կոյս
Old Armenian
[edit]Etymology 1
[edit]Probably an Iranian borrowing, but the details are uncertain. Likely from the family of Persian کس (kos, “pussy”) and Persian کشتی (kusti, košti, “sacred girdle”), and so related to Etymology 2 bellow. Alternatively, from the family of Classical Persian کوسه (kōsa, “man with little or no beard”).
Noun
[edit]կոյս • (koys)
- virgin, maiden, unmarried girl
- կոյս դեռահասակ ― koys deṙahasak ― young virgin, girl, maid
- (Christianity) the Holy Virgin
- (astronomy) Virgo
Declension
[edit]i-type
Adjective
[edit]կոյս • (koys)
- virgin, virginal, maiden, maidenly
- pure, chaste (of a girl or young man)
- uncontaminated, untouched, unmingled, inviolate (of things)
- կոյս ճանապարհ ― koys čanaparh ― untrodden path
- կոյս գերեզման ― koys gerezman ― empty tomb
- mysterious, secret, hidden (of things)
- կոյս թիւ ― koys tʻiw ― the number seven
Declension
[edit]i-type
Derived terms
[edit]- առնակոյս (aṙnakoys)
- կուսազանցութիւն (kusazancʻutʻiwn)
- կուսածաղիկ (kusacałik)
- կուսածին (kusacin)
- կուսածնութիւն (kusacnutʻiwn)
- կուսական (kusakan)
- կուսակրօն (kusakrōn)
- կուսամայր (kusamayr)
- կուսան (kusan)
- կուսանակ (kusanak)
- կուսանամ (kusanam)
- կուսանանամ (kusananam)
- կուսանոց (kusanocʻ)
- կուսասէր (kusasēr)
- կուսաստան (kusastan)
- կուսատած (kusatac)
- կուսարան (kusaran)
- կուսարար (kusarar)
- կուսորդի (kusordi)
- կուսութիւն (kusutʻiwn)
- մշտակոյս (mštakoys)
- մշտնջենաւորակոյս (mštnǰenaworakoys)
- յարակոյս (yarakoys)
- յաւէժակոյս (yawēžakoys)
- յաւէտակոյս (yawētakoys)
Descendants
[edit]Further reading
[edit]- Ačaṙean, Hračʻeay (1973) “կոյս”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, volume II, Yerevan: University Press, pages 629–630
- Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836–1837) “կոյս”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Gippert, Jost (1993) Iranica Armeno-Iberica: Studien zu den iranischen Lehnwörtern im Armenischen und Georgischen (Österreichische Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-historische Klasse. Sitzungsberichte; 606. Veröffentlichungen der Kommission für Iranistik; 26)[1] (in German), volume I, Vienna: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, pages 165–166
- J̌ahukyan, Geworg (1979) “Stugabanutʻyunner [Etymologies]”, in Lraber Hasarakakan Gitutyunneri [Herald of the Social Sciences][2] (in Armenian), number 3, Yerevan: Academy Press, page 27 of 23–34, deriving from Hittite [script needed] (kūša-, “in-law; bride”)
- Olsen, Birgit Anette (1999) The noun in Biblical Armenian: origin and word-formation: with special emphasis on the Indo-European heritage (Trends in linguistics. Studies and monographs; 119), Berlin, New York: Mouton de Gruyter, page 298
- Pedersen, Holger (1907) “Neues und nachträgliches”, in Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung auf dem Gebiete der Indogermanischen Sprachen[3] (in German), volume 40, number 2, pages 197–198
- Pedersen (Pedersən), Holger (1907) H. Tʻovmas Ketikean, transl., Hayerēn ew dracʻi lezunerə [Armenian and the Neighbouring Languages] (in Armenian), Vienna: Mekhitarist Press, page 204
- Petrosean, Matatʻeay (1879) “կոյս”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Sims-Williams, Nicholas (1979 February) “A Parthian sound-change”, in Bulletin of the School of Oriental and African Studies[4], volume 42, number 1, , pages 133–136
Etymology 2
[edit]An Iranian borrowing: compare Parthian 𐫐𐫇𐫘 (kws /kōs/, “district, region, countryside”), Sogdian [script needed] (kws, “side”).
Noun
[edit]կոյս • (koys)
- side
- ընդ ո՞ր կոյս ― ənd o?r koys ― which way? where?
- ի կուսէ անտի ― i kusē anti ― on that side or part
- յամենայն կուսաց ― yamenayn kusacʻ ― on all sides
- յոր կոյս եւ կամիցի ― yor koys ew kamicʻi ― wherever he pleases
- յայս կոյս յայն կոյս ― yays koys yayn koys ― from one side to another, on one side and the other, here and there
- զգնալ յայս կոյս եւ յայն կոյս ― zgnal yays koys ew yayn koys ― to take a walk hither and thither, to and fro
- յայս կոյս յայն կոյս գետոյն ― yays koys yayn koys getoyn ― on this side and on that of the river, here and there
- յայն կոյս ծովուն ― yayn koys covun ― beyond the sea
- ի թիկունս կոյս, յետս կոյս ― i tʻikuns koys, yets koys ― behind one's back, behind, from behind
- յարեւելից կուսէ ― yarewelicʻ kusē ― from the East
- յարեւմուտս կոյս ― yarewmuts koys ― towards the West
- ի կայս եւ ի կոյս կողմանց հիւսիսոյ ― i kays ew i koys kołmancʻ hiwsisoy ― towards the North
- ի հարաւակողմն կուսէ ― i harawakołmn kusē ― from the South
- ի մէնջ կուսէ ― i mēnǰ kusē ― for us, for our part, as for us
- ի մեր կոյս է ― i mer koys ē ― he is on our side, he is favourable to us
- ոմն ի սորա կոյս, եւ ոմն ի նորա ― omn i sora koys, ew omn i nora ― one maintained this and another that
- կոյս մի ընդ միոյ կուսին ընդհարեալ ― koys mi ənd mioy kusin əndhareal ― one side fought with the other
- ի կատարածն կոյս թղթիս ― i kataracn koys tʻłtʻis ― towards the end of my letter
- ելանել ի բացեայ կոյս ― elanel i bacʻeay koys ― to retire aside
- ի չորս կոյս վիմաց ― i čʻors koys vimacʻ ― of hewn stone
Declension
[edit]i-a-type
| singular | plural | ||
|---|---|---|---|
| nominative | կոյս (koys) | կոյսք (koyskʻ) | |
| genitive | կուսի (kusi) | կուսաց (kusacʻ) | |
| dative | կուսի (kusi) | կուսաց (kusacʻ) | |
| accusative | կոյս (koys) | կոյսս (koyss) | |
| ablative | կուսէ (kusē) | կուսաց (kusacʻ) | |
| instrumental | կուսաւ (kusaw) | կուսաւք = կուսօք (kusawkʻ = kusōkʻ) | |
| locative | կուսի (kusi) | կոյսս (koyss) |
Derived terms
[edit]- անմեկուսաբար (anmekusabar)
- անմեկուսապէս (anmekusapēs)
- անմեկուսի (anmekusi)
- աջակոյս (aǰakoys)
- աստուածակոյս (astuacakoys)
- երեքկուսի (erekʻkusi)
- ծովակոյս (covakoys)
- կուսակալ (kusakal)
- կուսակալեմ (kusakalem)
- կուսակալութիւն (kusakalutʻiwn)
- կուսակցիմ (kusakcʻim)
- կուսապատիմ (kusapatim)
- հարաւակոյս (harawakoys)
- ձախակուսի (jaxakusi)
- մեկուսաբար (mekusabar)
- մեկուսագոյն (mekusagoyn)
- մեկուսական (mekusakan)
- մեկուսանամ (mekusanam)
- մեկուսացուցանեմ (mekusacʻucʻanem)
- մեկուսեմ (mekusem)
- մեկուսի (mekusi)
- մեկուսիմ (mekusim)
- մեկուսութիւն (mekusutʻiwn)
- միակուսեցուցանեմ (miakusecʻucʻanem)
- յայնկոյս (yaynkoys)
- յայսկոյս (yayskoys)
- յառաջկոյս (yaṙaǰkoys)
- յետկոյս (yetkoys)
- չորեքկուսի (čʻorekʻkusi)
- վեցակուսի (vecʻakusi)
- տարակոյս (tarakoys)
- տեառնակոյս (teaṙnakoys)
- քառակոյս (kʻaṙakoys)
- քառակուսեան (kʻaṙakusean)
- քառակուսի (kʻaṙakusi)
Descendants
[edit]- Armenian: կույս (kuys)
Further reading
[edit]- Ačaṙean, Hračʻeay (1973) “կոյս”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, volume II, Yerevan: University Press, page 630ab
- Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836–1837) “կոյս”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Martirosyan, Hrach (2010) Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden and Boston: Brill, pages 370–371
- The template Template:R:xcl:Jahukyan:1995 does not use the parameter(s):
page=184
Please see Module:checkparams for help with this warning.J̌ahukyan, Geworg (1995) “Hay-iranakan lezvakan zugadipumner [Armenian–Iranian Lingual Parallels]”, in Patma-banasirakan handes [Historical-Philological Journal][5] (in Armenian), number 2, pages 183–186 - Petrosean, Matatʻeay (1879) “կոյս”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Sims-Williams, Nicholas (1979 February) “A Parthian sound-change”, in Bulletin of the School of Oriental and African Studies[6], volume 42, number 1, , pages 133–136