ըմպեմ

Old Armenian

Alternative forms

• ըմբեմ (əmbem), ընբեմ (ənbem), ընպեմ (ənpem)

Etymology

From Proto-Armenian *(h)imp-, from Proto-Indo-European *pimbeti reflecting the reduplicated present *píph₃eti with analogical nasal infix of the root *peh₃-. Alternatively from Proto-Armenian *en-(h)ipe-, from Proto-Indo-European *h₁en-*píbeti from the same root *peh₃-. The verb is suppletive: part of the conjugation is filled by forms of *արբանեմ (*arbanem, “to drink”), from the root արբ- (arb-).

Verb

ըմպեմ • (əmpem)  (aorist indicative արբի)

1. to drink (water, alcohol or any other liquid)

   ըմպել անյագաբար ― əmpel anyagabar ― to drink eagerly, greedily

   ըմպել սաստիկ յոյժ ― əmpel sastik yoyž ― to drink hard or deep, to drink like a piper, to tipple, to tope, to be a hearty toper

   ըմպել ի կենդանութիւն թագաւորի ― əmpel i kendanutʻiwn tʻagawori ― to drink for the king's health

   ըմպել ի յաջողութիւն ... ― əmpel i yaǰołutʻiwn ... ― to drink to the success of ...

   գան ըմպել ― gan əmpel ― to receive a thrashing, a blow

   ապտակ ըմպել ― aptak əmpel ― to be struck in the face

   զջուր գնոյ ըմպել ― zǰur gnoy əmpel ― to obtain water by dint of money, to pay for water

   որ ըմպէ զանօրէնութիւնս հանգոյն ըմպելւոյ ― or əmpē zanōrēnutʻiwns hangoyn əmpelwoy ― who drinks iniquity like water

   տո՛ւր ինձ ... ըմպել ― túr inj ... əmpel ― give me ... to drink; pour me out some ...

   • 5th century, with changes and additions in later centuries, Baroyaxōs [Physiologus] Earliest recension (TR).3.1–4:

     Է երէ ինչ, որ կոչի աւթողոփոս․ գազան սաստիկ էրէ․ մինչ որսորդաց չէ հնար զնա ի բուռն արկանել։ Եղջիւրս ունի երկայնս եւ սղոցաձեւս, մինչեւ զծառս մեծամեծս եւ բարձունս սղոցել․ եւ յորժամ ծարաւեսցի, գնայ յԱրածանի գետ եւ ըմբէ ջուր։

     Ē erē inčʻ, or kočʻi awtʻołopʻos; gazan sastik ērē; minčʻ orsordacʻ čʻē hnar zna i buṙn arkanel. Ełǰiwrs uni erkayns ew słocʻajews, minčʻew zcaṙs mecamecs ew barjuns słocʻel; ew yoržam carawescʻi, gnay yAracani get ew əmbē ǰur.

     • Translation by Gohar Muradyan

       There is an animal called autholops, an exceedingly fierce animal; until the hunters are unable to catch it. It has long horns in the shape of a saw, so that it is able to saw very large and high trees. And when it is thirsty, it goes to the river Aracani and drinks water.

2. (post-Classical) to smoke

Conjugation

active

infinitive		ըմպել (əmpel)		participle	արբեալ (arbeal)
causative		արբուցանեմ (arbucʻanem)		aorist stem	արբ- (arb-)
person		singular			plural
		1st person	2nd person	3rd person	1st person	2nd person	3rd person
indicative		ես	դու	նա	մեք	դուք	նոքա
	present	ըմպեմ (əmpem)	ըմպես (əmpes)	ըմպէ (əmpē)	ըմպեմք (əmpemkʻ)	ըմպէք (əmpēkʻ)	ըմպեն (əmpen)
	imperfect	ըմպէի, ըմպեի* (əmpēi, əmpei*)	ըմպէիր, ըմպեիր* (əmpēir, əmpeir*)	ըմպէր (əmpēr)	ըմպէաք, ըմպեաք* (əmpēakʻ, əmpeakʻ*)	ըմպէիք, ըմպեիք* (əmpēikʻ, əmpeikʻ*)	ըմպէին, ըմպեին* (əmpēin, əmpein*)
	aorist	արբի (arbi)	արբեր (arber)	արբ, էարբ* (arb, ēarb*)	արբաք (arbakʻ)	արբէք, արբիք (arbēkʻ, arbikʻ)	արբին (arbin)
subjunctive		ես	դու	նա	մեք	դուք	նոքա
	present	ըմպիցեմ (əmpicʻem)	ըմպիցես (əmpicʻes)	ըմպիցէ (əmpicʻē)	ըմպիցեմք (əmpicʻemkʻ)	ըմպիցէք (əmpicʻēkʻ)	ըմպիցեն (əmpicʻen)
	aorist	արբից (arbicʻ)	արբցես (arbcʻes)	արբցէ (arbcʻē)	արբցուք (arbcʻukʻ)	արբջիք (arbǰikʻ)	արբցեն (arbcʻen)
imperatives		—	(դու)	—	—	(դուք)	—
	imperative	—	ա՛րբ (árb)	—	—	արբէ՛ք (arbḗkʻ)	—
	cohortative	—	արբջի՛ր (arbǰír)	—	—	արբջի՛ք (arbǰíkʻ)	—
	prohibitive	—	մի՛ ըմպեր (mí əmper)	—	—	մի՛ ըմպէք (mí əmpēkʻ)	—
*rare The verb is suppletive: part of the conjugation is filled by արբ- (arb-).

mediopassive

infinitive		ըմպել, ըմպիլ* (əmpel, əmpil*)		participle	արբեալ (arbeal)
causative		արբուցանեմ (arbucʻanem)		aorist stem	արբ- (arb-)
person		singular			plural
		1st person	2nd person	3rd person	1st person	2nd person	3rd person
indicative		ես	դու	նա	մեք	դուք	նոքա
	present	ըմպիմ (əmpim)	ըմպիս (əmpis)	ըմպի (əmpi)	ըմպիմք (əmpimkʻ)	ըմպիք (əmpikʻ)	ըմպին (əmpin)
	imperfect	ըմպէի (əmpēi)	ըմպէիր (əmpēir)	ըմպէր, ըմպիւր (əmpēr, əmpiwr)	ըմպէաք (əmpēakʻ)	ըմպէիք (əmpēikʻ)	ըմպէին (əmpēin)
	aorist	արբայ (arbay)	արբար (arbar)	արբաւ (arbaw)	արբաք (arbakʻ)	արբայք (arbaykʻ)	արբան (arban)
subjunctive		ես	դու	նա	մեք	դուք	նոքա
	present	ըմպիցիմ (əmpicʻim)	ըմպիցիս (əmpicʻis)	ըմպիցի (əmpicʻi)	ըմպիցիմք (əmpicʻimkʻ)	ըմպիցիք (əmpicʻikʻ)	ըմպիցին (əmpicʻin)
	aorist	արբայց (arbaycʻ)	արբցիս (arbcʻis)	արբցի (arbcʻi)	արբցուք (arbcʻukʻ)	արբջիք (arbǰikʻ)	արբցին (arbcʻin)
imperatives		—	(դու)	—	—	(դուք)	—
	imperative	—	արբե՛ալ լեր (arbéal ler)	—	—	արբե՛ալ լերուք, արբարո՛ւք (arbéal lerukʻ, arbarúkʻ)	—
	cohortative	—	արբջի՛ր (arbǰír)	—	—	արբջի՛ք (arbǰíkʻ)	—
	prohibitive	—	մի՛ ըմպիր (mí əmpir)	—	—	մի՛ ըմպիք (mí əmpikʻ)	—
*post-classical The verb is suppletive: part of the conjugation is filled by արբ- (arb-).

Derived terms

Derived terms

• անըմպելի (anəmpeli)
• աստուածըմպելի (astuacəmpeli)
• գինըմպելիք (ginəmpelikʻ)
• գինըմպու (ginəmpu)
• գինըմպութիւն (ginəmputʻiwn)
• դեղըմպութիւն (dełəmputʻiwn)
• ըմբան (əmban)
• ըմբոց (əmbocʻ)
• ըմպակ (əmpak)
• ըմպակից (əmpakicʻ)
• ըմպաման (əmpaman)
• ըմպան (əmpan)
• ըմպանակ (əmpanak)
• ըմպարան (əmparan)
• ըմպելական (əmpelakan)
• ըմպելի (əmpeli)
• ըմպելիքախառնոց (əmpelikʻaxaṙnocʻ)
• ըմպիկ (əmpik)
• թերըմպեալ (tʻerəmpeal)
• թերումբ (tʻerumb)
• թերումպ (tʻerump)
• նախըմպեմ (naxəmpem)
• ումպ (ump)
• ջրըմպու (ǰrəmpu)
• ջրըմպութիւն (ǰrəmputʻiwn)
• ցրտըմպութիւն (cʻrtəmputʻiwn)

Descendants

• → Armenian: ըմպել (əmpel) (learned)

Further reading

• Petrosean, Matatʻeay (1879) “ըմպեմ”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn, Venice: S. Lazarus Armenian Academy
• Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836–1837) “ըմպեմ”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
• Ačaṙean, Hračʻeay (1971–1979) “ումպ”, in Hayerēn armatakan baṙaran (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press
• Martirosyan, Hrach (2010) Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden and Boston: Brill, pages 277–279