czworaki

Old Polish

Alternative forms

• cztwioraki, ćwioraki

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *četvorakъ / *četverakъ. By surface analysis, czworo +‎ -aki. First attested in the 14th century.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /t͡ʃʲfɔrakiː/
• IPA^(key): (15^th CE) /t͡ʃʲfɔraki/

Adjective

czworaki (derived adverb czworako)

1. (attested in Lesser Poland, Greater Poland) quadruplex (being of four types)
   • c. 1301-1350, Kazania świętokrzyskie‎^[1], Miechów, pages br 9–10:

     V suøtem pisany ctuorakim ludem, pobudaiø ie, moui [bog] vsemogøcy: vstan, pocazuiø, iz sø gresnicy ctuoracy, bo moui to slouo albo sedøcim, albo spøcim, albo lezøcim, albo uma[rłym]

     [W Świętem Pisani cztwiorakim ludziem, pobudzaję je, mowi [Bog] wszemogący: Wstań!, pokazuję, iż są grzesznicy cztwioracy; bo mowi to słowo albo siedzącym, albo śpiącym, albo leżącym, albo uma[rłym]]

   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[2], Krakow, page 2a:

     Tho giste veszele bilocz gest ono velike, a tho ku chvorakemv rosdzelenv, ... ku vyszokoszczy..., ku *globokosczy..., ku dlugosczy..., ku szyrokosczy

     [To jiste wiesiele byłoć jest ono wielikie, a to ku czworakiemu rozdzieleniu, ... ku wysokości..., ku głębokości..., ku długości..., ku szyrokości]

   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^[3], Krakow, page gl. 164a:

     Alis bødze gego dusa odzana chv[o]rakim odzenym, tocz gest skromnoscø, cystotø, miloserdzim a sfego czala vnø[dzenim]... Ista quadruplici veste ornatus a tim to ch[w]rakim odzenym przyo[dzian]

     [Aliż będzie jego dusza odziana czw[o]rakim odzienim, toć jest skromnością, czystotą, miłosierdzim a swego ciała unę[dzenim]... Ista quadruplici veste ornatus a tym to czworakim odzienim przyodzian]

   • 1874-1891 [XV med.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[4], [5], [6]}, volume XXIII, page 279:

     Czworakim dzalem ąuadripartito opere

     [Czworakim działem ąuadripartito opere]

   • 1915 [XV ex.], Jan Łoś, editor, Przegląd językowych zabytków staropolskich do r. 1543‎^[7], page 536:

     Thamo byla yedna rzeka ognyewą, mayączą w sobye czworakye rosdzyelenye... Pyrwey *czyecze they tho rzecze Stix, a drugyey Chochilus, a trzeczyey Achyron, a czwarthey Flageton

     [Tamo była jedna rzeka ogniewa, mająca w sobie czworakie rozdzielenie... Pirwej dzieją tej to rzece Styks, a drugiej Cocytos, a trzeciej Achyron, a czwartej Flageton]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 111r:

     Quatuor motiua czvyorąka rzecz

     [Quatuor motiua Ćwioraki rzecz]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[8], page 843:

     Jesus odpowiedzenia jemu nie dał le prze czwo­raką rzecz: napirwej..., wtóre..., czwarte prze to nie odpowiedział, iże Piłat pytał o jego poko­ leniu

     [Jesus odpowiedzenia jemu nie dał le prze czwo­raką rzecz: napirwej..., wtóre..., czwarte prze to nie odpowiedział, iże Piłat pytał o jego poko­ leniu]

2. (attested in Masovia, hapax legomenon) quadruple; fourfold (four-time)
   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 103:

     S prawa troyakye albo czworakye dlya nyezaplaczenya dlugu tego istego pyenyąndze viczyangali ot tich tho dlusznykow

     [Z prawa trojakie albo czworakie dla niezapłacenia długu tego istego pieniądze wyciągali ot tych to dłużnikow]

Related terms

numerals

• czworo

Descendants

• Polish: czworaki
• Silesian: śćwioraki

References

• Boryś, Wiesław (2005) “czworaki”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “czworaki”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “czworaki”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• K. Nitsch, editor (1955), “czworaki, cztwioraki, ćwioraki”, in Słownik staropolski (in Polish), volume 1, Warsaw: Polish Academy of Sciences, page 409
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “czworaki, cztwioraki, ćwioraki”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “(Czworaki) Ćwioraki”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
• Wanda Decyk-Zięba, Krystyna Długosz-Kurczabowa, Stanisław Dubisz, Zygmunt Gałecki, Justyna Garczyńska, Halina Karaś, Alina Kępińska, Anna Pasoń, Izabela Stąpor, Barbara Taras, Izabela Winiarska-Górska (2008) “cztwioraki, czworaki”, in Wanda Decyk-Zięba, Stanisław Dubisz, editors, Glosariusz staropolski - dydaktyczny słownik etymologiczny [Old Polish Glossary - Didactic Etymological Dictionary] (in Polish), Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, →ISBN, page 24