хөх

Mongolian

Etymology 1

Mongolian	Cyrillic
ᠬᠥᠬᠡ (köke)	хөх (xöx)

From Proto-Mongolic *köke, compare Buryat хүхэ (xüxe). Borrowed from or cognate with Proto-Turkic *kȫk; compare Turkish gök and Evenki куку (kuku, “sea-coloured”). For the figurative sense, compare Kazakh көк жамбас (kök jambas).

Pronunciation

IPA^(key): /ˈxɵx/
Syllabification: хөх (1 syllable)

Adjective

хөх • (xöx)

Usage notes

Although frequently translated as blue, хөх specifically refers to deep or dark blue and is distinguished from цэнхэр (cenxer) (light blue) as a separate color in modern Mongolian. In classical Mongolian, хөх was also inclusive of green hues such as fresh grass, although this is now distinguished as the separate color ногоон (nogoon) (green). Cf. Blue–green distinction in language on Wikipedia.

Derived terms

хар хөх (xar xöx)
хөх агаар (xöx agaar)
хөх арвай (xöx arvaj)
хөх аргал (xöx argal)
хөх биндэрьяа (xöx binderʹjaa)
хөх бог (xöx bog)
хөх болжмор (xöx bolžmor)
хөх болох (xöx bolox)
хөх бор (xöx bor)
хөх бор азарга (xöx bor azarga)
хөх буурал (xöx buural)
хөх бух (xöx bux)
хөх гуя (xöx guja)
хөх дэглий (xöx deglii)
хөх зүү хөндлөн барьж үзээгүй (xöx züü xöndlön barʹž üzeegüj)
хөх инээд хүрэх (xöx ineed xürex)
хөх ногоо (xöx nogoo)
хөх ногоон нуйл (xöx nogoon nujl)
хөх ногтруу (xöx nogtruu)
Хөх нуур (Xöx nuur)
хөх няц болох (xöx njac bolox)
хөх огторгуй (xöx ogtorguj)
хөх ороонго (xöx oroongo)
хөх отго (xöx otgo)
хөх өвс (xöx övs)
хөх саарал (xöx saaral)
хөх сарьс (xöx sarʹs)
хөх сэрх (xöx serx)
хөх тарлан (xöx tarlan)
хөх толбо (xöx tolbo)
хөх түрүү (xöx türüü)
хөх тэжээл (xöx težeel)
хөх тэнгэр (xöx tenger)
хөх униар (xöx uniar)
хөх униар татах (xöx uniar tatax)
хөх утаа (xöx utaa)
хөх үдээр (xöx üdeer)
хөх үдээр болох (xöx üdeer bolox)
хөх хаг (xöx xag)
хөх хархираа (xöx xarxiraa)
хөх хас (xöx xas)
хөх хатан хараа (xöx xatan xaraa)
хөх хомоол (xöx xomool)
Хөх хот (Xöx xot)
хөх цэгцгий (xöx cegcgii)
хөх цэнхэр (xöx cenxer)
хөх ягаан (xöx jagaan)
хөх ялаа (xöx jalaa)
хөх яргуй (xöx jarguj)
хөхвөр (xöxvör)
хөхвөрдүү (xöxvördüü)
хөхдөх (xöxdöx)
хөхдүү (xöxdüü)
хөхдүүхэн (xöxdüüxen)
хөхдэй (xöxdej)
хөхийн шашин (xöxiin šašin)
хөхийх (xöxiix)
хөхлүүр (xöxlüür)
хөхөн чулуу (xöxön čuluu)

Etymology 2

Mongolian	Cyrillic
ᠬᠥᠬᠦ (kökü)	хөх (xöx)

From Classical Mongolian ᠬᠥᠬᠦ (kökü), from Middle Mongol ᠬᠥᠬᠦᠨ (kökün), from Proto-Mongolic *kökün (“breast, nipple”).

Possibly related to Proto-Turkic *kögüz or *kögüŕ (“chest”). Compare Turkish göğüs, Kyrgyz көкүрөк (kökürök) and Chuvash кӑкӑр (kăk̬ăr). (Can this⁽⁺⁾ etymology be sourced?)

Pronunciation

IPA^(key): /ˈxɵx/
Syllabification: хөх (1 syllable)

Noun

хөх • (xöx)

breast (of a woman)
teat (of an animal)
dewlap (of a cow)
piglet; squeaker (young of a wild boar)

Declension

Declension of хөх (ө-harmonic hidden-n үүд-pl)

	singular / indefinite	definite plural
attributive	хөхөн xöxön
nominative	хөх xöx	хөхнүүд xöxnüüd
genitive	хөхний xöxnii	хөхнүүдийн xöxnüüdiin
accusative	хөхийг xöxiig	хөхнүүдийг xöxnüüdiig
dative-locative	хөхөнд xöxönd	хөхнүүдэд xöxnüüded
ablative	хөхнөөс xöxnöös	хөхнүүдээс xöxnüüdees
instrumental	хөхөөр xöxöör	хөхнүүдээр xöxnüüdeer
comitative	хөхтэй xöxtej	хөхнүүдтэй xöxnüüdtej
privative	хөхгүй xöxgüj	хөхнүүдгүй xöxnüüdgüj
directive	хөх рүү xöx rüü	хөхнүүд рүү xöxnüüd rüü

Reflexive possessive forms

	singular / indefinite	definite plural
nominative	хөхөө xöxöö	хөхнүүдээ xöxnüüdee
genitive	хөхнийхөө xöxniixöö	хөхнүүдийнхээ xöxnüüdiinxee
accusative	хөхийгөө xöxiigöö	хөхнүүдийгээ xöxnüüdiigee
dative-locative	хөхөндөө xöxöndöö	хөхнүүддээ xöxnüüddee
ablative	хөхнөөсөө xöxnöösöö	хөхнүүдээсээ xöxnüüdeesee
instrumental	хөхөөрөө xöxööröö	хөхнүүдээрээ xöxnüüdeeree
comitative	хөхтэйгөө xöxtejgöö	хөхнүүдтэйгээ xöxnüüdtejgee
privative	хөхгүйгээ xöxgüjgee	хөхнүүдгүйгээ xöxnüüdgüjgee
directive	хөх рүүгээ xöx rüügee	хөхнүүд рүүгээ xöxnüüd rüügee

independent genitive	singular / indefinite	definite plural
singular possession	хөхнийх xöxniix	хөхнүүдийнх xöxnüüdiinx
collective possession	хөхнийхөн xöxniixön	хөхнүүдийнхэн xöxnüüdiinxen

Derived terms

тэмээн хөх (temeen xöx)
хөх дэлэн (xöx delen)
хөх зангирах (xöx zangirax)
хөх ивлэх (xöx ivlex)
хөх нь томбойх (xöx nʹ tombojx)
хөх сэрийх (xöx seriix)
хөх эрхэх (xöx erxex)
хөх эрэх (xöx erex)
хөхлөг (xöxlög)
хөхний сүү (xöxnii süü)
хөхний товч (xöxnii tovč)
хөхний толгой (xöxnii tolgoj)
хөхөлт (xöxölt)
хөхөлт хөх болжмор (xöxölt xöx bolžmor)
хөхөх (xöxöx)

References

Starostin, Sergei, Dybo, Anna, Mudrak, Oleg (2003) “*kṓk`e”, in Etymological dictionary of the Altaic languages (Handbuch der Orientalistik; VIII.8), Leiden, New York, Köln: E.J. Brill
“хөх 1”, “хөх 2”, “хөх 3”, “хөх 4”, “хөх 5”, in Монгол хэлний их тайлбар толь [Dictionary of the Mongolian Language] (in Mongolian), Institute of Linguistics of the Mongolian Academy of Sciences, 2016–present
Большой академический монгольско–русский словарь в четырех томах [Great Academic Mongolian–Russian Dictionary in four volumes] (in Russian), Institute of Language and Literature of the Mongolian Academy of Sciences & Institute of Linguistics of the Russian Academy of Sciences, 2001
Enkhjargal Purev & al., "Color Terms in Mongolian Place Names: A Typological Perspective", Вопросы Ономастики, Vol. 20, No. 1 (2023), pp. 140–155.