ยกบัตร

See also: ยกบัตร์

Thai

Alternative forms

^†ยกกระบัตร (yók-grà-bàt)
^†ยกบัตร์ (yók-gà-bàt)
^†ยุกระบัด (yúk-grà-bàt)
^†ยุกระบัตร (yúk-grà-bàt)

Etymology

Possibly from Pali āyuttaka (“representative; steward; trustee”) + paṭa (“cloth; scroll, roll, list, record; etc”), or Sanskrit आयुक्त (āyukta, “agent, deputy; minister; royally appointed officer; etc”) + प्राप्त (prāpta, “chartered; received; valid; etc”).^[1]

Pronunciation

Orthographic		ยกบัตร y k ɓ ạ t r
Phonemic		ยก-กะ-บัด y k – k a – ɓ ạ ɗ
Romanization	Paiboon	yók-gà-bàt
	Royal Institute	yok-ka-bat
(standard) IPA^(key)		/jok̚˦˥.ka˨˩.bat̚˨˩/^(R)

Noun

ยกบัตร • (yók-gà-bàt)

(historical) public officer in กระทรวง วัง (grà-suuang-wang, “Ministry of Palace Affairs”), sent out by the central government to a locality to oversee the performance of the local ruler, especially in administrative and judicial affairs.^[2]
(historical) public officer responsible for recording or inspecting military affairs; public officer responsible for providing military supplies.
(archaic) prosecuting attorney.

Synonyms

prosecuting attorney

ข้าราชการอัยการ
พนักงานรักษาพระอัยการ (pá-nák-ngaan-rák-sǎa-prá-ai-yá-gaan)
พนักงานอัยการ (pá-nák-ngaan-ai-yá-gaan)
อัยการ (ai-yá-gaan)

Descendants

→ Khmer: យោក្ប័ត (yookbat), យោក្ប័ត្ (yoŭkbât), យោក្បាត (yookbaat), យុកក្ប័ត្ (yŭkkbât)^[3]

References

^ ราชบัณฑิตยสถาน (2010) กฎหมายตราสามดวง: พระทำนูน ฉบับราชบัณฑิตยสถาน (in Thai), Bangkok: ราชบัณฑิตยสถาน, →ISBN, page 92: “ผศ. ดร.จิรพัฒน์ ประพันธ์วิทยา: ยุกระบัด อาจมาจากคำว่า อายุกฺต หมายถึง ผู้ปกครองแคว้นที่กษัตริย์แต่งตั้ง รวมกับคำว่า ปฎะ หมายถึง ตราตั้ง เมื่อรวมกันจึงหมายถึง ตราแต่งตั้งเจ้าหน้าที่.”
^ ราชบัณฑิตยสถาน (2010) กฎหมายตราสามดวง: พระทำนูน ฉบับราชบัณฑิตยสถาน (in Thai), Bangkok: ราชบัณฑิตยสถาน, →ISBN, pages 91–92:
ยุกระบัด (สะกด ยุกระบัตร หรือ ยกกระบัตร หรือ ยกบัตร ก็มี) ตำแหน่งข้าราชการสังกัดกระทรวงวัง มีหน้าที่ออกไปประจำอยู่ตามหัวเมืองเพื่อสอดส่องอรรถคดี ตำแหน่งยกกระบัตรต้องแต่งตั้งจากบุคคลที่มีคุณสมบัติครบถ้วนตามที่พระไอยการอาชญาหลวงกำหนด มีการกำหนดจริยธรรมในการปฏิบัติหน้าที่ของยกกระบัตรไว้ในกฎหมายด้วย อำนาจหน้าที่สำคัญของยกกระบัตร เช่น ต้องร่วมรู้เห็นในราชการสำคัญของเจ้าเมือง สามารถไปเฝ้าพระเจ้าอยู่หัวเมื่อใดก็ได้ เจ้าเมืองไม่มีอำนาจห้ามปราม มีหน้าที่บันทึกความดี ความชอบ และ ความผิด และหน้าที่อื่น ๆ ในราชการสงคราม ตามที่กฎหมายบัญญัติ มีอำนาจหน้าที่ในการยุติธรรมหลายประการเกี่ยวกับอรรถคดี เช่น สอดส่องและเร่งรัดให้เจ้าเมืองชำระความต่าง ๆ ที่เป็นความเดือดร้อนของราษฎร หากการพิจารณาพิพากษาคดีของเจ้าเมืองหรือกรมการเมืองที่กระทำโดยมิชอบ ยกกระบัตรต้องทักท้วงห้ามปราม หากผู้ฝ่าฝืนไม่ฟัง ต้องกราบทูลพระเจ้าอยู่หัว ตรวจสอบการปรับไหมของเมืองคู่ปรับ. นายกฤษฎา บุณยสมิต: ซิมง เดอ ลาลูแบร์ (Simon de la Lubère) ราชทูตฝรั่งเศสซึ่งเดินทางมาเจริญสัมพันธไมตรีกับกรุงศรีอยุธยาในรัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ได้บันทึกไว้ในจดหมายเหตุลาลูแบร์ว่า "ออกพระยกบัตร (Oc-Pra Jockebatest) เป็นทำนองอัยการแผ่นดิน และมีหน้าที่สอดแนมความเคลื่อนไหวของเจ้าเมืองเป็นที่ตั้ง ตำแหน่งนี้ไม่สืบทายาทถึงบุตร ในหลวงทรงแต่งตั้งจากบุคคลที่ทรงไว้วางพระราชหฤทัย...หากคำพิพากษานั้นมีอาการว่า ไม่เป็นไปตามยุติธรรมไซร้ ก็เป็นหน้าที่ของยกกระบัตรหรืออัยการแผ่นดินจะบอกกล่าวเตือนให้ศาลทราบไว้..." นอกจากนี้ ตามพระราชกำหนดเก่า ฉบับที่ ๒๒ ในหัวเมืองเอกไม่มีการแต่งตั้งตำแหน่งยกกระบัตร มีแต่หัวเมืองโท ตรี และจัตวาเท่านั้น.
^ ราชบัณฑิตยสถาน (2010) กฎหมายตราสามดวง: พระทำนูน ฉบับราชบัณฑิตยสถาน (in Thai), Bangkok: ราชบัณฑิตยสถาน, →ISBN, page 92: “ดร.ใกล้รุ่ง อามระดิษ: พจนานุกรมเขมร ฉบับพุทธศาสนบัณฑิตย์ อธิบายว่า คำ ยุกกฺบัตร หรือ โยกบัตฺร เป็นคำที่เขมรรับไปจากไทย หมายถึง ขุนนางผู้รับผิดชอบฝ่ายบัญชีและจดหมายเหตุต่าง ๆ เทียบได้กับปลัดกระทรวง ต่อมาภายหลัง เปลี่ยนเป็นตำแหน่งเลขาธิการ.”

[1] ราชบัณฑิตยสถาน (2010) กฎหมายตราสามดวง: พระทำนูน ฉบับราชบัณฑิตยสถาน (in Thai), Bangkok: ราชบัณฑิตยสถาน, →ISBN, page 92: “ผศ. ดร.จิรพัฒน์ ประพันธ์วิทยา: ยุกระบัด อาจมาจากคำว่า อายุกฺต หมายถึง ผู้ปกครองแคว้นที่กษัตริย์แต่งตั้ง รวมกับคำว่า ปฎะ หมายถึง ตราตั้ง เมื่อรวมกันจึงหมายถึง ตราแต่งตั้งเจ้าหน้าที่.”

[2] ราชบัณฑิตยสถาน (2010) กฎหมายตราสามดวง: พระทำนูน ฉบับราชบัณฑิตยสถาน (in Thai), Bangkok: ราชบัณฑิตยสถาน, →ISBN, pages 91–92:
ยุกระบัด (สะกด ยุกระบัตร หรือ ยกกระบัตร หรือ ยกบัตร ก็มี) ตำแหน่งข้าราชการสังกัดกระทรวงวัง มีหน้าที่ออกไปประจำอยู่ตามหัวเมืองเพื่อสอดส่องอรรถคดี ตำแหน่งยกกระบัตรต้องแต่งตั้งจากบุคคลที่มีคุณสมบัติครบถ้วนตามที่พระไอยการอาชญาหลวงกำหนด มีการกำหนดจริยธรรมในการปฏิบัติหน้าที่ของยกกระบัตรไว้ในกฎหมายด้วย อำนาจหน้าที่สำคัญของยกกระบัตร เช่น ต้องร่วมรู้เห็นในราชการสำคัญของเจ้าเมือง สามารถไปเฝ้าพระเจ้าอยู่หัวเมื่อใดก็ได้ เจ้าเมืองไม่มีอำนาจห้ามปราม มีหน้าที่บันทึกความดี ความชอบ และ ความผิด และหน้าที่อื่น ๆ ในราชการสงคราม ตามที่กฎหมายบัญญัติ มีอำนาจหน้าที่ในการยุติธรรมหลายประการเกี่ยวกับอรรถคดี เช่น สอดส่องและเร่งรัดให้เจ้าเมืองชำระความต่าง ๆ ที่เป็นความเดือดร้อนของราษฎร หากการพิจารณาพิพากษาคดีของเจ้าเมืองหรือกรมการเมืองที่กระทำโดยมิชอบ ยกกระบัตรต้องทักท้วงห้ามปราม หากผู้ฝ่าฝืนไม่ฟัง ต้องกราบทูลพระเจ้าอยู่หัว ตรวจสอบการปรับไหมของเมืองคู่ปรับ. นายกฤษฎา บุณยสมิต: ซิมง เดอ ลาลูแบร์ (Simon de la Lubère) ราชทูตฝรั่งเศสซึ่งเดินทางมาเจริญสัมพันธไมตรีกับกรุงศรีอยุธยาในรัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ได้บันทึกไว้ในจดหมายเหตุลาลูแบร์ว่า "ออกพระยกบัตร (Oc-Pra Jockebatest) เป็นทำนองอัยการแผ่นดิน และมีหน้าที่สอดแนมความเคลื่อนไหวของเจ้าเมืองเป็นที่ตั้ง ตำแหน่งนี้ไม่สืบทายาทถึงบุตร ในหลวงทรงแต่งตั้งจากบุคคลที่ทรงไว้วางพระราชหฤทัย...หากคำพิพากษานั้นมีอาการว่า ไม่เป็นไปตามยุติธรรมไซร้ ก็เป็นหน้าที่ของยกกระบัตรหรืออัยการแผ่นดินจะบอกกล่าวเตือนให้ศาลทราบไว้..." นอกจากนี้ ตามพระราชกำหนดเก่า ฉบับที่ ๒๒ ในหัวเมืองเอกไม่มีการแต่งตั้งตำแหน่งยกกระบัตร มีแต่หัวเมืองโท ตรี และจัตวาเท่านั้น.

[3] ราชบัณฑิตยสถาน (2010) กฎหมายตราสามดวง: พระทำนูน ฉบับราชบัณฑิตยสถาน (in Thai), Bangkok: ราชบัณฑิตยสถาน, →ISBN, page 92: “ดร.ใกล้รุ่ง อามระดิษ: พจนานุกรมเขมร ฉบับพุทธศาสนบัณฑิตย์ อธิบายว่า คำ ยุกกฺบัตร หรือ โยกบัตฺร เป็นคำที่เขมรรับไปจากไทย หมายถึง ขุนนางผู้รับผิดชอบฝ่ายบัญชีและจดหมายเหตุต่าง ๆ เทียบได้กับปลัดกระทรวง ต่อมาภายหลัง เปลี่ยนเป็นตำแหน่งเลขาธิการ.”

[1]

[2]

[3]