biodro

Kashubian

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *bedro

Pronunciation

• IPA^(key): /ˈbjɔ.drɔ/
• Rhymes: -ɔdrɔ
• Syllabification: bio‧dro

Noun

biodro n

1. (anatomy) hip (the outward-projecting parts of the pelvis and top of the femur and the overlying tissue)

Further reading

• Jan Trepczyk (1994) “biodro”, in Słownik polsko-kaszubski (in Kashubian), volumes 1–2
• Eùgeniusz Gòłąbk (2011) “biodro”, in Słownik Polsko-Kaszubski / Słowôrz Pòlskò-Kaszëbsczi‎^[1]
• “biodro”, in Internetowi Słowôrz Kaszëbsczégò Jãzëka [Internet Dictionary of the Kashubian Language], Fundacja Kaszuby, 2022

Old Polish

Alternative forms

• biodra

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *bedro. First attested in the first half of the 15th century.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /bjɔdrɔ/
• IPA^(key): (15^th CE) /bjɔdrɔ/

Noun

biodro n (related adjective biedrny)

1. (attested in Greater Poland, Lesser Poland, Masovia, Silesia) hip (outward-projecting part of the pelvis and top of the femur and the overlying tissue)
   • 1930 [c. 1455], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[2], 24, 9:

     Sluga, polozyw røkø pod byodra Abrahamowi swego pana y przyssyøgl gemu

     [Sługa, położyw rękę pod biodra Abrahamowy swego pana i przysiągł jemu]

   • 1930 [c. 1455], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[3], 32, 25:

     Vderzyl gy w byodrø a natemyeszczye gemv vmdlala

     [Uderzył ji w biodrę a natemieście jemu umdlała]

   • 1930 [c. 1455], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[4], 32, 32:

     Przeto, ze gest dodknøl angyol bozy zyli byodra gego y chramal gest az do szmyerczy

     [Przeto, że jest dotknął anjoł boży żyły biodra jego i chramał jest aż do śmierci]

   • 1930 [c. 1455], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[5], 47, 29:

     Polosz røkøø swø pod byodra ma, a uczynysz se mnø miloszerdze

     [Połóż ręką swą pod biodra ma, a uczynisz ze mną miloszerdze]

   • 1930 [c. 1455], “Judith”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[6], 9, 2:

     Panye boze oczcza mego, Symeona, genszesz gemu dal myecz ku obronye przecyw czudzokraynom, gysz bily nasylnyci w swey nyesromyszlywoscy, obnaziwszy byodrø panyenskø na poganbyenye

     [Panie Boże oćca mego Symeona, jenżeś jemu dał miecz ku obronie przeciw cudzokrainom, jiż byli nasilnicy w swej niesromiźliwości, obnażywszy biodrę panieńską na pogańbienie]

   • 1930 [c. 1455], “Jer”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[7], 13, 26:

     Ia obnaszilem biodra twa przeczywo twarzi twey, a ykazala syø nyesromyeszlywoszcz twa […] Byada tobye Ierusalemye!

     [Ja obnażyłem biodra twa przeciwo twarzy twej, a ukazała się niesromiźliwości twa […] Biada tobie Jeruzalemie!]

   • 1930 [c. 1455], “III Reg”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[8], 20, 31:

     Sliszelysmi, ysze krolyowye domu israhelskego myloscywy sø, przetosz opaszmi syø wormy po naszich byodrach... Winydzmi przecyw krolyv israhelskemu, zalycz snad nas zywy

     [Słyszelismy, iże krolowie domu israhelskiego miłościwi są, przetoż opaszmy się wormi po naszych biodrach... Wynidźmy przeciw krolu israhelskiemu, zalić snad nas żywi]

   • 1930 [c. 1455], “III Reg”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[9], 20, 32:

     Opasały byodri swe wormy a wloszily powrozi na swe głowi y prziszly ku krolyowy israhel­skemu

     [Opasali biodry swe wormi a włożyli powrozy na swe głowy i przyszli ku krolowi Izrael­skiemu]

   • 1930 [c. 1455], “IV Reg”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[10], 1, 8:

     Møsz kosmati a skorzanim powroskem opasani po swich byodrach

     [Mąż kosmaty a skorzanym powrozkiem opasany po swych biodrach]

   • 1930 [c. 1455], “Neh”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[11], 4, 18:

     Kaszdi z dzelnykow bil swe byodri myeczem opasał

     [Każdy z dzielnikow był swe biodry mieczem opasał]

   • 1930 [c. 1455], “I Par”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[12], 19, 4:

     Przeto Amom oblisyl slugy Dauidowi a ogolyl, a rostrzigal gich suknye ot gich byodr az do nog

     [Przeto Amon obłysił sługi Dawidowy a ogolił a rozstrzygał jich suknie ot jich biodr aż do nog]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 14:

     Polosz røkøø swø pod byodrø mø, a uczynysz se mnø miloszerdze

     [Połóż ręką swą pod biodrą mą, a uczynisz ze mną miloszerdze]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 33:

     Z byodri de femore

     [Z biodry de femore]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 74:

     Twich byodr femorum tuorum

     [Twych biodr femorum tuorum]

   • 1908 [c. 1500], Bolesław Erzepki, editor, Przyczynki do średniowiecznego słownictwa polskiego. I. Glosy polskie wpisane do łacińsko-niemieckiego słownika drukowanego w roku 1490‎^[13], Lubiń, page 3:

     Ladzvye, byodrą femur est coxa virilis

     [Lędźwie, biodra femur est coxa virilis]

   • 1880-1894 [XV p. pr.], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności‎^[14], volume I, page 301:

     Podkasz byodra accinge lumbos tuos

     [Podkasz biodra accinge lumbos tuos]

   • 1874-1891 [XV med.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[15], [16], [17]}, volume XXV, page 158:

     Bodra lumbi

     [Biodra lumbi]

   • 1876-1929 [c. 1455], Vatroslav Jagić, editor, Archiv für slavische Philologie‎^[18], volume XIV, Miechów, Kruchowo, page 494:

     Byodry illia

     [Biodry illia]

   • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 70:

     Podkaschanymy byodramy

     [Podkasanymi biodrami]

   • 1928 [End of the fifteenth century], Jan Janów, editor, Zespół ewangelijny Biblioteki Ordynacji Zamoyskich nr 1116, Warsaw, page 298:

     Ian myal... pas skó­rzany na byodrach swoych

     [Jan miał... pas skó­rzany na biodrach swoich]

   • 1908 [c. 1500], Bolesław Erzepki, editor, Przyczynki do średniowiecznego słownictwa polskiego. I. Glosy polskie wpisane do łacińsko-niemieckiego słownika drukowanego w roku 1490‎^[19], Lubiń, page 3:

     Byodrą lumbus

     [Biodra lumbus]

   • 1461-1467, Sermones. Rękopiśmienne ekscerpty pochodzące z rkpsu Archiwum i Biblioteki Krakowskiej Kapituły Katedralnej o sygn. 230 (dawna sygn. 1421/108 Mns) z roku 1461-1467, page 97r:

     Gnecze w byodrach stringit in renibus

     [Gniecie w biodrach stringit in renibus]

   • 1461-1467, Sermones. Rękopiśmienne ekscerpty pochodzące z rkpsu Archiwum i Biblioteki Krakowskiej Kapituły Katedralnej o sygn. 230 (dawna sygn. 1421/108 Mns) z roku 1461-1467, page 248v:

     Byodra renes

     [Biodra renes]

   • 1885-2024 [XV p. post.], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎^[20], volume III, Wrocław, page 291:

     Byodra renes

     [Biodra renes]

   • 1908 [c. 1500], Bolesław Erzepki, editor, Przyczynki do średniowiecznego słownictwa polskiego. I. Glosy polskie wpisane do łacińsko-niemieckiego słownika drukowanego w roku 1490‎^[21], Lubiń, page 3:

     Byodra renes

     [Biodra renes]

   • 1876-1929 [c. 1455], Vatroslav Jagić, editor, Archiv für slavische Philologie‎^[22], volume XIV, Miechów, Kruchowo, page 494:

     Byodry illia

     [Biodry illia]

   • 1874-1891 [1440], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[23], [24], [25]}, volume XXV, page 242:

     Asina est debilis in humeris na pleczoch, w byodrach

     [Asina est debilis in humeris na plecoch, w biodrach]

   • 1907 [c. 1470], Jakub Parkoszowic, edited by Jan Łoś, Traktat o ortografii polskiej‎^[26], Żurawica, Świętokrzyskie Voivodeship, Krakow, page 413:

     Ne pissch virzchu okrøglego pissøc Bartka sbavonego. S virzchem okrøglem pissi b: b́odri thako napissesch ssvee

     [Nie pisz wirzchu okrągłego, pisząc bartka zbawionego. Z wirzchem okrągłem piszy b', b'odry tako napiszesz swee]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 51r:

     Femur […] est coxa virilis eyn mans hufft [ladzvye bo] byodrą

     [Femur […] est coxa virilis eyn mans hufft [ladzvye bo] biodra]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 77v:

     Lumbus a libidine dicitur eyn lende byodrą

     [Lumbus a libidine dicitur eyn lende biodra]

Derived terms

adjectives

• biodraty

Descendants

• Polish: biodro, biedro (Kuyavia, Far Masovian, Podlachia, Western Lublin, Podhale), biedra (Kuyavia, Biecz, Western Lublin), biodra (Middle Polish, Near Masovian)
• Silesian: biedro, biedra, bjedro (Steuers Silesian alphabet)

References

• Boryś, Wiesław (2005) “biodro”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “biodro”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “biodro”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• Sławski, Franciszek (1958-1965) “biodro”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• K. Nitsch, editor (1953), “biodro”, in Słownik staropolski‎^[27] (in Polish), volume 1, Warsaw: Polish Academy of Sciences, page 93
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “biodro, biodra”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “biodra”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Polish

Alternative forms

• biedro (Kuyavia, Far Masovian, Podlachia, Western Lublin, Podhale)
• biedra (Kuyavia, Biecz, Western Lublin)
• biodra (Middle Polish, Near Masovian)

Etymology

Inherited from Old Polish biodro.

Pronunciation

 

• IPA^(key): /ˈbjɔ.drɔ/

• (Middle Polish) IPA^(key): /ˈbjɔ.drɔ/
• (Masovia):
  • (Near Masovian) IPA^(key): /ˈbjɔ.drɔ/
  • (Far Masovian) IPA^(key): /ˈbjɔ.drɔ/

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -ɔdrɔ
• Syllabification: bio‧dro

Noun

biodro n (diminutive bioderko, related adjective biodrowy)

1. (anatomy) hip (the outward-projecting parts of the pelvis and top of the femur and the overlying tissue)
2. (Near Masovian) side of a cart loaded with hay or grain that protrudes beyond a ladder on the cart

Declension

Declension of biodro

	singular	plural
nominative	biodro	biodra
genitive	biodra	bioder
dative	biodru	biodrom
accusative	biodro	biodra
instrumental	biodrem	biodrami
locative	biodrze	biodrach
vocative	biodro	biodra

Related terms

adjectives

• biodrzasty
• biodrzysty

nouns

• biodrówka

Collocations

Collocations

• lewe biodro ― left hip
• prawe biodro ― right hip
• kształtne biodra ― shapely hips
• krągłe biodra ― curvy hips
• rozłożyste biodra ― spread hips
• szerokie biodra ― wide hips
• wydatne biodra ― prominent hips
• wystające biodra ― protruding hips
• zaokrąglone biodra ― round hips
• wąskie biodra ― narrow hips
• łuk biodra ― hip curve
• endoproteza biodra ― hip endoprosthesis
• ból biodra ― hip pain
• stłuczenie/kontuzja biodra ― hip contusion
• uraz biodra ― hip injury
• złamanie biodra ― hip fracture
• operacja biodra ― hip operation
• na linii bioder ― on the hipline
• rzut z biodra ― a throw from the hip
• strzał z biodra ― a shot from the hip
• przepaska na biodra ― loincloth
• ból w biodrze ― pain in the hip
• poszerzać biodra ― to spread hips
• zwichnięcie biodra ― hip dislocation/dislocated hip
• opinać biodra ― to cling to one's hips (e.g. clothes)
• strzelić z biodra ― to shoot from the hip
• chwycić kogoś za biodra ― to grab someone's hips
• złamać nogę w biodrze ― to break one's leg in the hip
• powyżej biodra ― above hip

Further reading

• biodro in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• biodro in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “biodro”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• Wiesław Morawski (25.03.2020) “BIODRO”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century]
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “biodro”, in Słownik języka polskiego
• Aleksander Zdanowicz (1861) “biodro”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1900), “biodro”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 1, Warsaw, page 156
• Jan Karłowicz (1900) “biodro”, in Słownik gwar polskich [Dictionary of Polish dialects] (in Polish), volume 1: A do E, Kraków: Akademia Umiejętności, page 86