sędzić

Old Polish

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *sǫditi. By surface analysis, sąd +‎ -ić. First attested in the 14th century.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /sæ̃d͡ʑit͡ɕ/
• IPA^(key): (15^th CE) /sæ̃d͡ʑit͡ɕ/

Verb

sędzić impf

1. (law, attested in Lesser Poland, Greater Poland, Masovia) to judge, to rule (to determine someone's fate in court; to preside over a legal case) [with dative ‘the part on trial’] [with naprzeciwko (+ dative) ‘against what’], [with accusative ‘whom/what’], [with na (+ accusative) ‘whom’], [with case] + [with z (+ instrumental) ‘whom against whom’], [with między (+ instrumental) ‘between whom’], [with accusative ‘subject of conflict’], [with o (+ accusative) ‘over what’]
   • 1958 [1396], “Nieznane czternastowieczne roty polskie z ksiąg sądowych ziemskich krakowskich [Unknown fourteenth-century Polish oaths from court records of Krakow landowners]”, in Zbigniew Perzanowski, Mieczysław Karaś, editors, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego [Scientific Journals of the Jagiellonian University], volume I, Krakow, page 245:

     Iaco praue zandzilismi i *przesandali to zito wynach dwadzescza cop

     [Jako prawie sądzilismy i przesądzali to żyto w winach dwadzieścia kop]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[1], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 9, 19:

     Sødzony *bodø ludze (iudicentur gentes) przed obliczim twogim

     [Sądzoni będą ludzie (iudicentur gentes) przed obliczym twojim]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[2], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 9, 41:

     Sødzy sirocze (iudicare pupillo)..., iszbi wøcey ne smal wiszicz se czlowek na zemi

     [Sędzi sirocie (iudicare pupillo)..., iżby więcej nie śmiał wyszyć sie człowiek na ziemi]

   • 1888 [1398], Romuald Hube, editor, Zbiór rot przysiąg sądowych poznańskich, kościańskich, kaliskich, sieradzkich, piotrkowskich i dobrzyszyckich z końca wieku XIV i pierwszych lat wieku XV‎^[3], Greater Poland, page 74:

     Eze cso Spitek szødzil Dobkowa cloweka, to gy szødzil podle prawa

     [Eże cso Spytek sądził Dobkowa człowieka, to ji sądził podle prawa]

   • 1967 [1399], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty kościańskie, volume III, number 135, Kościan:

     Jaco Jan *prziwolt mne szødzicz na Szandziwoyewe kmecze, a gim prawa ne pomogl

     [Jako Jan przywiodł mnie sędzić na Sędziwojewe kmiecie, a jim prawa nie pomogł]

   • 1959 [1403], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 811, Poznań:

     Iacom sandzil Tuleczskø s... Boguszem o zapust

     [Jakom sądził Tulecską z... Boguszem o zapust]

   • 1930 [c. 1455], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[4], 16, 5:

     Sødzy to bog myedzy mnø a myedzy tobøø (iudicet... inter me et te)

     [Sędzi to Bog miedzy mną a miedzy tobą (iudicet... inter me et te)]

   • 1959 [1388], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 49, Poznań:

     Czso posual Jacub medzi mnø a medzi Bodzechnø, tho posual po prawe, bosmi tho sandzili

     [Cso pozwał Jakub miedzy mną a miedzy Bodzechną, to pozwał po prawie, bosmy to sądzili]

   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 81:

     Pan moze ge o czynsz swoy sądzicz (pro censu suo iudicare eosdem) y cządzacz

     [Pan może je o czynsz swoj sędzić (pro censu suo iudicare eosdem) i ciądzać]

   • 1872 [1402], Konstanty Małkowski, editor, Przegląd najdawniejszych pomników języka polskiego‎^[5], page 119:

     Ya cziczi thu otpoveczecz podle møch listow papeskych, aczesz mi thi moczon *sandczicz o me prawo pape[s]ke

     [Ja chcę tu otpowiedzieć podle mych listow papieskich, acz[ż]eż mię ty moczen sądzić o me prawo papie[s]kie]

   • 1930 [c. 1455], “Deut”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[6], 1, 16:

     Czso sprawyedliwego bødze, *sodzicze (quod iustum est, iudicate)!

     [Cso sprawiedliwego będzie, sędzicie (quod iustum est, iudicate)!]

2. (law, attested in Masovia) to judge (to administer justice, to exercise judicial power)
   • 1930 [c. 1455], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[7], 19, 9:

     Wszedlesz yako czudzozemcza, azaly bødzesz sødzycz (numquid ut iudices)?

     [Wszedłeś jako cudzoziemca, azali będziesz sędzić (numquid ut iudices)?]

   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 43:

     Chczemy, aby gdze grzech szstal szą, onym prawem, kthorego ona wyesz pozywalaby, ma bicz ssądzon (debebit iudicari)

     [Chcemy, aby gdzie grzech zstał się, onym prawem, ktorego ona wieś pożywałaby, ma być sądzon (debebit iudicari)]

3. (reflexive with się, law) to litigate
   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[8], page 113:

     Czeszarz wschlyschawschy ych rzecz, dal ym navyelyebnyeysche Rzymyany..., by szyą przed tymy sządzyly (partibus prosequendi copiam dedit)

     [Cesarz usłyszawszy ich rzecz, dał im nawielebniejsze Rzymiany..., by się przed tymi sądzili (partibus prosequendi copiam dedit)]

4. (attested in Pomerania, Greater Poland, Souther, Sieradz Borderlands) to judge, to reckon, to think (to be of the opinion) [with accusative ‘whom’] [with jako (+ accusative) ‘as what’]
   • 1874-1891 [Fifteenth century], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[9], [10], [11]}, volume XXIV, Grochów, West Pomeranian Voivodeship, Kcynia, page 69:

     Nullam peccatori arbitror, sødzø, misericordiam fieri

     [Nullam peccatori arbitror, sądzę, misericordiam fieri]

   • 1880-1894 [End of the 15th century], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności‎^[12], volume I, Lviv, page 53:

     Michi autem pro minimo est, vt a vobis iudicer, gl. sc. quasi infidelis dispensator mnye zaprawdę za namnyeysche yest, ysze mnye sądzycze yako nyewernego szchafarza (I Cor 4, 3)

     [Michi autem pro minimo est, vt a vobis iudicer, gl. sc. quasi infidelis dispensator mnie zaprawdę za namniejsze jest, iże mnie sądzicie jako niewiernego szafarza (I Cor 4, 3)]

   • 1887 [Fifteenth century], Wacław Ubogi z Brodni, edited by Lucjan Malinowski, Modlitwy Wacława. Zabytek języka polskiego z wieku XV odkryty i skopjowany przez Aleksandra Przezdzieckiego wydał i objaśnił Lucyjan Malinowski‎^[13], Krakow, Brodnia, page gl. 66:

     Qui (sc. Christus) cum in forma dei esset, non rapinam arbitratus est, esse se equalem deo nye podlug prziwlasczanya nyerzødnego sødzil sø (Phil 2, 6)

     [Qui (sc. Christus) cum in forma dei esset, non rapinam arbitratus est, esse se equalem deo nie podług przywłaszczania nierządnego sądził się (Phil 2, 6)]

5. mistranslation of Latin indicō (“to indicate, to point out”) instead of Latin iūdicō
   • 1930 [c. 1455], “Lev”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[14], 5, 1:

     Zgrzeszy-ly dussa slyszøcz glos przysyøgayøczego a szwyatkyem bødzye... albo swyadkyem gest, nye bødzyely sødzyl (insi indicaverit), ponyessye grzech gego

     [Zgrzeszy-li dusza, słysząc głos przysięgającego a świadkiem będzie... albo świadkiem jest, nie będzieli sądził (insi indicaverit), poniesie grzech jego]

Derived terms

adjectives

• sądzący
• sądźca

 

nouns

• sądzenie

 

verbs

• dosądzić pf
• obsądzać impf
• odsędzić pf, odsądzać impf
• osędzić pf, osądzać impf
• posędzić pf, posądzać impf
• przesądzać impf
• przysędzić pf, przysądzać impf
• rozsędzić pf, rozsądzać impf
• usędzić pf

 

verbs

• sędzić ku winie impf
• sędzić ku śmierci impf
• sędzić litkup impf
• sędzić prawy sąd impf
• sędzić roki impf

 

Related terms

adjectives

• podsędkowy
• przysądny
• sądny
• sądowny
• sądowy

 

adverbs

• sądnie
• sądownie

 

nouns

• osąd
• osądzenie
• podsędek
• podsędkowa
• podsędstwo
• podsędzie
• posądzenie
• przysąd
• przysądne
• przysądzenie
• rozsąca
• rozsąd
• rozsądzenie
• rozsądzowanie

 

Descendants

• Polish: sądzić
• Silesian: sōndzić

References

• Boryś, Wiesław (2005) “sędzić”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “sędzić”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “sędzić”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN