żywy

See also: žywy

Lower Sorbian

Adjective

żywy

1. Obsolete spelling of žywy.

Old Polish

Alternative forms

• żyw

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *žȋvъ. First attested in the 14th century.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /ʒʲɨvɨː/
• IPA^(key): (15^th CE) /ʒʲɨvɨ/

Adjective

żywy

1. (attested in Lesser Poland) living, alive (not dead)

   A on.... zaprzał z przysięgą, przysięgając a rzekąc: Tako mi miły Bog żywy a wierny pomoży, iżem nie znał tego człowieka. (Jewish oath)

   And he... denied it with an oath, swearing and saying: The living and faithful God will help me so much that I did not know this man.

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[1], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 37, 20:

     Neprzyaczelowe wem mogi sziwi sø (vivunt) y stwerdzili se sø na mø

     [Nieprzyjacielowie wiem moji żywi są (vivunt) i stwierdzili sie są na mię]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[2], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 21, 33:

     A dusza moia sziwa bødz iemu (sc. gospodnu, illi vivet)

     [A dusza moja żywa bądź jemu (sc. Gospodnu, illi vivet)]

   • 1874-1891 [Middle of the 15th century], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[3], [4], [5]}, volume XXV, page 154:

     Plena omni racione vivencium wszech wzorow rzeczy zyvich

     [Plena omni racione vivencium wszech wzorow rzeczy żywych]

   • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[6], 21, 35:

     Przedadzø wol szywi (bovem vivum)

     [Przedadzą woł żywy (bovem vivum)]

   • 1466, Elżbieta Belcarzowa, editor, Glosy z rkpsu Biblioteki Jagiellońskiej nr 2195 oraz z rękopisu, numbers 1490/11, 1945/1, Biblioteka Kapitulna w Pradze, page 19:

     Cristus corripuit demptaque, gl. auriculam cisam vcząthe vcho, restituit, gl. reddidit sszivo

     [Cristus corripuit demptaque, gl. auriculam cisam ucięte ucho, restituit, gl. reddidit żywo]

   • 1874 [1423], Monumenta Medii Aevi Historica res gestas Poloniae illustrantia. Pomniki Dziejowe Wieków Średnich do objaśnienia rzeczy polskich służące‎^[7], volume XVI, page 1845:

     Iohannes... vinitor... cum... uxore sua legitima submiserunt se sub pena excommunicacionis plantare XXX vites vineas vlg. sziwego drzewa

     [Iohannes... vinitor... cum... uxore sua legitima submiserunt se sub pena excommunicacionis plantare XXX vites vineas vlg. żywego drzewa]

   • 1896 [Middle of the 15th century], Lucjan Malinowski, editor, Żywot świętego Błażeja. Zabytek języka polskiego z początku wieku XV,‎^[8], page 319:

     Cristus swøtemu sye Blaszeyu pokazal a rzkøcz gemu: Blaszeyu, zywø offerø mnye offervy!

     [Krystus świętemu sie Błażeju pokazał a rzkąc jemu: Błażeju, żywą ofierę mnie ofieruj!]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[9], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 17, 50:

     Sziw iest (vivit) gospodzin y blogoslawoni bog moy

     [Żyw jest (vivit) Gospodzin i błogosławiony Bog moj]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[10], page 690:

     A on.... zaprzal s przyszyegą, przysągayącz a rzekącz: Tako my myly bog zyvy a vyerny pomozy, yzem nye znal tego czlovyeka

     [A on.... zaprzał z przysięgą, przysięgając a rzekąc: Tako mi miły Bog żywy a wierny pomoży, iżem nie znał tego człowieka]

   • 1930 [c. 1455], “I Reg”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[11], 14, 45:

     Tedi lyvd ku Savlowy rzecze: Nye vmrze przeto Jonatas... Sziw gest pan (vivit dominus), vpadnyely wlos z gego glowi na zemyø

     [Tedy lud ku Saulowi rzecze: Nie umrze przeto Jonatas... Żyw jest Pan (vivit Dominus), upadnieli włos z jego głowy na ziemię]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[12], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 48, 8:

     Sziw bødze (vivet) ieszcze do concza

     [Żyw będzie (vivet) jeszcze do końca]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[13], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 21, 28:

     Chwalicz bødø gospodna, gisz to szukaiø iego, sziwa bødø (vivent) sercza gich na weky wekom

     [Chwalić będą Gospodna, jiż to szukają jego, żywa będą (vivent) sierca jich na wieki wiekom]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[14], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 51, 5:

     Przeto bog... wynese cze z przebitka twego y korzen twoy szeme sziwich (de terra viventium)

     [Przeto Bog... wyniesie cie z przebytka twego i korzeń twoj z ziemie żywych (de terra viventium)]

   • 1930 [c. 1455], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[15], 16, 14:

     Przeto wezwala gest studnyczø studnycza zywego (puteum viventis) a wydzøcego [ode] mnye

     [Przeto wezwała jest studnicę "Studnica żywego (puteum viventis) a widzącego [ode] mnie]

2. (attested in Silesia) essential to life, life-sustaining, life-giving
   • 1956 [Middle of the 15th century], Jerzy Woronczak, editor, Teksty polskie w rękopisie nr 43 Biblioteki Kapitulnej we Wrocławiu z połowy XV wieku‎^[16], Silesia, page 64r:

     Aer dicit: Vitalem, zywy, tibi prebeo flatum

     [Aer dicit: Vitalem, żywy, tibi prebeo flatum]

3. surviving, living (lasting without losing any essential properties)
   • 1930 [c. 1455], “Judith”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[17], 11, 5:

     Gego mocz ziwa gest (vivit), iasz gest w tobye ku skaranyv... wszego lyvda blødnego

     [Jego moc żywa jest (vivit), jaż jest w tobie ku skaraniu... wszego luda błędnego]

Derived terms

adjectives

• na poły żywy

 

adverbs

• poki żywy

 

nouns

• woda żywa
• żywe
• żywe węgle
• żywe śrebro
• żywy chleb

 

verbs

• być żyw impf
• z żywej głowy uczynić martwą pf

 

Descendants

• Polish: żywy, żyw (archaic)
• Silesian: żywy

References

• Boryś, Wiesław (2005) “żywy”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “żywy”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “żywy”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “żywy”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Polish

Alternative forms

• żyw (archaic)

Etymology

Inherited from Old Polish żywy.

Pronunciation

 

• IPA^(key): /ˈʐɘ.vɘ/

• (Middle Polish) IPA^(key): /ʐɨ.vɨ/

• Audio 1:

  (file)

• Audio 2:

  (file)

• Rhymes: -ɘvɘ
• Syllabification: ży‧wy

Adjective

żywy (not generally comparable, comparative żywszy or bardziej żywy, superlative najżywszy or najbardziej żywy, derived adverb żywo)

1. (not comparable, often nominalized) living, alive (having life)

   Antonyms: martwy, nieżywy

2. (not comparable) living (being a typical example of)
3. lively (having much energy and vitality)
4. vivid, vibrant (strong and clear)
5. vivid, vibrant (very intense)

   Synonym: ożywiony

6. (of a colour) vivid, vibrant (bright and saturated)

   Synonym: jaskrawy

   Antonym: zgaszony

7. (not comparable, i.e. of money) living (real)
8. (not comparable, i.e. of a language) living (in use or existing)
9. lively (smoothly running, suggestive and attention-grabbing)

   Synonym: wartki

10. (obsolete) living on (surviving by eating) [with instrumental ‘on what’]

Declension

Declension of żywy (hard)

singular					plural
	masculine animate	masculine inanimate	feminine	neuter	virile (= masculine personal)	non-virile
nominative	żywy		żywa	żywe	żywi	żywe
genitive	żywego		żywej	żywego	żywych
dative	żywemu		żywej	żywemu	żywym
accusative	żywego	żywy	żywą	żywe	żywych	żywe
instrumental	żywym		żywą	żywym	żywymi
locative	żywym		żywej	żywym	żywych

Derived terms

adjectives

• jak żywy

 

adverbs

• do żywego
• w żywe oczy

 

nouns

• inwentarz żywy
• kto żyw
• wszystko co żywe
• żywa mowa
• żywa pagina
• żywa pochodnia
• żywa skamieniałość
• żywa torpeda
• żywa waga
• żywa wełna
• żywe mięso
• żywe srebro
• żywy duch
• żywy obraz
• Żywy Różaniec
• żywy towar
• żywy trup

 

verbs

• kląć w żywy kamień impf
• wrócić do żywych pf, wracać do żywych impf

 

Further reading

• żywy in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• żywy in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “żywy”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• “ŻYWY”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 25.04.2016
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “żywy”, in Słownik języka polskiego
• Aleksander Zdanowicz (1861) “żywy”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1927), “żywy”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 8, Warsaw, page 742

Silesian

Etymology

Inherited from Old Polish żywy.

Pronunciation

• IPA^(key): /ˈʐɪ.vɪ/
• Rhymes: -ɪvɪ
• Syllabification: ży‧wy

Adjective

żywy (comparative żywszy, superlative nojżywszy, derived adverb żywo)

1. alive, living; lively

Declension

Declension of żywy

		singular			plural
		masculine	neuter	feminine	virile	nonvirile
nominative		żywy	żywe	żywŏ	żywi	żywe
genitive		żywego		żywyj	żywych
dative		żywymu		żywyj	żywym
accusative	animate	żywego	żywe	żywõ	żywych	żywe
	inanimate	żywy
instrumental		żywym		żywōm	żywymi
locative		żywym		żywyj	żywych
vocative		żywy	żywe	żywŏ	żywi	żywe

Derived terms

nouns

• żywe strzybło
• żywy płot

 

Further reading

• żywy in dykcjonorz.eu
• Henryk Jaroszewicz (2022) “żywŏ”, in Zasady pisowni języka śląskiego (in Polish), Siedlce: Wydawnictwo Naukowe IKR[i]BL, page 167