հայիմ
Old Armenian
[edit]Etymology
[edit]The origin is uncertain. Perhaps from Proto-Indo-European *peh₂- (“to protect”) with a semantic shift “to protect” → “to watch over” → “to watch, to look”. See also նայիմ (nayim), յայտ (yayt).
Verb
[edit]հայիմ • (hayim) (aorist indicative հայեցայ)
- to watch, to look, to give a look, to cast the eyes on, to see; to look upon, to gaze on, to consider attentively, to look in the face, to observe, to contemplate, to speculate, to weigh well
- գեղեցիկ հայելով ― gełecʻik hayelov ― handsome, elegant, beautiful, charming
- հայել ի վեր ― hayel i ver ― to look up
- հայել ընդ պատուհանն ― hayel ənd patuhann ― to peep or look in at the window or through the window
- հայել գաղտագողի ― hayel gałtagołi ― to look stealthily at
- պշուցեալ հայել յոք անյագ ― pšucʻeal hayel yokʻ anyag ― to gaze with greedy or devouring eyes at, to stare at
- հայել յայրատս/յայրատութեամբ ― hayel yayrats/yayratutʻeamb ― to look at impudently, lustfully, lewdly
- հայել յոք սիրով, գորովալից աչօք ― hayel yokʻ sirov, gorovalicʻ ačʻōkʻ ― to look at lovingly or tenderly, to look sweet upon, to cast sheep's eyes on, to ogle
- հայել խանդաղատանօք ― hayel xandałatanōkʻ ― to gaze on dotingly, with fondness, with glistening eyes
- ընդ ակամբ հայել յոք ― ənd akamb hayel yokʻ ― to look scornfully at or with contempt
- հայել մտօք ― hayel mtōkʻ ― to contemplate, to muse on
- մինչդեռ նա այսր անդր հայէր ― minčʻdeṙ na aysr andr hayēr ― as he looked about or around
- to take care
- to concern, to regard
- ոչինչ հայեցեալ ի ― očʻinčʻ hayecʻeal i ― in spite of, despite
- to have in view, to aspire to, to aim at
- to face, to front, to look on, to overlook
Usage notes
[edit]According to some there are subtleties in the meaning of three synonyms: հայել (hayel) means “to look from below upwards”, նայել (nayel) means “to look from above downwards” and տեսանել (tesanel) means “to look straight”.
Conjugation
[edit]mediopassive
| infinitive | հայել, հայիլ* (hayel, hayil*) | participle | հայեցեալ (hayecʻeal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | հայեցուցանեմ (hayecʻucʻanem) | aorist stem | հայեց- (hayecʻ-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | հայիմ (hayim) | հայիս (hayis) | հայի (hayi) | հայիմք (hayimkʻ) | հայիք (hayikʻ) | հային (hayin) | |
| imperfect | հայէի (hayēi) | հայէիր (hayēir) | հայէր, հայիւր (hayēr, hayiwr) | հայէաք (hayēakʻ) | հայէիք (hayēikʻ) | հայէին (hayēin) | |
| aorist | հայեցայ (hayecʻay) | հայեցար (hayecʻar) | հայեցաւ (hayecʻaw) | հայեցաք (hayecʻakʻ) | հայեցայք (hayecʻaykʻ) | հայեցան (hayecʻan) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | հայիցիմ (hayicʻim) | հայիցիս (hayicʻis) | հայիցի (hayicʻi) | հայիցիմք (hayicʻimkʻ) | հայիցիք (hayicʻikʻ) | հայիցին (hayicʻin) | |
| aorist | հայեցայց (hayecʻaycʻ) | հայեսցիս (hayescʻis) | հայեսցի (hayescʻi) | հայեսցուք (hayescʻukʻ) | հայեսջիք (hayesǰikʻ) | հայեսցին (hayescʻin) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | հայեա՛ց, հայեա՛ (hayeácʻ, hayeá) | — | — | հայեցարո՛ւք (hayecʻarúkʻ) | — | |
| cohortative | — | հայեսջի՛ր (hayesǰír) | — | — | հայեսջի՛ք (hayesǰíkʻ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ հայիր (mí hayir) | — | — | մի՛ հայիք (mí hayikʻ) | — | |
| *post-classical | |||||||
Derived terms
[edit]- ահագնահայեաց (ahagnahayeacʻ)
- ահաւորահայեաց (ahaworahayeacʻ)
- ամենահայեաց (amenahayeacʻ)
- անբաւահայեաց (anbawahayeacʻ)
- աշխարհահայեաց (ašxarhahayeacʻ)
- աստուածահայեաց (astuacahayeacʻ)
- արդարահայեաց (ardarahayeacʻ)
- արժանահայեաց (aržanahayeacʻ)
- բազմահայեաց (bazmahayeacʻ)
- բարեհայեաց (barehayeacʻ)
- բարձրահայեաց (barjrahayeacʻ)
- բարձրահայեցողութիւն (barjrahayecʻołutʻiwn)
- բացահայեաց (bacʻahayeacʻ)
- բթահայեաց (btʻahayeacʻ)
- բիճհայեաց (bičhayeacʻ)
- գրահայեաց (grahayeacʻ)
- դառնահայեաց (daṙnahayeacʻ)
- դժնահայեաց (džnahayeacʻ)
- դժուարահայեաց (džuarahayeacʻ)
- երագահայեաց (eragahayeacʻ)
- երկնահայեաց (erknahayeacʻ)
- զգուշահայեաց (zgušahayeacʻ)
- զուարթահայեաց (zuartʻahayeacʻ)
- ընդվայրահայեաց (əndvayrahayeacʻ)
- իմաստահայեաց (imastahayeacʻ)
- ինքնահայեաց (inkʻnahayeacʻ)
- լաւահայեաց (lawahayeacʻ)
- խրթնահայեաց (xrtʻnahayeacʻ)
- ծովահայեաց (covahayeacʻ)
- համարձակահայեաց (hamarjakahayeacʻ)
- հայարան (hayaran)
- հայեակ (hayeak)
- հայեացք (hayeacʻkʻ)
- հայելի (hayeli)
- հայեկ (hayek)
- հայեցած (hayecʻac)
- հայեցական (hayecʻakan)
- հայեցիկ (hayecʻik)
- հայեցող (hayecʻoł)
- հայեցողութիւն (hayecʻołutʻiwn)
- հայեցուած (hayecʻuac)
- հայեցութիւն (hayecʻutʻiwn)
- հայեցումն (hayecʻumn)
- հայեցուցանեմ (hayecʻucʻanem)
- հայեցք (hayecʻkʻ)
- հանդիպահայեաց (handipahayeacʻ)
- հեզահայեաց (hezahayeacʻ)
- հեզահայեցութիւն (hezahayecʻutʻiwn)
- յայրատահայեաց (yayratahayeacʻ)
- յառաջահայեաց (yaṙaǰahayeacʻ)
- յառաջհայեցումն (yaṙaǰhayecʻumn)
- յինքնահայեաց (yinkʻnahayeacʻ)
- նախահայեաց (naxahayeacʻ)
- նախահայեցութիւն (naxahayecʻutʻiwn)
- նրբահայեաց (nrbahayeacʻ)
- շրջահայեաց (šrǰahayeacʻ)
- շրջահայեցութիւն (šrǰahayecʻutʻiwn)
- պարահայեաց (parahayeacʻ)
- սրահայեաց (srahayeacʻ)
- սրահայեցութիւն (srahayecʻutʻiwn)
- սրբահայեաց (srbahayeacʻ)
- վայրահայեաց (vayrahayeacʻ)
- վերահայեաց (verahayeacʻ)
- վերահայեցիկ (verahayecʻik)
- վերահայեցող (verahayecʻoł)
- վերահայեցողութիւն (verahayecʻołutʻiwn)
- վերահայեցութիւն (verahayecʻutʻiwn)
- վերհայեցողութիւն (verhayecʻołutʻiwn)
- վերնահայեաց (vernahayeacʻ)
- քաղցրահայեաց (kʻałcʻrahayeacʻ)
- քաջահայեաց (kʻaǰahayeacʻ)
Descendants
[edit]- Armenian: հայել (hayel)
References
[edit]- Petrosean, Matatʻeay (1879) “հայիմ”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Ačaṙean, Hračʻeay (1971–1979) “հայ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press
- Martirosyan, Hrach (2010) Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden and Boston: Brill, page 386