հեղում
Old Armenian
[edit]Alternative forms
[edit]- հեղանիմ (hełanim) — mediopassive sense only
Etymology
[edit]From Proto-Indo-European *pel(H)-nu-mi, from the root *pleh₁-. Close cognates include Lithuanian pìlti (“to pour”), Latvian pilēt (“to drip”). Related to ողողեմ (ołołem) and probably յեղց (yełcʻ).
Verb
[edit]հեղում • (hełum)
- (transitive) to pour, to pour out, to empty, to pour forth, to shed
- հեղուլ զանձն առաջին Տեառն ― hełul zanjn aṙaǰin Teaṙn ― to pour out one's soul before the Lord
- հեղուլ զսիրտ իւր առաջի ուրուք ― hełul zsirt iwr aṙaǰi urukʻ ― to open one's heart, to unbosom oneself to
- հեղուլ զբարկութիւն, զսրտմտութիւն իւր ի վերայ ուրուք ― hełul zbarkutʻiwn, zsrtmtutʻiwn iwr i veray urukʻ ― to give vent to anger, to discharge one's wrath upon
- հեղուլ կռոց նուէրս ― hełul kṙocʻ nuērs ― to pour out libations to idols
- հեղուլ արիւն բազում, արեան ճապաղիս հեղուլ ― hełul ariwn bazum, arean čapałis hełul ― to cause immense bloodshed, to shed torrents of blood
- արտօսր հեղուլ ― artōsr hełul ― to shed tears
- հեղուլ զարիւն իւր ― hełul zariwn iwr ― to shed one's blood
- (transitive) to diffuse, to scatter, to disperse, to spread
- (mediopassive, intransitive) to be poured out, to flow, to spread; to be shed, scattered, diffused; to rush, to fall; to burst
- հեղաւ ամենայն փոր նորա ― heław amenayn pʻor nora ― all his bowels gushed out
- անկաւ հեղաւ զկնի կռոցն ― ankaw heław zkni kṙocʻn ― he followed idols
- հեղեալ ցասմամբ ― hełeal cʻasmamb ― very angrily, wrathfully
Conjugation
[edit]active
| infinitive | հեղուլ (hełul) | participle | հեղեալ (hełeal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | — | aorist stem | հեղ- (heł-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | հեղում (hełum) | հեղուս (hełus) | հեղու (hełu) | հեղումք (hełumkʻ) | հեղուք (hełukʻ) | հեղուն (hełun) | |
| imperfect | հեղուի (hełui) | հեղուիր (hełuir) | հեղոյր (hełoyr) | հեղուաք (hełuakʻ) | հեղուիք (hełuikʻ) | հեղուին (hełuin) | |
| aorist | հեղի (hełi) | հեղեր (hełer) | հեղ, եհեղ (heł, eheł) | հեղաք (hełakʻ) | հեղէք, հեղիք (hełēkʻ, hełikʻ) | հեղին (hełin) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | հեղուցում (hełucʻum) | հեղուցուս (hełucʻus) | հեղուցու (hełucʻu) | հեղուցումք (hełucʻumkʻ) | հեղուցուք (hełucʻukʻ) | հեղուցուն (hełucʻun) | |
| aorist | հեղից (hełicʻ) | հեղցես (hełcʻes) | հեղցէ (hełcʻē) | հեղցուք (hełcʻukʻ) | հեղջիք (hełǰikʻ) | հեղցեն (hełcʻen) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | հե՛ղ (héł) | — | — | հեղէ՛ք (hełḗkʻ) | — | |
| cohortative | — | հեղջի՛ր (hełǰír) | — | — | հեղջի՛ք (hełǰíkʻ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ հեղուր (mí hełur) | — | — | մի՛ հեղուք (mí hełukʻ) | — | |
mediopassive
| infinitive | հեղուլ (hełul) | participle | հեղեալ (hełeal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | — | aorist stem | հեղ- (heł-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | հեղում (hełum) | հեղուս (hełus) | հեղու (hełu) | հեղումք (hełumkʻ) | հեղուք (hełukʻ) | հեղուն (hełun) | |
| imperfect | հեղուի (hełui) | հեղուիր (hełuir) | հեղոյր (hełoyr) | հեղուաք (hełuakʻ) | հեղուիք (hełuikʻ) | հեղուին (hełuin) | |
| aorist | հեղայ (hełay) | հեղար (hełar) | հեղաւ (heław) | հեղաք (hełakʻ) | հեղայք (hełaykʻ) | հեղան (hełan) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | հեղուցում (hełucʻum) | հեղուցուս (hełucʻus) | հեղուցու (hełucʻu) | հեղուցումք (hełucʻumkʻ) | հեղուցուք (hełucʻukʻ) | հեղուցուն (hełucʻun) | |
| aorist | հեղայց (hełaycʻ) | հեղցիս (hełcʻis) | հեղցի (hełcʻi) | հեղցուք (hełcʻukʻ) | հեղջիք (hełǰikʻ) | հեղցին (hełcʻin) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | հեղի՛ր (hełír) | — | — | հեղարո՛ւք (hełarúkʻ) | — | |
| cohortative | — | հեղջի՛ր (hełǰír) | — | — | հեղջի՛ք (hełǰíkʻ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ հեղուր (mí hełur) | — | — | մի՛ հեղուք (mí hełukʻ) | — | |
Derived terms
[edit]- առատահեղ (aṙataheł)
- արեանհեղութիւն (areanhełutʻiwn)
- արենհեղութիւն (arenhełutʻiwn)
- արիւնահեղ (ariwnaheł)
- արիւնահեղութիւն (ariwnahełutʻiwn)
- արիւնհեղութիւն (ariwnhełutʻiwn)
- արտօսրահեղ (artōsraheł)
- բազմահեղ (bazmaheł)
- գերահեղեալ (gerahełeal)
- դիւրահեղ (diwraheł)
- զեղում (zełum)
- զուգահեղումն (zugahełumn)
- խաղաղահեղ (xałałaheł)
- հեղեղ (hełeł)
- հեղլի (hełli)
- հեղուած (hełuac)
- հեղութիւն (hełutʻiwn)
- հեղուկ (hełuk)
- հեղումն (hełumn)
- մանրահեղի (manrahełi)
- մշտահեղ (mštaheł)
- յոգնահեղ (yognaheł)
- յորդահեղու (yordahełu)
- ջրահեղ (ǰraheł)
- ջրհեղ (ǰrheł)
- սերմնահեղութիւն (sermnahełutʻiwn)
- ստորահեղում (storahełum)
- ստորհեղում (storhełum)
Descendants
[edit]- → Armenian: հեղել (heġel)
References
[edit]- Petrosean, Matatʻeay (1879) “հեղում”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836–1837) “հեղում”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Ačaṙean, Hračʻeay (1971–1979) “հեղ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press
- Martirosyan, Hrach (2010) Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden and Boston: Brill, page 404