क्षुद्र

Hindi

Pronunciation

• (Delhi) IPA^(key): /kʂʊd̪.ɾᵊ/, [kʃʊd̪.ɾᵊ]

Etymology 1

Learned borrowing from Sanskrit क्षुद्र (kṣudra).

Adjective

क्षुद्र • (kṣudra) (indeclinable)

1. unimportant
2. minor, minute, small
3. insubstantial

Etymology 2

Learned borrowing from Sanskrit शूद्र (śūdra).

Noun

क्षुद्र • (kṣudra) m

1. Alternative form of शूद्र (śūdra).

Declension

Declension of क्षुद्र (masc cons-stem)

	singular	plural
direct	क्षुद्र kṣudra	क्षुद्र kṣudra
oblique	क्षुद्र kṣudra	क्षुद्रों kṣudrõ
vocative	क्षुद्र kṣudra	क्षुद्रो kṣudro

Sanskrit

Alternative scripts

Alternative scripts

• ক্ষুদ্ৰ (Assamese script)
• ᬓ᭄ᬱᬸᬤ᭄ᬭ (Balinese script)
• ক্ষুদ্র (Bengali script)
• 𑰎𑰿𑰬𑰲𑰟𑰿𑰨 (Bhaiksuki script)
• 𑀓𑁆𑀱𑀼𑀤𑁆𑀭 (Brahmi script)
• က္ၑုဒြ (Burmese script)
• ક્ષુદ્ર (Gujarati script)
• ਕ੍ਸ਼ੁਦ੍ਰ (Gurmukhi script)
• 𑌕𑍍𑌷𑍁𑌦𑍍𑌰 (Grantha script)
• ꦏ꧀ꦰꦸꦢꦿ (Javanese script)
• 𑂍𑂹𑂭𑂳𑂠𑂹𑂩 (Kaithi script)
• ಕ್ಷುದ್ರ (Kannada script)
• ក្ឞុទ្រ (Khmer script)
• ກ຺ຩຸທ຺ຣ (Lao script)
• ക്ഷുദ്ര (Malayalam script)
• ᡬᢢᡠᡩᡵᠠ (Manchu script)
• 𑘎𑘿𑘬𑘳𑘟𑘿𑘨 (Modi script)
• ᢉᢔᠤᢑᠷᠠ᠋ (Mongolian script)
• 𑦮𑧠𑧌𑧔𑦿𑧠𑧈 (Nandinagari script)
• 𑐎𑑂𑐲𑐸𑐡𑑂𑐬 (Newa script)
• କ୍ଷୁଦ୍ର (Odia script)
• ꢒ꣄ꢰꢸꢣ꣄ꢬ (Saurashtra script)
• 𑆑𑇀𑆰𑆶𑆢𑇀𑆫 (Sharada script)
• 𑖎𑖿𑖬𑖲𑖟𑖿𑖨 (Siddham script)
• ක්‍ෂුද්‍ර (Sinhalese script)
• 𑩜 𑪙𑪀𑩒𑩭 𑪙𑩼 (Soyombo script)
• 𑚊𑚶𑚰𑚛𑚶𑚤 (Takri script)
• க்ஷுத்³ர (Tamil script)
• క్షుద్ర (Telugu script)
• กฺษุทฺร (Thai script)
• ཀྵུ་དྲ (Tibetan script)
• 𑒏𑓂𑒭𑒳𑒠𑓂𑒩 (Tirhuta script)
• 𑨋𑩇𑨯𑨃𑨛𑩇𑨫 (Zanabazar Square script)

Etymology

From Proto-Indo-Iranian *kšudrás (“minute, tiny; dispersed”), from Proto-Indo-European *k⁽ʷ⁾sewd- (“to disperse, disintegrate”). Cognate with Avestan 𐬑𐬱𐬎𐬛𐬭𐬀 (xšudra, “liquid”). Compare also क्षुल्ल (kṣulla, “small”) and क्षुद् (kṣud, “to crush”).

Pronunciation

• (Vedic) IPA^(key): /kʂud.ɾɐ́/
• (Classical Sanskrit) IPA^(key): /ˈkʂud̪.ɾɐ/

Adjective

क्षुद्र • (kṣudrá) stem

1. very small, minute, diminutive
   • c. 1200 BCE – 1000 BCE, Atharvaveda
2. little, trifling
3. mean, low, vile

Declension

Masculine a-stem declension of क्षुद्र (kṣudrá)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	क्षुद्रः kṣudráḥ	क्षुद्रौ / क्षुद्रा¹ kṣudraú / kṣudrā́¹	क्षुद्राः / क्षुद्रासः¹ kṣudrā́ḥ / kṣudrā́saḥ¹
Vocative	क्षुद्र kṣúdra	क्षुद्रौ / क्षुद्रा¹ kṣúdrau / kṣúdrā¹	क्षुद्राः / क्षुद्रासः¹ kṣúdrāḥ / kṣúdrāsaḥ¹
Accusative	क्षुद्रम् kṣudrám	क्षुद्रौ / क्षुद्रा¹ kṣudraú / kṣudrā́¹	क्षुद्रान् kṣudrā́n
Instrumental	क्षुद्रेण kṣudréṇa	क्षुद्राभ्याम् kṣudrā́bhyām	क्षुद्रैः / क्षुद्रेभिः¹ kṣudraíḥ / kṣudrébhiḥ¹
Dative	क्षुद्राय kṣudrā́ya	क्षुद्राभ्याम् kṣudrā́bhyām	क्षुद्रेभ्यः kṣudrébhyaḥ
Ablative	क्षुद्रात् kṣudrā́t	क्षुद्राभ्याम् kṣudrā́bhyām	क्षुद्रेभ्यः kṣudrébhyaḥ
Genitive	क्षुद्रस्य kṣudrásya	क्षुद्रयोः kṣudráyoḥ	क्षुद्राणाम् kṣudrā́ṇām
Locative	क्षुद्रे kṣudré	क्षुद्रयोः kṣudráyoḥ	क्षुद्रेषु kṣudréṣu
Notes	¹Vedic

Feminine ā-stem declension of क्षुद्रा (kṣudrā́)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	क्षुद्रा kṣudrā́	क्षुद्रे kṣudré	क्षुद्राः kṣudrā́ḥ
Vocative	क्षुद्रे kṣúdre	क्षुद्रे kṣúdre	क्षुद्राः kṣúdrāḥ
Accusative	क्षुद्राम् kṣudrā́m	क्षुद्रे kṣudré	क्षुद्राः kṣudrā́ḥ
Instrumental	क्षुद्रया / क्षुद्रा¹ kṣudráyā / kṣudrā́¹	क्षुद्राभ्याम् kṣudrā́bhyām	क्षुद्राभिः kṣudrā́bhiḥ
Dative	क्षुद्रायै kṣudrā́yai	क्षुद्राभ्याम् kṣudrā́bhyām	क्षुद्राभ्यः kṣudrā́bhyaḥ
Ablative	क्षुद्रायाः / क्षुद्रायै² kṣudrā́yāḥ / kṣudrā́yai²	क्षुद्राभ्याम् kṣudrā́bhyām	क्षुद्राभ्यः kṣudrā́bhyaḥ
Genitive	क्षुद्रायाः / क्षुद्रायै² kṣudrā́yāḥ / kṣudrā́yai²	क्षुद्रयोः kṣudráyoḥ	क्षुद्राणाम् kṣudrā́ṇām
Locative	क्षुद्रायाम् kṣudrā́yām	क्षुद्रयोः kṣudráyoḥ	क्षुद्रासु kṣudrā́su
Notes	¹Vedic ²Brāhmaṇas

Neuter a-stem declension of क्षुद्र (kṣudrá)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	क्षुद्रम् kṣudrám	क्षुद्रे kṣudré	क्षुद्राणि / क्षुद्रा¹ kṣudrā́ṇi / kṣudrā́¹
Vocative	क्षुद्र kṣúdra	क्षुद्रे kṣúdre	क्षुद्राणि / क्षुद्रा¹ kṣúdrāṇi / kṣúdrā¹
Accusative	क्षुद्रम् kṣudrám	क्षुद्रे kṣudré	क्षुद्राणि / क्षुद्रा¹ kṣudrā́ṇi / kṣudrā́¹
Instrumental	क्षुद्रेण kṣudréṇa	क्षुद्राभ्याम् kṣudrā́bhyām	क्षुद्रैः / क्षुद्रेभिः¹ kṣudraíḥ / kṣudrébhiḥ¹
Dative	क्षुद्राय kṣudrā́ya	क्षुद्राभ्याम् kṣudrā́bhyām	क्षुद्रेभ्यः kṣudrébhyaḥ
Ablative	क्षुद्रात् kṣudrā́t	क्षुद्राभ्याम् kṣudrā́bhyām	क्षुद्रेभ्यः kṣudrébhyaḥ
Genitive	क्षुद्रस्य kṣudrásya	क्षुद्रयोः kṣudráyoḥ	क्षुद्राणाम् kṣudrā́ṇām
Locative	क्षुद्रे kṣudré	क्षुद्रयोः kṣudráyoḥ	क्षुद्रेषु kṣudréṣu
Notes	¹Vedic

Descendants

Descendants of क्षुद्र

• Ardhamagadhi Prakrit: 𑀔𑀼𑀟𑁆𑀟 (khuḍḍa)
• Maharastri Prakrit: 𑀔𑀼𑀤𑁆𑀤 (khudda)
• Pali: khudda
• Central:
  • Hindustani:
    • Hindi: खूद (khūd)
    • Urdu: کھُود (khūd)
• Northern:
  • Nepali: खुद्र (khudra)
• Eastern:
  • Magadhi Prakrit:
    • Bhojpuri: खूद (khūd)
    • Assamese: খূদ (khud)
    • Bengali: খুদ্র (khudro)
    • Odia: ଖୁଦ (khuda)
• Southern:
  • Elu:
    • Sinhalese: කුඩ (kuḍa, “dust”), කුඩා (kuḍā, “small”)
    • Dhivehi: ކުދި (kudi, “small”), ކުޑަ (kuḍa, “small, younger”)

Noun

क्षुद्र • (kṣudra) stem, m

1. a small particle of rice

Declension

Masculine a-stem declension of क्षुद्र (kṣudra)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	क्षुद्रः kṣudraḥ	क्षुद्रौ / क्षुद्रा¹ kṣudrau / kṣudrā¹	क्षुद्राः / क्षुद्रासः¹ kṣudrāḥ / kṣudrāsaḥ¹
Vocative	क्षुद्र kṣudra	क्षुद्रौ / क्षुद्रा¹ kṣudrau / kṣudrā¹	क्षुद्राः / क्षुद्रासः¹ kṣudrāḥ / kṣudrāsaḥ¹
Accusative	क्षुद्रम् kṣudram	क्षुद्रौ / क्षुद्रा¹ kṣudrau / kṣudrā¹	क्षुद्रान् kṣudrān
Instrumental	क्षुद्रेण kṣudreṇa	क्षुद्राभ्याम् kṣudrābhyām	क्षुद्रैः / क्षुद्रेभिः¹ kṣudraiḥ / kṣudrebhiḥ¹
Dative	क्षुद्राय kṣudrāya	क्षुद्राभ्याम् kṣudrābhyām	क्षुद्रेभ्यः kṣudrebhyaḥ
Ablative	क्षुद्रात् kṣudrāt	क्षुद्राभ्याम् kṣudrābhyām	क्षुद्रेभ्यः kṣudrebhyaḥ
Genitive	क्षुद्रस्य kṣudrasya	क्षुद्रयोः kṣudrayoḥ	क्षुद्राणाम् kṣudrāṇām
Locative	क्षुद्रे kṣudre	क्षुद्रयोः kṣudrayoḥ	क्षुद्रेषु kṣudreṣu
Notes	¹Vedic

Noun

क्षुद्र • (kṣudra) stem, n

1. a particle of dust, flour, meal

Declension

Neuter a-stem declension of क्षुद्र (kṣudra)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	क्षुद्रम् kṣudram	क्षुद्रे kṣudre	क्षुद्राणि / क्षुद्रा¹ kṣudrāṇi / kṣudrā¹
Vocative	क्षुद्र kṣudra	क्षुद्रे kṣudre	क्षुद्राणि / क्षुद्रा¹ kṣudrāṇi / kṣudrā¹
Accusative	क्षुद्रम् kṣudram	क्षुद्रे kṣudre	क्षुद्राणि / क्षुद्रा¹ kṣudrāṇi / kṣudrā¹
Instrumental	क्षुद्रेण kṣudreṇa	क्षुद्राभ्याम् kṣudrābhyām	क्षुद्रैः / क्षुद्रेभिः¹ kṣudraiḥ / kṣudrebhiḥ¹
Dative	क्षुद्राय kṣudrāya	क्षुद्राभ्याम् kṣudrābhyām	क्षुद्रेभ्यः kṣudrebhyaḥ
Ablative	क्षुद्रात् kṣudrāt	क्षुद्राभ्याम् kṣudrābhyām	क्षुद्रेभ्यः kṣudrebhyaḥ
Genitive	क्षुद्रस्य kṣudrasya	क्षुद्रयोः kṣudrayoḥ	क्षुद्राणाम् kṣudrāṇām
Locative	क्षुद्रे kṣudre	क्षुद्रयोः kṣudrayoḥ	क्षुद्रेषु kṣudreṣu
Notes	¹Vedic

References

• Monier Williams (1899) “क्षुद्र”, in A Sanskrit–English Dictionary, […], new edition, Oxford: At the Clarendon Press, →OCLC, pages 330/2-3.
• Mayrhofer, Manfred (1992) Etymologisches Wörterbuch des Altindoarischen [Etymological Dictionary of Old Indo-Aryan]‎^[1] (in German), volume 1, Heidelberg: Carl Winter Universitätsverlag, page 434; 439
• Turner, Ralph Lilley (1969–1985) “kṣudrá́”, in A Comparative Dictionary of the Indo-Aryan Languages, London: Oxford University Press, page 193