կէս
Old Armenian
[edit]Etymology
[edit]Probably borrowed from some Iranian reflex of Proto-Iranian *kas- (“to be small, diminish, lessen”). Compare from that root Avestan 𐬐𐬀𐬯𐬫𐬀𐬵 (kasyah, “smaller, lesser”), Middle Persian [Book Pahlavi needed] (ks, “small(er), less(er), young(er)”), Persian که (keh, “small”), Nayini käs (“small”); Bactrian κισατο (kisato, “least, youngest”); Baluchi [script needed] (kisān, kasān, “small”); Middle Persian [script needed] (kʾstn' /kāstan/, “to diminish, decrease, lessen”), Persian کاستن (kâstan, “to decrease”). Further origin uncertain; compare perhaps German hager (“gaunt”) and Lithuanian kašėti (“to lessen, become thin, dry, weaken”). See ESIJa[1] and Cheung[2] for more on the Iranian words, without the Armenian. See also Old Armenian կրտսեր (krtser).
Noun
[edit]կէս • (kēs)
- half
- ի կէս, կիսով չափ ― i kēs, kisov čʻapʻ ― by half; half done
- կէս ի կէս ― kēs i kēs ― in part, half, by halves, imperfectly
- կէս ի կէս բանիւ խոստանալ ― kēs i kēs baniw xostanal ― to make a half promise; to promise with the lips, insincerely
- կէս ժամ ― kēs žam ― half an hour
- զտասն եւ կէս ժամաւ ― ztasn ew kēs žamaw ― at half past ten
- կէս գիշեր ― kēs gišer ― midnight
- կէսի ճանապարհին ― kēsi čanaparhin ― half way
- հեռի իբր երկու եւ կէս խրասախօք ― heṙi ibr erku ew kēs xrasaxōkʻ ― about two leagues and a half distant
- ի կանգնոյ եւ ի կիսոյ ― i kangnoy ew i kisoy ― a cubit and a half
- ի տարւոջ եւ ի կիսում ― i tarwoǰ ew i kisum ― in a year and a half
- ի կէսն վերածել ― i kēsn veracel ― to reduce to half
- ի կէս աւուրց մեռանել ― i kēs awurcʻ meṙanel ― to die early, in the flower or bloom of youth
- եթէ կիսոյ կէս ի մէնջ մեռանիցիմք ― etʻē kisoy kēs i mēnǰ meṙanicʻimkʻ ― if half of us die
- մեծ կէս աշխարհին աւերացաւ ― mec kēs ašxarhin aweracʻaw ― half the country was ruined
- եւ ահա ի կէս չէ/ոչ է ի կէս զոր պատմեցին ինձ ― ew aha i kēs čʻē/očʻ ē i kēs zor patmecʻin inj ― not half the truth was told me; that which was told me was not half the truth
- կէսք ― kēskʻ ― some
- կէսք..., այլք... ― kēskʻ..., aylkʻ... ― some... others...
Declension
[edit]singular | plural | ||
---|---|---|---|
nominative | կէս (kēs) | կէսք (kēskʻ) | |
genitive | կիսոյ (kisoy) | կիսոց (kisocʻ) | |
dative | կիսոյ (kisoy) | կիսոց (kisocʻ) | |
accusative | կէս (kēs) | կէսս (kēss) | |
ablative | կիսոյ (kisoy) | կիսոց (kisocʻ) | |
instrumental | կիսով (kisov) | կիսովք (kisovkʻ) | |
locative | կէս, կիսում (kēs, kisum) | կէսս (kēss) | |
note the locative with -մ (-m) |
Adverb
[edit]կէս • (kēs)
Derived terms
[edit]- ամսակէս (amsakēs)
- անկիսակ (ankisak)
- գրակէս (grakēs)
- դրամակէս (dramakēs)
- երկակիսակ (erkakisak)
- իշակէս (išakēs)
- իշակիսի (išakisi)
- կարգակէս (kargakēs)
- կէսէշ (kēsēš)
- կէսիշանք (kēsišankʻ)
- կէսսարկաւագ (kēssarkawag)
- կիսաբաժ (kisabaž)
- կիսաբաժին (kisabažin)
- կիսաբան (kisaban)
- կիսաբանութիւն (kisabanutʻiwn)
- կիսաբառ (kisabaṙ)
- կիսաբաց (kisabacʻ)
- կիսաբերան (kisaberan)
- կիսաբոլոր (kisabolor)
- կիսագազան (kisagazan)
- կիսագիր (kisagir)
- կիսագնդակ (kisagndak)
- կիսագործ (kisagorc)
- կիսագունդ (kisagund)
- կիսագօս (kisagōs)
- կիսադաւան (kisadawan)
- կիսադիք (kisadikʻ)
- կիսաթիկանոց (kisatʻikanocʻ)
- կիսաժամ (kisažam)
- կիսալոյս (kisaloys)
- կիսախողխող (kisaxołxoł)
- կիսակ (kisak)
- կիսակատար (kisakatar)
- կիսակենդան (kisakendan)
- կիսակեր (kisaker)
- կիսակերտող (kisakertoł)
- կիսակէզ (kisakēz)
- կիսակէս (kisakēs)
- կիսակէս (kisakēs)
- կիսակուժ (kisakuž)
- կիսակտուր (kisaktur)
- կիսահագագ (kisahagag)
- կիսահասակ (kisahasak)
- կիսահատ (kisahat)
- կիսահաւ (kisahaw)
- կիսահաւատ (kisahawat)
- կիսահեգ (kisaheg)
- կիսահմայ (kisahmay)
- կիսահոլով (kisaholov)
- կիսաձայն (kisajayn)
- կիսաձայնութիւն (kisajaynutʻiwn)
- կիսաձի (kisaji)
- կիսամած (kisamac)
- կիսամահ (kisamah)
- կիսամասն (kisamasn)
- կիսամասնեայ (kisamasneay)
- կիսամասնութիւն (kisamasnutʻiwn)
- կիսամարդ (kisamard)
- կիսամարդի (kisamardi)
- կիսամաքուր (kisamakʻur)
- կիսամեռ (kisameṙ)
- կիսամեռութիւն (kisameṙutʻiwn)
- կիսայար (kisayar)
- կիսայր (kisayr)
- կիսայրեաց (kisayreacʻ)
- կիսանդամ (kisandam)
- կիսանձն (kisanjn)
- կիսանձնեայ (kisanjneay)
- կիսանուն (kisanun)
- կիսաչափ (kisačʻapʻ)
- կիսապատանեակ (kisapataneak)
- կիսապատիժ (kisapatiž)
- կիսապատկեր (kisapatker)
- կիսապար (kisapar)
- կիսապարգեւ (kisapargew)
- կիսառատ (kisaṙat)
- կիսասահման (kisasahman)
- կիսասարկաւագ (kisasarkawag)
- կիսասեռ (kisaseṙ)
- կիսասեւ (kisasew)
- կիսասուրբ (kisasurb)
- կիսասպան (kisaspan)
- կիսաստոր (kisastor)
- կիսաստուած (kisastuac)
- կիսատ (kisat)
- կիսատուր (kisatur)
- կիսացուցանեմ (kisacʻucʻanem)
- կիսաւեր (kisawer)
- կիսաւոր (kisawor)
- կիսաւուրցն (kisawurcʻn)
- կիսափրկումն (kisapʻrkumn)
- կիսեղկ (kisełk)
- կիսենթամնայ (kisentʻamnay)
- կիսեփեաց (kisepʻeacʻ)
- կիսէշ (kisēš)
- կիսընթաց (kisəntʻacʻ)
- կիսովին (kisovin)
- կիսորդ (kisord)
- կիսօրեայ (kisōreay)
- սրտակէս (srtakēs)
Descendants
[edit]References
[edit]- ^ Edelʹman, D. I. (2011) Etimologičeskij slovarʹ iranskix jazykov [Etymological Dictionary of Iranian Languages] (in Russian), volume IV, Moscow: Vostochnaya Literatura, pages 331–337
- ^ Cheung, Johnny (2007) Etymological Dictionary of the Iranian Verb (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 2), Leiden, Boston: Brill, →ISBN, page 247
Further reading
[edit]- Ačaṙean, Hračʻeay (1973) “կէս”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, volume II, Yerevan: University Press, pages 581–582
- Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836) “կէս”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), volume I, Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 1094b
- Kerestedjian, Bedros (1945) Kerest Haig, editor, Étude philologique et lexicographique de 6000 mots et noms arméniens avec des comparaisons de 100.000 mots de 900 langues et des données historiques et géographiques[1] (in French), London: Bernard Quaritch Ltd., page 218
- Martirosyan, Hrach (2010) Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden and Boston: Brill, page 360
- Petrosean, Matatʻeay (1879) “կէս”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Viredaz, Rémy (2003) “The Great Armenian Puzzle is not Thorny”, in Annual of Armenian linguistics[2], numbers 22-23, page 64, footnote 21