հանեմ
Old Armenian
[edit]Alternative forms
[edit]- հանում (hanum)
Etymology
[edit]The origin is uncertain. A relation with Hittite [script needed] (ḫan-, “to draw, scoop”) has been proposed.
Verb
[edit]հանեմ • (hanem)
- (transitive) to draw or pull out, to take away, to abstract, to remove, to displace; to dislodge; to rise, to lift up, to carry up
- հանել բռնի/բռնաբար ― hanel bṙni/bṙnabar ― to extort, to wrest, to seize by force, to take by violence
- հանել զթեփ ― hanel ztʻepʻ ― to scale; to pearl or decorticate seed
- հանել յարմատոց ― hanel yarmatocʻ ― to root up, to extirpate
- հանել զքառակուսի արմատ թուոյ ― hanel zkʻaṙakusi armat tʻuoy ― to extract the square root of a number
- հանել յաչաց ― hanel yačʻacʻ ― to cause to lose the favour or affection of
- հանել յաչաց ժողովրդեան ― hanel yačʻacʻ žołovrdean ― to render unpopular
- յինքն հանել ― yinkʻn hanel ― to appropriate to oneself, to take possession of, to assume wrongfully
- ի բանս հանել ― i bans hanel ― to delude, to beguile, to seduce, to betray, to deceive
- հանել իրաւունս ― hanel irawuns ― to do justice to
- հանել զվրէժ քինուն/հանել զփոխարէն չարեացն ― hanel zvrēž kʻinun/hanel zpʻoxarēn čʻareacʻn ― to avenge oneself, to be revenged; to turn the tables upon
- հանել օգուտ ― hanel ōgut ― to turn to account, to profit by, to derive benefit from, to avail oneself of, to improve
- հանել հետեւանս ― hanel hetewans ― to desume a consequence
- հանել զօրս ― hanel zōrs ― to levy soldiers, troops
- հանել ի ժառանգութէնէ ― hanel i žaṙangutʻēnē ― to dispossess
- հանել յայլ լեզու ― hanel yayl lezu ― to translate into
- հանել աւուրս, զգիշերն ― hanel awurs, zgišern ― to pass the days, the night
- ի բաց հանել ― i bacʻ hanel ― to exclude; to scatter; to send back or away, to dismiss, to discharge
- հանել աւուրս բազումս ― hanel awurs bazums ― to remain a long time
- հանել զոք ի ձեռս ուրուք ― hanel zokʻ i jeṙs urukʻ ― to give, to deliver up
- հանել լեզու ― hanel lezu ― to put out one's tongue; to loll out one's tongue
- վիճակ հանել ― vičak hanel ― to draw, to cast lots
- հանել զկարասիս ― hanel zkarasis ― to unfurnish, to strip
- հանել զկինն ― hanel zkinn ― to repudiate
- հանել կանանց զյօնսն ― hanel kanancʻ zyōnsn ― to paint one's eyebrows
- հանել զջուր ― hanel zǰur ― to draw water, to draw up, to fetch up
- հանել ի նաւէ ― hanel i nawē ― to disembark; to land, to set on shore
- հանել ճանապարհի, դրան ― hanel čanaparhi, dran ― to lead to, to run into, to abut or end in
- հանել առ ոք հանել ― hanel aṙ okʻ hanel ― to present, to introduce
- հանել զսուրն ի պատենից ― hanel zsurn i patenicʻ ― to unsheathe
- հանել ընդ սուր ― hanel ənd sur ― to put to the edge of the sword
- հանել զհոգին ― hanel zhogin ― to give up the ghost, to expire, to die
- հանել զօրհնութիւն ― hanel zōrhnutʻiwn ― to bless, to praise
- հա՛ն զիս աստի ― hán zis asti ― take me out of this
- հանել յոք զիմն ― hanel yokʻ zimn ― to apply to
- (transitive, figuratively) to divulge, to let out, to publish
- հանել ընդ աշխարհ ― hanel ənd ašxarh ― to publish, to divulge everywhere
- հանել անուն չար ― hanel anun čʻar ― to defame, to decry, to slander, to belie
- ի վեր հանել ― i ver hanel ― to inform of, to discover, to disclose, to reveal, to unveil, to unmask
- հանել ինչ յոք ― hanel inčʻ yokʻ ― to ascribe, to attribute, to impute
- հանել յոք զպատճառս ամենայն չարեաց ― hanel yokʻ zpatčaṙs amenayn čʻareacʻ ― to accuse of every evil
- (transitive, figuratively) to offer, to present
- հանել ողջակէզ ― hanel ołǰakēz ― to sacrifice
- (transitive, mathematics) to subtract, to take away
Conjugation
[edit]active
| infinitive | հանել (hanel) | participle | հանեալ (haneal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | — | aorist stem | հան- (han-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | հանեմ (hanem) | հանես (hanes) | հանէ (hanē) | հանեմք (hanemkʻ) | հանէք (hanēkʻ) | հանեն (hanen) | |
| imperfect | հանէի, հանեի* (hanēi, hanei*) | հանէիր, հանեիր* (hanēir, haneir*) | հանէր (hanēr) | հանէաք, հանեաք* (hanēakʻ, haneakʻ*) | հանէիք, հանեիք* (hanēikʻ, haneikʻ*) | հանէին, հանեին* (hanēin, hanein*) | |
| aorist | հանի (hani) | հաներ (haner) | եհան (ehan) | հանաք (hanakʻ) | հանէք, հանիք (hanēkʻ, hanikʻ) | հանին (hanin) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | հանիցեմ (hanicʻem) | հանիցես (hanicʻes) | հանիցէ (hanicʻē) | հանիցեմք (hanicʻemkʻ) | հանիցէք (hanicʻēkʻ) | հանիցեն (hanicʻen) | |
| aorist | հանից (hanicʻ) | հանցես (hancʻes) | հանցէ (hancʻē) | հանցուք (hancʻukʻ) | հանջիք (hanǰikʻ) | հանցեն (hancʻen) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | հա՛ն (hán) | — | — | հանէ՛ք (hanḗkʻ) | — | |
| cohortative | — | հանջի՛ր (hanǰír) | — | — | հանջի՛ք (hanǰíkʻ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ հաներ (mí haner) | — | — | մի՛ հանէք (mí hanēkʻ) | — | |
| *rare note the aorist stem without -ecʿ | |||||||
mediopassive
| infinitive | հանել, հանիլ* (hanel, hanil*) | participle | հանեալ (haneal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | — | aorist stem | հան- (han-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | հանիմ (hanim) | հանիս (hanis) | հանի (hani) | հանիմք (hanimkʻ) | հանիք (hanikʻ) | հանին (hanin) | |
| imperfect | հանէի (hanēi) | հանէիր (hanēir) | հանէր, հանիւր (hanēr, haniwr) | հանէաք (hanēakʻ) | հանէիք (hanēikʻ) | հանէին (hanēin) | |
| aorist | հանայ (hanay) | հանար (hanar) | հանաւ (hanaw) | հանաք (hanakʻ) | հանայք (hanaykʻ) | հանան (hanan) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | հանիցիմ (hanicʻim) | հանիցիս (hanicʻis) | հանիցի (hanicʻi) | հանիցիմք (hanicʻimkʻ) | հանիցիք (hanicʻikʻ) | հանիցին (hanicʻin) | |
| aorist | հանայց (hanaycʻ) | հանցիս (hancʻis) | հանցի (hancʻi) | հանցուք (hancʻukʻ) | հանջիք (hanǰikʻ) | հանցին (hancʻin) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | հանի՛ր (hanír) | — | — | հանարո՛ւք (hanarúkʻ) | — | |
| cohortative | — | հանջի՛ր (hanǰír) | — | — | հանջի՛ք (hanǰíkʻ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ հանիր (mí hanir) | — | — | մի՛ հանիք (mí hanikʻ) | — | |
| *post-classical note the aorist stem without -ecʿ | |||||||
Derived terms
[edit]- ազգահանութիւն (azgahanutʻiwn)
- աղտահանք (ałtahankʻ)
- անքինահան (ankʻinahan)
- առուահանք (aṙuahankʻ)
- ատամահան (atamahan)
- արիւնահան (ariwnahan)
- արծաթահանք (arcatʻahankʻ)
- արտահանեմ (artahanem)
- արտահանութիւն (artahanutʻiwn)
- արտահանումն (artahanumn)
- բացահանեմ (bacʻahanem)
- գերեհան (gerehan)
- գինեհան (ginehan)
- գողահան (gołahan)
- դիահանութիւն (diahanutʻiwn)
- դիահանք (diahankʻ)
- դիւրահանեմ (diwrahanem)
- երազահան (erazahan)
- երազահանութիւն (erazahanutʻiwn)
- երազընդհան (erazəndhan)
- երգահան (ergahan)
- երկաթահանք (erkatʻahankʻ)
- թեւահանեմ (tʻewahanem)
- խաչահան (xačʻahan)
- խաչահանու (xačʻahanu)
- խաչահանութիւն (xačʻahanutʻiwn)
- խաչհանու (xačʻhanu)
- ծխահանք (cxahankʻ)
- ծխան (cxan)
- կայծակնահանու (kaycaknahanu)
- կնահան (knahan)
- կնահանութիւն (knahanutʻiwn)
- համբաւահան (hambawahan)
- հանածոյք (hanacoykʻ)
- հանանիմ (hananim)
- հանեալ (haneal)
- հանելի (haneli)
- հանելուկ (haneluk)
- հանումն (hanumn)
- հանք (hankʻ)
- հառաչահան (haṙačʻahan)
- հասկահանեալ (haskahaneal)
- հարկահան (harkahan)
- հարկահանեմ (harkahanem)
- հարկահանու (harkahanu)
- հարկահանութիւն (harkahanutʻiwn)
- հետահան (hetahan)
- հետահանական (hetahanakan)
- հոգեհան (hogehan)
- հողահանեմ (hołahanem)
- հրահան (hrahan)
- հրամանահան (hramanahan)
- ձեղունահանք (jełunahankʻ)
- ձիթահան (jitʻahan)
- ձկնահան (jknahan)
- ճանճահանած (čančahanac)
- ճշգրտահան (čšgrtahan)
- մսահան (msahan)
- նախհան (naxhan)
- նմանահան (nmanahan)
- նմանահանութիւն (nmanahanutʻiwn)
- նորահանուկ (norahanuk)
- շնչահան (šnčʻahan)
- ոսկեհան (oskehan)
- ոսկեհանութիւն (oskehanutʻiwn)
- պատկերահան (patkerahan)
- պղնձահանք (płnjahankʻ)
- ջրհան (ǰrhan)
- ջրհանութիւն (ǰrhanutʻiwn)
- սերմանահան (sermanahan)
- սերմանահանութիւն (sermanahanutʻiwn)
- սերմնահան (sermnahan)
- սրտահանութիւն (srtahanutʻiwn)
- վերամբարձահան (verambarjahan)
- վիրգահան (virgahan)
- վշտահան (vštahan)
- փոկահանութիւն (pʻokahanutʻiwn)
- փորահան (pʻorahan)
- քաղահան (kʻałahan)
- քաղհանեմ (kʻałhanem)
- քինահան (kʻinahan)
- քինահանութիւն (kʻinahanutʻiwn)
Descendants
[edit]- Armenian: հանել (hanel)
References
[edit]- Petrosean, Matatʻeay (1879) “հանեմ”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836–1837) “հանեմ”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Ačaṙean, Hračʻeay (1971–1979) “հան”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press
- Martirosyan, Hrach (2010) Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden and Boston: Brill, page 389