क्षेम

Hindi

Etymology

Learned borrowing from Sanskrit क्षेम (kṣéma).

Pronunciation

• (Delhi) IPA^(key): /kʂeːm/, [kʃẽːm]

Adjective

क्षेम • (kṣem) (indeclinable)

1. habitable
2. comfortable, at ease

Noun

क्षेम • (kṣem) m

1. (rare, formal) safety, tranquillity, peace, rest
2. an easy or comfortable state, happiness, welfare, prosperity

Declension

Declension of क्षेम (masc cons-stem)

	singular	plural
direct	क्षेम kṣem	क्षेम kṣem
oblique	क्षेम kṣem	क्षेमों kṣemõ
vocative	क्षेम kṣem	क्षेमो kṣemo

References

• Dāsa, Śyāmasundara (1965–1975) “क्षेम”, in Hindī Śabdasāgara [lit. Sea of Hindi words] (in Hindi), Kashi [Varanasi]: Nagari Pracarini Sabha
• McGregor, Ronald Stuart (1993) “क्षेम”, in The Oxford Hindi-English Dictionary, London: Oxford University Press

Sanskrit

Alternative scripts

Alternative scripts

• ক্ষেম (Assamese script)
• ᬓ᭄ᬱᬾᬫ (Balinese script)
• ক্ষেম (Bengali script)
• 𑰎𑰿𑰬𑰸𑰦 (Bhaiksuki script)
• 𑀓𑁆𑀱𑁂𑀫 (Brahmi script)
• က္ၑေမ (Burmese script)
• ક્ષેમ (Gujarati script)
• ਕ੍ਸ਼ੇਮ (Gurmukhi script)
• 𑌕𑍍𑌷𑍇𑌮 (Grantha script)
• ꦏ꧀ꦰꦺꦩ (Javanese script)
• 𑂍𑂹𑂭𑂵𑂧 (Kaithi script)
• ಕ್ಷೇಮ (Kannada script)
• ក្ឞេម (Khmer script)
• ກ຺ເຩມ (Lao script)
• ക്ഷേമ (Malayalam script)
• ᡬᢢᡝᠮᠠ (Manchu script)
• 𑘎𑘿𑘬𑘹𑘦 (Modi script)
• ᢉᢔᠧᠮᠠ᠋ (Mongolian script)
• 𑦮𑧠𑧌𑧚𑧆 (Nandinagari script)
• 𑐎𑑂𑐲𑐾𑐩 (Newa script)
• କ୍ଷେମ (Odia script)
• ꢒ꣄ꢰꢾꢪ (Saurashtra script)
• 𑆑𑇀𑆰𑆼𑆩 (Sharada script)
• 𑖎𑖿𑖬𑖸𑖦 (Siddham script)
• ක්‍ෂෙම (Sinhalese script)
• 𑩜 𑪙𑪀𑩔𑩴 (Soyombo script)
• 𑚊𑚶𑚲𑚢 (Takri script)
• க்ஷேம (Tamil script)
• క్షేమ (Telugu script)
• กฺเษม (Thai script)
• ཀྵེ་མ (Tibetan script)
• 𑒏𑓂𑒭𑒹𑒧 (Tirhuta script)
• 𑨋𑩇𑨯𑨄𑨢 (Zanabazar Square script)

Etymology

From Proto-Indo-European *tḱóy-mo-, from the root *tḱey- (“to settle, to live”). Cognate with Proto-Germanic *haimaz (“home, village”) (modern English home), Proto-Balto-Slavic *káimas (“settlement, village, countryside”) (Latvian ciems, Lithuanian káimas), Proto-Slavic *sěmь (“cohabitating”, adj.), Proto-Celtic *koimos (“dear”, adj.), and Albanian komb (“community, folk”). The Sanskrit root is क्षि (kṣi, “to dwell”).

Pronunciation

• (Vedic) IPA^(key): /kʂɐ́j.mɐ/
• (Classical Sanskrit) IPA^(key): /kʂeː.mɐ/

Adjective

क्षेम • (kṣéma) stem

1. habitable
2. residing, abiding at ease

Declension

Masculine a-stem declension of क्षेम

	singular	dual	plural
nominative	क्षेमः (kṣémaḥ)	क्षेमौ (kṣémau) क्षेमा¹ (kṣémā¹)	क्षेमाः (kṣémāḥ) क्षेमासः¹ (kṣémāsaḥ¹)
vocative	क्षेम (kṣéma)	क्षेमौ (kṣémau) क्षेमा¹ (kṣémā¹)	क्षेमाः (kṣémāḥ) क्षेमासः¹ (kṣémāsaḥ¹)
accusative	क्षेमम् (kṣémam)	क्षेमौ (kṣémau) क्षेमा¹ (kṣémā¹)	क्षेमान् (kṣémān)
instrumental	क्षेमेण (kṣémeṇa)	क्षेमाभ्याम् (kṣémābhyām)	क्षेमैः (kṣémaiḥ) क्षेमेभिः¹ (kṣémebhiḥ¹)
dative	क्षेमाय (kṣémāya)	क्षेमाभ्याम् (kṣémābhyām)	क्षेमेभ्यः (kṣémebhyaḥ)
ablative	क्षेमात् (kṣémāt)	क्षेमाभ्याम् (kṣémābhyām)	क्षेमेभ्यः (kṣémebhyaḥ)
genitive	क्षेमस्य (kṣémasya)	क्षेमयोः (kṣémayoḥ)	क्षेमाणाम् (kṣémāṇām)
locative	क्षेमे (kṣéme)	क्षेमयोः (kṣémayoḥ)	क्षेमेषु (kṣémeṣu)

• ¹Vedic

Feminine ā-stem declension of क्षेमा

	singular	dual	plural
nominative	क्षेमा (kṣémā)	क्षेमे (kṣéme)	क्षेमाः (kṣémāḥ)
vocative	क्षेमे (kṣéme)	क्षेमे (kṣéme)	क्षेमाः (kṣémāḥ)
accusative	क्षेमाम् (kṣémām)	क्षेमे (kṣéme)	क्षेमाः (kṣémāḥ)
instrumental	क्षेमया (kṣémayā) क्षेमा¹ (kṣémā¹)	क्षेमाभ्याम् (kṣémābhyām)	क्षेमाभिः (kṣémābhiḥ)
dative	क्षेमायै (kṣémāyai)	क्षेमाभ्याम् (kṣémābhyām)	क्षेमाभ्यः (kṣémābhyaḥ)
ablative	क्षेमायाः (kṣémāyāḥ) क्षेमायै² (kṣémāyai²)	क्षेमाभ्याम् (kṣémābhyām)	क्षेमाभ्यः (kṣémābhyaḥ)
genitive	क्षेमायाः (kṣémāyāḥ) क्षेमायै² (kṣémāyai²)	क्षेमयोः (kṣémayoḥ)	क्षेमाणाम् (kṣémāṇām)
locative	क्षेमायाम् (kṣémāyām)	क्षेमयोः (kṣémayoḥ)	क्षेमासु (kṣémāsu)

• ¹Vedic
• ²Brāhmaṇas

Neuter a-stem declension of क्षेम

	singular	dual	plural
nominative	क्षेमम् (kṣémam)	क्षेमे (kṣéme)	क्षेमाणि (kṣémāṇi) क्षेमा¹ (kṣémā¹)
vocative	क्षेम (kṣéma)	क्षेमे (kṣéme)	क्षेमाणि (kṣémāṇi) क्षेमा¹ (kṣémā¹)
accusative	क्षेमम् (kṣémam)	क्षेमे (kṣéme)	क्षेमाणि (kṣémāṇi) क्षेमा¹ (kṣémā¹)
instrumental	क्षेमेण (kṣémeṇa)	क्षेमाभ्याम् (kṣémābhyām)	क्षेमैः (kṣémaiḥ) क्षेमेभिः¹ (kṣémebhiḥ¹)
dative	क्षेमाय (kṣémāya)	क्षेमाभ्याम् (kṣémābhyām)	क्षेमेभ्यः (kṣémebhyaḥ)
ablative	क्षेमात् (kṣémāt)	क्षेमाभ्याम् (kṣémābhyām)	क्षेमेभ्यः (kṣémebhyaḥ)
genitive	क्षेमस्य (kṣémasya)	क्षेमयोः (kṣémayoḥ)	क्षेमाणाम् (kṣémāṇām)
locative	क्षेमे (kṣéme)	क्षेमयोः (kṣémayoḥ)	क्षेमेषु (kṣémeṣu)

• ¹Vedic

Noun

क्षेम • (kṣéma) stem, m or n

1. safety, tranquillity, peace, rest
2. an easy or comfortable state, happiness, welfare, prosperity
   • c. 1700 BCE – 1200 BCE, Ṛgveda 7.82.4:

     युवामिद्युत्सु पृतनासु वह्नयो युवां क्षेमस्य प्रसवे मितज्ञवः ।
     ईशाना वस्व उभयस्य कारव इन्द्रावरुणा सुहवा हवामहे ॥

     yuvāmidyutsu pṛtanāsu vahnayo yuvāṃ kṣemasya prasave mitajñavaḥ.
     īśānā vasva ubhayasya kārava indrāvaruṇā suhavā havāmahe.

     In battels and in frays we ministering priests, kneeling upon our knees for furtherance of our welfare,
     Invoke you, only you, the Lords of twofold wealth, you prompt to hear, we bards, O Indra-Varuṇa.

3. basis, foundation

Declension

Masculine a-stem declension of क्षेम

	singular	dual	plural
nominative	क्षेमः (kṣémaḥ)	क्षेमौ (kṣémau) क्षेमा¹ (kṣémā¹)	क्षेमाः (kṣémāḥ) क्षेमासः¹ (kṣémāsaḥ¹)
vocative	क्षेम (kṣéma)	क्षेमौ (kṣémau) क्षेमा¹ (kṣémā¹)	क्षेमाः (kṣémāḥ) क्षेमासः¹ (kṣémāsaḥ¹)
accusative	क्षेमम् (kṣémam)	क्षेमौ (kṣémau) क्षेमा¹ (kṣémā¹)	क्षेमान् (kṣémān)
instrumental	क्षेमेण (kṣémeṇa)	क्षेमाभ्याम् (kṣémābhyām)	क्षेमैः (kṣémaiḥ) क्षेमेभिः¹ (kṣémebhiḥ¹)
dative	क्षेमाय (kṣémāya)	क्षेमाभ्याम् (kṣémābhyām)	क्षेमेभ्यः (kṣémebhyaḥ)
ablative	क्षेमात् (kṣémāt)	क्षेमाभ्याम् (kṣémābhyām)	क्षेमेभ्यः (kṣémebhyaḥ)
genitive	क्षेमस्य (kṣémasya)	क्षेमयोः (kṣémayoḥ)	क्षेमाणाम् (kṣémāṇām)
locative	क्षेमे (kṣéme)	क्षेमयोः (kṣémayoḥ)	क्षेमेषु (kṣémeṣu)

• ¹Vedic

Neuter a-stem declension of क्षेम

	singular	dual	plural
nominative	क्षेमम् (kṣémam)	क्षेमे (kṣéme)	क्षेमाणि (kṣémāṇi) क्षेमा¹ (kṣémā¹)
vocative	क्षेम (kṣéma)	क्षेमे (kṣéme)	क्षेमाणि (kṣémāṇi) क्षेमा¹ (kṣémā¹)
accusative	क्षेमम् (kṣémam)	क्षेमे (kṣéme)	क्षेमाणि (kṣémāṇi) क्षेमा¹ (kṣémā¹)
instrumental	क्षेमेण (kṣémeṇa)	क्षेमाभ्याम् (kṣémābhyām)	क्षेमैः (kṣémaiḥ) क्षेमेभिः¹ (kṣémebhiḥ¹)
dative	क्षेमाय (kṣémāya)	क्षेमाभ्याम् (kṣémābhyām)	क्षेमेभ्यः (kṣémebhyaḥ)
ablative	क्षेमात् (kṣémāt)	क्षेमाभ्याम् (kṣémābhyām)	क्षेमेभ्यः (kṣémebhyaḥ)
genitive	क्षेमस्य (kṣémasya)	क्षेमयोः (kṣémayoḥ)	क्षेमाणाम् (kṣémāṇām)
locative	क्षेमे (kṣéme)	क्षेमयोः (kṣémayoḥ)	क्षेमेषु (kṣémeṣu)

• ¹Vedic

Derived terms

• योगक्षेम (yogakṣema)

Related terms

• क्षेषत् (kṣéṣat)
• क्षेत्र (kṣétra)

Descendants

• Maharastri Prakrit: 𑀔𑁂𑀫 (khema)
• Pali: khema
• → Hindi: क्षेम (kṣem) (learned)
• → Kannada: ಕ್ಷೇಮ (kṣēma)

References

• Monier Williams (1899) “क्षेम”, in A Sanskrit–English Dictionary, […], new edition, Oxford: At the Clarendon Press, →OCLC, page 332/3.
• Mayrhofer, Manfred (1992) Etymologisches Wörterbuch des Altindoarischen [Etymological Dictionary of Old Indo-Aryan]‎^[1] (in German), volume 1, Heidelberg: Carl Winter Universitätsverlag, page 437