cóż

From Wiktionary, the free dictionary
Jump to navigation Jump to search
See also: coz, cōż, což, cóz, and 'coz

Old Polish

[edit]

Etymology

[edit]

From co +‎ -ż. First attested in 1301–1350. Compare Old Czech což and Old Slovak čož.

Pronunciation

[edit]
  • IPA(key): (10th–15th CE) /t͡sɔːʃ/
  • IPA(key): (15th CE) /t͡soʃ/

Pronoun

[edit]

cóż

  1. (emphatic, interrogative, attested in Lesser Poland, Greater Poland) what
    • c. 1301-1350, Kazania świętokrzyskie‎[1], Miechów, page cv 4:
      V cemze ty clouece mozez buiach?
      [W czemże ty, człowiecze, możesz bujać?]
    • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 111r:
      Quid verborum circuitu immoramur y czos tho vyele mova myąskamy
      [Quid verborum circuitu immoramur i cóż to wiele mowa mieszkamy]
  2. (emphatic, relative, attested in Masovia) what, which
    • 15th century, Dekalog - Dziesięcioro przykazań bożych - Decem praecepta Dei, volume III, number 3:
      Pamąthay tho, czosz ya thobe uelą, by *czil... nedzelą
      [Pamiętaj to, coż ja tobie wielę, by cz[c]ił... niedzielę]
    • 1886 [c. 1455-1460], Emil Kałużniacki, editor, Die polnische Recension der Magdeburger Urtheile und die einschlägigen deutschen, lateinischen und czechischen Sammlungen, page 309:
      Ya tuthą gayą sząd y zapowyedam, czosz sprawnye zapowyedacz mam
      [Ja tuta gaję sąd i zapowiedam, cóż sprawnie zapowiedać mam]
    • 1930 [c. 1455], “Num”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[2], 2, 34:
      Y vcinili sø synowye israelsci podle czosz przicazal gim pan (iuxta omnia, quae mandaverat dominus)
      [I uczynili są synowie israelszczy podle [wszego], cóż przykazał jim Pan (iuxta omnia, quae mandaverat Dominus)]
    • 1930 [c. 1455], “Deut”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[3], 23, 23:
      Ale czosz gest gedno vislo s twich vst, spelnisz a vczinisz, czoszesz slvbil (quod autem semel egressum est de labiis tuis, observabis et facies sicut promisisti) panv bogv twemv
      [Ale cóż jest jedną wyszło z twych ust, spełnisz a uczynisz, cożeś ślubił (quod autem semel egressum est de labiis tuis, observabis et facies sicut promisisti) Panu Bogu twemu]
    • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 43:
      Wydzalo szą naszim slachcziczom w *wyeczom wylgem, czsosz y my vstawyamy wyekvyscze dzyrzecz (visum extitit nostris nobilibus in colloquio generali, quod et nos decernimus perpetuo observandum), abi... vsilnyczi dzewycz... prawem polskim... povynny bili bycz othpovyedzecz
      [Widziało się naszym ślachcicom w wiecu wi[e]lgiem, csóż i my ustawiamy wiekuiście dzirżeć (visum extitit nostris nobilibus in colloquio generali, quod et nos decernimus perpetuo observandum), aby... usilnicy dziewic... prawem polskim... powinni byli otpowiedzieć]
    • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[4], 10, 16:
      Nyczs szelonego na drzewynye nye ostalo y na szelynye szemskyey (in herbis terrae) po wszem Egipczye. Przeczsze to wyelmy *szpyesznoszcz (pro szpyesznye, quam ob rem festinus) ffarao zawola Moyszesza
      [Nics zielonego na drzewinie nie ostało i na zielinie ziemskiej (in herbis terrae) po wszem Ejipcie. Przeczże to wielmi śpiesznie (quam ob rem festinus) farao zawoła Mojżesza]
  3. (emphatic, relative, attested in Greater Poland) who, which
    • 1896 [Middle of the 15th century], Lucjan Malinowski, editor, Żywot świętego Błażeja. Zabytek języka polskiego z początku wieku XV,‎[5], page 320:
      Balwan[o]wye... sø dyabl[i], gysz se wszemy s tymy, czsosz sye gy[m] modlyø y w nye wyerzø, wyecznem[u] ognyv przisødzeny bødø
      [Bałwan[o]wie... są dyjabl[i], jiż se wszemi z tymi, csóż sie ji[m] modlą i w nie wierzą, wiecznem[u] ogniu przysądzeni będą]
    • 1878-1889 [1430], Archiwum Komisji Historycznej‎[6], volume III, Greater Poland, page 339:
      Lasschota yesd s naschey krwe poszedl y naschego sczita, zawolanya Grzimaly, czos nosza trzi veze na sczicze
      [Lasota jest s naszej krwie poszedł i naszego szczyta, zawołania Grzymały, cóż noszą trzy wieże na szczycie]
    • 1901 [End of the 15th century], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 140:
      Swyanthokussedlnyczi: czosch posfątnymy rzeczamy a na posfątnich myesczach gvslą, arioli
      [Świętokusiedlnicy: cóż poświętnymi rzeczami a na poświętnych mieścach guślą, arioli]
    • 1451-1455, Legenda o świętym Aleksym‎[7], line 2:
      Ach krolu wyeliki nasch, czosz czy dzeyą Maschyasz, prziday rosvmv k mey rzeczi
      [Ach, krolu wieliki nasz, cóż ci dzieją mesyjasz, przydaj rozumu k mej rzeczy]
    • 1426, Kanon mszy św., Canon missae., volume IV, page 315:
      Tym, czsoschs my pamyøtamy, wschithkym... myesczcze ochlodzenya, swatlosczy y pokoyv, aby dal, proszymy
      [Tym, csó[ż]smy pamiętamy, wszytkim... mieśćce ochłodzenia, światłości i pokoju aby dał, prosimy]
  4. (emphatic, relative, of adjectives, attested in Lesser Poland, Greater Poland) which, what
    • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎[8], Krakow, page 171b:
      Mamy chouacz thy to dary, chosz szø nam darmo dany
      [Mamy chować ty to dary, cóż są nam darmo dany]
    • 1861 [1398], Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi‎[9], volume III, Biblioteka Warszawska, page 34:
      Passek rzekl *Micolaemi, czos bil s gego strony
      [Paszek rzekl Mikołajewi, cóż był s jego strony]
    • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎[10], Krakow, page 2:
      Thy to trzy kroleue, choszcy szø oni na fchod sluncza swa krolefstwa bily mely
      [Ty to trzy krolewie, cóżci są oni na wchod słuńca swa krolewstwa byli mieli]
    • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎[11], Krakow, page 1a:
      Sbauiczel gest bil narodzyl s krolefniy nebeske..., choscy on ten tho svath othkupicz ma
      [Zbawiciel jest był narodził z krolewny niebieskie..., cóżci on ten to świat otkupić ma]
    • 1887, 1889 [1398], Józef Lekszycki, editor, Die ältesten großpolnischen Grodbücher, volume II, number 2180, Pyzdry, Gniezno, Kościan:
      Szara slubila vipravicz Crzczona s tego røkoyemsthwa, czosz gy ye mansz wrøczil
      [Sara ślubiła wyprawić Krzczona z tego rękojemstwa, cóż ji je mąż wręczył]
    • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎[12], Krakow, page 180b:
      Xpc svøtego Gana... gestcy gy on byl svim nauøthsiim skarbem daroual bil, a tho choscy gest gy on byl mal
      [Kryst świętego Jana... jestci ji on był swym nawiętszym skarbem darował był, a to cóżci jest ji on był miał]
    • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎[13], Krakow, page 5a:
      Poslalcy gest on byl po gednø krolefnø, choszcy gest ge bylo tho *ymo Sybilla dzano
      [Posłałci jest on był po jednę krolewnę, cóżci jest je było to imię Sybilla dziano]
    • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎[14], Krakow, page 3b:
      Maria... szadnego penødza ne gestcy ona bila mala, chos bicz ona szobe gospodø... szan bila nagøla
      [Maryja... żadnego pieniądza nie jestci ona była miała, cóż być ona sobie gospodę... zań była najęła]
    • 1880-1894 [1405], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności‎[15], volume III, Krakow, Czchów, page 195:
      The dzedzini, czosz u Nawogia wicupil, te dzedzini ne dodal tako wele, iako slusebnik vidzal
      [Te dziedziny, cóż u Nawoja wykupił te dziedziny, nie dodał tako wiele, jako służebnik widział]
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[16], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 104, 9:
      Pomnyal yest... slowa, yesz rozkazal w tyssøcz pokolenyv, czsozz vlozzil yest kv Abrahamowy (quod disposuit ad Abraham)
      [Pomniał jest... słowa, jeż rozkazał w tysiąc pokoleniu, csóż ułożył jest ku Abrahamowi (quod disposuit ad Abraham)]
    • 1880-1894 [1444], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności‎[17], volume III, Krakow, page 333:
      Gesth to Niccolayowo Nyevrzadowo, tsos dzersal gest rola ode czstr lath
      [Jest to Nikołajowo Nieurzędowo, cóż dzierżał jest rolą ode czt[y]r lat]
  5. (emphatic, relative) as much as
    • 1930 [c. 1455], “Lev”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[18], 25, 52:
      Nawroczy kvpczovi, czosz zbiwa laat (reddet emptori, quod reliquum est annorum)
      [Nawroci kupcowi, cóż zbywa lat (reddet emptori, quod reliquum est annorum)]
  6. (emphatic, interrogative) why, what for
    • 1896 [Middle of the 15th century], Lucjan Malinowski, editor, Żywot świętego Błażeja. Zabytek języka polskiego z początku wieku XV,‎[19], page 322:
      A gdysz to twogy bogowye byly, czemusz tego, czso sye gym stalo, nye wyedzely?
      [A gdyż to twoji bogowie byli, czemuż tego, cso sie jim stało, nie wiedzieli?]

Alternative forms

[edit]

Conjunction

[edit]

cóż

  1. (emphatic, attested in Lesser Poland) because
    • 1923 [1478], Helena Polaczkówna, editor, Najstarsza księga sądowa wsi Trześniowa 1419-1609‎[20], Trześniów, Podkarpackie Voivodeship, page 100:
      Expurgans innocenciam suam al. szwoyą nyevynoscz, czosch byla obwyny[o]na o bothy *zyamischowa
      [Expurgans innocenciam suam al. swoją niewinność, cóż była obwini[o]na o boty zamszowe]

Derived terms

[edit]
pronouns

Descendants

[edit]
  • Polish: cóż
  • Silesian: cōż

References

[edit]
  • Sławski, Franciszek (1958-1965) “cóż”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
  • Bańkowski, Andrzej (2000) “cóż 1”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
  • B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “cóż”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
  • Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “cóż”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Polish

[edit]

Etymology

[edit]

Inherited from Old Polish cóż. By surface analysis, co +‎ -ż. Compare Czech což and Kashubian cëż.

Pronunciation

[edit]
 
  • Audio 1:(file)
  • Audio 2:(file)
  • Rhymes: -uʂ
  • Syllabification: cóż

Pronoun

[edit]

cóż n

  1. (emphatic, interrogative, literary) what
    Synonym: co

Declension

[edit]
Declension of cóż
singular
nominative cóż
genitive czegóż
dative czemuż
accusative cóż
instrumental czymż
locative czymż
vocative cóż

Derived terms

[edit]
interjections
particles

Particle

[edit]

cóż

  1. well
    Cóż... chyba nie przyjdzie, co? ― Well... I guess he's not coming, is he?

Trivia

[edit]

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), cóż (pronoun) is one of the most used words in Polish, appearing 5 times in scientific texts, 0 times in news, 5 times in essays, 23 times in fiction, and 57 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 90 times, making it the 705th most common word in a corpus of 500,000 words.[1]

References

[edit]
  1. ^ Ida Kurcz (1990) “cóż (pronoun)”, in Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej [Frequency dictionary of the Polish language] (in Polish), volume 1, Kraków, Warszawa: Polska Akademia Nauk. Instytut Języka Polskiego, page 57

Further reading

[edit]
  • cóż in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
  • cóż in Polish dictionaries at PWN
  • Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “cóż”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
  • “CÓŻ”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 07.05.2010
  • Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “cóż”, in Słownik języka polskiego
  • Aleksander Zdanowicz (1861) “cóż”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
  • J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1900), “cóż”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 1, Warsaw, page 350
  • Bańkowski, Andrzej (2000) “cóż 2”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
Retrieved from "https://en.wiktionary.org/w/index.php?title=cóż&oldid=82147277"