կրիայ
Old Armenian
[edit]
Alternative forms
[edit]Etymology
[edit]The origin is uncertain. The derivatives reveal the additional meaning "shell". Probably connected with կուր (kur, “bowl, tub, basin”).
Noun
[edit]կրիայ • (kriay)
- tortoise, turtle
- 5th century, Basil of Caesarea, Yałags Vecʻawreay ararčʻutʻean [Homiliae in Hexaemeron] 9:[2]
- Դարձեալ եւ ջրային կրիայ (var. կրա) եթէ կերիցէ ի մսոյ իժի եւ տագնապ ինչ հասանիցէ նմա ի կերակրոյն, երթայ ուտէ դաղձն եւ այնու անցուցանէ զտապ նեղութեան ի մարմնոյն, զի մի՛ վնասեսցի ի գիշոյն, զոր կերաւ։
- Darjeal ew ǰrayin kriay (var. kra) etʻē kericʻē i msoy iži ew tagnap inčʻ hasanicʻē nma i kerakroyn, ertʻay utē dałjn ew aynu ancʻucʻanē ztap nełutʻean i marmnoyn, zi mí vnasescʻi i gišoyn, zor keraw.
- Դարձեալ եւ ջրային կրիայ (var. կրա) եթէ կերիցէ ի մսոյ իժի եւ տագնապ ինչ հասանիցէ նմա ի կերակրոյն, երթայ ուտէ դաղձն եւ այնու անցուցանէ զտապ նեղութեան ի մարմնոյն, զի մի՛ վնասեսցի ի գիշոյն, զոր կերաւ։
- 6th century, Philo of Alexandria, Yałags ban unel ew anasun kendaneacʻd, aṙ Liwsimakʻos [De Animalibus] :[3][4]
- Ասեն, թէ՝ եւ կրայք յանյագութենէ որկորստութեանն առ լցեալք յիժից՝ ուտել զուիրակ ի վերայ երկիւղիւ մահու․ քանզի միայն ա՛յսպէս ի թունաբերացն՝ որ վնասս լինի՝ ճողոպրել կարեն:
- Asen, tʻē, ew kraykʻ yanyagutʻenē orkorstutʻeann aṙ lcʻealkʻ yižicʻ, utel zuirak i veray erkiwłiw mahu; kʻanzi miayn áyspēs i tʻunaberacʻn, or vnass lini, čołoprel karen:
- Translation by Abraham Terian
- It is said that when tortoises devour asps because of gluttony, they eat marjoram for fear of dying; for only by this means can they be relieved of the harmful venom.
- Ասեն, թէ՝ եւ կրայք յանյագութենէ որկորստութեանն առ լցեալք յիժից՝ ուտել զուիրակ ի վերայ երկիւղիւ մահու․ քանզի միայն ա՛յսպէս ի թունաբերացն՝ որ վնասս լինի՝ ճողոպրել կարեն:
- 6th century, Philo of Alexandria, Yałags varucʻ kenacʻ tesakani [De Vita Contemplativa] :[5]
- եռակըմպանոցսն և բազմակըմպանոց, տաճարս ի կրայի պատենից (var. ի կրայպատենից) և ի փղոսկրէ կազմեալս և ի պատուականագոյն նիւթոյ
- eṙakəmpanocʻsn ew bazmakəmpanocʻ, tačars i krayi patenicʻ (var. i kraypatenicʻ) ew i pʻłoskrē kazmeals ew i patuakanagoyn niwtʻoy
- եռակըմպանոցսն և բազմակըմպանոց, տաճարս ի կրայի պատենից (var. ի կրայպատենից) և ի փղոսկրէ կազմեալս և ի պատուականագոյն նիւթոյ
- 717 CE, Nemesius, Yałags bnutʻean mardoy [On Human Nature] :[6]
- Իսկ վասն զի ոչ միայն վասն գեղեցկութեան, այլ եւ վասն բարւոք զգեստու որ ըստ շաւշափելեաց, որով մանաւանդ առաւելու, քան զայլ կենդանիս մարդն, ոչ էարկ շուրջ զմեաւք մորթ թանձր իբրեւ զարջառով եւ կամ զայլովք թարձրամորթիւք, եւ ոչ մազ կուռ եւ խիտ, որպէս այծից եւ ոչխարաց եւ նապաստակաց, եւ ոչ թեփ, որպէս աւձից եւ ձկանց, եւ ոչ խեցի որպէս կրայից (var. կրեայից) եւ գաղտակրաց, եւ ոչ թեւս, որպէս հաւուց, հարկաւորապէս զգեստու կարաւտ եղեալք ի լրումն մեզ, զոր ինչ այլոցն կենդանեաց բնութիւնն պարգեւեաց։
- Isk vasn zi očʻ miayn vasn gełecʻkutʻean, ayl ew vasn barwokʻ zgestu or əst šawšapʻeleacʻ, orov manawand aṙawelu, kʻan zayl kendanis mardn, očʻ ēark šurǰ zmeawkʻ mortʻ tʻanjr ibrew zarǰaṙov ew kam zaylovkʻ tʻarjramortʻiwkʻ, ew očʻ maz kuṙ ew xit, orpēs aycicʻ ew očʻxaracʻ ew napastakacʻ, ew očʻ tʻepʻ, orpēs awjicʻ ew jkancʻ, ew očʻ xecʻi orpēs krayicʻ (var. kreayicʻ) ew gałtakracʻ, ew očʻ tʻews, orpēs hawucʻ, harkaworapēs zgestu karawt ełealkʻ i lrumn mez, zor inčʻ aylocʻn kendaneacʻ bnutʻiwnn pargeweacʻ.
- Translation by Sharples and van der Eijk of the Greek original
- Not merely for comeliness, but also on account of sensitivity of touch, in which man surpasses all other animals, [God] did not clothe us in a thick skin, like oxen and the other thick-skinned animals, nor in long thick hair like goats, sheep and hares, nor in scales like snakes and fish, nor in shells like tortoises and oysters, nor in a pliable shell like beetles, nor in wings like birds.
- Իսկ վասն զի ոչ միայն վասն գեղեցկութեան, այլ եւ վասն բարւոք զգեստու որ ըստ շաւշափելեաց, որով մանաւանդ առաւելու, քան զայլ կենդանիս մարդն, ոչ էարկ շուրջ զմեաւք մորթ թանձր իբրեւ զարջառով եւ կամ զայլովք թարձրամորթիւք, եւ ոչ մազ կուռ եւ խիտ, որպէս այծից եւ ոչխարաց եւ նապաստակաց, եւ ոչ թեփ, որպէս աւձից եւ ձկանց, եւ ոչ խեցի որպէս կրայից (var. կրեայից) եւ գաղտակրաց, եւ ոչ թեւս, որպէս հաւուց, հարկաւորապէս զգեստու կարաւտ եղեալք ի լրումն մեզ, զոր ինչ այլոցն կենդանեաց բնութիւնն պարգեւեաց։
Usage notes
[edit]In the Bible and in Philo, translates Ancient Greek χελώνη (khelṓnē)
Declension
[edit]i-type
| singular | plural | ||
|---|---|---|---|
| nominative | կրիայ (kriay) | կրիայք (kriaykʻ) | |
| genitive | կրիայի (kriayi) | կրիայից (kriayicʻ) | |
| dative | կրիայի (kriayi) | կրիայից (kriayicʻ) | |
| accusative | կրիայ (kriay) | կրիայս (kriays) | |
| ablative | կրիայէ (kriayē) | կրիայից (kriayicʻ) | |
| instrumental | կրիայիւ (kriayiw) | կրիայիւք (kriayiwkʻ) | |
| locative | կրիայի (kriayi) | կրիայս (kriays) |
Derived terms
[edit]- գաղտակրայ (gałtakray)
- կրայակիր (krayakir)
- վահանակրեայ (vahanakreay)
Descendants
[edit]References
[edit]- ^ Astuacašunčʻ matean Hin ew Nor ktakaranacʻ əst čšgrit tʻargmanutʻean naxneacʻ merocʻ hamematutʻeamb ebrayakan ew yunakan bnagracʻ [Bible. Scriptures of the Old and New Testaments][1], Constantinople: G. Paġtatlean, 1895, page 938
- ^ Barseġ Kesaracʻi (1984) Kim Muradyan, editor, Yałags Vecʻawreay ararčʻutʻean [Homiliae in Hexaemeron][2], Yerevan: Academy Press, page 297
- ^ Awgereancʻ, Mkrtičʻ (1822) Pʻiloni Ebrayecʻwoy bankʻ erekʻ čʻew i loys əncayealkʻ. A. B. Yałags naxaxnamutʻean. G. Yałags kendaneacʻ [Philonis Judaei sermones tres hactenus inediti. I et II De Providentia, et III De Animalibus], Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 144
- ^ Terian, Abraham (1981) Philonis Alexandrini de Animalibus: The Armenian Text with an Introduction, Translation and Commentary (Studies in Hellenistic Judaism; 1)[3], Chico, California: Scholars Press, page 85
- ^ Zarphanalean, Garegin (1892) Pʻiloni Hebrayecʻwoy Čaṙkʻ, orocʻ hellen bnagirkʻ hasin aṙ mez [Sermons by Philo Hebraeus with Extant Greek Originals] (Matenagrutʻiwnkʻ naxneacʻ), Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 19
- ^ Nemesios Emesacʻi (2019) Karine Mosikyan, editor, Yałags bnutʻean mardoy [On Human Nature][4], Yerevan: Matenadaran, page 125
Further reading
[edit]- Ačaṙean, Hračʻeay (1973) “կրայ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, volume II, Yerevan: University Press, pages 679–680
- Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836) “կրայ”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), volume I, Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 1133a
- Petrosean, Matatʻeay (1879) “կրայ”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 363b