chytry

See also: Chytry, chytrý, and Chytrý

Old Polish

Alternative forms

• chytrzy

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *xytrъ. First attested in 1436.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /xɨːtrɨː/
• IPA^(key): (15^th CE) /xɨtrɨ/

Adjective

chytry (comparative chytrzeszy or chytrzszy or chytrszy, derived adverb chytrze)

1. (attested in Lesser Poland, of people or things) cunning; insidious; deceptive
   • 1874-1891 [1436], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[1], [2], [3]}, volume XXIII, page 276:

     Chitresy dolosior

     [Chytrzeszy dolosior]

   • 1877-1881 [1437], Władysław Wisłocki, editor, Katalog rękopisów Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego, number 228, page 85:

     Chitrzy argutus

     [Chytrzy argutus]

   • 1874-1891 [XV med.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[4], [5], [6]}, volume XXIII, page 279:

     Chithrzschi astucior

     [chytrzszy astucior]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 68:

     Chitrzy versipellis

     [Chytrzy versipellis]

   • c. 1483, Satyra na leniwych chłopów‎^[7], line 26:

     Bocz sye sda yako pravy volek, alyecz yesth chitrzi pacholek

     [Boć sie zda jako prawy wołek, aleć jest chytrzy pachołek]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[8], page 139:

     Zaprawdę nie jest to igra dziecięcia, ale chytrość czarno­ księska albo chytrego djabła

     [Zaprawdę nie jest to igra dziecięcia, ale chytrość czarno­ księska albo chytrego djabła]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[9], page 616:

     Ju­ dasz... rzekł ku Żydom:... Dobrze baczyć ma­ cie, kiedy ji imiecie, aby wam nie uciekł..., boć jest barzo chytry

     [Ju­ dasz... rzekł ku Żydom:... Dobrze baczyć ma­ cie, kiedy ji imiecie, aby wam nie uciekł..., boć jest barzo chytry]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[10], page 617:

     Judasz... rzekł ku Żydom:... Ktoregoż ja całuję, tenci jest, dzier<ż)cie ji a wiedźcie mądrze, boć jest barzo mądry a barzo chytry i ci łacwie może sie sk[r]yć i wynidź z waszych ręku

     [Judasz... rzekł ku Żydom:... Ktoregoż ja całuję, tenci jest, dzier<ż)cie ji a wiedźcie mądrze, boć jest barzo mądry a barzo chytry i ci łacwie może sie sk[r]yć i wynidź z waszych ręku]

   • 1895 [Fifteenth century], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich. Kodeks Działyńskich I‎^[11], Lesser Poland, pages 14–15:

     Przydawa syą..., ysze dworzanye... albo gynszy, ktorzykole... przed sądzą naszego pozywayącz, chytrze a rozmagite szaloby wymyslayą dla vcząszenyą strony a potąpyenya: przeto... vstawiamy, aby... czy, ktore pozową..., dobre a dluge ymyeli rozmyslenye na odpowiadanye przed sadem, aby takymy chytrosczamy abo chytrzymy szalobamy nye byli przechytrzeny

     [Przydawa się..., iże dworzanie... albo jinszy, ktorzykole... przed sędzią naszego pozywając, chytrze a rozmajite żałoby wymyślają dla uciążenia strony a potępienia, przeto... ustawiamy, aby... ci, ktore pozową..., dobre a długie imieli rozmyślenie na odpowiadanie przed sądem, aby takimi chytrościami abo chytrzymi żałobami nie byli przechytrzeni]

2. cunning; ingenious, resourceful
   • 1915 [1447-1462], Jan Łoś, editor, Przegląd językowych zabytków staropolskich do r. 1543‎^[12], page 544:

     Przewyszasch... Samsona mocznosczya, Salomoną madroszczya..., Owydyvsha chythra myloszczya

     [Przewyszasz... Samsona mocnością, Salomona mądrością..., Owidyjusza chytrą miłością]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 34:

     Zamysla chitrego de industria

     [Z za­ myśla chitrego de industria]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 68:

     Chitrzi versutus

     [Chytrzy versutus]

   • 1874-1891 [XV p. post.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[13], [14], [15]}, volume XXV, page 173:

     Chydrszy prudenciores

     [Chytrzy prudenciores]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[16], page 159:

     Su­ knię miał chytrej roboty, ktorąż jemu była dziewica Marja utkała. Ta istna rosła i s ciałem Jesusowym

     [Su­ knię miał chytrej roboty, ktorąż jemu była dziewica Marja utkała. Ta istna rosła i s ciałem Jesusowym]

Derived terms

nouns

• chytrca
• chytroć
• chytrość
• chytrzec

Descendants

• Polish: chytry
• Silesian: chytry

References

• Boryś, Wiesław (2005) “chytry”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “chytry”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “chytry”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• Sławski, Franciszek (1958-1965) “chytry”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• K. Nitsch, editor (1954), “chytry, chytrzy”, in Słownik staropolski (in Polish), volume 1, Warsaw: Polish Academy of Sciences, page 275
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “chytry, chytrzy”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Wanda Decyk-Zięba, Krystyna Długosz-Kurczabowa, Stanisław Dubisz, Zygmunt Gałecki, Justyna Garczyńska, Halina Karaś, Alina Kępińska, Anna Pasoń, Izabela Stąpor, Barbara Taras, Izabela Winiarska-Górska (2008) “chytrzy”, in Wanda Decyk-Zięba, Stanisław Dubisz, editors, Glosariusz staropolski - dydaktyczny słownik etymologiczny [Old Polish Glossary - Didactic Etymological Dictionary] (in Polish), Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, →ISBN, page 17

Polish

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *xytrъ.

Pronunciation

 

• IPA^(key): /ˈxɘ.trɘ/

• (Greater Poland):
  • (Kuyavia) IPA^(key): /ˈxɘ.trɘ/
• (Lesser Poland):
  • (Kielce) IPA^(key): /ˈxɘ.trɘ/
  • (Lasovia) IPA^(key): /ˈxɘ.trɘ/

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -ɘtrɘ
• Syllabification: chy‧try
• Homophones: Chytry, Hytry

Adjective

chytry (comparative chytrzejszy, superlative najchytrzejszy, derived adverb chytrze)

1. sly, wily

   Synonyms: przebiegły, cwaniacki, podstępny

2. greedy, covetous, stingy

   Synonyms: chciwy, pożądliwy, skąpy, sknerowaty

   Nie bądź taki chytry, za mniej niż trzysta nie sprzedam. ― Don't be so stingy, I won't sell it for less than three hundred.

   1. (Kuyavia, Kielce, Lasovia) Synonym of chętny

      Tatuś chytrzy do roboty. (Kielce) ― Dad is eager to work.

      Janek chytry na robotę. (Lasovia) ― Janek is eager to work.

3. (colloquial) crafty, clever, neat

   Synonyms: cwany, pomysłowy, szczwany

   To jest bardzo chytre urządzenie. ― This is a very crafty device.

Declension

Declension of chytry (hard)

singular					plural
	masculine animate	masculine inanimate	feminine	neuter	virile (= masculine personal)	non-virile
nominative	chytry		chytra	chytre	chytrzy	chytre
genitive	chytrego		chytrej	chytrego	chytrych
dative	chytremu		chytrej	chytremu	chytrym
accusative	chytrego	chytry	chytrą	chytre	chytrych	chytre
instrumental	chytrym		chytrą	chytrym	chytrymi
locative	chytrym		chytrej	chytrym	chytrych

Derived terms

nouns

• chytrość
• chytrus
• chytry olij

verb

• przechytrzyć

Further reading

• chytry in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• chytry in Polish dictionaries at PWN
• Wanda Decyk-Zięba, editor (2018-2022), “chytry”, in Dydaktyczny Słownik Etymologiczno-historyczny Języka Polskiego [A Didactic, Historical, Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish), →ISBN
• Oskar Kolberg (1867) “chytry”, in Dzieła wszystkie: Kujawy (in Polish), page 269
• Władysław Siarkowski (1878) “chytry”, in “Materiały do etnografii ludu polskiego z okolic Kielc”, in Zbiór wiadomości do antropologii krajowej (in Polish), volume 2, chapter 3, Krakow: Komisyja Antropologiczna Akademii Umiejętności w Krakowie, page 245
• Oskar Kolberg (1865) “chytry”, in Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Serya II. Sandomierskie (in Polish), page 261