Jump to content

ճպուռ

From Wiktionary, the free dictionary

Armenian

[edit]

Pronunciation

[edit]

Etymology 1

[edit]

Semi-learned borrowing from Old Armenian ճպուռն (čpuṙn).

Noun

[edit]

ճպուռ • (čpuṙ)

  1. dragonfly
  2. (humorous) skinny or small person
Declension
[edit]
i-type, animate (Eastern Armenian)
singular plural
nominative ճպուռ (čpuṙ) ճպուռներ (čpuṙner)
dative ճպուռի (čpuṙi) ճպուռների (čpuṙneri)
ablative ճպուռից (čpuṙicʻ) ճպուռներից (čpuṙnericʻ)
instrumental ճպուռով (čpuṙov) ճպուռներով (čpuṙnerov)
locative — —
definite forms
nominative ճպուռը/ճպուռն (čpuṙə/čpuṙn) ճպուռները/ճպուռներն (čpuṙnerə/čpuṙnern)
dative ճպուռին (čpuṙin) ճպուռներին (čpuṙnerin)
1st person possessive forms (my)
nominative ճպուռս (čpuṙs) ճպուռներս (čpuṙners)
dative ճպուռիս (čpuṙis) ճպուռներիս (čpuṙneris)
ablative ճպուռիցս (čpuṙicʻs) ճպուռներիցս (čpuṙnericʻs)
instrumental ճպուռովս (čpuṙovs) ճպուռներովս (čpuṙnerovs)
locative — —
2nd person possessive forms (your)
nominative ճպուռդ (čpuṙd) ճպուռներդ (čpuṙnerd)
dative ճպուռիդ (čpuṙid) ճպուռներիդ (čpuṙnerid)
ablative ճպուռիցդ (čpuṙicʻd) ճպուռներիցդ (čpuṙnericʻd)
instrumental ճպուռովդ (čpuṙovd) ճպուռներովդ (čpuṙnerovd)
locative — —

Etymology 2

[edit]

From Middle Armenian ճպուռ (čpuṙ), ճիպռ (čipṙ).

Noun

[edit]

ճպուռ • (čpuṙ) (dialectal)

  1. rheum, sleep, eye gunk, eye booger
    Synonyms: բիժ (biž), ծերտ (cert)
Declension
[edit]
i-type, inanimate (Eastern Armenian)
singular plural
nominative ճպուռ (čpuṙ) ճպուռներ (čpuṙner)
dative ճպուռի (čpuṙi) ճպուռների (čpuṙneri)
ablative ճպուռից (čpuṙicʻ) ճպուռներից (čpuṙnericʻ)
instrumental ճպուռով (čpuṙov) ճպուռներով (čpuṙnerov)
locative ճպուռում (čpuṙum) ճպուռներում (čpuṙnerum)
definite forms
nominative ճպուռը/ճպուռն (čpuṙə/čpuṙn) ճպուռները/ճպուռներն (čpuṙnerə/čpuṙnern)
dative ճպուռին (čpuṙin) ճպուռներին (čpuṙnerin)
1st person possessive forms (my)
nominative ճպուռս (čpuṙs) ճպուռներս (čpuṙners)
dative ճպուռիս (čpuṙis) ճպուռներիս (čpuṙneris)
ablative ճպուռիցս (čpuṙicʻs) ճպուռներիցս (čpuṙnericʻs)
instrumental ճպուռովս (čpuṙovs) ճպուռներովս (čpuṙnerovs)
locative ճպուռումս (čpuṙums) ճպուռներումս (čpuṙnerums)
2nd person possessive forms (your)
nominative ճպուռդ (čpuṙd) ճպուռներդ (čpuṙnerd)
dative ճպուռիդ (čpuṙid) ճպուռներիդ (čpuṙnerid)
ablative ճպուռիցդ (čpuṙicʻd) ճպուռներիցդ (čpuṙnericʻd)
instrumental ճպուռովդ (čpuṙovd) ճպուռներովդ (čpuṙnerovd)
locative ճպուռումդ (čpuṙumd) ճպուռներումդ (čpuṙnerumd)
i-type, inanimate (Eastern Armenian)
singular plural
nominative ճպուռ (čpuṙ) ճպուռներ (čpuṙner)
dative ճպռի (čpṙi) ճպուռների (čpuṙneri)
ablative ճպռից (čpṙicʻ) ճպուռներից (čpuṙnericʻ)
instrumental ճպռով (čpṙov) ճպուռներով (čpuṙnerov)
locative ճպռում (čpṙum) ճպուռներում (čpuṙnerum)
definite forms
nominative ճպուռը/ճպուռն (čpuṙə/čpuṙn) ճպուռները/ճպուռներն (čpuṙnerə/čpuṙnern)
dative ճպռին (čpṙin) ճպուռներին (čpuṙnerin)
1st person possessive forms (my)
nominative ճպուռս (čpuṙs) ճպուռներս (čpuṙners)
dative ճպռիս (čpṙis) ճպուռներիս (čpuṙneris)
ablative ճպռիցս (čpṙicʻs) ճպուռներիցս (čpuṙnericʻs)
instrumental ճպռովս (čpṙovs) ճպուռներովս (čpuṙnerovs)
locative ճպռումս (čpṙums) ճպուռներումս (čpuṙnerums)
2nd person possessive forms (your)
nominative ճպուռդ (čpuṙd) ճպուռներդ (čpuṙnerd)
dative ճպռիդ (čpṙid) ճպուռներիդ (čpuṙnerid)
ablative ճպռիցդ (čpṙicʻd) ճպուռներիցդ (čpuṙnericʻd)
instrumental ճպռովդ (čpṙovd) ճպուռներովդ (čpuṙnerovd)
locative ճպռումդ (čpṙumd) ճպուռներումդ (čpuṙnerumd)
Alternative forms
[edit]
Derived terms
[edit]

Middle Armenian

[edit]

Etymology

[edit]

A Zan borrowing. Compare Proto-Georgian-Zan *c̣₁irṗl-, whence Mingrelian ჭირპი (č̣irṗi), Georgian წირპლი (c̣irṗli). Replaced Old Armenian բիժ (biž). Dialectal Armenian ծպուր (cpur, “sheep droppings”) may be related. First etymologized by Ačaṙean.

Noun

[edit]

ճպուռ • (čpuṙ)

  1. rheum, eye gunk
    • A late interpolation in a homily attributed to Yovhan Mandakuni 17:[1][2]
      Զաչսն գիճացուցանէ արտասուօք և ճպռօք զքիմսն և զհոտոտելիսն և զբերանն զազրացուցանէ դառնութեամբ
      Začʻsn gičacʻucʻanē artasuōkʻ ew čpṙōkʻ zkʻimsn ew zhototelisn ew zberann zazracʻucʻanē daṙnutʻeamb
    • 1184, Mxitʻar Heracʻi, J̌ermancʻ mxitʻarutʻiwn [Relief of Fevers] 21:[3][4][5]
      Բայց այսոր նշաննին այլ ի բաց լինին, եւ այլ ի յերեւան․ զի աչքն խորանայ, եւ աչաց գուբն դարտկի, եւ ի յաչքն ճպուռ լինի, եւ կոպքն թուլանան, եւ ի վայր քաշվի, զերդ մարդոյ՝ որ կքայ եւ ՚ի քուն կամի լինել […]
      Baycʻ aysor nšannin ayl i bacʻ linin, ew ayl i yerewan; zi ačʻkʻn xoranay, ew ačʻacʻ gubn dartki, ew i yačʻkʻn čpuṙ lini, ew kopkʻn tʻulanan, ew i vayr kʻašvi, zerd mardoy, or kkʻay ew ’i kʻun kami linel […]
      • Translation by Ernst Seidel
        Seine Merkzeichen sind noch deutlicher und offenkundigen. So sinken die Augen ein, die Augenhöhle wird leerer, es sondert sich Augenbutter ab, die Lider werden schlaff und nach unten gezogen, wie bei einem Menschen, der, in sich zusammenfallend, in Schlaf versinken will.
    • 1478 – 1492, Amirdovlatʻ Amasiacʻi, Angitacʻ anpēt [Useless for Ignoramuses] :[6][7]
      […] հանց որ սրութիւնն եւ կսկիծն ի յաչքն կելնէ, եւ աչիցն արցունք կու վաթի, աչիցն աղբուրն աղտ եւ ճիպռ կու ժողվի եւ կու պնդնայ ժամանակն այն ճիպռն, որպէս որ ի ականջն կու լինի աղտի պէս: Եւ յորժամ զինքն սպաննեն, եւ առնուն զան աղտի պէս ճիպռն եւ պահեն, աւգտէ մահացու դեղոց […]
      […] hancʻ or srutʻiwnn ew kskicn i yačʻkʻn kelnē, ew ačʻicʻn arcʻunkʻ ku vatʻi, ačʻicʻn aġburn aġt ew čipṙ ku žoġvi ew ku pndnay žamanakn ayn čipṙn, orpēs or i akanǰn ku lini aġti pēs: Ew yoržam zinkʻn spannen, ew aṙnun zan aġti pēs čipṙn ew pahen, awgtē mahacʻu deġocʻ […]
      • Translation by Стелла Варданян
        Жгучая боль доходит до глаз и вызывает слезы [у животного], и в слезном роднике скапливаются грязь и гнойные выделения, и они со временем уплотняются, как это бывает и с ушной грязью. А когда оленя убивают, то собирают те выделения [из его глаза], похожие на грязь, и они помогают при [отравлении] ядовитыми лекарствами […]

Alternative forms

[edit]

Derived terms

[edit]

Descendants

[edit]
  • Armenian: ճպուռ (čpuṙ), ճիպռ (čipṙ)

References

[edit]
  1. ^ Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1837) “ճիպռ”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), volume II, Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 180b
  2. ^ Sargisean, Barseġ (1895) Kʻnnadatutʻiwn Yovhan Mandakunwoy ew iwr erkasirutʻeancʻ vray [A critique on Yovhan Mandakuni and his works] (in Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy, pages 115–116
  3. ^ Mxitʻar Heracʻi (1832) J̌ermancʻ mxitʻarutʻiwn [Relief of Fevers] (Matenagrutʻiwnkʻ naxneacʻ) (in Middle Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 39
  4. ^ Seidel, Ernst (1908) Mechithar’s, des Meisterarztes aus Her, ‘Trost bei Fiebern’: nach dem Venediger Druck vom Jahre 1832 zum ersten Male aus dem Mittelarmenischen übersetzt und erläutert (in German), Leipzig: Verlag von Johann Ambrosius Barth, page 32
  5. ^ Mxitʻar Heracʻi (1968) S. S. Arevšatjan, editor, Utešenije pri lixoradkax [Relief of Fevers] (in Russian), 2nd edition, Yerevan: Hayastan, page 96
  6. ^ Basmaǰean, K. Y., editor (1926), Amirtovlatʻi Amasiacʻwoy angitacʻ anpēt [Useless for Ignoramuses of Amirdovlatʿ Amasiacʿi]‎[1], Vienna: Mekhitarist Press, § 49, page 38
  7. ^ Vardanjan, Stella (1990) Амирдовлат Амасиаци, Ненужное для неучей (in Russian), Moscow: Nauka, § 42, page 40

Further reading

[edit]
More information
  • Abajev, V. I. (1978) “Armeno-Ossetica. Типологические встречи”, in Вопросы Языкознания‎[2], number 6, Moscow, page 48 of 45–51
  • Ačaṙean, Hračʻeay (1931) “ճիպռ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary]‎[3] (in Armenian), volume IV, a collotype facsimile of the manuscript, Yerevan: University Press, pages 650–651
  • Ačaṙean, Hračʻeay (1977) “ճիպռ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, volume III, Yerevan: University Press, page 201ab
  • Bläsing, Uwe (1992) Armenisches Lehngut im Türkeitürkischen am Beispiel von Hemşin (Dutch Studies in Armenian Language and Literature; 2) (in German), Amsterdam and Atlanta: Rodopi, § 23, pages 32–33
  • J̌ahukyan, Geworg (1987) Hayocʻ lezvi patmutʻyun; naxagrayin žamanakašrǰan [History of the Armenian language: The Pre-Literary Period]‎[4] (in Armenian), Yerevan: Academy Press, page 595
  • Klimov, G. A. (1998) Etymological Dictionary of the Kartvelian Languages (Trends in linguistics. Documentation; 16), New York, Berlin: Mouton de Gruyter, page 313
  • Norayr N. Biwzandacʻi (2000) “ճիպռ”, in Martiros Minassian, editor, Baṙagirkʻ storin hayerēni i matenagrutʻeancʻ ŽA–ŽĒ darucʻ [Dictionary of Middle Armenian Based on the Literature of 11–17th Centuries]‎[5], edited from the author's unfinished manuscript written 1884–1915, Geneva: Martiros Minassian, pages 468–469
  • Norayr N. Biwzandacʻi (2000) “ճպուռ”, in Martiros Minassian, editor, Baṙagirkʻ storin hayerēni i matenagrutʻeancʻ ŽA–ŽĒ darucʻ [Dictionary of Middle Armenian Based on the Literature of 11–17th Centuries]‎[6], edited from the author's unfinished manuscript written 1884–1915, Geneva: Martiros Minassian, page 475
  • Schmidt, Karl Horst (1992) “Kartvelisch und Armenisch”, in Historische Sprachforschung‎[7] (in German), volume 105, number 2, page 288 of 287–306
  • Vogt, Hans (1938) “Arménien et Caucasique du Sud”, in Norsk Tidsskrift for Sprogvidenskap (in French), volume 9, Oslo: H. Aschehoug & Co. (W. Nygaard), page 332 of 321–338
  • Džaukjan, G. B. (1967) Очерки по истории дописьменного периода армянского языка [An Outline of the History of the Pre-Literary Period of the Armenian Language]‎[8] (in Russian), Yerevan: Academy Press, page 209, footnote 150, seeking a common origin in a third language in view of dialectal ծպուր (cpur) with a broader meaning
  • Thorsø, Rasmus (2023) Prehistoric loanwords in Armenian: Hurro-Urartian, Kartvelian, and the unclassified substrate‎[9], PhD dissertation, Leiden University, page 54
Retrieved from "https://en.wiktionary.org/w/index.php?title=ճպուռ&oldid=83406318"