(key): /kʂɐ́j.mɐ/
• (Classical Sanskrit) IPA^(key): /ˈkʂeː.mɐ/

Adjective

क्षेम • (kṣéma) stem

1. habitable
2. residing, abiding at ease

Declension

Masculine a-stem declension of क्षेम (kṣéma)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	क्षेमः kṣémaḥ	क्षेमौ / क्षेमा¹ kṣémau / kṣémā¹	क्षेमाः / क्षेमासः¹ kṣémāḥ / kṣémāsaḥ¹
Vocative	क्षेम kṣéma	क्षेमौ / क्षेमा¹ kṣémau / kṣémā¹	क्षेमाः / क्षेमासः¹ kṣémāḥ / kṣémāsaḥ¹
Accusative	क्षेमम् kṣémam	क्षेमौ / क्षेमा¹ kṣémau / kṣémā¹	क्षेमान् kṣémān
Instrumental	क्षेमेण kṣémeṇa	क्षेमाभ्याम् kṣémābhyām	क्षेमैः / क्षेमेभिः¹ kṣémaiḥ / kṣémebhiḥ¹
Dative	क्षेमाय kṣémāya	क्षेमाभ्याम् kṣémābhyām	क्षेमेभ्यः kṣémebhyaḥ
Ablative	क्षेमात् kṣémāt	क्षेमाभ्याम् kṣémābhyām	क्षेमेभ्यः kṣémebhyaḥ
Genitive	क्षेमस्य kṣémasya	क्षेमयोः kṣémayoḥ	क्षेमाणाम् kṣémāṇām
Locative	क्षेमे kṣéme	क्षेमयोः kṣémayoḥ	क्षेमेषु kṣémeṣu
Notes	¹Vedic

Feminine ā-stem declension of क्षेमा (kṣémā)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	क्षेमा kṣémā	क्षेमे kṣéme	क्षेमाः kṣémāḥ
Vocative	क्षेमे kṣéme	क्षेमे kṣéme	क्षेमाः kṣémāḥ
Accusative	क्षेमाम् kṣémām	क्षेमे kṣéme	क्षेमाः kṣémāḥ
Instrumental	क्षेमया / क्षेमा¹ kṣémayā / kṣémā¹	क्षेमाभ्याम् kṣémābhyām	क्षेमाभिः kṣémābhiḥ
Dative	क्षेमायै kṣémāyai	क्षेमाभ्याम् kṣémābhyām	क्षेमाभ्यः kṣémābhyaḥ
Ablative	क्षेमायाः / क्षेमायै² kṣémāyāḥ / kṣémāyai²	क्षेमाभ्याम् kṣémābhyām	क्षेमाभ्यः kṣémābhyaḥ
Genitive	क्षेमायाः / क्षेमायै² kṣémāyāḥ / kṣémāyai²	क्षेमयोः kṣémayoḥ	क्षेमाणाम् kṣémāṇām
Locative	क्षेमायाम् kṣémāyām	क्षेमयोः kṣémayoḥ	क्षेमासु kṣémāsu
Notes	¹Vedic ²Brāhmaṇas

Neuter a-stem declension of क्षेम (kṣéma)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	क्षेमम् kṣémam	क्षेमे kṣéme	क्षेमाणि / क्षेमा¹ kṣémāṇi / kṣémā¹
Vocative	क्षेम kṣéma	क्षेमे kṣéme	क्षेमाणि / क्षेमा¹ kṣémāṇi / kṣémā¹
Accusative	क्षेमम् kṣémam	क्षेमे kṣéme	क्षेमाणि / क्षेमा¹ kṣémāṇi / kṣémā¹
Instrumental	क्षेमेण kṣémeṇa	क्षेमाभ्याम् kṣémābhyām	क्षेमैः / क्षेमेभिः¹ kṣémaiḥ / kṣémebhiḥ¹
Dative	क्षेमाय kṣémāya	क्षेमाभ्याम् kṣémābhyām	क्षेमेभ्यः kṣémebhyaḥ
Ablative	क्षेमात् kṣémāt	क्षेमाभ्याम् kṣémābhyām	क्षेमेभ्यः kṣémebhyaḥ
Genitive	क्षेमस्य kṣémasya	क्षेमयोः kṣémayoḥ	क्षेमाणाम् kṣémāṇām
Locative	क्षेमे kṣéme	क्षेमयोः kṣémayoḥ	क्षेमेषु kṣémeṣu
Notes	¹Vedic

Noun

क्षेम • (kṣéma) stem, m or n

1. safety, tranquillity, peace, rest
2. an easy or comfortable state, happiness, welfare, prosperity
   • c. 1700 BCE – 1200 BCE, Ṛgveda 7.82.4:

     युवामिद्युत्सु पृतनासु वह्नयो युवां क्षेमस्य प्रसवे मितज्ञवः ।
     ईशाना वस्व उभयस्य कारव इन्द्रावरुणा सुहवा हवामहे ॥

     yuvāmidyutsu pṛtanāsu vahnayo yuvāṃ kṣemasya prasave mitajñavaḥ.
     īśānā vasva ubhayasya kārava indrāvaruṇā suhavā havāmahe.

     In battels and in frays we ministering priests, kneeling upon our knees for furtherance of our welfare,
     Invoke you, only you, the Lords of twofold wealth, you prompt to hear, we bards, O Indra-Varuṇa.

3. basis, foundation

Declension

Masculine a-stem declension of क्षेम (kṣéma)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	क्षेमः kṣémaḥ	क्षेमौ / क्षेमा¹ kṣémau / kṣémā¹	क्षेमाः / क्षेमासः¹ kṣémāḥ / kṣémāsaḥ¹
Vocative	क्षेम kṣéma	क्षेमौ / क्षेमा¹ kṣémau / kṣémā¹	क्षेमाः / क्षेमासः¹ kṣémāḥ / kṣémāsaḥ¹
Accusative	क्षेमम् kṣémam	क्षेमौ / क्षेमा¹ kṣémau / kṣémā¹	क्षेमान् kṣémān
Instrumental	क्षेमेण kṣémeṇa	क्षेमाभ्याम् kṣémābhyām	क्षेमैः / क्षेमेभिः¹ kṣémaiḥ / kṣémebhiḥ¹
Dative	क्षेमाय kṣémāya	क्षेमाभ्याम् kṣémābhyām	क्षेमेभ्यः kṣémebhyaḥ
Ablative	क्षेमात् kṣémāt	क्षेमाभ्याम् kṣémābhyām	क्षेमेभ्यः kṣémebhyaḥ
Genitive	क्षेमस्य kṣémasya	क्षेमयोः kṣémayoḥ	क्षेमाणाम् kṣémāṇām
Locative	क्षेमे kṣéme	क्षेमयोः kṣémayoḥ	क्षेमेषु kṣémeṣu
Notes	¹Vedic

Neuter a-stem declension of क्षेम (kṣéma)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	क्षेमम् kṣémam	क्षेमे kṣéme	क्षेमाणि / क्षेमा¹ kṣémāṇi / kṣémā¹
Vocative	क्षेम kṣéma	क्षेमे kṣéme	क्षेमाणि / क्षेमा¹ kṣémāṇi / kṣémā¹
Accusative	क्षेमम् kṣémam	क्षेमे kṣéme	क्षेमाणि / क्षेमा¹ kṣémāṇi / kṣémā¹
Instrumental	क्षेमेण kṣémeṇa	क्षेमाभ्याम् kṣémābhyām	क्षेमैः / क्षेमेभिः¹ kṣémaiḥ / kṣémebhiḥ¹
Dative	क्षेमाय kṣémāya	क्षेमाभ्याम् kṣémābhyām	क्षेमेभ्यः kṣémebhyaḥ
Ablative	क्षेमात् kṣémāt	क्षेमाभ्याम् kṣémābhyām	क्षेमेभ्यः kṣémebhyaḥ
Genitive	क्षेमस्य kṣémasya	क्षेमयोः kṣémayoḥ	क्षेमाणाम् kṣémāṇām
Locative	क्षेमे kṣéme	क्षेमयोः kṣémayoḥ	क्षेमेषु kṣémeṣu
Notes	¹Vedic

Derived terms

• योगक्षेम (yogakṣema)

Related terms

• क्षेषत् (kṣéṣat)
• क्षेत्र (kṣétra)

Descendants

• Maharastri Prakrit: 𑀔𑁂𑀫 (khema)
• Pali: khema
• → Hindi: क्षेम (kṣem) (learned)
• → Kannada: ಕ್ಷೇಮ (kṣēma)

References

• Monier Williams (1899) “क्षेम”, in A Sanskrit–English Dictionary, […], new edition, Oxford: At the Clarendon Press, →OCLC, page 332/3.
• Mayrhofer, Manfred (1992) Etymologisches Wörterbuch des Altindoarischen [Etymological Dictionary of Old Indo-Aryan]‎^[1] (in German), volume 1, Heidelberg: Carl Winter Universitätsverlag, page 437