User:Mistrz/Komunikat

VI Komunikat Komitetu Ortograficznego P. A. U.

Komitet Ortograficzny Polskiej Akademji Umiejętności odbył dn. 20 i 21 kwietnia 1936 swe szóste i ostatnie zebranie przy udziale 22 członków, aprobując pełny tekst przepisów i słownika. Przyjęto bez sprzeciwu większość dotychczasowych uchwał, a dyskutowano ponownie tylko te, które poprzednio lub na ostatnim zebraniu wywołały zastrzeżenia (vota separata) choćby w szczegółach.

1. Potwierdzono pisownię w wyrazach typu Maria, diecezja, tj. postanowiono-jak poprzednio -pisać j tylko po s, z, c; po wszystkich zaś innych spółgłoskach i,np. Maria, diecezja, Holandia, miazmat,premia... (14 gl. za, 1 przeciw, 5 wstrzymujących się). Jedyny, który głosował przeciw, poprzednio we wszystkich zakończonych na -ja proponował j, we wszystkich zaś innych końcowych, a też w środkowych i początkowych zasadniczo i, a po s, c, z, 1" pisownię y, zatem Marja obok Maryan, dialekt, hemiopja. stadion, kwestja ale kwestionaryusz; kiedy zaś ten wniosek nie uzyskał ani jednego głosu, gotów był zgodzić się na i wszędzie, ale pod warunkiem, że również po c, s, z: Francia, pasia, Azia. Z pięciu, co się wstrzymali od głosowania, jeden proponował powrót do pisowni Akademii sprzed 1917 r., tj.do s, c, z, t, d, l' + y, ale w głosowaniu nikt się za tym nie oświadczył; uznano, że już bezpowrotnie minęła epoka, kiedy miała uzasadnienie pisownia: kuryer, dyabel, dyecezya. Inni wstrzymujący się nie postawili żadnego innego wniosku, także wniosku o utrzymanie stanu dotychczasowego w ogóle nie było.

2. Uznając za normalne nierozróżnia-nie dopełniacza 1. poj. i mn., ja)ro nie-istniejące w żywym języku, dopuszczonojednak formę oboczną dopełniacza 1. mn.-yj, -ij w wypadkach, gdzie chodzi o usu-nięcie dwuznaczników czy niepewności,zwłaszcza w języku naukowym, prawni-czym, administracyjnym: sesji: sesyj, j'a-cji: racyj, linii: linij... (16 gl. na 19).

3. a) W narz. i miejsc. rodz. m. i n.1. poj. i mn. zaimków i przymiotnikówwprowadza się jednolite końcówki -ym,-ymi, a więc tym mężetn, dzieckiem, tymimężami, końmi, kobietami, dziećmi. ..(13 gl. na 18).b) To samo odnosi się do rzeczownikówtypu czesne, kom1wne. odmieniających sięprzymiotnikowo: a zatem o czesnym, ko-mornym (14 gl., przeciw 3, l się wstrzy-mał), i do spójników im - tym, tym sa-mym (16 gl., przeciw 2).c) Natomiastprzysłówki i spójniki zło-żone z przyimka i narz. lub miejśc. zaimkai pisane razem, maj ą -em: wtem ( = nagle),potem (= później),przedtem, zatem ( = więc),ale przede wszystkim, w tym, po tym,przed tym, za tym...d) W nazwiskach obcego pochodzeniana -e typu Linde mimo ich przymiotni-kowej odmiany zostawia się w tych przy-padkach e, np. Lindem, Lindemi.e) Nazwy miejscowe rodz. n., zakoń-czone na -e, złożone z jednego lub kilkuczłonów, odmieniających się przymiotni-kowo, mają tu -e, np. w Zakupanem, Rów-nem, Skolem, Sierzputem, Górnem By-strem, Wysokiem 1lfazowieckiem, alew Starym Mieście, Nowym lłIieście, Bia-łym Błocie, l'IIorzu Bałtyckim... (17 gł.,1 przeciw).

4. W pisowni wielkimi czy małymiliterami nastąpiły pewne przesunięcia:a) Dużą literą pisze się nazwy przed-stawicieli narodowości, szczepów i ras,oraz mieszkańców części świata, krajów,prowincji i większych obszarów, np. Po-lak, Niemiec, Semita, Mongoł, Papuas,Słowianin, Mazztr, łVi"Clkopolanin... (12 gl.na 22 w drugim głosowaniu, gdzie dy-rymował przewodniczący; w pierwszym11 gl.).b) Przydomki i przezwiska ludzi wie-lowyrazowe złożone z przyimka i rze-czownika pisze się wielkimi literami z wy-jątkiem przyimka: Jan bez Ziemi, Jan od Krzyża, Jan w Oleju, Teresa od Dzie-ciątka Jezus (wszyscy).c) Nazwy sejm, senat, j'ząd, izba, izbaustawodawcza, gabinet pisze się wielkimiliterami tylko, jeśli są użyte jako tytuły(13 gl. na 18).d) Przymiotnik w nazwach okręgówadministracyjnych współczesnych lub hi-storycznych pisze się małą literą: woje-wództwo krakowskie, powiat j'zeszowski,diecezja łomżyńska... (10 gl. na 18).

5. Pisownia łączna lub rozłączna grupwyrazowych.A. Pisownia przymiotników złożonychwywołała szeroką dyskusję. Postanowionodawać łącznik między członami:a) przymiotników złożonych z członówznaczeniowo równorzędnych, czego zna-kiem jest możność zastępowania łącznikaprzez i, np. bialo-czerwony, 'rosyjsko-ja-pO/tski, polsko-niemiecki, historyczno-li-teracki (= historyczny i literacki), mate-matyczno-Pj'zyrodniczy; także w termi-nach anatomicznych, jak grdyko-gardło-wy, krzyżo-biod'rowy. Wyjątkowo: żela-zobetonowy, głuchoniemy choć głucho-cie-mny.b) przymiotników złożonych z więcejniż dwu członów, które są z wyjątkiemostatniego pniami imiennymi, zakończo-nymi na -o, np. staro-ce'rkiewno-słowia/lski,staro-wysoko-niemiecki,północno-wschod-nio-eu'ropejski, ciemno-zielono- cze"rwony...c) przymiotników, oznaczających ter-miny geograficzne, złożone w pierwszejczęści z członu północno-, południowo-,wschodnio-, zachodnio-, górno-, dolno-,środkowo-: północno-europejski,południo-wo-polski, środkowo-niemiecki... (13 gl.na 18).Wszystkie inne przymiotniki złożonepisze się razem, np. bezb'ronny, wczesno-jesienny, męskoosobowy, złocisto czerwony,historycznoliteracki (od historia litera-tury).Wyrażenia, w których pierwszymskładnikiem jest przysłówek a drugimimiesłów czynny na -ący lub bierny na-ony, -ny, -ty, piszą się rozdzielnie, np.wysoko latający, głęboko pomyślany. ostrokuty. Wyjątek y'asnowidzący w znacze-niu jasnowidz.B. Poza wyjątkami JUZ poprzednioprzyjętymi postanowiono pisać: naon-czas jak naówczas, natenczas; poma-leńku,pomalutku jak pomalej; niezadlugo(=wkrótce), niebawem (= wkrótce); du-prawdy, naprawd!} ; niechcący (= mimowoli); nieraz.C. Rozdzielnie bez względu na zna-czenie pisze się nie ma, nie masz: on niema pieni!}dzy;. u niego w domu nie machleba.D. Dodano typ pisany rozdzielnie: jaknajlepiej.E. Z łącznikiem piszą się niby-, eks-:niby-uczony, niby-prawda, niby-praw-dziwy, eks-król...

6. Dzielenie wyrazów' Oprócz zasad jużpoprzednio uchwalonych:a) Grupy s, z, c+j+samogloska wliczasię do grup spółgłoskowych, a więc A-zjalub Az-ja, Fran-cja, Fra-ncja i Franc-ja.b) Dwie jednakie spółgłoski rozdzielasię, np. pan-na, idyl-la. las-so.c) Dozwala się dzielenia obcych ia,ie, in, iu prócz zgłosek końcowych: di-ariusz, di-eta, bi-ologia, hemi-opia, di-urnista.

7. W nazwach i nazwiskach obcychnowołacińskich, humanistycznych posta-nowiono nie zmieniać -izts na -iusz jakw imionach wziętych z łaciny klasycznej,z wyjątkiem spolonizowanych, np. Junius,Decius, Sarbievius ale Hozjusz, Decjusz,Knapiusz...Obok Chopin postanowiono pisać Szo.również Molier.pen,Z rosyjskich nazwisk przyjęto: Tru-biecki (nie Trubiecko)), Trubieckiego (16 gl.na 22); Gorki (nie Gorjki) bez oddawaniajeru miękkiego w środku między spółgłos-kami (12 gł.), ale Ruś, Ob' z zastąpieniemjeru na końcu miękczącą kreseczką (13 gł.).W nazwiskach kobiet Lipinska (nie Lipin-skaja), Uworowa (na pannę i mężatkę).W serbochorwackich nazwiskach na-ić: J agić, Jagicia...

8. I n t e r p u n k c j a. Kilka punktówujęto inaczej, a całość zwłaszcza prze-cinka sformułowano prOSClej . Tu tylkokilka punktów odmiennych:a) Imiesłowy rozwinięte (wielowyra-zowe) oddziela się przecinkiem, natomiastnierozwiniętych nie oddziela się (13 gl.na 22, potem wszyscy), np.: Destylującrop!} naftową pod normalnym ciśnieniem,możemy z niej wydobyć tylko tyle ben-zyny, ile jej dana ropa zawiera. Krym,dostawszy si!} pod zwierzchnictwo turec-kie, stade si!} ważnym ogniskiem życiakultztralnego muzulmańskiego. Cofnąwszysi!} szybko, poszedl dalej ulicą..., ale: śpie-wając szedl dalej; wyspawszy si!} wstal...b) Zestawienia: ten kto, ten który, taco (ta która), każdy kto, tam gdzie, wtedygdy, zawsze gdy, tak jak, wsz!}dzie gdzieitp. pisze się z przecinkiem. a równieżwprowadzone przez nie zdanie podrzędnema na końcu przecinek (13 gl.): Ci, coczekają, wszyscy do dnmu! Zawsze tam,gdzie nas nie ma, jest dobrze.c) Uproszczono kwestię przecinkówprzy zwrotach z jak. Kładziemy przeci-nek przed spójnikiem jak wprowadzają-cym wyliczenie lub wymienienie przykła-dowe: Przed wynalezieniem prochu art y-l'eri!} stanowily rozmaite machiny miota-jące, jak balisty i katapulty. Natomiastw porównaniach wprowadzonych przezjak nie oddzielamy ich przecinkiem: mialaoczy jak dwa fiolki. Wolno jednak odciąćzwrot porównania z y'ak, jeśli chcemywyraźnie zaznaczyć, że to jest wtrącenie:Jak każdy ustrój gospodarczy, kapitalizmulega r6wnież bardzo poważnym prze-mianom.d) Wszystkie wołacze oddziela się prze-cinkiem: Chodź, Zosiu, z nami. Na końcuprzy emfazie może stać wykrzyknik:Siedzieć mi, chlopcy, cicho! Weź, Zosizt!e) W razie obawy dwuznaczności alboniejasności można przecinek dodać .alboopuścić.Wogóle trzeba zaznaczyć, że z powodubraku prac przedwstępnych uchwały Ko-mitetu co do interpunkcji nie mogą miećtego charakteru, co inne uchwały; zresztąmusi tu być poza naj ogólniejszymi pra-widłami większa swoboda, zależnie od in-dywidualnego ujęcia piszącego; te subtel-ności należą raczej do stylistyki.

9. W s ł o w n i k u zmieniono, dodanoczy usunięto szereg szczegółów. A zatem:aberracja, antecessor. antydatować (nieantedatować), biennium (trie1t11ium, kwin-kwennium), brz (na bż: obżalować), dopo-kąd, IJyneburg, edynburski; wyrzucono:en tace i fajeramt; eks-król, farmakopea(jak idea), hormon, Run jak Fin, imma-nentny, Innocenty, irredenta j usuniętoruskie (i nowe) Jaćwieżj jesion a. jasień,Kaps(z)tad, Lucjan a. Łucjan, 1"1" auretania;naonczas, natenczas; niby-uczony, nieokielznany i nieokielzany, Norweżka (tyl-ko), okiennica, Oksford (Oxford), pijar, poczym, prozopopeja (jak aleja), przedtem(= dawniej) ale przed tym, Raperswil(Rapperswyl), Roterdam (Rotterdam), Rus-so, rzyć (= otwór stolcowy), statua -uy(-uiI. mn.), Taszkent, trzemcha a. czerem-cha, Warmia -mii, warmijski a. warmilt-ski; skreślono wykonywuję i inne podobnejzaprząg a. zaprzęg, zasiąg a. zasięg.

Komitet mimo ukończenia swych za-sadniczych prac nie może się jeszcze de-finitywnie rozwiązać. Pominąwszy nawetsprawy wydawnictw dawniejszych auto-rów, których osobna komisja jeszcze nierozwiązała, może nawet po zatwierdze-niu i wydrukowaniu uchwał zajść potrzebarozstrzygnięcia co do jakiegoś pominię-tego szczegółu, co do zaliczania go dotej czy innej kategorii. 'W takich jednost-kowych lub zapomnianych sprawach bę-dzie się jeszcze Komitet zbierał, i tow wystarczającym komplecie jednej trze-ciej (a więc 9 osób), ale bez prawa de-cydowania w jakichkolwiek sprawach za-sadniczych.Tymczasem całość uchwalonych zasadodeszła do Ministerstwa W.R. i O.P. celemuzyskania aprobaty do użytku szkolnego.N a :r.akończenie trzeba podnieść, że -wbrew rozsiewanym czasem, ale zupełnienieuzasadnionym plotkom - decyzje wewszystkich sprawach (poza jednostko-wymi wyrazami) zapadały znaczną więk-szością głosów i przy znacznym komple-cie obecnych; (wymieniony wyżej przy-kład, że co do pisowni typu Polak, Ta-tar aż przewodniczący musiał wobec rów-ności głosów dyrymować, - jest jedynymw ciągu całych obrad). Żaden też z człon-ków Komitetu nie zgłosił na ostatnimposiedzeniu votum separatum.

A. Kleczkowski, T. Lehr-Splawiński sekretarze

K. Nitsch przewodniczący