परुष

See also: पुरुष

Hindi

Etymology

Learned borrowing from Sanskrit परुष (paruṣa).

Adjective

परुष • (paruṣ) (indeclinable, Urdu spelling پرش)

1. rough
2. uneven
3. piercing (e.g. wind)
4. harsh
5. cruel
6. severe
7. coarse
8. gross

Sanskrit

Alternative scripts

Alternative scripts

• পৰুষ (Assamese script)
• ᬧᬭᬸᬱ (Balinese script)
• পরুষ (Bengali script)
• 𑰢𑰨𑰲𑰬 (Bhaiksuki script)
• 𑀧𑀭𑀼𑀱 (Brahmi script)
• ပရုၑ (Burmese script)
• પરુષ (Gujarati script)
• ਪਰੁਸ਼ (Gurmukhi script)
• 𑌪𑌰𑍁𑌷 (Grantha script)
• ꦥꦫꦸꦰ (Javanese script)
• 𑂣𑂩𑂳𑂭 (Kaithi script)
• ಪರುಷ (Kannada script)
• បរុឞ (Khmer script)
• ປຣຸຩ (Lao script)
• പരുഷ (Malayalam script)
• ᢒᠠᡵᡠᢢᠠ (Manchu script)
• 𑘢𑘨𑘳𑘬 (Modi script)
• ᢒᠠᠷᠤᢔᠠ᠋ (Mongolian script)
• 𑧂𑧈𑧔𑧌 (Nandinagari script)
• 𑐥𑐬𑐸𑐲 (Newa script)
• ପରୁଷ (Odia script)
• ꢦꢬꢸꢰ (Saurashtra script)
• 𑆥𑆫𑆶𑆰 (Sharada script)
• 𑖢𑖨𑖲𑖬 (Siddham script)
• පරුෂ (Sinhalese script)
• 𑩰𑩼𑩒𑪀 (Soyombo script)
• 𑚞𑚤𑚰 (Takri script)
• பருஷ (Tamil script)
• పరుష (Telugu script)
• ปรุษ (Thai script)
• པ་རུ་ཥ (Tibetan script)
• 𑒣𑒩𑒳𑒭 (Tirhuta script)
• 𑨞𑨫𑨃𑨯 (Zanabazar Square script)

Pronunciation

• (Vedic) IPA^(key): /pɐ.ɾu.ʂɐ́/
• (Classical Sanskrit) IPA^(key): /ˈpɐ.ɾu.ʂɐ/

Etymology 1

Etymology tree

Proto-Indo-European *pelHusós

Proto-Indo-Iranian *parHušás

Sanskrit परुष (paruṣa)

Inherited from Proto-Indo-Iranian *parHušás, from Proto-Indo-European *pelHu-só-s, from the root *pelH- (“gray, pale”), related to पलित (palitá, “gray, hoary”). Cognate with Avestan 𐬞𐬊𐬎𐬭𐬎𐬱𐬀 (po^uruša, “gray (of hair)”), Persian پیر (pir, “old”), Latin pallidus, Ancient Greek πελιτνός (pelitnós), Old Armenian ալիք (alikʻ, “wave, gray hair”).

Adjective

परुष • (paruṣá) stem

1. spotted, variegated, dirty-colored
   • c. 1700 BCE – 1200 BCE, Ṛgveda 5.27.5:

     यस्य मा परुषाः शतमुद्धर्षयन्त्युक्षणः।

     yasya mā paruṣāḥ śatamuddharṣayantyukṣaṇaḥ.

     From whom a hundred oxen, all of speckled hue, delight my heart...

2. knotty, rough, hard, stiff, rugged, rough, uneven, shaggy
   • c. 1200 BCE – 1000 BCE, Atharvaveda
3. intertwined with creepers (as a tree)
4. piercing, keen, sharp, violent, harsh, severe, unkind

Declension

Masculine a-stem declension of परुष (paruṣá)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	परुषः paruṣáḥ	परुषौ / परुषा¹ paruṣaú / paruṣā́¹	परुषाः / परुषासः¹ paruṣā́ḥ / paruṣā́saḥ¹
Vocative	परुष páruṣa	परुषौ / परुषा¹ páruṣau / páruṣā¹	परुषाः / परुषासः¹ páruṣāḥ / páruṣāsaḥ¹
Accusative	परुषम् paruṣám	परुषौ / परुषा¹ paruṣaú / paruṣā́¹	परुषान् paruṣā́n
Instrumental	परुषेण paruṣéṇa	परुषाभ्याम् paruṣā́bhyām	परुषैः / परुषेभिः¹ paruṣaíḥ / paruṣébhiḥ¹
Dative	परुषाय paruṣā́ya	परुषाभ्याम् paruṣā́bhyām	परुषेभ्यः paruṣébhyaḥ
Ablative	परुषात् paruṣā́t	परुषाभ्याम् paruṣā́bhyām	परुषेभ्यः paruṣébhyaḥ
Genitive	परुषस्य paruṣásya	परुषयोः paruṣáyoḥ	परुषाणाम् paruṣā́ṇām
Locative	परुषे paruṣé	परुषयोः paruṣáyoḥ	परुषेषु paruṣéṣu
Notes	¹Vedic

Feminine ī-stem declension of परुष्णी (páruṣṇī)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	परुष्णी páruṣṇī	परुष्ण्यौ / परुष्णी¹ páruṣṇyau / páruṣṇī¹	परुष्ण्यः / परुष्णीः¹ páruṣṇyaḥ / páruṣṇīḥ¹
Vocative	परुष्णि páruṣṇi	परुष्ण्यौ / परुष्णी¹ páruṣṇyau / páruṣṇī¹	परुष्ण्यः / परुष्णीः¹ páruṣṇyaḥ / páruṣṇīḥ¹
Accusative	परुष्णीम् páruṣṇīm	परुष्ण्यौ / परुष्णी¹ páruṣṇyau / páruṣṇī¹	परुष्णीः páruṣṇīḥ
Instrumental	परुष्ण्या páruṣṇyā	परुष्णीभ्याम् páruṣṇībhyām	परुष्णीभिः páruṣṇībhiḥ
Dative	परुष्ण्यै páruṣṇyai	परुष्णीभ्याम् páruṣṇībhyām	परुष्णीभ्यः páruṣṇībhyaḥ
Ablative	परुष्ण्याः / परुष्ण्यै² páruṣṇyāḥ / páruṣṇyai²	परुष्णीभ्याम् páruṣṇībhyām	परुष्णीभ्यः páruṣṇībhyaḥ
Genitive	परुष्ण्याः / परुष्ण्यै² páruṣṇyāḥ / páruṣṇyai²	परुष्ण्योः páruṣṇyoḥ	परुष्णीनाम् páruṣṇīnām
Locative	परुष्ण्याम् páruṣṇyām	परुष्ण्योः páruṣṇyoḥ	परुष्णीषु páruṣṇīṣu
Notes	¹Vedic ²Brāhmaṇas

Neuter a-stem declension of परुष (paruṣá)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	परुषम् paruṣám	परुषे paruṣé	परुषाणि / परुषा¹ paruṣā́ṇi / paruṣā́¹
Vocative	परुष páruṣa	परुषे páruṣe	परुषाणि / परुषा¹ páruṣāṇi / páruṣā¹
Accusative	परुषम् paruṣám	परुषे paruṣé	परुषाणि / परुषा¹ paruṣā́ṇi / paruṣā́¹
Instrumental	परुषेण paruṣéṇa	परुषाभ्याम् paruṣā́bhyām	परुषैः / परुषेभिः¹ paruṣaíḥ / paruṣébhiḥ¹
Dative	परुषाय paruṣā́ya	परुषाभ्याम् paruṣā́bhyām	परुषेभ्यः paruṣébhyaḥ
Ablative	परुषात् paruṣā́t	परुषाभ्याम् paruṣā́bhyām	परुषेभ्यः paruṣébhyaḥ
Genitive	परुषस्य paruṣásya	परुषयोः paruṣáyoḥ	परुषाणाम् paruṣā́ṇām
Locative	परुषे paruṣé	परुषयोः paruṣáyoḥ	परुषेषु paruṣéṣu
Notes	¹Vedic

Etymology 2

See परूषक (parūṣaka, “phalsa tree”).

Noun

परुष • (paruṣa) stem, m

1. a reed
2. an arrow
3. phalsa (Grewia asiatica) or cannonball mangrove (Xylocarpus granatum)

Declension

Masculine a-stem declension of परुष (paruṣa)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	परुषः paruṣaḥ	परुषौ / परुषा¹ paruṣau / paruṣā¹	परुषाः / परुषासः¹ paruṣāḥ / paruṣāsaḥ¹
Vocative	परुष paruṣa	परुषौ / परुषा¹ paruṣau / paruṣā¹	परुषाः / परुषासः¹ paruṣāḥ / paruṣāsaḥ¹
Accusative	परुषम् paruṣam	परुषौ / परुषा¹ paruṣau / paruṣā¹	परुषान् paruṣān
Instrumental	परुषेण paruṣeṇa	परुषाभ्याम् paruṣābhyām	परुषैः / परुषेभिः¹ paruṣaiḥ / paruṣebhiḥ¹
Dative	परुषाय paruṣāya	परुषाभ्याम् paruṣābhyām	परुषेभ्यः paruṣebhyaḥ
Ablative	परुषात् paruṣāt	परुषाभ्याम् paruṣābhyām	परुषेभ्यः paruṣebhyaḥ
Genitive	परुषस्य paruṣasya	परुषयोः paruṣayoḥ	परुषाणाम् paruṣāṇām
Locative	परुषे paruṣe	परुषयोः paruṣayoḥ	परुषेषु paruṣeṣu
Notes	¹Vedic

Noun

परुष • (paruṣa) stem, n

1. harsh and contumelious speech, abuse, etc.

Declension

Neuter a-stem declension of परुष (paruṣa)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	परुषम् paruṣam	परुषे paruṣe	परुषाणि / परुषा¹ paruṣāṇi / paruṣā¹
Vocative	परुष paruṣa	परुषे paruṣe	परुषाणि / परुषा¹ paruṣāṇi / paruṣā¹
Accusative	परुषम् paruṣam	परुषे paruṣe	परुषाणि / परुषा¹ paruṣāṇi / paruṣā¹
Instrumental	परुषेण paruṣeṇa	परुषाभ्याम् paruṣābhyām	परुषैः / परुषेभिः¹ paruṣaiḥ / paruṣebhiḥ¹
Dative	परुषाय paruṣāya	परुषाभ्याम् paruṣābhyām	परुषेभ्यः paruṣebhyaḥ
Ablative	परुषात् paruṣāt	परुषाभ्याम् paruṣābhyām	परुषेभ्यः paruṣebhyaḥ
Genitive	परुषस्य paruṣasya	परुषयोः paruṣayoḥ	परुषाणाम् paruṣāṇām
Locative	परुषे paruṣe	परुषयोः paruṣayoḥ	परुषेषु paruṣeṣu
Notes	¹Vedic

References

• Monier Williams (1899) “परुष”, in A Sanskrit–English Dictionary, […], new edition, Oxford: At the Clarendon Press, →OCLC, pages 605/3, 606/1.
• Mayrhofer, Manfred (1996) Etymologisches Wörterbuch des Altindoarischen [Etymological Dictionary of Old Indo-Aryan]‎^[1] (in German), volume 2, Heidelberg: Carl Winter Universitätsverlag, page 95
• Mayrhofer, Manfred (2001) Etymologisches Wörterbuch des Altindoarischen [Etymological Dictionary of Old Indo-Aryan]‎^[2] (in German), volume 3, Heidelberg: Carl Winter Universitätsverlag, page 305