chrzan

See also: Chrzan and chrzań

Old Polish

Etymology

Proto-Slavic *xrěnъ First attested in 1464.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /xr̝aːn/
• IPA^(key): (15^th CE) /xr̝ɒn/

Noun

chrzan m animacy unattested

1. (attested in Greater Poland) horseradish (plant of the mustard family, Armoracia, Armoracia rusticana)
   • 1900 [1464], Józef Rostafiński, editor, Symbola ad historiam naturalem medii aevi = Średniowieczna historya naturalna w Polsce. Ps 2‎^[1], number 4901:

     Chrzan raphanus maior

     [Chrzan raphanus maior]

   • 1900 [c. 1465], Józef Rostafiński, editor, Symbola ad historiam naturalem medii aevi = Średniowieczna historya naturalna w Polsce. Ps 2‎^[2], number 4056:

     *Chran rafanus

     [Chrzan rafanus]

   • 1900 [1472], Józef Rostafiński, editor, Symbola ad historiam naturalem medii aevi = Średniowieczna historya naturalna w Polsce. Ps 2‎^[3], number 842:

     *Chran, rzodkew radix

     [Chrzan, rzodkiew radix]

   • 1900 [1475], Józef Rostafiński, editor, Symbola ad historiam naturalem medii aevi = Średniowieczna historya naturalna w Polsce. Ps 2‎^[4], number 3108:

     *Cchrzan raphanus maior

     [Chrzan raphanus maior]

   • 1900 [1478], Józef Rostafiński, editor, Symbola ad historiam naturalem medii aevi = Średniowieczna historya naturalna w Polsce. Ps 2‎^[5], number 1964:

     Chrzan, *szrzothkyew rafanus

     [Chrzan, *rzodkiew rafanus]

   • 1900 [1478], Józef Rostafiński, editor, Symbola ad historiam naturalem medii aevi = Średniowieczna historya naturalna w Polsce. Ps 2‎^[6], number 2156:

     Chrzan acedula

     [Chrzan acedula]

   • 1900 [1478], Józef Rostafiński, editor, Symbola ad historiam naturalem medii aevi = Średniowieczna historya naturalna w Polsce. Ps 2‎^[7], number 2210:

     Chrzan, kadzydlnyk cen­trum

     [Chrzan, kadzidlnik cen­trum]

   • 1900 [1484], Józef Rostafiński, editor, Symbola ad historiam naturalem medii aevi = Średniowieczna historya naturalna w Polsce. Ps 2‎^[8], number 6267:

     Chrzan radix

     [Chrzan radix]

   • 1900 [1493], Józef Rostafiński, editor, Symbola ad historiam naturalem medii aevi = Średniowieczna historya naturalna w Polsce. Ps 2‎^[9], number 10963:

     Chrzan raphanus minor

     [Chrzan raphanus minor]

   • 1908 [c. 1500], Bolesław Erzepki, editor, Przyczynki do średniowiecznego słownictwa polskiego. I. Glosy polskie wpisane do łacińsko-niemieckiego słownika drukowanego w roku 1490‎^[10], Lubiń, page 8:

     Chrzan albo rzothkyew raphanus

     [Chrzan albo rzodkiew raphanus]

   • 1885-2024 [c. 1500], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎^[11], volume IV, page 759:

     Chrzan raphanum

     [Chrzan raphanum]

   • 1900 [c. 1500], Józef Rostafiński, editor, Symbola ad historiam naturalem medii aevi = Średniowieczna historya naturalna w Polsce. Ps 2‎^[12], number 5546:

     Chrzan rafanus maior

     [Chrzan rafanus maior]

   • 1900 [c. 1500], Józef Rostafiński, editor, Symbola ad historiam naturalem medii aevi = Średniowieczna historya naturalna w Polsce. Ps 2‎^[13], number 7275:

     Chrszan raffanus

     [Chrzan raffanus]

   • 1442, Wokabularz Raczyńskich, Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu, sygn. 1360/I, page 174v:

     Rafanus maior rzothkyewy sed rafanus minor chrzan

     [Rafanus maior rzodkiew sed rafanus minor chrzan]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 113r:

     Raphanus est lata radix rattich oder merretich chrzan albo rzothkyew

     [Raphanus est lata radix rattich oder merretich chrzan albo rzodkiew]

Descendants

• Polish: chrzan
• Silesian: krzōn

References

• Boryś, Wiesław (2005) “chrzan”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “chrzan”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “chrzan”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• Sławski, Franciszek (1958-1965) “chrzan”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• K. Nitsch, editor (1954), “chrzan”, in Słownik staropolski (in Polish), volume 1, Warsaw: Polish Academy of Sciences, page 255
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “chrzan”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “chrzan”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Polish

Etymology

Inherited from Old Polish chrzan.

Pronunciation

• IPA^(key): /ˈxʂan/

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -an
• Syllabification: chrzan
• Homophone: Chrzan

Noun

chrzan m inan (diminutive chrzanik, related adjective chrzanowy)

1. horseradish (plant of the mustard family, Armoracia, Armoracia rusticana)

   Z powodu korzeni trudno wypleć chrzan z ogrodu.

   Because of the roots, it is difficult to weed out horseradish from the garden.

   • 1912, Maryla Wolska, “Konkurent”, in Michał Pawlikowski, editor, Lamus‎^[14], number 4, Księgarnia H. Altenberga, archived from the original on 2022-07-09, page 110:

     Pierwsza Witka brodzi długiemi nogami w dzikich marchwiach i chrzanach...

     First, Witka wades on long legs through the wild carrot and horseradish plants...

   • 1975, Remigiusz Napiórkowski, Ostatnia wieczerza‎^[15], Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, archived from the original on 2022-07-09, page 91:

     Takie chrzany nigdzie nie rosną, tylko tutaj. Szkoda mi się zrobiła chrzanów. Zlazłem z dylowania i siedziadłem między chrzanami.

     Such horseradishes don't grow anywhere but here. I had grown to feel regret for the horseradishes. I had gotten off the wooden fence and I was sitting between the horseradishes.

2. horseradish (pungent condiment made from the root of the plant)

Declension

Declension of chrzan

	singular	plural
nominative	chrzan	chrzany
genitive	chrzanu	chrzanów
dative	chrzanowi	chrzanom
accusative	chrzan	chrzany
instrumental	chrzanem	chrzanami
locative	chrzanie	chrzanach
vocative	chrzanie	chrzany

Derived terms

verbs

• chrzanić impf, schrzanić pf

Further reading

• chrzan in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• chrzan in Polish dictionaries at PWN