փչեմ
Old Armenian
[edit]Etymology
[edit]The root is փուչ- (pʻučʻ-), from Proto-Indo-European *pʰu-. Cognates include Persian پوک (puk), پکیدن (pokidan, “to blow, to die”), Ancient Greek φῦσα (phûsa, “bellows”), Latin pustula, Russian пыхать (pyxatʹ). Related to փուք (pʻukʻ).
Verb
[edit]փչեմ • (pʻčʻem) (aorist indicative փչեցի)
- to blow, to breathe
- հողմն փչէ ― hołmn pʻčʻē ― the wind blows
- 5th century, with changes and additions in later centuries, Baroyaxōs [Physiologus] Earliest recension (TR).2.15–16:[1]
- Երրորդ բարք առիւծուն․ յորժամ ծնանի մատակ առեւծն զկորիւնն, մեռեալ ծնանի․ եւ նստեալ պահէ զորդի իւր, մինչեւ գայ հայրն յաւուր երրորդի եւ փչէ ի ճակատն նորա եւ յարուցանէ զնա։
- Errord barkʻ aṙiwcun; yoržam cnani matak aṙewcn zkoriwnn, meṙeal cnani; ew nsteal pahē zordi iwr, minčʻew gay hayrn yawur errordi ew pʻčʻē i čakatn nora ew yarucʻanē zna.
- Translation by Gohar Muradyan
- The third custom of the lion: when the lioness gives birth to the whelp, she brings it forth dead. And she sits and guards her child, until on the third day the father comes and blows into its forehead and awakens it.
- Երրորդ բարք առիւծուն․ յորժամ ծնանի մատակ առեւծն զկորիւնն, մեռեալ ծնանի․ եւ նստեալ պահէ զորդի իւր, մինչեւ գայ հայրն յաւուր երրորդի եւ փչէ ի ճակատն նորա եւ յարուցանէ զնա։
- to swell, to inflate
- to expire; to die
- փչել զհոգին ― pʻčʻel zhogin ― to expire, to die
Conjugation
[edit]active
| infinitive | փչել (pʻčʻel) | participle | փչեցեալ, փչեալ (pʻčʻecʻeal, pʻčʻeal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | փչեցուցանեմ (pʻčʻecʻucʻanem) | aorist stem | փչեց- (pʻčʻecʻ-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | փչեմ (pʻčʻem) | փչես (pʻčʻes) | փչէ (pʻčʻē) | փչեմք (pʻčʻemkʻ) | փչէք (pʻčʻēkʻ) | փչեն (pʻčʻen) | |
| imperfect | փչէի, փչեի* (pʻčʻēi, pʻčʻei*) | փչէիր, փչեիր* (pʻčʻēir, pʻčʻeir*) | փչէր (pʻčʻēr) | փչէաք, փչեաք* (pʻčʻēakʻ, pʻčʻeakʻ*) | փչէիք, փչեիք* (pʻčʻēikʻ, pʻčʻeikʻ*) | փչէին, փչեին* (pʻčʻēin, pʻčʻein*) | |
| aorist | փչեցի (pʻčʻecʻi) | փչեցեր (pʻčʻecʻer) | փչեաց (pʻčʻeacʻ) | փչեցաք (pʻčʻecʻakʻ) | փչեցէք, փչեցիք (pʻčʻecʻēkʻ, pʻčʻecʻikʻ) | փչեցին (pʻčʻecʻin) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | փչիցեմ (pʻčʻicʻem) | փչիցես (pʻčʻicʻes) | փչիցէ (pʻčʻicʻē) | փչիցեմք (pʻčʻicʻemkʻ) | փչիցէք (pʻčʻicʻēkʻ) | փչիցեն (pʻčʻicʻen) | |
| aorist | փչեցից (pʻčʻecʻicʻ) | փչեսցես (pʻčʻescʻes) | փչեսցէ (pʻčʻescʻē) | փչեսցուք (pʻčʻescʻukʻ) | փչեսջիք (pʻčʻesǰikʻ) | փչեսցեն (pʻčʻescʻen) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | փչեա՛ (pʻčʻeá) | — | — | փչեցէ՛ք (pʻčʻecʻḗkʻ) | — | |
| cohortative | — | փչեսջի՛ր (pʻčʻesǰír) | — | — | փչեսջի՛ք (pʻčʻesǰíkʻ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ փչեր (mí pʻčʻer) | — | — | մի՛ փչէք (mí pʻčʻēkʻ) | — | |
| *rare | |||||||
mediopassive
| infinitive | փչել, փչիլ* (pʻčʻel, pʻčʻil*) | participle | փչեցեալ, փչեալ (pʻčʻecʻeal, pʻčʻeal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | փչեցուցանեմ (pʻčʻecʻucʻanem) | aorist stem | փչեց- (pʻčʻecʻ-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | փչիմ (pʻčʻim) | փչիս (pʻčʻis) | փչի (pʻčʻi) | փչիմք (pʻčʻimkʻ) | փչիք (pʻčʻikʻ) | փչին (pʻčʻin) | |
| imperfect | փչէի (pʻčʻēi) | փչէիր (pʻčʻēir) | փչէր, փչիւր (pʻčʻēr, pʻčʻiwr) | փչէաք (pʻčʻēakʻ) | փչէիք (pʻčʻēikʻ) | փչէին (pʻčʻēin) | |
| aorist | փչեցայ (pʻčʻecʻay) | փչեցար (pʻčʻecʻar) | փչեցաւ (pʻčʻecʻaw) | փչեցաք (pʻčʻecʻakʻ) | փչեցայք (pʻčʻecʻaykʻ) | փչեցան (pʻčʻecʻan) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | փչիցիմ (pʻčʻicʻim) | փչիցիս (pʻčʻicʻis) | փչիցի (pʻčʻicʻi) | փչիցիմք (pʻčʻicʻimkʻ) | փչիցիք (pʻčʻicʻikʻ) | փչիցին (pʻčʻicʻin) | |
| aorist | փչեցայց (pʻčʻecʻaycʻ) | փչեսցիս (pʻčʻescʻis) | փչեսցի (pʻčʻescʻi) | փչեսցուք (pʻčʻescʻukʻ) | փչեսջիք (pʻčʻesǰikʻ) | փչեսցին (pʻčʻescʻin) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | փչեա՛ց (pʻčʻeácʻ) | — | — | փչեցարո՛ւք (pʻčʻecʻarúkʻ) | — | |
| cohortative | — | փչեսջի՛ր (pʻčʻesǰír) | — | — | փչեսջի՛ք (pʻčʻesǰíkʻ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ փչիր (mí pʻčʻir) | — | — | մի՛ փչիք (mí pʻčʻikʻ) | — | |
| *post-classical | |||||||
Derived terms
[edit]- արտափչեմ (artapʻčʻem)
- արտափչումն (artapʻčʻumn)
- դիւափչուչ (diwapʻčʻučʻ)
- դիւրափուչ (diwrapʻučʻ)
- զուգափչումն (zugapʻčʻumn)
- ոսկեփուչ (oskepʻučʻ)
- վերափչումն (verapʻčʻumn)
- փչիկ (pʻčʻik)
- փչումն (pʻčʻumn)
- փչուչ (pʻčʻučʻ)
- փչրակ (pʻčʻrak)
Descendants
[edit]- Armenian: փչել (pʻčʻel)
References
[edit]- ^ Muradyan, Gohar (2005) Physiologus: The Greek and Armenian Versions with a Study of Translation Technique (Hebrew University Armenian Studies; 6)[1], Leuven – Paris – Dudley: Peeters, pages 90, 142
Further reading
[edit]- Petrosean, Matatʻeay (1879) “փչեմ”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836–1837) “փչեմ”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Ačaṙean, Hračʻeay (1971–1979) “փուչ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press