brzemię

Old Polish

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *bermę. First attested in c. 1250.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /br̝ɛmjæ̃/
• IPA^(key): (15^th CE) /br̝ɛmjæ̃/

Noun

brzemię n

1. (attested in Lesser Poland, Masovia, Southern Borderlands, Greater Poland, literally or figuratively) burden
   • 1864 [c. 1250], August Bielowski, editor, Monumenta Poloniae Historica. Pomniki Dziejowe Polski‎^[1], volume II, page 483:

     Brzemo enim onus sive pondus dicitur in vulgari

     [Brzemię enim onus sive pondus dicitur in vulgari]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[2], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 37, 4:

     Lichoti moie... iaco brzemø czoszke vczøszily se sø nade mnø

     [Lichoty moje... jako brzemię ciężkie uciążyły sie są nade mną]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[3], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 80, 6:

     Odwroczil od brzemon iego

     [Odwrocił od brzemion jego]

   • 1874-1891 [XV in.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[4], [5], [6]}, volume XXV, page 267:

     Bremø, brzemø pondus

     [Bremię, brzemię pondus]

   • 1874-1891 [c. 1420], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[7], [8], [9]}, volume XXIV, page 83:

     Brzemø dna

     [Brzemię dnia]

   • 1877-1881 [1437], Władysław Wisłocki, editor, Katalog rękopisów Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego, number 228, page 88:

     Brzemya, cząscoscz moles

     [Brzemię, ciężkość moles]

   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 23:

     Ysze brzemyą, nawyącyey kthore wszystkych tycze, myedzi wyelymy roszdzelyonee, lekczey bywa nieszono

     [Iże brzemię, nawięcej ktore wszystkich tycze, miedzy wielimi rozdzielone lekczej bywa niesiono]

   • 1880-1894 [XV med.], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności‎^[10], volume I, Lviv, page 112:

     Geden yako drugy brzemę szwe ponyesse vnusquisque enim onus suum portabit

     [Jeden jako drugi brzemię swe poniesie vnusquisque enim onus suum portabit]

   • 1880-1894 [XV med.], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności‎^[11], volume V, page 270:

     Brzemyenyem grzech pondere in aliud trahit

     [Brzemieniem grzech pondere in aliud trahit]

   • 1930 [c. 1455], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[12], 27, 40:

     Przydze czasz, yze sproszczon bødzesz brzemyenya swoyu pleczu

     [Przydzie czas, iże sproszczon będziesz brzemienia z swoju plecu]

   • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[13], 18, 22:

     Lyekczey bødze tobye, roszdzeliwszy myedzi gyne brzemyø

     [Lekcej będzie tobie, rozdzieliwszy miedzy jine brzemię]

   • 1930 [c. 1455], “Deut”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[14], 1, 12:

     Nye mogø sam waszich potrzeb snyescz y brzemyon, y karcenya

     [Nie mogę sam waszych potrzeb snieść i brzemion, i karcenia]

   • 1930 [c. 1455], “Deut”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[15], 26, 6:

     Nødzili sø nasz Egipsci..., wskladayøcz na nasz przeczøska brzemyona

     [Nędzili są nas Ejipszczy..., wskładając na nas przeciężka brzemiona]

   • 1930 [c. 1455], “Neh”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[16], 4, 17:

     Dzalaiøci na murze, a noszøcy brzemyona, a wkladaiøci genø røkø dzalaly, a drugø myecz dzerszely

     [Działający[ch] na murze a noszący[ch] brzemiona, a wkładający[ch] jeną ręką działali a drugą miecz dzierżeli]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 91:

     Brzemyą dolowe onus vallis

     [Brzemię dołowe onus vallis]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 92r:

     Onus id est pondus eyn burde brzemya

     [Onus id est pondus eyn burde brzemię]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[17], page 30:

     I wam gorze, iże zakon widzicie, iże udręczacie lud brzemienny, ktorychże oni nie mogą, a sami jednem palcem nie dotykacie ciężkości sie

     [I wam gorze, jiże zakon widzicie, iże udręczacie lud brzemieńmi, ktorychże oni nie mogą [nosić], a sami jednem [swym] palcem nie dotykacie ciężkości sie]

2. (attested in Masovia, Greater Poland) burden (large bundle carried on the back)
   • 1856-1870 [1400], Antoni Zygmunt Helcel, editor, Starodawne Prawa Polskiego Pomniki‎^[18], volume VIII, number 10576:

     De oreo VI pondera vlg. brzemona... deportauit

     [De oreo VI pondera vlg. brzemiona... deportauit]

   • 1920 [1405], Marceli Handelsman, Antoni Rybarski, Kazimierz Tymieniecki, editors, Najdawniejsze księgi sądowe mazowieckie, volume I, number 615, Płońsk:

     Yacom ya ne winoszil Luthkowy lanky brzemenem

     [Jakom ja nie wynosił Lutkowi łąki brzemieniem]

   • 1950 [1428], Władysław Kuraszkiewicz, Adam Wolff, editors, Zapiski i roty polskie XV-XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, number 2878, Warsaw:

     Jacom ya nye winosil Hindrzichowa gayv brzenyenem (pro brzemyenem)

     [Jacom ja nie wynosił Hyndrzychowa jeju brzemieniem]

   • 1920 [1434], Marceli Handelsman, Antoni Rybarski, Kazimierz Tymieniecki, editors, Najdawniejsze księgi sądowe mazowieckie, volume III, number 267, Zakroczym:

     Dorothka nye winoszila Michałowy szita brzemenem chąnszebna rzeczą

     [Dorotka nie wynosiła Michałowi żyta brzemeniem chanszebna rzecz]

   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 50:

     Gdi yą byerzą na wosz, tedi gwalth, alye gdy w brzemyonach, slodzeystwo w them bicz wykladamy

     [Gdy ją bierzą na woz, tedy gwałt, ale gdy w brzemionach, złodziejstwo w tem być wykładamy]

   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 95:

     O *kradzyezu brzemyenya trawi

     [O *kradzieżu brzemienia trawy]

   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 95:

     Prziydącz w lankąn yego, zlodzyeysky yedno brzemyąn trawi vinyosl

     [Przyjąc w łąkę jego, złodzejski jedno brzemion trawy wyniosł]

   • 1950 [1467], Władysław Kuraszkiewicz, Adam Wolff, editors, Zapiski i roty polskie XV-XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, number 1286, Warsaw:

     Yako Yan y Maczey nye winoszyl szytha brzemyen

     [Jako Jan i Maciej nie wynosił żyta brzemieniem]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 34:

     Z brziemyenyamy cum sarcinulis

     [Z brzemieniami cum sarcinulis]

   • 1950 [1472], Władysław Kuraszkiewicz, Adam Wolff, editors, Zapiski i roty polskie XV-XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, number 1353, Warsaw:

     Yakom ya nye vygechal... na ląky possyeczenye, nye wynossylem syana brzemyun s ludzmy

     [Jakom ja nie wyjechał... na łąki posieczenie, nie wyniosłem siana brzemion s ludźmi]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 119v:

     Sarcina id est onus vel pondus eyn burde brzemya

     [Sarcina id est onus vel pondus eyn burde brzemię]

3. (hapax legomenon) pledge
   • 1868 [1443], Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej : z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego‎^[19], volume XIV, page 113:

     Pro pignore al. o brzemya

     [Pro pignore al. o brzemię]

4. (hapax legomenon) distension
   • 1880-1894 [XV med.], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności‎^[20], volume V, page 256:

     Brzemyą tumor

     [Brzemię tumor]

5. (hapax legomenon) Mistranslation of Old Czech vprziemo
   • 1930 [c. 1455], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[21], 18, 16:

     Obroczyly swoge brzemyena przeczyw Sodomye

     [Obrocili swoje brzemiena przeciw Sodomie]

Derived terms

adjectives

• brzemienny

verbs

• wejść w brzemię pf

Related terms

nouns

• brzemienność

Descendants

• Polish: brzemię
• Silesian: brzymiã

References

• Boryś, Wiesław (2005) “brzemię”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “brzemię”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “brzemię”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• Sławski, Franciszek (1958-1965) “brzemię”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• Brückner, Aleksander (1927) “brzemię”, in Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish), Warsaw: Wiedza Powszechna
• K. Nitsch, editor (1954), “1. brzemię”, in Słownik staropolski (in Polish), volume 1, Warsaw: Polish Academy of Sciences, page 169
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “1. brzemię”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “brzemię”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Polish

Etymology

Inherited from Old Polish brzemię.

Pronunciation

 

• IPA^(key): (normal speech) /ˈbʐɛ.mjɛ/, (careful speech) /ˈbʐɛ.mjɛw̃/

• (Greater Poland):
  • (Southern Greater Poland) IPA^(key): /ˈbʐɛ.mjɛ/
• (Lesser Poland):
  • (Kraków) IPA^(key): /ˈbʐɛ.mjɛ/
  • (Western Lublin) IPA^(key): [ˈbʐɛ.mjɛ]
  • (Goral):
    • (Podhale) IPA^(key): /ˈbʐɛ.mjɛ/

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -ɛmjɛw̃
• Syllabification: brze‧mię

Noun

brzemię n (diminutive brzemionko or (obsolete) brzemiączko)

1. (somewhat archaic or dialectal, Southern Greater Poland, Western Kraków, Podhale) burden (heavy load of something, especially one wrapped to carry on the back)

   Synonyms: ciężar, ładunek

   1. (Middle Polish, figuratively, derogatory) earthly live
   2. (Middle Polish, figuratively, derogatory) parasite; selfish person
   3. (Middle Polish, in the plural) luggage; military weights
2. burden, onus (responsibility)

   Synonym: ciężar

3. burden (cause of worry; that which is grievous, wearisome, or oppressive)

   Synonym: ciężar

4. (obsolete or dialectal, Western Lublin, Turobin) roof thatched with shives, couch grass, etc.
5. (obsolete, beekeeping) honeydew (honey moisture on plant leaves, which bees collect)

   Synonym: spadź

6. (obsolete, obstetrics) pregnancy

   Synonym: ciąża

7. (Podhale) rags (one's clothes)

   Synonym: łachy

Declension

Declension of brzemię

	singular	plural
nominative	brzemię	brzemiona
genitive	brzemienia	brzemion
dative	brzemieniu	brzemionom
accusative	brzemię	brzemiona
instrumental	brzemieniem	brzemionami
locative	brzemieniu	brzemionach
vocative	brzemię	brzemiona

Derived terms

adjective

• brzemienny

Related terms

nouns

• brzemienna
• brzemienność

Further reading

• brzemię in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• brzemię in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “brzemię”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• Dorota Adamiec (24.03.2011) “BRZEMIĘ”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century]
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “brzemię”, in Słownik języka polskiego
• Aleksander Zdanowicz (1861) “brzemię”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1900), “brzemię”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 1, Warsaw, page 218
• Jan Karłowicz (1900) “brzemiączko”, in Słownik gwar polskich [Dictionary of Polish dialects] (in Polish), volume 1: A do E, Kraków: Akademia Umiejętności, page 127
• brzemię in Narodowy Fotokorpus Języka Polskiego