Jump to content

żędać

From Wiktionary, the free dictionary

Old Polish

[edit]

Etymology

[edit]

Inherited from Proto-Slavic *žę̄dàti.

Pronunciation

[edit]
  • IPA(key): (10th–15th CE) /ʒʲæ̃dat͡ɕ/
  • IPA(key): (15th CE) /ʒʲæ̃dat͡ɕ/

Verb

[edit]

żędać impf

  1. (attested in Lesser Poland, Greater Poland, Masovia) to desire, to crave [with genitive] [with accusative] [with infinitive] [with ku (+ dative)]
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[1], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 83, 1:
      Szøda y schodzi dusza moia w wesze bosze (concupiscit... in atria domini)
      [Żąda i schodzi dusza moja w wieże boże (concupiscit... in atria Domini)]
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[2], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 118, 40:
      Owa sødal gesm kazny twogych (concupivi mandata tua)
      [Owa żądał jeśm kaźni twojich (concupivi mandata tua)]
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[3], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 61, 10:
      Ne chczeycze pwacz w lichoti a lupu ne szødaycze (rapinas nolite concupiscere)
      [Nie chciejcie pwać w lichoty a łupu nie żędajcie (rapinas nolite concupiscere)]
    • 1979 [c. 1500], Ladislas of Gielniów, “Rzepka Wojciech R. Pieśni Władysława z Gielniowa nowo odnalezione”, in Wiesław Wydra, editor, Studia Polonistyczne, volume 6, numbers 167-201, Gniezno, page 177:
      Swyathle oblycze wydzyely na gorze trzey apostoly..., thego oblycza ządaly proroczy, by ye vydzyely
      [Światłe oblicze widzieli na gorze trzej apostoli..., tego oblicza żądali prorocy, by je widzieli]
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[4], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 41, 1:
      Iacosz szøda ielen ku studnam wod (desiderat... ad fontes aquarum), taco szøda dusza moia k tobe (desiderat... ad te), bosze
      [Jakoż żąda jeleń ku studniam wod (desiderat... ad fontes aquarum), tako żąda dusza moja k tobie (desiderat... ad te), Boże]
    • 1874-1891 [XV med.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎[5], [6], [7], volume XXII, page 243:
      A tey... myecz nye moze, alisz na swyecze nyczss nye ząda, ny czczy cakyey any gimyenya
      [A tej... mieć nie może, aliż na świecie niczs nie żąda, ni czci kakiej ani jimienia]
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[8], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 118, 20:
      Szødala gest dusza moya sødacz prawot twoych (concupivit... desiderare iustificationes tuas) we wszelkem czassu
      [Żadała jest dusza moja żędać prawot twoich (concupivit... desiderare iustificationes tuas) we wszelkiem czasu]
    • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 5:
      Znamyonvgemi cako zandayąncz, abi poddani naschi... czestnye zyli (cupientes, ut... honeste vivant)
      [Znamionujemy kako żądając, aby poddani naszy... czestnie żyli (cupientes, ut... honeste vivant)]
    • 1874-1891 [1449], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎[9], [10], [11], volume XXV, page 166:
      Nye bvdzmi prozney chwali zadąyaczy (non efficiamur inanis gloriae cupidi invicem provocantes Gal 5, 26)
      [Nie bądźmy proznej chwały żądający (non efficiamur inanis gloriae cupidi invicem provocantes Gal 5, 26)]
  2. to wish someone something
  3. (transitive, Masovia, Greater Poland, Sieradz-Łęczyca, Pomerania, Silesia) to request (to turn to someone for something) [with genitive] [with o (+ accusative)] [with od (+ genitive)] [with u (+ genitive)] [with accusative] [with na (+ accusative)]
    • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 66:
      Alye sz granycz krolewstwa nye povynny slvzzycz nam, ... alyszby przes nasz byli proszeny k themv y sądany (nisi... fuerint petiti et rogati)
      [Ale z granic krolewstwa nie powinny służyć nam, ... aliżby przez nas byli proszeni k temu i żądani (nisi... fuerint petiti et rogati)]
    • 1965 [XV ex.], Julian Wojtkowski, editor, Glosy i drobne teksty polskie do 1550 roku. Z inkunabułów Kalisza, Kazimierza Biskupiego, Koła, Sieradza i Warty‎[12], Kalisz, Kazimierz Biskupi, Koło, Sieradz, Warta, page 70:
      Myloscywy panye,... thwyg sffgethy myloscy zwdam, dagze ngeprzyg[a]celum mym wsnange a... wgerne wypokwtowanye
      [Miłościwy Panie,... twyj święty miłości żądam, dajże nieprzyj[a]cielum mym uznanie a... wierne wypokutowanie]
    • 1972 [15th century], Józef Reczek, Wacław Twardzik, editors, Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich wg rkpsu nr 50, pages 39, 2:
      Tedy ocz by nasz ządaly (quodcumque... in nos quaereretur), tho chczelybychom gym... podlug prawa odpyszacz
      [Tedy ocz by nas żądali (quodcumque... in nos quaereretur), to chcielibychom jim... podług prawa odpisać]
    • 1853 [XV ex.], Wacław Aleksander Maciejowski, editor, Piśmiennictwo polskie od czasów najdawniejszych aż do roku 1830, volume 4, page 139:
      Prze odpusthy sząm thąm z plączem yal papyezą zandacz, by mu odpusthy raczyl dacz
      [Prze odpusty sam tam z płaczem jął papieża żędać, by mu odpusty raczył dać]
    • 1916 [second half of the 15th century], Stanisław Słoński, editor, Psałterz puławski‎[13], Greater Poland, pages 2, 8:
      Zøday ode mnye (postula a me), a dam czy pogany w dzedzycztwo twoye
      [Żędaj ode mnie (postula a me), a dam ci pogany w dziedzictwo twoje]
    • 1930 [c. 1455], “I Par”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[14], 18, 10:
      Poslal swego sina Adurama ku krolyowy Duidovy, szødaiøcz od nyego myrv (ut postularet ab eo pacem)
      [Posłał swego syna Adurama ku krolowi Dawidowi, żądając od niego miru (ut postularet ab eo pacem)]
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[15], page 436:
      Czokoly bądzyesch ządacz od boga (quaecumque poposceris a deo Jo 11, 22), to tobye bog da
      [Cokoli będziesz żędać od Boga (quaecumque poposceris a Deo Jo 11, 22), to tobie Bog da]
    • 1448, Elżbieta Belcarzowa, editor, Glosy i zapiski polskie z dwóch rękopisów, numbers 1490/11, 1945/1, Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Lwowie, page 354:
      Roga me, ząday v mnye, per meam passionem
      [Roga me, żędaj u mnie, per meam passionem]
    • 1952 [1500], Josip Hamm, editor, Altpolnisches aus kroatischen Archiven, page 174:
      Brath nasch krol kogo bąndze ządal wyelkyego posla, tego ya k nyemv poslyą
      [Brat nasz krol kogo będzie żądał u wielkiego posła, tego ja k niemu poślę]
    • 1981 [1403], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, t. V, A. Roty gnieźnieńskie, s. 76-274, number 82, Gniezno:
      Gdi Staszek szandal odpusczena v Warpansza, a on mu dal
      [Gdy Staszek żądał odpuszczenia u Warpęsa, a on mu dał]
    • 1874-1891 [c. 1420], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎[16], [17], [18], volume XXIV, page 79:
      By szø tho szthalo, czosz zødami w milego pana boga
      [By się to stało, coż żądamy u miłego Pana Boga]
    • 1874-1891 [1453], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎[19], [20], [21], volume XXV, page 211:
      Anna szmvthkv szvego czyala thego na bodze zadala, by ya bog plodem navyedzyl
      [Anna z smutku swego ciała tego na Bodze żądała, by ją Bog płodem nawiedził]
    • 1930 [c. 1455], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[22], 29, 30:
      A tak gymye zødacz swaczbi (potitus optatis nuptiis)
      [A tak jimie żędać swaćby (potitus optatis nuptiis)]
    • 1981-2001 [XV in.], Elżbieta Belcarzowa, editor, Glosy polskie w łacińskich kazaniach średniowiecznych, volume II, Grochów, Kcynia, page 106:
      Illa pete a deo, que tibi expediantur, czocz sluszno *szyadacz, accipere et illum dare
      [Illa pete a Deo, que tibi expediantur, coć słuszno żędać, accipere et illum dare]
    • 1981-2001 [1435], Elżbieta Belcarzowa, editor, Glosy polskie w łacińskich kazaniach średniowiecznych, volume II, Legnica, page 55:
      Fratres, non cessamus pro wobis orantes et postulantes, ut ympleamini agnicione voluntatis dei, szadayaczy, aby sza napelnyly vsznana voley boszegy, in omni sapiencia et intellectu spirituali (Col 1, 9)
      [Fratres, non cessamus pro wobis orantes et postulantes, ut ympleamini agnicione voluntatis Dei, żądający, aby się napełniły uznania wolej bożej, in omni sapiencia et intellectu spirituali (Col 1, 9)]
  4. (attested in Greater Poland, Masovia) to demand, usually in court, to claim the right to something [with infinitive] [with od (+ genitive)] [with genitive] [with accusative] [with po (+ locative)] [with u (+ genitive)]
    • 1880-1894 [XV med.], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności‎[23], volume V, page 276:
      Nulla lingwa carnis eam digne sufficit laudare, quia quicquam de ea dixerimus, minus est, quam eius dignitas requirit et meretur ządą y zaslugvye
      [Nulla lingwa carnis eam digne sufficit laudare, quia quicquam de ea dixerimus, minus est, quam eius dignitas requirit et meretur żąda i zasługuje]
    • 1874-1891 [XV p. post.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎[24], [25], [26], volume I, page XLI:
      Maszli nyeprzygiaczyela, ząnday oka twego myecz strozem szobye (quaeras tuum oculum pro tui custodia)
      [Maszli nieprzyjaciela, żędaj oka twego mieć strożem sobie (quaeras tuum oculum pro tui custodia)]
    • 1967 [1428], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty kościańskie, volume III, number 1350, Kościan:
      Jakosmy chodzyly do burmistrza y do radzecz w Oszeczne ot panyey Margorzathy w possel[s]thwye, ządayącz ludzy yey ot nich na panske szkasząnye
      [Jakosmy chodzili do burmistrza i do radziec w Osiecznie ot paniej Margorzaty w posel[s]twie, żądając ludzi jej ot nich na pańskie skazanie]
    • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 15:
      Synowye po szmyerczi maczerziney nye mayą sządacz od oczcza cząnsczi (non petant... portionem)
      [Synowie po śmierci macierzynej nie mają żędać od oćca części (non petant... portionem)]
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[27], page 796:
      Yako krol Herod z davnego czaszv poządal mylosczyvye vydzyecz personą mylego Iesucrista y ządal od nyego znamyenya vydzyecz
      [Jako krol Herod z dawnego czasu pożądał miłościwie widzieć personę miłego Jesukrysta i żądał od niego znamienia widzieć]
    • 1972 [15th century], Józef Reczek, Wacław Twardzik, editors, Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich wg rkpsu nr 50, pages 90, 3:
      [Gdy miał przysiąc], tedy zadal od woythą dnya (postulavit... diem), a woyth mv go nye chczal dacz y zadal po nyem przyszagy (exposcebat ipsum ad iustitiam)
      [[Gdy miał przysiąc], tedy żądał od wojta dnia (postulavit... diem), a wojt mu go nie chciał dać i żądał po niem przysięgi (exposcebat ipsum ad iustitiam)]
    • 1960 [1412], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty pyzdrskie, volume II, number 402, Pyzdry:
      Jaco bich bil na røky dal Janovi rzeczy, by ktho v mne zødal
      [Jako bych był na ręki dał Janowy rzeczy, by kto u mnie żądał]
    • 1967 [1426], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty kościańskie, volume III, number 1152, Kościan:
      Jacom ya chczal dacz sastawą panu Janussewy, yaco xangy omawyayą, a on ge v mnye nye ządal wtenczass, yaco xangy omawyayą
      [Jakom ja chciał dać zastawę panu Januszewi, jako księgi omawiają, a on je u mnie nie żądał wtenczas, jako księgi omawiają]
    • 1959 [1400], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 446, Poznań:
      Iaco Potrek do kaliszkego slal zøndayø miru, drzewey nisz w zemi zawadzil, an mu go ne *chdzal dacz
      [Jako Piotrek do Kaliskiego słał żądaję miru, drzewiej niż w ziemi zawadził, an mu go ne chciał dać]
    • 1959 [1393], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 165, Poznań:
      [Ha]nka ne proszila na ten sød preczif [...] *anim go szadala
      [[Ha]nka nie prosiła na ten sąd przeciw [...] ani[m] go żądała]
    • 1959 [1430], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 1353, Poznań:
      Jaco wtenczasz mya pany Gorzewska zaszadzila za zadza n[y]a zawitem rocze na Pawla Jandrzeyewi o trzy rany, ktores yen mu skazal zaplaczicz, a tam wtenczasz Jandrzey zadal racoyemstwo, by mu to Pawel obraczil
      [Jako wtenczas mię pani Gorzewska zasądziła za sędzią n[y]a zawitem roce na Pawła Jędrzejewi o trzy rany, ktoreż jen mu skazał zapłacić, a tam wtenczas Jędrzej żądał rękojemstwo, by mu to Paweł obręczył]
    • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 38:
      Pothem drvgy... wiwodzi szą wzgardzonym..., ządayącz thegodla spyszacz tho skazanye y othmyenycz (postulans... debere eandem sententiam retractari)
      [Potem drugi... wywodzi się wzgardzonym..., żądając tegodla spisać to skazanie i otmienić (postulans... debere eandem sententiam retractari)]
    • 1967 [1405], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty kościańskie, volume III, number 281, Kościan:
      Jaco Jan ne chodzil... do burgmistrza ot pana medzirzeczskego y ne szandal, bi mu szø gwalth ne sstal o yanczcza
      [Jako Jan nie chodził... do burgmistrza ot pana Miedzyrzecskiego i nie żądał, by mu się gwałt nie stał o jęćca]
  5. (reflexive with się, attested in Lesser Poland) to exalt oneself, to be proud
    • 1968 [XV p. post.], Roman Laskowski, Józef Reczek, editors, Glosy polskie rękopisu Sermones de tempore et de sanctis nr. XV 32 Biblioteki OO. Dominikanów w Krakowie z drugiej połowy XV wieku‎[28], Sandomierz: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, page 46:
      Caritas... non est ambiciosa nye zada sye
      [Caritas... non est ambiciosa nie żąda sie]

Derived terms

[edit]
verbs
[edit]
noun
adjective

Descendants

[edit]
  • Polish: żądać

References

[edit]
Retrieved from "https://en.wiktionary.org/w/index.php?title=żędać&oldid=80590987"