User:Benwing2/masovia-old-polish

Beginning at Fri May 31 03:17:59 2024
Page 1 abo: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*abo}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Conjunction===
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# [[or]]; [[that is]], [[e.g.]]
#* {{RQ:zlw-opl:Wierzę|6|Werzø w... szwøtych v *polszpostwo '''abo''' opczowane (credo in... sanctorum communionem)|Wierzę w... świętych w pospolstwo '''abo''' obcowanie (credo in... sanctorum communionem)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXV|165|1449|Vbaczywszy '''abo''' vznawszy (considerantes I Petr 2, 12)|Ubaczywszy '''abo''' uznawszy (considerantes I Petr 2, 12)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXV|165|1449|Laska pokriwa wy[e]loscz abo wyelycoscz '''abo''' przeszlysnoscz grzechow (multitudinem peccatorum I Petr 4, 8)|Łaska pokrywa wi[e]lość abo wielikość '''abo''' przezliszność grzechow (multitudinem peccatorum I Petr 4, 8)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia|Greater Poland}} ([[whether]]...) [[or]]
#* {{RQ:zlw-opl:SKJ|V|260|Middle of the 15th century|Azaly placzesch... nądze '''abo''' szmyerczy an forte ploras... miseriam, an forte mortem?|Azali płaczesz... nędze '''abo''' śmierci an forte ploras... miseriam, an forte mortem?|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|79|Zemsczy pyszarze... bracz mayą... za kaszde wpyszanye asz do koncza rzeczy geden grosz '''abo''' na począthkv rzeczy pol grosza (unum grossum aut in principio medium... grossum)|Ziemszczy pisarze... brać mają... za każde wpisanie aż do końca rzeczy geden grosz '''abo''' na początku rzeczy poł grosza (unum grossum aut in principio medium... grossum)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Czrs|298|1424|Moge na prawo '''abo''' na lewo|Moje na prawo '''abo''' na lewo|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|77|1400|Tako mi pomozi bog..., ezem ymal s panø potkomorzinø smowø, eze ymala wzøcz penøcze za Ziroslawicze '''abo''' veczne docupicz|Tako mi pomoży Bog..., eżem imiał z panią podkomorzyną smowę, eże imiała wziąć pieniądze za Żyrosławice '''abo''' wiecznie dokupić|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[as well as]]
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|2992|1470|*Jakøm ya nye wyrambyl drew '''abo''' drzewą w lessye|Jakom ja nie wyrąbił drew '''abo''' drzewa w lesie|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[because]]
#: {{syn|zlw-opl|abociem|abojem|abowiem|albo}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|106, 16|Spowadaycze se gospodnw myloserdza yego... '''Zbo''' starl yest wrota moszøndzowa (confiteantur domino misericordiae..., quia contrivit portas aereas)|Spowiadajcie sie Gospodnu miłosierdzia jego... '''abo''' starł jest wrota mosiądzowa (confiteantur Domino misericordiae..., quia contrivit portas aereas)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|6, 3|Duch moy nye bødze w czlowyecze na wyeky przebi[wa]wacz, '''abo''' gest czyalo (quia caro est)|Duch moj nie będzie w człowiecze na wieki przeby[wa]wać, '''abo''' jest ciało (quia caro est)|-}}

===Particle===
{{h|zlw-opl|particle}}

# {{def-uncertain|zlw-opl}}
## {{ng|Introduces a yes-no question}}; [[if]]
##* {{RQ:zlw-opl:Rozm|457|Zaprawdę '''abo''' są poznali nasze książęta, iże to jest Krystus (numquid vere cognoverunt principes, quia hic est Christus Jo 7, 26)?|Zaprawdę '''abo''' są poznali nasze książęta, iże to jest Krystus (numquid vere cognoverunt principes, quia hic est Christus Jo 7, 26)?|-}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|abo}}
* {{desc|pl|abo}}
* {{desc|szl|abo}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 2 abszlag: -------- begin text --------

===Etymology===
{{bor+|zlw-opl|de|Abschlag}}.<ref>{{R:pl:Bruckner}}</ref> {{etydate|1494}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|abszla:g}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-an!}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[decorative]] [[inset]] or [[fringe]]
#* {{RQ:zlw-opl:SprKHS|VIII|CLX|1494|Item quinque mitre cum auro et '''abslak''' reformate|Item quinque mitre cum auro et '''abszlag''' reformate|-}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mpl|abślag|alts=1}}

===References===
{{reflist}}
:* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 3 aby: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*aby}}. {{surf|+univ|zlw-opl|a|by}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Conjunction===
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} {{ng|Introduces a clause of aim}}; [[to]], [[in order to]], [[so that]] {{+obj|zlw-opl|past tense|means=to do what}}
#* {{RQ:zlw-opl:Dek|V|1|Czczy matka j occza twego, '''abi''' wsedl gnew mego|Czci matkę i oćca twego, '''aby''' uszedł gniewu mego|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|3b|Ona bila nan fszadla, '''abycz''' ona sfvim nogam bila malo othpoczynøla|Ona była nań wsiadła, '''abyć''' ona swym nogam była mało otpoczynęła|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|66, 1|Osweczi oblicze swe nad nami y smiluy se nad nami, '''abichom''' poznali na zemi drogø twoiø (misereatur nostri, ut cognoscamus... viam tuam)|Oświeci oblicze swe nad nami i zmiłuj sie nad nami, '''abychom''' poznali na ziemi drogę twoję (misereatur nostri, ut cognoscamus... viam tuam)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|175b|Nasz Xt mily gest szø on byl naszim othczom vkaszal gneflyvy i tesze prycry, tego dla '''abicz''' go ony svymy grzechy ne gneualy|Nasz Kryst miły jest się on był naszym otcom ukazal gniewliwy i teże przykry, tegodla '''abyć''' go oni swymi grzechy nie gniewali|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|769|Szatan... odstąpił od niego na chwilę, iże mogł żałować tego Judasz, co uczynił, '''aby''' potem s tej boleści stąpił weń wtore|Szatan... odstąpił od niego na chwilę, iże mogł żałować tego Judasz, co uczynił, '''aby''' potem z tej boleści zstąpił weń wtore|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Greater Poland}} {{ng|Introduces an object clause}}; [[to]], [[in order to]], [[so that]]
#* {{RQ:zlw-opl:Msza|I|263|1413-1414|[Day]..., '''aby'''... oth grzechu bychom zawszdy wyszwoleny (da..., ut... a peccato simus semper liberi)|[Daj]..., '''aby'''... ot grzechu bychom zawżdy wyzwoleni (da..., ut... a peccato simus semper liberi)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|183b|Kaszø boszø moczø, '''aby''' thy natichmasth fstala|Każę bożą mocą, '''aby''' ty natychmiast wstała|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Spow|3|Czyebye, kaplanye..., prossa, '''aby''' mya rosd[r]zessyl|Ciebie, kapłanie..., proszę, '''aby''' mię rozd[r]zeszył|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|183a|Prygaczele szøcz gø ony byly do swøtego Gana prynesly prosøcz go, '''abicz''' gø byl s marthvy krzesil|Przyjaciele sąć ją oni byli do świętego Jana przynieśli prosząc go, '''abyć''' ją był smartwykrzesił|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Tob|6, 10|Rzecze k nyemu Thobyas: Gdze chcesz, '''bichoua''' otpoczinøla (ubi vis, ut maneamus)?|Rzecze k niemu Tobijasz: Gdzie chcesz, '''abychowa''' otpoczynęła (ubi vis, ut maneamus)?|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Dek|V|1|Pomny swanczicz nedzele y swante czy, '''aby''' sze ne vrich[l]il na uczynek przeklanty|Pomni święcić niedziele i święte czci, '''aby''' sie nie urych[l]ił na uczynek przeklęty|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|77, 9|Wipowedzø sinom swogim, '''abi''' poloszili w bodze nadzeiø swoiø a bichø ne zapomneli dzal boszych (narrabunt filiis suis, ut ponant in deo spem suam et non obliviscantur operum dei)|Wypowiedzą synom swojim, '''aby''' położyli w Bodze nadzieję swoję a bychą nie zapomnieli dział bożych (narrabunt filiis suis, ut ponant in deo spem suam et non obliviscantur operum dei)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Piek VI|209|1404|Czso na mø zaloval czesnik o *sszecz marc., '''abich''' gemv popral owsza lesnego y penødzi, tegom ya nie popral|Czso na mię żałował cześnik o szeć marcas, '''abych''' jemu pobrał owsa leśnego i pieniędzy, tegom ja nie pobral|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:PF|IV|572|c. 1450|Bubaczy timent, '''aby''' gym nye sklasl brzuch|Bubacy timent, '''aby''' jim nie sklęsł brzuch|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} {{ng|Introduces a subject clause}}; [[to]], [[in order to]], [[so that]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|Ath 1|Ktorykole chcze zbawon bycz przede wszym potrz[e]byszno gest, '''aby''' dzerszal krzescyanskø werø (quicumque vult salvus esse ante omnia opus est, ut teneat catholicam fidem)|Ktorykole chce zbawion być przede wszym potrz[e]bizno jest, '''aby''' dzierżał krześcijańską wierę (quicumque vult salvus esse ante omnia opus est, ut teneat catholicam fidem)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|14b|Tho ne gest f [s]twe voly, '''abicz''' thobe Xpt dal dludze stroue|To nie jest w [s]twe woli, '''abyć''' tobie Kryst dał długie zdrowie|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia}} {{ng|Introduces a qualifier clause}}; [[to]], [[in order to]], [[so that]]
#* {{RQ:zlw-opl:PF|I|481|c. 1428|Nedawno mą rzecz byla pothkala, '''abich''' barzo crasznø pannø mylowal|Niedawno mię rzecz była potkała, '''abych''' barzo krasną pannę miłował|-}}
# {{ng|Introduces a resultative clause}}; [[to]], [[in order to]], [[so that]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ex|14, 5|Czsosmi chczyely vczynycz, yszesmi puszczyly Izrahelya, '''abi''' nam nye sluszyl (quid voluimus facere, ut dimitteremus Israel, ne serviret nobis)?|Czsosmy chcieli uczynić, iżesmy puścili Izrahela, '''aby''' nam nie służył (quid voluimus facere, ut dimitteremus Israel, ne serviret nobis)?|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[even though]], [[although]]
#* {{RQ:zlw-opl:PF|IV|616|c. 1410|'''Aby''' mi s tobą vmrzecz, y[e]szcze ssze czebye nye zaprza et si optinuerit me mori tecum, non te negabo|'''Aby''' mi z tobą umrzeć, j[e]szcze sie ciebie nie zaprzę et si optinuerit me mori tecum, non te negabo|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|178a|Kalsdy prelath malbi szø on o crifdø kosczelnø... fszøcz, '''abycz''' mu sza to ssmercz podgøcz|Kalżdy prełat miałby się on o krzywdę kościelną... wziąć, '''abyć''' mu za to śmierć podjąć|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} {{ng|Introduces an unreal conditional}}; [[if]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|770|Zawołali potem wszyscy: ... '''Abyć''' nie był złodziej (si non esset hic malefactor Jo 18, 30), azabychmy ji podali tobie?|Zawołali potem wszyscy: ... '''Abyć''' nie był złodziej (si non esset hic malefactor Jo 18, 30), azabychmy ji podali tobie?|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Msza|VI|261|1456|Vczynycz raczy, '''aby''' nam czyalo y krew badze namyleyszego syna twego (ut nobis corpus et sanguis fiat dilectissimi filii tui)|Uczynić raczy, '''aby''' nam ciało i krew będzie namilejszego Syna twego (ut nobis corpus et sanguis fiat dilectissimi filii tui)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Msza|III|63|1424|Day..., '''aby'''... od grzecha bylybychoom wolny (ut... a peccato simus semper liberi) y od wszelkego zameszkanya przeszpeczny|Daj..., '''aby'''... od grzecha bylibychom wolni (ut... a peccato simus semper liberi) i od wszelkiego zamieszkania przezpieczni|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Msza|IX|258|XV p. pr.|Modlimy scha y thesz prosimi, '''aby''' przyemnye malby (uti accepta habeas) y przezegnay tho danye, thy dary|Modlimy się i też prosimy, '''aby''' przyjemnie miałby (uti accepta habeas) i przeżegnaj to danie, ty dary|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Jos|2, 12|Przetosz nynye przysyøszta mi na pana boga, '''aby''' yakozem ya s wami milosyernye vczinila, takyesz y vy vczincze s domem otcza mego (ut quomodo ego misericoridam feci vobiscum, ita et vos faciatis)|Przetoż ninie przysiężta mi na Pana Boga, '''aby''' jakożem ja z wami miłosiernie uczyniła, takież i wy uczyńcie z domem otca mego (ut quomodo ego misericoridam feci vobiscum, ita et vos faciatis)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|50, 19|
Vczin, gospodne, w dobrey woli twey Syon, '''abi''' sprawoni muri ierusalemske (ut aedificentur muri Ierusalem)|Uczyń, Gospodnie, w dobrej woli twej Syjon, '''aby''' sprawiony mury jeruzalemskie (ut aedificentur muri Ierusalem)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|291|Jesus kazał im, '''aby''' natychmiast milczeć (Jesus autem, ut tacerent, ipsis imperavit)|Jesus kazał im, '''aby''' natychmiast milczeć (Jesus autem, ut tacerent, ipsis imperavit)|-}}
# [[at least]]
#* {{RQ:zlw-opl:R|I|XLI|XV p. post.|Bo gdy bądzye lakozyrcza, obiczagya gynako thego nye odmyeny y nye odeymye '''aby''' z szmyerczyą (qui gulosus effectus est, vix aliter quam morte moris mutabit)|Bo gdy będzie łakożyrca, obyczaja jinako tego nie odmieni i nie odejmie '''aby''' z śmiercią (qui gulosus effectus est, vix aliter quam morte moris mutabit)|-}}

===Particle===
{{head|zlw-opl|particle}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[may]], I [[wish]], [[if only]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|108, 6|Gdyz bødze sødø, '''aby''' wyssedl potøpon (cum iudicatur, exeat condemnatus)|Gdyż będzie sądzo[n], '''aby''' wyszedł potępion (cum iudicatur, exeat condemnatus)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|174b|Abicz ony tesze svoge odzene vpraly (laventque vestimenta sua Ex 19, 10) y cisto ge mely; '''abycz''' ony tesze svymi szonamy pospolu ne leszely|Abyć oni teże swoje odzienie uprali (laventque vestimenta sua Ex 19, 10) i czysto je mieli; '''abyć''' oni teże z swymi żonami pospołu nie leżeli|-}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|abi}}
* {{desc|pl|aby}}
* {{desc|szl|aby}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP||10}}

-------- end text --------
Page 4 acz: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*ače}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Conjunction===
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Greater Poland|Masovia}} {{ng|introducing a real conditional}}; [[if]]
#: {{coi|zlw-opl|'''acz''' niegdzie|'''if''' anywhere}}
#: {{coi|zlw-opl|'''acz''' zaprawdę|'''if''' true}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|14b|'''Acz''' my... chemi otrzymacz sbauene..., ny przes kogo gynszego ne mamy otrzymacz tego, gedno pres dar ducha svøtego|'''Acz''' my... chcemy otrzymać zbawienie..., ni przez kogo jinszego nie mamy otrzymać tego, jedno przez dar Ducha Świętego|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Leksz|II|564|1397|Swaczimi, '''acz''' sø kthore rani dani Maczeyewi a Yanowi, to se stalo za gich poczøthkem|Świaczymy, '''acz''' są ktore rany dany Maciejewi a Janowi, to sie stało za jich początkiem|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|138, 7|Kamo od oblycza twego vczekø? '''Acz''' wstøpø na nebo, ty tamo ges; acz wstøpø do pekla, tu ty ges (si ascendero in coelum, tu illic es; si descendero in infernum, ades)|Kamo od oblicza twego uciekę? '''Acz''' wstąpię na niebo, ty tamo jeś; acz wstąpię do piekła, tu ty jeś (si ascendero in coelum, tu illic es; si descendero in infernum, ades)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtBr|VI|364|Gego brath, '''acz''' od gednego oczczą, ma wzancz gego gymyenye po gego smyerczy|Jego brat, '''acz''' od jednego oćca, ma wziąć jego jimienie po jego śmierci|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:PF|I|492|c. 1428|'''Acz''' negdze sicubi|'''Acz''' niegdzie sicubi|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|88, 30|'''Acz''' zaprawdø sinowe iego ostali sø zacona mego..., nawedzø w metle lychoti gich (si autem dereliquerint..., visitabo in virga iniquitates eorum)|'''Acz''' zaprawdę synowie jego ostali są zakona mego..., nawiedzę w mietle lichoty jich (si autem dereliquerint..., visitabo in virga iniquitates eorum)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[at least]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|26, 5|'''Acz''' (si) vstawø przeciwo mne grodi, ne bødze se bacz serce moie|'''Acz''' (si) ustawią przeciwo mnie grody, nie będzie sie bać sierce moje|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|I|XLV|XV p. post.|Wyeza dokonana a myesszek wyproznyony czyny czleka, '''acz''' (sed) nyerichlo, ale barzo mąndrego|Wieża dokonana a mieszek wyproźniony czyni człeka, '''acz''' (sed) nierychło, ale barzo mądrego|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[because]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|7, 3–4|Bosze moy, acz iesm vczinil to, acz iest lichota w moiu røku, '''acz''' iesm se wraczal odplaczaiøczim mne zla, doostoyno iest, bich spadl od mogich neprzy[a]czol prosznich (si feci istud, si est iniquitas in manibus meis, si reddidi retribuentibus mihi mala, decidam merito ab inimicis meis inanis)|Boże moj, acz jeśm uczynił to, acz jest lichota w moju ręku, '''acz''' jeśm sie wracał odpłacającym mnie zła, dostojno jest, bych spadł od mojich nieprzyj[a]cioł proznych (si feci istud, si est iniquitas in manibus meis, si reddidi retribuentibus mihi mala, decidam merito ab inimicis meis inanis)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|}} {{ng|introduces an object clause}}; [[that]]
#* {{RQ:zlw-opl:OrtBr|VII|561|Movyą acz... Myenyly acz... Przysagą '''acz'''... Pyssaly acz... Wysznaly szye ktho acz|Mowią acz... Mienili acz... Przysięgą '''acz'''... Pisali acz... Wyznali sie kto acz|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|18, 30|Racz my otpuszczycz, '''acz''' prosyø czyebye (ne quaeso... indigneris, domine, si loquar)|Racz mi otpuścić, '''acz''' proszę ciebie (ne quaeso... indigneris, Domine, si loquar)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} {{ng|introduces a subject clause}}; [[that]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|6|Nye ma ganyebnee any dzywne mnymano bicz, '''acz''' podlug myenyenya czassow obiczage a dzege lyvczke szą odmyenyayø (non debet reprehensibile nec mirum iudicari, si secundum temporum varietatem consuetudines et statuta humana varientur)|Nie ma ganiebne ani dziwne mnimano być, '''acz''' podług mienienia czasow obyczaje a dzieje ludzkie się odmieniają (non debet reprehensibile nec mirum iudicari, si secundum temporum varietatem consuetudines et statuta humana varientur)|-}}

===Particle===
{{head|zlw-opl|particle}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Greater Poland}} {{ng|interrogative particle: introduces a [[yes-no question]]}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtBr|VI|381|Kako wyele maya bycz przyszasznykow na nyem: acz gych mnyey nye moze bicz albo '''acz''' gych nye wyaczey trzebą kv wszelkyey rzeczy?|Kako wiele mają być przysiężnikow na niem: acz jich mniej nie może być albo '''acz''' jich nie więcej trzeba ku wszelkiej rzeczy?|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|88, 35|Iednøø przisøgl iesm w swøtem moiem: '''acz''' Dawidem selszø?|Jedną przysiągł jeśm w świętem mojem: '''acz''' Dawidem sełżę?|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|79|Przyszla... vmarlego zona... y pythala, '''acz''' ona nye gest blysza kv dokazanyv|Przyszła... umarłego żona... i pytała, '''acz''' ona nie jest blisza ku dokazaniu|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Małk|119|1402|Ya *chiczi thu otpoveczecz podle *møch listow papeskych, '''aczesz''' mi thi *moczon sandczicz o me prawo pape[s]ke|Ja *chiczi tu otpowiedzieć podle mych listow papieskich, '''acześ''' mi ty moczen sędzić o me prawo papie[s]kie|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=conjunctions|acz jedno|acz nic ale|jedno acz|le acz|aczby|aczci|aczciby|aczkakole|aczkole|aczkoli|aczkoliby|aczkolić|aczkolwie|aczle|aczli|aczliby|aczżeż}}

====Descendants====
* {{desc|pl|acz}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 5 aczkakole: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{m|zlw-opl|acz}}. {{rfe|zlw-opl}} {{etydate|r|1448|1450}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Conjunction===
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[although]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|67|Any bracza..., any synowye bratha... mayą smyecz wsdrvszycz... then tho dzal, '''aczkakole''' gych dzelenye any przes nasz, any przes naszego starostą bylo poczwyrdzono (quamvis... fuerit confirmata)|Ani bracia..., ani synowie brata... mają śmieć wzdruszyć... ten to dział, '''aczkakole''' jich dzielenie ani przez nas, ani przez naszego starostę było poćwirdzono (quamvis... fuerit confirmata)|-}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
-------- end text --------
Page 6 aczkole: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{m|zlw-opl|acz}}. {{rfe|zlw-opl}} {{etydate|15th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Conjunction===
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[although]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|44|'''Aczkole''' (et quamvis) gemv myecz y thobolą wroczyl, alye trzech skoczczow gemv nye wroczil|'''Aczkole''' (et quamvis) jemu miecz i tobołę wrocił, ale trzech skoćcow jemu nie wrocił|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|12|Przedaw dzedzyną a wzzaw czanscz pyenyądzi, za ostathek przes trzi lyatha... nye pozwaw, sstraczy, '''aczkole''' (licet) gemv przes kvpcza nye bylobi doszycz vczynyono|Przedaw dziedzinę a wziąw część pieniędzy, za ostatek przez trzy lata... nie pozwaw, straci, '''aczkole''' (licet) jemu przez kupca nie byłoby dosyć uczyniono|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[if]] [[on the other hand]]
#* {{RQ:zlw-opl:Dział|41|Gdy yą kto wezmye we dnye, wyny sądowy schescz grzywyen... ma dacz; '''aczkole''' (si autem) yą wezmye w noczy, wyznawamy bycz zlodzeystwo|Gdy ją kto weźmie we dnie, winy sądowi sześć grzywien... ma dać; '''aczkole''' (si autem) ją weźmie w nocy, wyznawamy być złodziejstwo|-}}

====Descendants====
* {{desc|pl|aczkolek|der=1}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
-------- end text --------
Page 7 aczkoli: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{m|zlw-opl|acz}}. {{rfe|zlw-opl}} {{etydate|fifteenth century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Conjunction===
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} {{ng|contrastive conjunction}}; [[although]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|28|'''Aczkoly''' nyekthorich czassow *przeczyow rozvmv bylo dzirzano a chowano (verum quamvis aliquibus temporibus contra rationem fuerit observatum), ysz thacy slostnyczy... wyzwalyaany biwaly, a szakoosz (tamen)... wstawyami, abi pozwani o... grzesznee vczynky powynny bily othpowyedacz|'''Aczkoli''' niektorych czasow przeciwo rozumu było dzirżano a chowano (verum quamvis aliquibus temporibus contra rationem fuerit observatum), iż tacy złostnicy... wyzwalani bywali, a wszakoż (tamen)... ustawiamy, aby pozwani o... grzeszne uczynki powinni byli otpowiedać|-}}
# {{ng|permissive adverbial}}; [[although]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|II Par|6, 39|Odpuscz lyvdu twemu, '''aczkoly''' grzesznemv (quamvis peccator)|Odpuść ludu twemu, '''aczkoli''' grzesznemu (quamvis peccator)|-}}

====Descendants====
* {{desc|pl|aczkoli}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 8 aczkolić: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|aczkoli|-ć}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Conjunction===
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia}} {{ng|permissive adverbial}}; [[although]]
#* {{RQ:zlw-opl:PF|I|481|c. 1428|'''Aczkoliczem''' ya oth czebye daleko, a wszakosz wszgym ne byla any bandze naht cze gyna myla|'''Aczkoliciem''' ja ot ciebie daleko, a wszakoż wżgim ('jednak') nie była ani będzie nad cie jina miła|-}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
-------- end text --------
Page 9 adamaszek: -------- begin text --------

===Etymology===
Ultimately from {{der|zlw-opl|grc|Δαμασκός}}, with an {{unc|zlw-opl|nocap=1}} initial ''a''-. Bańkowski hypothesizes it to have been derived from the phrase {{m|grc|[[ἐκ]] [[Δαμασκός|Δαμασκοῦ]]|t=from Damascus}},<ref>{{R:pl:Bańkowski|adamaszek}}</ref> Brückner ties it to {{der|zlw-opl|ar|دمشقي|الدِّمَشْقِيّ}}.<ref>{{R:pl:Bruckner}}</ref> {{etydate|15th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-an!|adj=adamaszkowy}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia|Lesser Poland}} {{transclude sense|zlw-opl|damask|id=Q901382}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|1213|1478|Jako ya... nye przysedl w dom do Pyotra Loya do Rokithk anym gemv wzyanl w noczy chazyebna rzecza vyanczey nyzly lokyecz '''adamaskv''', anym go wnyosl w dom schwoy do Pyelyaskowa, kthory on narzandzyl dlya kosczyola do Rokithna in valore sicut 1½ sexagena in ½ gr|Jako ja... nie przyszedł w dom do Piotra Łoja do Rokitk anim jemu wziął w nocy chąziebną rzeczą więcej niźli łokieć '''adamaszku''', anim go wniosł w dom swoj do Pielaszkowa, ktory on narządził dla kościoła do Rokitna in valore sicut 1½ sexagena in ½ gr|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:SprKHS|IV|75|1470|Vna casula alba [de] '''adamaschko'''|Vna casula alba [de] '''adamaszko'''|-}}

====Descendants====
* {{desc|pl|adamaszek}}

===References===
{{reflist}}
:* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Fabrics}}

-------- end text --------
Page 10 albo: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*alibo}}. {{etydate|1424}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Conjunction===
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[or]], [[that is]], [[i.e.]]
#* {{RQ:zlw-opl:Msza|III|52|1424|Za wykupyene '''albo''' za zbawenye duszch swych (pro redemptione animarum suarum)|Za wykupienie '''albo''' za zbawienie dusz swych (pro redemptione animarum suarum)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Msza|IV|313|1426|Obyatuyemy thobye za czyrkew swantø '''albo''' za zgromadzenye wyernego krzesczyanstthwa (offerimus pro ecclesia tua sancta catholica)|Obiatujemy tobie za cyrkiew świętą '''albo''' za zgromadzenie wiernego krześcijaństwa (offerimus pro ecclesia tua sancta catholica)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XLVII|358|XV p. pr.|Puste '''albo''' ploche sweszrą indomita fera|Puste '''albo''' płoche źwierzę indomita fera|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|774|Nie było im łacno '''albo''' podobno kogo ukrzyżować|Nie było im łacno '''albo''' podobno kogo ukrzyżować|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Msza|III|50|1424|Czyebe tego dlya '''albo''' przeto namiloscziwszy oczcze... prosymi (te igitur clementissime pater... rogamus)|Ciebie tegodla '''albo''' przeto namiłościwszy Oćcze... prosimy (te igitur clementissime pater... rogamus)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|101, 22|Abychø zyawily '''albo''' zwyestowaly (ut annuntient)|Abychą zjawili '''albo''' zwiestowali (ut annuntient)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtBr|VII|573|Acz tesz... vmowa nye vczyaszi '''albo''' nye barso vraszi, szlowye nye vdraczy|Acz też... umowa nie uciąży '''albo''' nie barzo urazi, słowie nie udręczy|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|108, 13|W pamøcz wroczy se lychota '''elbo''' zglowa, albo neprawedlnost oczcz[o]w yego (iniquitas patrum eius)|W pamięć wroci sie lichota '''albo''' zgloba, albo nieprawiedlność oćc[o]w jego (iniquitas patrum eius)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|101, 20–21|Gospodzyn... wezrzal gest..., bi rozwøzal syny zagubonych '''albo''' zabitich, albo zginolich (pro zginølich) (ut solveret filios interemptorum)|Gospodzin... weźrzał jest..., by rozwiązał syny zagubionych '''albo''' zabitych, albo zginęłych (ut solveret filios interemptorum)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia|Lesser Poland}} [[either]], [[or]]
#: {{syn|zlw-opl|alboż|q1=emphatic}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|275|1427|Jako ya thakan ymal vmowan s Falkem, kedybych yemu szytho spasl '''albo''' lankan, tedi myal bracz othe *mye szytho za szitho a trawan za trawan|Jako ja taką imiał umowę z Fałkiem, kiedybych jemu żyto spasł '''albo''' łąkę, tedy miał brać ote mie żyto za żyto a trawę za trawę|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|223|1427|Jako mne vinouath Stanislaw dwadzescye groszy za yastrab '''albo''' dobri crogulecz|Jako mnie winowat Stanisław dwadzieście groszy za jastrząb '''albo''' dobry krogulec|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtVrtel|117|Gdy mąszczyszną... szwey zenye wyanvge... stho grzywyen '''albo''' mnyey lubo [w]wyączey|Gdy mężczyzna... swej żenie wianuje... sto grzywien '''albo''' mniej lubo [w]więcej|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|14b|Thy '''albo''' ga moszesz dzysza albo iutrze s tego svatha szycz|Ty '''albo''' ja możesz dzisia albo jutrze z tego świata zyć|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXII|242|XV med.|Lepey syą modlicz, nysze cziscz '''albo''' syą vczicz|Lepiej się modlić, niże czyść '''albo''' się uczyć|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:AKPr|VIIIa|162|1423|Elzbyetha... jezdzila do Sczepana w dom, aby yey spelnil pyenandze podlug zapysu... '''albo''' wwązane dal|Elżbieta... jeździła do Szczepana w dom, aby jej spełnił pieniądze podług zapisu... '''albo''' wwiązanie dał|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtKał|212|Kyedy komv s prawa przyszagą szkazą '''albo''' o dlug, albo o layanye, albo o czokoly bandz..., a then, czo by myal nosycz przyszagą, nye bylby..., czo gest o to prawo?|Kiedy komu z prawa przysięgę skażą '''albo''' o dług, albo o łajanie, albo o cokoli bądź..., a ten, co by miał nosić przysięgę, nie byłby..., co jest o to prawo?|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXII|238|XV med.|W onich takye ma vzrzecz '''albo''' thu, albo onam vczyechą|W onych takie ma uźrzeć '''albo''' tu, albo onam uciechę|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[and]], [[also]]
#* {{RQ:zlw-opl:Spow|3|Davam szya vynyen bogv *wszechmogocemv..., czom szgrzessyl... dotknyenym '''albo''' *szmyecham|Dawam się winien Bogu wszechmogącemu..., com zgrzeszył... dotknienim '''albo''' śmiechem|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:SKJ|I|300|XV p. pr.|*Podrossznye '''albo''' blakąyączye et egenos vagosque induc in domum tuam|Podrożn[y]e '''albo''' błąkające et egenos vagosque induc in domum tuam|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|Ez 10|Gospodne, takoly szywø '''albo''' w takych szywot dvcha mego (si sic vivitur et in talibus vita spiritus mei)|Gospodnie, takoli żywą '''albo''' w takich żywot ducha mego (si sic vivitur et in talibus vita spiritus mei)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Kśw|br 11|Moui to slouo '''albo''' sedøcim, albo spøcim, albo lezøcim, albo uma[rłym]... a tim usem tecto bog mylosciuy moui|Mowi to słowo '''albo''' siedzącym, albo śpiącym, albo leżącym, albo uma[rłym]... a tym wszem teć to Bog miłościwy mowi|-}}
# [[because]]
#: {{syn|zlw-opl|abo|abociem|abojem|abowiem}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|6, 12|Vszrzal bog, isto zemya gest szø skaszyla, '''albo''' bilo wszitko stworzenye (omnis quippe caro), isto szø skazylo|Uźrzał Bog, iż to ziemia jest się skaziła, '''albo''' było wszytko stworzenie (omnis quippe caro), iż to się skaziło|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ex|5, 23|Panye,... przecz yesz myø poslal? '''Albo''' støøt, yakoszesm szedl ku ffaraonowy..., znødzyl lyud twoy (quare misisti me? Ex eo enim, quo ingressus sum ad pharaonem..., afflixit populum meum)|Panie,... przecz jeś mię posłał? '''Albo''' stąd, jakożeśm szedł ku faraonowi..., znędził lud twoj (quare misisti me? Ex eo enim, quo ingressus sum ad pharaonem..., afflixit populum meum)|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=conjunctions|alboć|alboż}}

====Descendants====
* {{desc|pl|albo|alts=1|id=conjunction}}
* {{desc|szl|albo}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP||50}}

-------- end text --------
Page 11 ależby: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|ależ|-by}}. {{etydate|15th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|ale?żby}}

===Conjunction===
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} {{q|in unreal sentences}} [[until]]
#* {{RQ:zlw-opl:EwZam|294|I odpovyedz by wszyąl od dvcha szvyathego nye vyrzecz szmyerczy, '''aleszby''' pyrvey vyrzal Cristvsa (nisi prius videret Luc 2, 26)|I odpowiedź by wziął od Ducha Świętego nie ujrzeć śmierci, '''ależby''' pirwej ujrzał Krystusa (nisi prius videret Luc 2, 26)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} {{ng|forms unreal conditionals}}
#* {{RQ:zlw-opl:EwZam|305|Szadny nye mosze thy znamyona dzyalacz..., '''alyeszby''' byl bog sz [n]ym (nisi fuerit deus cum eo Jo 3, 2)|Żadny nie może ty znamiona działać..., '''ależby''' był Bog s [n]im (nisi fuerit deus cum eo Jo 3, 2)|-}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
-------- end text --------
Page 12 ali: -------- begin text --------

===Etymology===
{{univ|zlw-opl|a|li}}. {{etydate|15th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Conjunction===
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} {{ng|Introduces a contradicting clause}}; [[but]]
#: {{syn|zlw-opl|ale}}
#* {{RQ:zlw-opl:SKJ|III|332|1436|Rudda nye othworzila szye na roly... woytha, '''aly''' othworzila szye na roly claszthorney|Ruda nie otworzyła sie na roli... wojta, '''ali''' otworzyła sie na roli klasztornej|-}}
# {{ng|Adds to a previous statement}}; [[but]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|638|Kristus... rzekł ku swem zwolenikom: Kiedym was słał przez moszny, przez toboły..., azali wam czego niedostawało? A oni rzekli: Wszegośmy dosyć mieli. '''Ali''' już kto ma mosznę, weźmi i tobołę (sed nunc qui habet sacculum, tollat... peram Luc 22, 36)|Krystus... rzekł ku swem zwolenikom: Kiedym was słał przez moszny, przez toboły..., azali wam czego niedostawało? A oni rzekli: Wszegośmy dosyć mieli. '''Ali''' już kto ma mosznę, weźmi i tobołę (sed nunc qui habet sacculum, tollat... peram Luc 22, 36)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[until]]
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|II|237|1424|Iakom ya ne mal dzewcze mey vosza ani con[a dacz], '''ali''' na mego concza smerczy|Jakom ja nie miał dziewce mej woza ani kon[ia dać], '''ali''' na mego końca śmierci|-}}

===Particle===
{{head|zlw-opl|particle}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[until]], [[as long as]], [[up to]]
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|1831|1499|Jakossny my vyethnaly y rosdzyelyli Anna s B[b]arbara..., rolamy..., lassy, borrmy '''aly''' do waczyerzina syvotha|Jakosmy my ujednali i rozdzielili Annę z B[b]arbarą..., rolami..., lasy, bormi '''ali''' do macierzyna żywota|-}}

====Descendants====
* {{desc|pl|ali}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 13 alibo: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*alibo}}. {{etydate|r|1404|1425}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Conjunction===
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[or]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|7|
Sampyerz '''alybo''' strona pozwana|Sąpierz '''alibo''' strona pozwana|-}}
# {{lb|zlw-opl|reduplicated|attested in|Masovia}} [[either … or]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|8|Dzedzinnich rzecz sandzicz nye bandze mocz na dworze, alysch przed oblycznosczą krolową '''alybo''' namnyey szesczi riczerzow (in praesentia regis vel ad minus sex baronum)|Dziedzinnych rzecz sędzić nie będzie moc na dworze, aliż przed oblicznością krolową '''alibo''' namniej sześci rycerzow (in praesentia regis vel ad minus sex baronum)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|12|Wdowa... w szesczi lyath rzecz pocznye, '''alybo''' pothem smvdą prawo straczy (vidua infra sex annos... quaestionem inchoabit)|Wdowa... w sześci lat rzecz pocznie, '''alibo''' potem zmudą prawo straci (vidua infra sex annos... quaestionem inchoabit)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[and]], [[as well as]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|7|Poszywayanczi '''alybo''' pozwani (citans vel citatus) moze ymyecz swego mowczą lyvbo rzecznyka|Pozywający '''alibo''' pozwany (citans vel citatus) może imieć swego mowcę lubo rzecznika|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} {{def-uncertain|zlw-opl|nohypothesis=1}}
#* {{RQ:zlw-opl:Czrs|33|1410|Isz mø ne mal nigdi poszwacz, alisbi yednaczom opowedzal..., ne mal Marczina poswacz '''alibo''' gednaczom opowedzecz|Iż mię nie miał nigdy pozwać, aliżby jednaczom opowiedział..., nie miał Marcina pozwać '''alibo''' jednaczom opowiedzieć|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=conjunction|aliboż}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
-------- end text --------
Page 14 aliboż: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|alibo|-ż}}. {{etydate|1449}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|alibo?ż}}

===Conjunction===
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# {{lb|zlw-opl|emphatic|attested in|Masovia}} [[or]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|24|Kaaszdi czlowyek... mozze y yma myecz swego przyprawczą... '''alyboz''' rzecznyka (suum advocatum, ... seu prolocutorem)|Każdy człowiek... może i ima mieć swego przyprawcę... '''aliboż''' rzecznika (suum advocatum, ... seu prolocutorem)|-}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
-------- end text --------
Page 15 aliby: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|ali|-by}}. {{etydate|1446}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Conjunction===
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} {{q|in unreal sentences}} [[until]]
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|779|1446|Jacom ya ne myal poziczicz Climontowy pyaczy kop, '''alibi''' my dal lysth xazy na sya y na swe dzeczy|Jakom ja nie miał pożyczyć Klimontowi pięci kop, '''aliby''' mi dał list księży na się i na swe dzieci|-}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
-------- end text --------
Page 16 alić: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|ali|-ć}}. {{etydate|beginning of the 15th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Conjunction===
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} {{ng|used for presenting something}}; [[here]]
#* {{RQ:zlw-opl:De morte|430|Vszrza madrzy thego szwyatha, ysz dobra boszką othplathą: chovaly thv zyvoth szwoy czaszno, '''alycz''' gych zyrcza nath sloncze yaszno|Uźrzą mądrzy tego świata, iż dobra boska otpłata: chowali tu żywot swoj ciasno, '''alić''' jich sirca nad słońce jasno|-}}
# [[until]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|485|A oni są nie wzwiedzieli, '''alić''' na nie potop przyszedł (et non cognoverunt, donec venit diluvium)|A oni są nie wzwiedzieli, '''alić''' na nie potop przyszedł (et non cognoverunt, donec venit diluvium)|-}}

====Descendants====
* {{desc|pl|alić}}

===References===
{{reflist}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 17 aliż: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|aliże}}

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|ali|-ż}}. {{etydate|1386}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|ali?ż}}

===Conjunction===
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Sieradz|Greater Poland}} [[but]]
#* {{RQ:zlw-opl:Słota|15|Z yutra weszol nikt ne bødze, '''alysz''' gdi za stolem szødze, tosz wszego mislena zbødze|Z jutra wiesioł nikt nie będzie, '''aliż''' gdy za stołem siędzie, toż wszego myślenia zbędzie|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Masovia}} [[until]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|17, 41|Any se obroczø, '''alisz''' zginø (donec deficiant)|Ani sie obrocą, '''aliż''' zginą (donec deficiant)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|II|237|1424|Mroczek ne m[al] vosza any cona dacz dzewcze svogey, '''alisze''' na concz[u] svogey smerczy|Mroczek nie m[iał] woza ani konia dać dziewce swojej, '''aliże''' na końc[u] swojej śmierci|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:SKJ|III|190|1400|Pani Klichna... byla w dzerszenyv dzedzini v Wanczkowicz, '''alysz''' sye latoss Budek w tø dzedzinø mocza ssilø wwansal|Pani Klichna... była w dzierżeniu dziedziny u Więckowic, '''aliż''' sie latoś Budek w tę dziedzinę mocą siłą wwiązał|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|}} {{def-uncertain|zlw-opl|nohypothesis=1}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXV|241|c. 1440|Eciam cum puer oziwe, eciam '''aliszø''' vecze|Eciam cum puer ożywie, eciam '''aliż''' się (?) w[yw]iedzie|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[if not]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|126, 1|'''Alysz''' gospodzyn wczyny dom (nisi... aedificaverit), po prosznoszcy dzalayø, gysz czynø gy|'''Aliż''' Gospodzin uczyni dom (nisi... aedificaverit), po prozności działają, jiż czynią ji|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Masovia}} [[unless]]
#* {{RQ:zlw-opl:Dział|39|Taczy od zlosczy nye mogą bycz wzczągnyeny, '''alysz''' (nisi) gym powroz wloszą na szschyyą|Tacy od złości nie mogą być wściągnieni, '''aliż''' (nisi) jim powroz włożą na szyję|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|8|Dzedzinnich rzecz sandzicz nye bandze mocz na dworze, '''alysch''' przed oblycznosczą krolową (nisi in praesentia regis)|Dziedzinnych rzecz sędzić nie będzie moc na dworze, '''aliż''' przed oblicznością krolową (nisi in praesentia regis)|-}}

===Conjunction===
{{head|zlw-opl|particle}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Masovia}} [[up to]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|107, 4|Bo welyke yest na nebech myloserdze twoye y '''alysz''' do oblokow (usque ad nubes) prawda twoya|Bo wielikie jest na niebiech miłosierdzie twoje i '''aliż''' do obłokow (usque ad nubes) prawda twoja|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|15, 7|Blogoslawicz bødø gospodnu, iensze my dal rozum, y nadto '''alisz''' do nocy nagabali sø me pocrotky (pro pocrøtky) moie (insuperet usque ad noctem increpuerunt me renes mei)|Błogosławić będę Gospodnu, jenże mi dał rozum, i nadto '''aliż''' do nocy nagabali są mie pokrątky moje (insuperet usque ad noctem increpuerunt me renes mei)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|78|Sądze malich rokow nye mayą oth rzeczy wyączszich, gesz '''alysz''' do trzydzesczy grzywyen (usque ad existimationem triginta marcarum) y nyzey lyczącz sądzycz bądą..., wyączey nysly dwa grossa wszącz|Sędzie małych rokow nie mają ot rzeczy więcszych, jeż '''aliż''' do trzydzieści grzywien (usque ad existimationem triginta marcarum) i niżej licząc sędzić będą..., więcej niżli (czy niźli) dwa grosza wziąć|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=conjunctions|aliżci}}

====Descendants====
* {{desc|pl|aliż}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP|aliż(e)|63}}

-------- end text --------
Page 18 aliżby: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|aliż|-by}}. {{etydate|1398}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|ali?żby}}

===Conjunction===
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} {{q|in unreal sentences, sometimes negated}} [[until]]
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|95|1398|Ne mal na Paszka nyyedney skodi vczinicz, '''aliszby''' szø se mnø obliczil|Nie miał na Paszka nijednej szkody uczynić, '''aliżby''' się se mną obliczył|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ex|34, 34|Wloszyl zakryczye..., ktore wchodzø ku bogu a mowyø z nym odgymal, '''alyszbi''' nye wiszedl (quod ingressus ad dominum et loquens cum eo, auferebat donec exiret)|Włożył zakrycie..., ktore wchodzę ku Bogu a mowię z nim odjimał, '''aliżby''' nie wyszedł (quod ingressus ad dominum et loquens cum eo, auferebat donec exiret)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} {{q|in unreal sentences}} [[if not]]; [[unless]]
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|III|2442|1436|Na nye nye ymyal zalovacz, '''alischbi''' ge s nimi pomyerzil|Na nie nie imiał żałować, '''aliżby''' je s nimi pomierzył|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} {{def-uncertain|zlw-opl}}
## {{q|in unreal sentences}} [[before]]
##* {{RQ:zlw-opl:Czrs|33|1410|Ne mal (sc. mię) nigdi poszwacz, '''alisbi''' yednaczom opowedzal... Ne mal Marczina poswacz alibo gednaczom opowedzecz|Nie miał (sc. mię) nigdy pozwać, '''aliżby''' jednaczom opowiedział... Nie miał Marcina pozwać alibo jednaczom opowiedzieć|-}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
-------- end text --------
Page 19 an: -------- begin text --------

===Etymology===
{{univ|zlw-opl|a|on}}.<ref>{{R:pl:SJP1900|an|33|1}}</ref> {{etydate|1388}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Conjunction===
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} {{ng|connects clauses}}; [[and]] [[that]]
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|5|1388|Wlost umouil Swenthoslauem rok, '''an''' gi na tem rocze ianl|Włost umówił z Świętosławem rok, '''an''' ji na tem roce jął|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} {{ng|connects contrastive clauses}}; [[but]] [[that]]
#* {{RQ:zlw-opl:Leksz|I|1014|1391|Pani Helska Vøczenczovim ludzem czinila zaplaczena podlug vgednana, '''ani''' gey ne chczeli przyøcz|Pani Helżka Więcencowym ludziem czyniła zapłacenia podług ujednania, '''ani''' jej nie chcieli przyjąć|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} {{ng|introduces a temporal clause of recency}}; [[as]] [[it]] [[just]] ([[was]])
#* {{RQ:zlw-opl:Czrs|178|1417|Wanczlaw wszal voli Yanowi na ych dzedzine, '''an''' czski berze|Więcław wziął woły Janowi na ich dziedzinie, '''an''' cki bierze|-}}

===References===
<references/>
* {{R:zlw-opl:SPJSP||76}}

-------- end text --------
Page 20 apostoł: -------- begin text --------

===Etymology===
{{bor+|zlw-opl|zlw-ocs|apoštol}},<ref>{{R:pl:WSWO}}</ref><ref>{{R:pl:Bańkowski}}</ref> from {{der|zlw-opl|EL.|apostolus}}, from {{der|zlw-opl|grc|ἀπόστολος||one who is sent”; “messenger”, “envoy”, “ambassador”; “Apostle}}.<ref>{{R:pl:SJPD}}</ref> {{etydate|first half of the 15th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|aposto:ł}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-pr|adj=apostolski|adj2=apostołowy}}

# {{lb|zlw-opl|Christianity|attested in|Masovia|Lesser Poland|Greater Poland}} [[Apostle]]
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXII|234|Middle of the 15th century|Yaco mowy s[więty] P[aweł] '''apostol'''|Jako mowi ś[więty] P[aweł] '''apostoł'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|91|Na swyantho swyanthego Iacuba '''apostola'''|Na święto świętego Jakuba '''apostoła'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXII|241|Middle of the 15th century|Patrz na Pyotra '''apostola'''|Patrz na Piotra '''apostoła'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|527|Tako ta ista dwa '''apostoły'''... naleźli wszytko (hi duo discipuli... cuncta reppererunt)|Tako ta ista dwa '''apostoły'''... naleźli wszytko (hi duo discipuli... cuncta reppererunt)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|177b|Xpt mily o dwcz on '''apostolu''' movy|Kryst miły o dwuć on '''apostołu''' mowi|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|172b|Svączy '''appostoli''' szøcz oni tho byly czynily|Święci '''apostoli''' sąć oni to byli czynili|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Msza|III|53|1424|Pamyøcz czczącz... blogoslawyonych '''apostolow''' (memoriam venerantes... beatorum apostolorum)|Pamięć czcząc... błogosławionych '''apostołow''' (memoriam venerantes... beatorum apostolorum)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Msza|VI|263|1456|Panye..., yenszesz rzekl '''apostolom''' twim: Pokoy moy davam vam (domine..., qui dixisti apostolis tuis: Pacem do vobis)|Panie..., jenżeś rzekł '''apostołom''' twym: Pokoj moj dawam wam (domine..., qui dixisti apostolis tuis: Pacem do vobis)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|172b|Xt mily gest on swe swøthe '''appostoli'''... nauczal byl|Kryst miły jest on swe święte '''apostoły'''... nauczał był|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:MW|51b|Blogoslawieny '''apostolowie''', Simunye y Tadeussv|Błogosławieni '''apostołowie''', Szymunie i Tadeuszu|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Msza|III|62|1424|Towariszstwo dacz raczy ss twoymy swątimi '''apostoli''' y mączenniky (cum tuis sanctis apostolis et martyribus)|Towarzystwo dać raczy z twoimi świętymi '''apostoły''' i męczenniki (cum tuis sanctis apostolis et martyribus)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Puł|120 arg|O '''apostoloch'''|O '''apostołoch'''|-}}

====Descendants====
* {{desc|pl|apostoł}}

===References===
{{reflist}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 21 apoteka: -------- begin text --------

===Etymology===
{{lbor|zlw-opl|la|apothēca}},<ref>{{R:pl:Bruckner|apteka}}</ref><ref>{{R:pl:Bańkowski|apteka}}</ref> from {{der|zlw-opl|grc|ἀποθήκη||repository}}.<ref>{{R:pl:SJPD|apteka}}</ref> {{etydate|second half of the 15th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|apote:ka}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f}}

# {{lb|zlw-opl|pharmacy|attested in|Masovia}} [[pharmacy]]
#* {{RQ:zlw-opl:De morte|307|Nye pomogv '''apoteky''', przeczyw mnye zathne leky|Nie pomogą '''apoteki''', przeciw mnie żadne leki|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|apotekarski|apotekarzów}}
{{col-auto|zlw-opl|title=noun|apotekarz}}

====Descendants====
* {{desctree|pl|apteka|noalts=1}}
* {{desctree|szl|aptyka}}

===References===
{{reflist}}
:* {{R:zlw-opl:SPJSP|(apteka) apoteka|92}}

{{C|zlw-opl|Places}}

-------- end text --------
Page 22 arcybiskup: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|jarcybiskup}}

===Etymology===
{{bor+|zlw-opl|zlw-ocs|arcibiskup}},<ref>{{R:pl:Bańkowski}}</ref><ref>{{R:pl:SJPD}}</ref> from {{der|zlw-opl|EL.|archiepiscopus}}, from {{der|zlw-opl|grc|ἀρχιεπίσκοπος}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-an!}}

# {{lb|zlw-opl|Roman Catholicism|attested in|Masovia}} [[archbishop]]
#* {{RQ:zlw-opl:AGZ|XII|108|1443|Then liszt, k[t]horemw kszadz '''arcibiskwp''' przyganil... ge[he]st *sprauidliwy|Ten list, k[t]oremu ksiądz '''arcybiskup''' przyganił... je[he]st sprawi[e]dliwy|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|6|Z radi vczonego w bodze oczcza xandza Iaroslawa, swanthey gneznenskey cirekwye '''arcibyskvpa''' (ecclesiae Gnesnensis archiepiscopi)|Z rady uczonego w Bodze oćca księdza Jarosława, świętej gnieźnieńskiej cyrekwie '''arcybiskupa''' (ecclesiae Gnesnensis archiepiscopi)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|64|Vyną themv tho ksządzv '''arczibyskvpowy''' (eidem domino archiepiscopo)... zaplaczicz ma|Winę temu to księdzu '''arcybiskupowi''' (eidem domino archiepiscopo)... zapłacić ma|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:JA|VI|204|1402|Proboscz s kszandzem '''jarcibiscupem''' dal cztirdzesczi grziwen|Proboszcz z księdzem '''jarcybiskupem''' dał cztyrdzieści grzywien|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjective|arcybiskupi}}

====Descendants====
* {{desctree|pl|arcybiskup}}

===References===
{{reflist}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|arcybiskup, jarcybiskup|104}}

{{C|zlw-opl|People|Occupations}}

-------- end text --------
Page 23 azażci: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|azaż|-ci}}. {{etydate|end of the 15th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|aza:żci}}

===Particle===
{{head|zlw-opl|particle}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} {{ng|interrogative particle: introduces a [[yes-no question]]}}
#* {{RQ:zlw-opl:De morte|457|'''Aszaszczy''' gy czarczy *nyoszv?|'''Azażci''' ji czarci niosą?|-}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
-------- end text --------
Page 24 aż: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|aże|haże|jaż}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*aže}}. {{etydate|first half of the 14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Conjunction===
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia}} {{ng|connects clauses}}; [[that]]
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|116|1401|Wøczsla[w]ow synowecz dal policzek I[a]cuboui parobku, '''as''' sø crwa oblal|Więcsła[w]ow synowiec dał policzek J[a]kubowu parobku, '''aż''' się krwią oblał|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|I|1458|1410|Yacom ya ymal s Potrkem liczbø, '''aze''' ne mal na mø o sszethm cop zalowacz|Jakom ja imiał z Piotrkiem liczbę, '''aże''' nie miał na mię o siedm kop żałować|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Zab|209|1423|Pop[r]ossimi Mariey mathki yego, '''asz''' nam ghot[o]wa v ssina swego vprossicz daru ducha swenthego|Pop[r]osimy Maryjej matki jego, '''aż''' nam got[o]wa u syna swego uprosić daru Ducha Świętego|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|1118|1461|Jako ja tho vyem, '''haze''' Pyotr Stanislavem sgednan|Jako ja to wiem, '''haże''' Piotr z Stanisławem sjednan|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Kałużn|283|End of the 15th century|A gdy szye masczisny zwadzą a ud[z]erzy geden drugego kamyenyem..., tako '''asz''' nye vmrze, ale asz lązą (leg. lęże) w lozv (et ille mortuus non fuerit, sed iacuerit in lectulo Ex 21, 18)|A gdy sie mężczyźni zwadzą a ud[z]erzy jeden drugiego kamieniem..., tako '''aż''' nie umrze, ale aż lęże w łożu (et ille mortuus non fuerit, sed iacuerit in lectulo Ex 21, 18)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} [[until]]
#* {{RQ:zlw-opl:Leksz|II|1300|1399|Quousque jus fiet inter ipsos vlg. '''asz''' prawo przebeszy|Quousque ius fiet inter ipsos vlg. '''aż''' prawo przebieży|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Judith|6, 4|Nye odetchnyesz, '''az''' s nymy y zgynyesz (donec extermineris)|Nie odetchniesz, '''aż''' s nimi i zginiesz (donec extermineris)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|33, 14|Yacz poydø z nyenagla..., '''aze''' (donec) przydø do Seyr|Jać pojdę znienagła..., '''aże''' (donec) przydę do Seir|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|}} [[as soon as]], at the [[moment]] when; [[immediately]] [[after]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|32|Jedno ją wziął, '''aż''' natychmiast ona ista sucha laska puściła odrośli|Jedno ją wziął, '''aż''' natychmiast ona ista sucha laska puściła odrośli|-}}

===Particle===
{{head|zlw-opl|particle}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[up to]], [[as far as]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|18, 7|Od wirzchnego neba wiszce iego, i potkane iego '''asz''' do wirzcha (usque ad summum)|Od wirzchniego nieba wyszcie jego, i potkanie jego '''aż''' do wirzcha (usque ad summum)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|48, 20|Wszedl '''asz''' (usque) do pocolena oczczow swogich y asz (usque) na weky ne vzrzy swecze|Wszedł '''aż''' (usque) do pokolenia oćcow swojich i aż (usque) na wieki nie uźrzy świece|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|70, 18|'''Asz''' nine (usque nunc) przepowadacz bødø dzywi twoie|'''Aż''' ninie (czy nynie, usque nunc) przepowiadać będę dziwy twoje|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|13, 2|Ne iest, kto bi vczinil dobrego, ne iest '''asz''' do iednego (non est usque ad unum)|Nie jest, kto by uczynił dobrego, nie jest '''aż''' do jednego (non est usque ad unum)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:StPPP|VIII|6621|1398|Tey niwe Albertus ne bil nigdiy gospodarz po wcupenu asz do tich mayst (pro myast)|Tej niwie Albertus nie był nigdy gospodarz po ukupieniu aż dotichmiast|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|2b|Tho giste veszele ku dlugosczy gest cy ono bilo velike, przes to iscy szø gest ono od fchodu sluncza '''asz''' do szapadu bilo rosczøglo|To jiste wiesiele ku długości jestci ono było wielikie, przezto iżci się jest ono od wchodu słuńca '''aż''' do zapadu było rozciągło|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|181b|Od srothnocy '''asze''' do balego dna gest cy gim on bil kaszal|Od środnocy '''aże''' do białego dnia jestci jim on był kazał|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Neh|3, 16|Po nyem dzalal Neemyas..., ksyøszø pol stroni vlyce Betsur, a przecyw grobu Dauidowu, '''az''' do ribnyka (et usque ad piscinam)..., a ez do domu mocznich|Po niem działał Neemijasz..., książę poł strony ulice Betsur, a przeciw grobu Dawidowu, a '''aż''' do rybnika (et usque ad piscinam)..., a eż do domu mocnych|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|I Par|16, 3|Rozdzelyl wszem po wszitkich ot møsza '''az''' (usque) do nyewyasti|Rozdzielił wszem po wszytkich ot męża '''aż''' (usque) do niewiasty|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} {{def-uncertain|zlw-opl|nohypothesis=1}}
#* {{RQ:zlw-opl:Kśw|cr 31|Deuicha Maria '''az''' pelusek dobrih... ne ymala, a togo dla gy ue zle hustky ogar[nęła]|Dziewica Maryja '''aż''' pieluszek dobrych... nie imiała, a togodla ji we złe chustki ogar[nęła]|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=conjunctions|ażby|ażci|ażciby}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|az|alts=1}}
* {{desc|pl|aż|alts=1}}
* {{desc|szl|aż|alts=1}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|aż(e), haże, jaż|133}}

-------- end text --------
Page 25 baczenie: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|baczyć|-enie}}. {{etydate|1450}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|ba:czenie:}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|n}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} {{verbal noun of|zlw-opl|baczyć|t=[[heeding]], [[paying attention]], [[noticing]]}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|24|Kv prawdzye mali alybo radszey nygeden '''bacczenya''' zrok ymyaan (ad veritatem parvus vel potius nullus respectus habetur)|Ku prawdzie mały alibo radszej nijeden '''baczenia''' zrok imian (ad veritatem parvus vel potius nullus respectus habetur)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} {{verbal noun of|zlw-opl|baczyć|t=[[consideration]], [[contemplation]]}}
#* {{RQ:zlw-opl:Puł|103 arg|O glembokych tayemnycz '''baczenyu'''|O głębokich tajemnic '''baczeniu'''|-}}

====Descendants====
* {{desc|pl|baczenie}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 26 badać: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*bādàti}}. {{surf|zlw-opl|bóść|-ać}}. {{etydate|second half of the 14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf|pf=zbadać}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[look for]], to [[seek]]
#* {{RQ:zlw-opl:Dział|31|Gdyby kto zabyth a nye wiedzano by, kto gy zabyl, tedy... przyaczele mayą '''badacz''' wynowatego, podlug prawa mayą pozyskowacz (consanguinei et proximiores culpabilem inquirentes, causam, dum poterint, prosequantur)|Gdyby kto zabit a nie wiedziano by, kto ji zabił, tedy... przyjaciele mają '''badać''' winowatego [a] podług prawa mają pozyskować (consanguinei et proximiores culpabilem inquirentes, causam, dum poterint, prosequantur)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} to [[investigate]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|32|Sządzącemv potrzebno gest wszego szą '''badacz''' (iudicantem oportet cuncta rimari)|Sądzącemu potrzebno jest wszego się '''badać''' (iudicantem oportet cuncta rimari)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[consider]], to [[ponder]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|7, 10|Vczinisz przespech prawemu, '''badaiø''' sercza y *pocrotky (scrutans corda et renes)|Uczynisz prześpiech prawemu, '''badaję''' sierca i pokrątki (scrutans corda et renes)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} {{lb|zlw-opl|reflexive-się}} to [[ask]], to [[find out]]
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|gl. 52a|Videns enim deus humanum genus perisse per peccatum et dure dyaboli oppressioni subiacere, motus in suo consistorio... diutius cunctando '''badagøcz''' de liberacione humani generis, habuit duas *consiliaritrices|Videns enim Deus humanum genus perisse per peccatum et dure dyaboli oppressioni subiacere, motus in suo consistorio... diutius cunctando '''badając''' de liberacione humani generis, habuit duas *consiliaritrices|-}}
# {{lb|zlw-opl|reflexive-się}} to [[listen]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Num|23, 18|Stoy, Balakv, a '''baday syø''' (sta Balac et ausculta), slisz synv Zeforow|Stoj, Balaku, a '''badaj się''' (sta Balac et ausculta), słysz, synu Zeforow!|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|badacz|badanie}}

====Descendants====
* {{desc|pl|badać}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 27 bak: -------- begin text --------

===Etymology===
{{deverbal|zlw-opl|bakać}}. {{etydate|r|1448|1450}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|ba:k}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-an!}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[shout]], [[yell]]
#: {{syn|zlw-opl|bakliwość}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|9|Paan, sz '''bakem''' a s gwalthowym ghelkem przydancz do sandv (dominus cum clamore et violento strepitu ad iudicium veniens), wyną pyancznadzescza ma bicz skaran|Pan z '''bakiem''' a z gwałtowym giełkiem przydąc do sądu (dominus cum clamore et violento strepitu ad iudicium veniens), winą pięćnadzieścia ma być skaran|-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=noun|bakanie|bakliwość}}
{{col-auto|zlw-opl|title=verbs|bakać<g:impf>|zbakać<g:pf>}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 28 bakliwość: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{m|zlw-opl||*bakliwy}} + {{af|zlw-opl|-ość}}, from {{m|zlw-opl|bakać}} + {{m|zlw-opl|-liwy}}. {{etydate|1449}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[shout]], [[yell]]
#: {{syn|zlw-opl|bak}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|28|Przes '''baklywoscz''' a vporną gych szmyaloscz skaazanye a wycząnstwo obikli odnoszycz (per strepitum et importunam ipsorum audaciam sententiam sive victoriam causarum consueverunt reportare)|Przez '''bakliwość''' a uporną jich śmiałość skazanie a wicięstwo obykli odnosić (per strepitum et importunam ipsorum audaciam sententiam sive victoriam causarum consueverunt reportare)|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|bak|bakanie}}
{{col-auto|zlw-opl|title=verbs|bakać<g:impf>|zbakać<g:pf>}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
-------- end text --------
Page 29 barzo: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|barzy|-o}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|bar-zo}}

===Adverb===
{{zlw-opl-adv}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Łęczyca|Greater Poland|Masovia}} [[very]]
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|5a|A cdiszcy vøcz ten tho gisty czeszarsz tho vydzene y ten tho dzif gestcy gy on bil vsrzal, tedycz vøcz gestcy szø on bil themu '''barszo''' dzyuoual|A kdyżci więc ten to jisty cesarz to widzenie i ten to dziw jestci ji on był uźrzał, tedyć więc jestci się on był temu '''barzo''' dziwował|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:MW|35b|Iako '''barzo''' milowalem zakon twoy, panie (quomodo dilexi legem tuam, Domine Psal 118, 97), wszego dnya myslenie moie iest|Jako '''barzo''' miłowałem zakon twoj, Panie (quomodo dilexi legem tuam, Domine Psal 118, 97)! Wszego dnia myślenie moje jest|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:PF|I|492|c. 1428|Tako '''barszo''' adeo|Tako '''barzo''' adeo|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Kśw|bv 40|Timy sloui mødresc faly... Nicolaia [z sk]utka duoiakego '''barzo''' znamenitego|Tymi słowy mędrzec fali... Nikołaja [z sk]utka dwojakiego '''barzo''' znamienitego|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|4b|A tako vøcz gego mila matuchna, gdiszcy gest gy ona bila porodzyla, tedycz vøcz ona gest bila k nemu '''barszo''' laskaue mouila|A tako więc jego miła matuchna gdyżci jest ji ona była porodziła, tedyć więc ona jest była k niemu '''barzo''' łaskawie mowiła|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[completely]], [[entirely]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|77, 65:|Vsliszal bog y wzga[r]dzal y ku niczemu przinosl '''barzo''' Israhel (ad nihilum redegit valde Israel)... y dal w *ioczstwo czescz gich y czudnoscz gich w *rocze neprzyaczelowi|Usłyszał Bog i wzga[r]dzał, i ku niczemu przyniosł '''barzo''' Israhel (ad nihilum redegit valde Israel)... I dał w jęcstwo cześć jich i cudność jich w ręce nieprzyjacielowi|-}}
# [[well]], [[correctly]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|153|Palce miał wielebne, długie a '''barzo''' złączone (longi, generosi, bene iuncti)|Palce miał wielebne, długie a '''barzo''' złączone (longi, generosi, bene iuncti)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|}} [[quickly]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Jos|23, 16|A tak '''barzo''' y richlo powstanye przecziw wam gnyew bozi (cito atque velociter consurget... furor domini)|A tak '''barzo''' i rychło powstanie przeciw wam gniew boży (cito atque velociter consurget... furor Domini)|-}}
# [[a lot]], [[much]], [[many]]
#* {{RQ:zlw-opl:Aleksy|36|A gdy szyą mv szyn narodzyl, ... then byl oczcza '''barszo''' lepszy|A gdy się mu syn narodził, ... ten był oćca '''barzo''' lepszy|-}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|barzo}}
* {{desctree|pl|bardzo}}
* {{desc|szl|bardzo|alts=1}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:pl:Bruckner}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|(bardzo) bar-zo|200}}

-------- end text --------
Page 30 bać: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|bojeć}}

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|ine-bsl-pro|ine-pro|inh=2}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*bojàti}} {{etydate|second half of the 14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|ba:ć}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf}}

# {{lb|zlw-opl|reflexive-się|attested in|Southern Borderlands|Lesser Poland|Masovia}} to be [[afraid]], to [[fear]] {{+obj|zlw-opl|gen|means=of what}} or {{+obj|zlw-opl|inf|means=to do what}}
#: {{syn|zlw-opl|lękać<alt:lękać się>}}
#* {{RQ:zlw-opl:SKJ|I|99|Middle of the 15th century|Abyscze '''sze''' nye '''bogely''' ne timveritis (timorem... eorum ne timueritis I Pet 3, 14)|Abyście '''sie''' nie '''bojeli''' ne timveritis (timorem... eorum ne timueritis I Pet 3, 14)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|26, 5|Acz vstawø przeciwo mne grodi, ne bødze '''se bacz''' serce moie (non timebit cor meum)|Acz ustawią przeciwo mnie grody, nie będzie '''sie bać''' sierce moje (non timebit cor meum)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|9, 5|I wpuscil w usta moia pene nowe, pastnkø bogu naszemu. Vzrzø mnodzi y bødø '''se bacz''' y bødø pwacz w gospodna (et timebunt et sperabunt in domino)|I wpuścił w usta moja pienie nowe, piastnkę Bogu naszemu. Uźrzą mnodzy i będą '''sie bać''', i będą pwać w Gospodna (et timebunt et sperabunt in Domino)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:EwZam|292|Szvyathloscz bosza ogarnąla ony i '''baly szyą''' boyasznyą vyelyką (timuerunt timore magno Luc 2, 9)|Światłość boża ogarnęła ony i '''bali się''' bojaźnią wieliką (timuerunt timore magno Luc 2, 9)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|11 b|On gego [g]grosz ne '''bal szø''' gest byl|On jego groz nie '''bał się''' jest był|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pocz|232|End of the 14th century|{{...}} gesc wam '''boyøcym sye''' boga wsznydze|{{...}} jeść wam '''bojącym sie''' Boga wznidzie|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|64, 8|Zamøczø se pogani y '''bacz se''' bødø, gisz przebiwaiø na conczoch, od znamon twogich (turbabuntur gentes et timebunt, qui habitant terminos, a signis tuis)|Zamącą sie pogani i '''bać sie''' będą, jiż przebywają na końcoch, od znamion twojich (turbabuntur gentes et timebunt, qui habitant terminos, a signis tuis)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|42|Czvdzego drapycz '''szą''' nye '''boyą''' (aliena rapere non formidant)|Cudzego drapić '''się''' nie '''boją''' (aliena rapere non formidant)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXII|235|Middle of the 15th century|'''Boymisch syą''', bichom pichą krolewstwa nyebyeskyego nye straczily|'''Bojmyż się''', bychom pychą krolewstwa niebieskiego nie stracili|-}}
# {{lb|zlw-opl|reflexive-się}} to be [[afraid]] for; to [[worry]], to [[fret]] {{+preo|zlw-opl|o|acc|means=for what}}
#: {{syn|zlw-opl|lękać<alt:lękać się>}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXII|248|Middle of the 15th century|Czlowyek, czsso nawyączey myluge, o tho '''syą bogi''' nawyączey y ląka|Człowiek, czso nawięcej miłuje, o to '''się boji''' nawięcej i lęka|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adverb|bojaźliwie}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adjective|bojaźliwy}}
{{col-auto|zlw-opl|title=noun|bojeźliwość}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjective|bojaźny}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|bojaźń|bojaźność}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|bojécz}}
* {{desc|pl|bać}}
* {{desc|szl|bŏć}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:pl:Bruckner|bać_się}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|bać (się), bojeć (się)|150}}

{{C|zlw-opl|Fear}}

-------- end text --------
Page 31 bańturzyć: -------- begin text --------

===Etymology===
From unattested {{m|zlw-opl||*bajdura}} {{af|zlw-opl|-yć}}, from {{m|zlw-opl|bajać}}. {{etydate|1483}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} to [[blather]], to [[lie]]
#: {{syn|zlw-opl|bajać}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapRpŁomż|3, 883|1483|'''Banythurzisch''' et non dicis, quantum servit ad ius|'''Bańturzysz''' et non dicis, quantum servit ad ius|-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=verb|bajać}}

====Descendants====
* {{desc|pl|bajdurzyć|unc=1}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Talking}}
-------- end text --------
Page 32 biedzić: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*bě̄dìti}}. {{etydate|r|1463|1465}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|bie?dzić}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf}}

# {{lb|zlw-opl|reflexive-się|attested in|Masovia}} to [[struggle]], to [[wrestle]]
#* {{RQ:zlw-opl:De morte|213|S tegom '''szya''' zyuothem '''byedzyla''', pothem yvszem wszythka mocz straczyla|Z tegom '''się''' żywotem '''biedziła''', potem jużem wszytkę moc straciła|-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=noun|biada}}

====Descendants====
* {{desc|pl|biedzić}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP|biedzić się|344}}

-------- end text --------
Page 33 birzwno: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|biermo|birwno|birzmno|birzmo}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*brьvьnò}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|n}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Greater Poland|Masovia}} [[beam]], [[log]]
#: {{syn|zlw-opl|balka|czamnor|sztynholc}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|282|Co widzisz proszek w oce brata twego, a '''bierma''', ktore w twem oce jest, nie widzisz (trabem in oculo tuo non vides Mat 7, 3)?|Co widzisz proszek w oce brata twego, a '''bierma''', ktore w twem oce jest, nie widzisz (trabem in oculo tuo non vides Mat 7, 3)?|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:JA|XIV|495|c. 1455|'''Byrwno''' trabes|'''Birwno''' trabes|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|42|15th century|'''Byrzmna''' a. trami trabes (trabes autem posuit in domo per circuitum forinsecus III Reg 6, 6)|'''Birzmna''' aut tramy trabes (trabes autem posuit in domo per circuitum forinsecus III Reg 6, 6)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XLVII|354|c. 1500|'''Birzmo''' trabes|'''Birzmo''' trabes|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|63|1391|Kedim '''birzwna''' rambil na tey dzedzine, ne bil Wlodek tedy w dzerzeny|Kiedym '''birzwna''' rąbił na tej dziedzinie, nie był Włodek tedy w dzierżeni|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:StPPP|VIII|9385|1399|Pro trabe dicto '''virzwno'''|Pro trabe dicto '''wirzwno'''|-}}
# {{def-unc|zlw-opl|nh=1}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|867|1438|O cthori *'''brziswną''' Pyotr na mya [zalowal] thich ya jamv nye pobral|O ktory '''birzwna''' Piotr na mię [żałował], tych ja jamu nie pobrał|-}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Woods}}
-------- end text --------
Page 34 blady: -------- begin text --------

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|ine-bsl-pro|ine-pro|inh=2}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*blědъ}}. {{etydate|15th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|blady:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj}}

# {{lb|zlw-opl|of a color or light|attested in|Masovia}} [[pale]]
#* {{RQ:zlw-opl:De morte|29|Chvda, '''blada''', szolthe lycze, lsczy szya yako myethnycza|Chuda, '''blada''', żołte lice łszczy się jako miednica|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokPet I|7|End of the 15th century|Pallidus '''bladi'''|Pallidus '''blady'''|-}}

====Descendants====
* {{desc|pl|blady}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|360}}

{{C|zlw-opl|Whites}}

-------- end text --------
Page 35 bliski: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*blizъkъ}}. {{surf|zlw-opl|blizi|-ki}}. {{etydate|1386}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|bli:ski:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj|bliszy|bliższy|sup=nabliszy|adv=blisko}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[close]] {{gl|physically not far}} {{+obj|zlw-opl|dat|means=to what}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|39|Do '''nablyszego''' dworv (ad proximiorem curiam)... swyerzepycze... yma dopądzicz|Do '''nabliszego''' dworu (ad proximiorem curiam)... świerzepice... ima dopędzić|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Deut|1, 7|Poydzcze kv gorze Amoreyskey y k gynemv, ktores to gey '''bliska''' sø pola (quae ei proxima sunt campestria)|Pojdźcie ku gorze amorejskiej i k jinem[u], ktoreż to jej '''bliska''' są pola (quae ei proxima sunt campestria)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia}} [[close]] {{gl|not far in time}}
#* {{RQ:zlw-opl:PF|I|482|c. 1428|Aczby... dzedzini... ne wykupilibichom na '''bliske''' Narodzene Christusovo, tedy nameny... penødze v Szydow si... non exemeremus ad festum prefixum Natiuitatis|Aczby... dziedziny... nie wykupilibychom na '''bliskie''' Narodzenie Chrystusowo, tedy namieni... pieniądze u Żydow si... non exemeremus ad festum prefixum Natiuitatis|-}}
# {{lb|zlw-opl|often|in the comparative|attested in|Masovia}} [[related]] {{+preo|zlw-opl|ku|dat}} or {{+obj|zlw-opl|dat|means=to whom}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|7|Duchowny z gymyenya oczczyznego na woyną sluzicz albo gymyenye '''blyszkym''' (proximis) spvsczicz szan povinni|Duchowni z jimienia oćczyznego na wojnę służyć albo jimienie '''bliskim''' (proximis) spuścić są powinni|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|424|1433|Jaco mnye Katharzina tako '''bliska''' iako Maczeowi|Jako mnie Katarzyna tako '''bliska''' jako *Macieowi|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|2863|1428|O cthore (pro cthory) pancerz Janik na *nyø szalowal, tegom ya nye wzøl oth Micolaya na szidowski dlug, ale przeto ez bil mego strya, a iam k nemv '''bliszszi'''|O ktory pancerz Janik na mię żałował, tegom ja nie wziął ot Mikołaja na żydowski dług, ale przeto eż był mego stryja, a jam k niemu '''bliższy'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|law|attested in|Greater Poland}} [[have|having]] [[legal]] [[priority]] through [[relation]] {{+preo|zlw-opl|ku|dat}} or {{+obj|zlw-opl|dat|means=to whom/what}}
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|61|1386|Jaco sse wrzuczili w tø dzelniczø na nassø dzerzawø, a mismi taco '''blisczi''' iaco i nass strig|Jako sie wrzucili w tę dzielnicę na naszę dzierżwę, a mysmy tako '''bliscy''' jako i nasz stryj|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:AKPr|VIIIa|147|1419|Ta dzelnicza yest mi '''blisza''' crwø nisze Ianowy|Ta dzielnica jest mi '''blisza''' krwią niże Janowi|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|96|1399|Tochna ku they dzelnicze trzeczey czøsczi, cso yø w uene dzirzala Yagneszka po swem oczczu, yest '''bliska'''|Tochna ku tej dzielnicze trzeciej części, cso ją w wienie dzirżala Jagnieszka po swem oćcu, jest '''bliska'''|-}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-an!}}

# [[twin]]
#* {{RQ:zlw-opl:Dek|I|3|Ne poząday zony *thwogo '''blysshego''' (non concupisces uxorem proximi tui Deut 5, 21)|Nie pożędaj żony twego '''bliszego''' (non concupisces uxorem proximi tui Deut 5, 21)|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|z bliska|blisku}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|bliskoć|bliskość}}
{{col-auto|zlw-opl|title=prepositions|bliszy po}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|blizi}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|bliz|blizu}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|blizna|bliźni|bliźniątko|bliźniec|bliznek|bliźnięta}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/bliżyć}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|bliski}}
* {{desc|pl|bliski}}
* {{desc|szl|bliski}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:pl:Bruckner|blizki}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 36 blisko: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|bliski|-o}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Adverb===
{{zlw-opl-adv|bliżej|sup=nabliższej}}

# [[closely]], [[near]] {{gl|not far in distance}} {{+obj|zlw-opl|gen}}, {{+preo|zlw-opl|od|gen}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Deut|30, 1|Przikazanye to to, ges to ya dzysz przikazvyø tobye, nye iest nad tobø ani daleko polozono, ani na nyebye postawyono... Ale gest tv rzecz wyelmi '''blisko''' (iuxta te est sermo valde), slowo w vsczech twich y w serczv twem|Przykazanie to to, jeż to ja dziś przykazuję tobie, nie jest nad tobą ani daleko położono, ani na niebie postawiono... Ale jest tu rzecz, [słowo] wielmi '''blisko''' (iuxta te est sermo valde), w uściech twych i w siercu twem|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XVI|340|15th century|Filocapcio fry yest to, czo slowe thego '''blyzey'''|Filocapcio fryj jest to, co słowie tego '''bliżej'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|23, 1|Pogrzebl zonø... w yaskyny dwoytey '''blisko''' od Mambre (in spelunca agri duplici, quae respiciebat Mambre)|Pogrzebł żonę... w jaskini dwoitej '''blisko''' od Mambre (in spelunca agri duplici, quae respiciebat Mambre)|-}}
# [[up close]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|III Reg|20, 39|Sluga twoy wiszedl boiowacz '''blysko''' (egressus est ad proeliandum cominus)|Sługa twoj wyszedł bojować '''blisko''' (egressus est ad proeliandum cominus)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[closely]], [[soon]] {{gl|not far in time}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|25|Chczeemi, aby... dnyow '''naablyszzey''' naslyadvyących (diebus proxime sequentibus)... wszistczy prawvyączi szą... odprawyeny bily|Chcemy, aby... dniow '''nabliższej''' naśladujących (diebus proxime sequentibus)... wszystcy prawujący się... odprawieni byli|-}}
# [[closely]] {{ng|being near in relation}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtBr|VII|572|Ysz mv gest w them czlonku a tako '''blyszko''' przyrodzon ten vmarly|Iż mu jest w tem członku [a] tako '''blisko''' przyrodzon ten umarły|-}}
# [[closely]] {{ng|being near in law}}
#* {{RQ:zlw-opl:StPPP|VIII|8539|1933|Jaco '''blizey''' k dzedzinye xandz Symon ani k nyey nicz nye maya|Jako '''bliżej''' k dziedzinie ksiądz Szymon a oni k niej nic nie mają|-}}
# [[close to]]; [[approximately]]
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|133|15th century|Yacoby a. '''blisko''' circiter, id est fere a. citra (circiter tria millia Act 2, 41)|Jakoby aut '''blisko''' circiter, id est fere aut citra (circiter tria millia Act 2, 41)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|27v|c. 1500:|Circiter refertur ad numerum et ad tempus '''blysko''' albo okolo|Circiter refertur ad numerum et ad tempus '''blisko''' albo około|-}}
# [[nearly]], [[almost]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|19, 9|Bili '''blisko''' ku wilamanyu drzwy (iamque prope erat, ut effringerent fores)|Byli '''blisko''' ku wyłamaniu drzwi (iamque prope erat, ut effringerent fores)|-}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|blisko}}
* {{desc|pl|blisko}}
* {{desc|szl|blisko}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|1576}}

-------- end text --------
Page 37 bok: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*bokъ}}. {{etydate|13th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-in|adj=bokowy}}

# {{lb|zlw-opl|anatomy|attested in|Masovia|Lesser Poland|Silesia}} [[side]], [[flank]] {{gl|neither the front nor the back; lateral part of a person or animal}}
#* {{RQ:zlw-opl:Bogur|C|Czyebye dla, czlowyecze, dal bog przeklocz szobye '''bok''', racze, nodze obye|Ciebie dla, człowiecze, dał Bog przekłóć sobie '''bok''', ręce, nodze obie|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|73v|c. 1500|Latus {{...}} a lateo lates eyn seyt '''bok'''|Latus {{...}} a lateo lates eyn seyt '''bok'''|-}}
# [[side]], [[flank]] {{gl|neither the front nor the back of an object}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|47, 2|Zacladana iest weselim wszelika zema gora Syon: '''boky''' polnoczi, masto crola welikego (fundatur exultatione universae terrae mons Sion: latera aquilonis, civitas regis magni)|Zakładana jest wiesielim wszelikiej ziemie gora Syjon, '''boki''' północy, miasto króla wielikiego (fundatur exultatione universae terrae mons Sion: latera aquilonis, civitas regis magni)|-}}

====Derived terms====
{{zlw-opl-derived verbs|-/boczyć}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|bok|id=side|t=side}}
* {{desc|pl|bok}}
* {{desc|szl|bok}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|2467}}

-------- end text --------
Page 38 bracki: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|bracski}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*bràtьskъ}}, from {{inh|zlw-opl|ine-bsl-pro|*brā́ˀtiškas}}. {{surf|zlw-opl|brat|-ski}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|bracski:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj}}

# {{lb|zlw-opl|relational|attested in|Masovia}} [[brother]]'s, [[fraternal]] {{gl|of or pertaining to a brother, male sibling}}
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|II|1730|1425|O ctori liszth '''braczszky''' zalowal Olexi na Daczboga, tego mu on ne røczil|O ktory list '''bracski''' żałował Oleksy na Dadzboga, tego mu on nie ręczył|-}}
# {{lb|zlw-opl|relational}} [[brother]]'s, [[fraternal]] {{gl|of or pertaining to a brother, fellow human}}
#* {{RQ:zlw-opl:Dek|III|4|W '''brathczkych''' rzeczhach nye korzyszcy|W '''brackich''' rzeczach nie korzyści|-}}
# {{lb|zlw-opl|relational|religion|attested in|Lesser Poland}} [[brother]]'s, [[fraternal]] {{gl|of or pertaining to a brother, member of a men's religious order}}
#* {{RQ:zlw-opl:Reg|723|1484|Mynystrovye... vyny y nyedostathki '''braczszkye''' (fratrum... culpas)... mayą navyedzaczovy... povyedaczy|Ministrowie... winy i niedostatki '''bracskie''' (fratrum... culpas)... mają nawiedzaczowi... powiedać(i)|-}}
# {{lb|zlw-opl|relational|attested in|Masovia}} [[fraternal]] {{gl|of or pertaining to a fraternity}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapRpGrój|3, 351|1480|Pecunias eclesialium fraternalny al. '''braczky'''|Pecunias eclesialium fraternalny al. '''bracki'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|}} [[fraternal]], [[brotherly]]
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXIV|79|c. 1420|Szluthowane a miloszcz '''braczszką''' ymagøcz medzi szobø compacientes, fraternitatis amatores (I Petr 3, 8)|Slutowanie a miłość '''bracską''' imając miedzy sobą compacientes, fraternitatis amatores (I Petr 3, 8)|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|bracki miód}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|bracstwo|brat}}

====Descendants====
* {{desc|pl|bracki|q=obsolete}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 39 brat: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|bratr|bracia}}

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|ine-bsl-pro|ine-pro|inh=2}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*bràtrъ}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-pr|dim=bratek|dim2=bratrzyk|adj=bratni|adj2=bratów|adj3=bracki}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia|Lesser Poland}} [[brother]] {{gl|son of the same parents as another person}}
#* {{RQ:zlw-opl:PF|I|479|c. 1428|Jan y Jęndrzey, '''braczą''' rodzeny|Jan i Jędrzej, '''bracia''' rodzeni|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|34, 17|Iaco blisznego, iaco '''brata''' naszego, taco lub iesm bil (quasi proximum, et quasi fratrem nostrum, sic complacebam)|Jako bliźniego i jako '''brata''' naszego tako lub jeśm był (quasi proximum, et quasi fratrem nostrum, sic complacebam)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pocz|233|End of the 14th century|Bo on... gescz oczecz nasz i '''brat''' nasz|Bo on... jeść ociec nasz i '''brat''' nasz|-}}
# [[brother]] {{gl|sibling of further connection, i.e. a half-brother}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gloger|Pamyøtay, yze Tanita (pro Tamara) od swego '''brata''' czystotø szgubila|Pamiętaj, iże Tanita (pro Thamar) od swego '''brata''' czystotę zgubiła|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:PF|V|30|1489|'''Brath''' przyrodny novercarius|'''Brat''' przyrodni novercarius|-}}
# [[brother]] {{gl|member of the same lineage}}
#* {{RQ:zlw-opl:RTH|III|3|1389|Szeczslaw yest nasz '''brath''', naszego sczitha y zawolana|Sieczsław jest nasz '''brat''', naszego szczyta i zawołania|-}}
# [[brother]] {{gl|member of the same community}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|31, 32|U kogokoly swe bogy naydzesz, bødze przede wszemy '''brati''' nassymy zagubyon (necetur coram fratribus nostris)|U kogokoli swe bogi najdziesz, będzie przede wszemi '''braty''' naszymi zagubion (necetur coram fratribus nostris)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:SprTNPozn|IV|44|c. 1475|'''Bracza''' naschy lawnyczy post nos ad scampnum locati|'''Bracia''' naszy ławnicy post nos ad scampnum locati|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[brother]] {{ng|term of address}}
#* {{RQ:zlw-opl:Kśw|cr 11|Vidce, '''braca''' mila, zbauene, vidce uelike sina bozego priiazny|Widzcie, '''bracia''' miła, zbawienie, widzcie wielikie Syna Bożego przyjaźni|-}}
# [[brother]] {{gl|fellow human being}}
#* {{RQ:zlw-opl:Dek|I|2|Nye zabyyay '''bratha''' thwego (non occides Deut 5, 17)|Nie zabijaj '''brat''' twego (non occides Deut 5, 17)|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|bratogłowca|bratogłówstwo|bratowizna|bracica|braciec|bractwo|brat ciotczany|brat stryjeczny|siostra z bratem|brat przyrodni}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|bratanek|bratanię|bratanka|bracianek|bracieniec}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|brat}}
* {{desc|pl|brat}}
* {{desc|szl|brat}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|371}}

{{C|zlw-opl|Male family members|Male people}}

-------- end text --------
Page 40 brać: -------- begin text --------

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|ine-bsl-pro|ine-pro|inh=2}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*bьrati}}. {{etydate|1392}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[take]] {{gl|to grab with the hands}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|821|A kiedym uźrała, iże już '''biorą''' miotłę, ja ku pirwemu razu jako sercem urażonem odwiedziona jestem od rozumow, ... a po małej chwili ocuciwszy sie uźrałam ciało jego wszytko zedrane|A kiedym uźrała, iże już '''biorą''' miotłę, ja ku pirwemu razu jako sercem urażonem odwiedziona jestem od rozumow, ... a po małej chwili ocuciwszy sie uźrałam ciało jego wszytko zedrane|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|54, 15|Iensze po spolu se mnø slotke '''bral''' ies karme|Jenże pospołu se mną słodkie '''brał''' jeś karmie|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|81, 2|Dokød sødzicze lichotø y oblicze grzesznich '''byerzecze'''|Dokąd sądzicie lichotę i oblicze grzesznych '''bierzecie'''?|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[gather]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|79, 13|Winniczø z Egipta przenosl ies... i czemu, bosze, zkazyl ies sczanø iey, y '''byorø''' iø wszistczi|Winnicę z Ejipta przeniosł jeś... i czemu, Boże, skaził jeś ścianę jej i '''biorą''' ją wszystcy|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} to [[take]] [[furtively]], to [[skim off]], to [[pilfer]]
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|90|1411|Stanislaw czso '''bral''' pczoly, to '''bral''' na prawem swem, yako na przywileyu ma|Stanisław czso '''brał''' pczoły, to '''brał''' na prawem swem, jako na przywileju ma|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} to [[extract]]
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|I|170|1402|O chtorø wodø zalowal na mø Iasek, tøm ya '''bral''' s yego wolø, eze mi otpusczil s gego studney|O chtorą wodę żałował na mię Jaszek, tę-m ja '''brał''' s jego wolą, eże mi otpuścił s jego studniej|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Kuyavia}} to [[pass long]] {{+preo|zlw-opl|na|acc|means=to whom}}
#* {{RQ:zlw-opl:TPaw|VII|129|1418|Oczecz twoy ne prza sya o ty dzedzine any '''byerzą''' na szachoczcza podlug prawa zemskego, dal na sya roku stacz|Ociec twoj nie prza się o ty dziedzinie ani '''bierzę''' na zachoćcę podług prawa ziemskiego, dał na się roku stać|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} to [[pass]] [[responsibility]] {{+preo|zlw-opl|na|acc}} or {{+preo|zlw-opl|ku|dat|means=what reponsibility}}
#* {{RQ:zlw-opl:Leksz|II|1638|1394|To *'''berze''' na mą dusche y na mą prawdi, iakom ne recepi... duas rotas|To '''bierzę''' na mą duszę i na mą prawdę, jakom nie recepi... duas rotas|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Hube Zb|112|1405|'''Byerzø''' to kv mey duszy y ku mey prawdze, yako tamo dzeszancz grziwen, czso przidze na Stachnicowø czanscz y na Stachnynø|'''Bierzę''' to ku mej duszy i ku mej prawdzie, jako tamo dziesięć grzywien, czso przydzie na Stachnikowę część i na Stachninę|-}}
# to [[conclude]]; to [[infer]]
#* {{RQ:zlw-opl:PF|V|19|XV ex.|'''Bracz''' v. przypusczacz admittere|'''Brać''' vel przypuszczać admittere|-}}
# {{lb|zlw-opl|transitive|attested in|Greater Poland|Masovia}} to [[charge]] {{+preo|zlw-opl|od|gen}}, {{+preo|zlw-opl|u|gen}}, or {{+preo|zlw-opl|z|gen|means=whom}}, {{+preo|zlw-opl|za|acc}} or {{+obj|zlw-opl|gen|means=for what}}
#* {{RQ:zlw-opl:Leksz|II|1773|1395|Orandowal *iszm do gich domv, by penødze '''brali''', a ony gich ne chczeli wzøcz|Orędował j[e]śm do jich domu, by pieniądze '''brali''', a oni jich nie chcieli wziąć|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|14, 6|Iensze dobra swego ne dal iest na lichfø y darow na przezwinnich ne '''bral''' iest|Jenże dobra swego nie dał jest na lichwę i darow na przezwinnych nie '''brał''' jest|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:AKPr|VIII|44|1419|Iaco Boguslaw ne '''bral''' po mey sestrze Swachne nygeney pusczini|Jako Bogusław nie '''brał''' po mej siestrze Święchnie nijenej puściny|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtBr|VI|355|Tho raczcze magą na nyem '''bracz''' nye patrzacz gynego prawa|To radźce mogą na niem '''brać''' nie patrząc jinego prawa|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|112|Ot ludzy... xanząnth mazowesskich..., ot ktorichkoly rzeczi kupy..., targowego braacz nye mayąn, myanso a ribi telko viyąwschi, ot ktorich, to yest myąnsza a rib, podlug starego obiczaya targowe ma bicz '''brano''' i dzwygano|Ot ludzi... książąt mazoweskich..., ot ktorychkoli rzeczy kupi..., targowego brać nie mają, mięso a ryby telko wyjąwszy, ot ktorych, to jest mięsa a ryb, podług starego obyczaja targowe ma być '''brano''' i dźwigano|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|I|723|1406|Iaco v mne Iacup nosza za polczwarta grosza ne cupil anim ia v nego penødzi '''bral'''|Jako u mnie Jakub noża za połczwarta grosza nie kupił anim ja u niego pieniędzy '''brał'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Leksz|II|2030|1397|Jacub ma Wyczøskowo f sz[y]astawe, a '''berze''' sz nego plat|Jakub ma Wyciążkowo w z[y]astawie, a '''bierze''' s niego płat|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|152|1426|Marczin nye mal vmowy z Passzkem, aby myal zitho '''bracz''' za oborzne, ale penandze|Marcin nie miał umowy z Paszkiem, aby miał żyto '''brać''' za oborzne, ale pieniądze|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} to [[take]], to [[occupy]] {{gl|to deprive of ownership}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXIV|73|XV in.|'''Berze''' rapit|'''Bierze''' rapit|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|66|1392|Iaco o tho, czso zalowal Wyssoczin kmecz na Dzerska, bi '''bral''' o gego rzecz iego rankoymø, o to gy pothwarza|Jako o to, czso żałował Wysoczyn kmieć na Dzierżka, by '''brał''' o jego rzecz jego rękojmię, o to ji potwarza|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Leksz|I|2556|1397|Lupu pomagal '''bracz''' iako dwe griwne|Łupu pomagał '''brać''', jako dwie grzywnie|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:StPPP|VIII|8448|1399|Climonth ne byl Clary meczowa glowicza... ani yey penandzi '''bral'''|Klimont nie bił Klary mieczową głowicą... ani jej pieniędzy '''brał'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtKał|191|Gdy kto komv '''byerze''' gego gymyenye|Gdy kto komu '''bierze''' jego jimienie|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} to [[occupy]]
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|68|1394|Iaco gest Paszek ne '''bral''' Colowske ani vz[y]tka ma, a to stogø s nim w roczech|Jako jest Paszek nie '''brał''' Kołowskie ani uż[y]tka ma, a to stoję s nim w rocech|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|}} to [[confiscate]]
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|104|1403|Iaco vemi..., eze czso Tomek bral pana Benika o sszina, to s prawa '''bral''', ez sø yemu poddal poth czøzø|Jako wiemy..., eże czso Tomek brał pana Bońka o syna, to z prawa '''brał''', eż się jemu poddał pod ciążą|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|I|12|1400|Iacom ia v Strzechni ne '''bral''' bidla ani szita szilø|Jakom ja u Strzechny nie '''brał''' bydła ani żyta siłą|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|2902|1428|Jacom ya o thø krziwdø oth Arnoltha wstal, eze mi gego szona gwalthem møkø '''brala''' s mego sola|Jakom ja o tę krzywdę ot Arnołta wstał, eże mi jego żona gwałtem mąkę '''brała''' s mego soła|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|44|A my baczącz, yszby nykth nye myal czvdzych rzeczy '''bracz''' przes dząky pana gych|A my bacząc, iżby nikt nie miał cudzych rzeczy '''brać''' przez dzięki pana jich|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia}} to [[choose]]
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|44|Ysz pryszyasznyczy maya gynne przyszyasznyky wybyeracz, tho yesth nam dobrze pamyąthno a yesth podlug... prawa..., thedy yeszlysczye wy thakowy '''brany''' y poszthawyeny podlug waszego stharego obyczaya, mozeczye dobrze w lawyczy na szadzye szyedzyecz y prawo wyrzecz|Iż przysiężnicy mają jinne przysiężniki wybierać, to jest nam dobrze pamiętno a jest podług... prawa..., tedy jesliście wy takowy '''brani''' i postawieni podług waszego starego obyczaja, możecie dobrze w ławicy na sądzie siedzieć i prawo wyrzec|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtBr|VI|356|A gest nam tesz k themv podtrzebyen y vzytheczen, wybyeramy go w radą y '''byerzemy''' k szobye w szedzaczą radą|A jest[li] nam też k temu po[d]trzebien i użyteczen, wybieramy go w radę i'''bierzemy''' k sobie w siedzącą radę|-}}
# {{lb|zlw-opl|reflexive-się|attested in|Greater Poland}} to [[leave]], to [[go]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Num|1, 51|Gdisz '''bracz syą''' bødø, seymø slvgy stanowe stan|Gdyż '''brać się''' będą, sejmą sługi stanowe stan|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Num|22, 39|Y '''bralasta syø''' spolv do myasta, ktoresto na poslednich krayoch bilo gego krolewstwa|I '''brałasta się''' społu do miasta, ktoreż to na poślednich krajoch było jego krolewstwa|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|27, 43|Ach, tocz Ezau, twoy brat [grozi-ć], chce czyø zabycz. A ti posluchay myø. '''Byerz syø''' ku Labanowy, bratu memu, do Aram|Ach toć Ezau twoj brat [grozi-ć], chcę cię zabić. A ty posłuchaj mię, '''bierz się''' ku Labanowi bratu memu do Aram|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Aleksy|66|Jvthrocz '''sza byerzą''' od czebye... A gdycz wszythky stoly osządą, thedycz ya ivsch w drodze bandą|Jutroć '''się bierzę''' od ciebie... A gdyć wszytki stoły osiędą, tedyć ja już w drodze będę|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:SKJ|I|301|XV p. pr.|Dixitque ei vir: Recesserunt de loco isto '''braly sszyą''' s tego|Dixitque ei vir: Recesserunt de loco isto '''brali się''' z tego|-}}
# {{lb|zlw-opl|reflexive-się|law}} to [[appeal]] to a [[high]]er [[court]]
#* {{RQ:zlw-opl:OrtBr|VI|365|Rzekl szwym rzekznykyem: po wthore ten ortel gest nysprawyedlywy..., y '''bral szye''' o tho do krolewszkego dwora|Rzekł swym rzecznikiem po wtore: Ten ortel jest ni[e]sprawiedliwy..., i '''brał sie''' o to do krolewskiego dwora|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtBr|VI|356|Czlowyek z woythowszkey wssy z gedna nyewyasta z Opawy [stali] przed nymy szyedzaczą radą o pyenądze a '''braly szye''' na gych wysznane: tako to ma bycz gysczono, yako szyedzaczą radą wysznala|Człowiek z wojtowskiej wsi z jedną niewiastą z Opawy przed nimi, siedzącą radą, o pieniądze, a '''brali sie''' na jich wyznanie, tako to ma być jiszczono, jako siedząca rada wyznała|-}}
# {{lb|zlw-opl|reflexive-się}} to get [[prepare]]d
#* {{RQ:zlw-opl:MacDod|137|XV ex.|Mamj wszyczy k themu '''szą''' dzysz '''bracz''', biszmy mogli laszką u bogą zyskacz|Mamy wszyć[c]y k temu '''się''' dziś '''brać''', bysmy mogli łaskę u Boga zyskać|-}}
# {{lb|zlw-opl|reflexive-się|attested in|Sieradz}} to [[personate]]
#* {{RQ:zlw-opl:Zab|540|1474|Naprzeczywko negtoremu Johannem za szaka se berzøczego Plocensis ocloczy|Naprzeciwko niektoremu Johannem za żaka sie bierzącego Plocensis okłoci|-}}
# {{lb|zlw-opl|reflexive-się}} to [[resist]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Jos|8, 20|Møzowye myesczczi, ktorzisto gonili Iozve, osrzafszy syø y vsrzeli dim w myescze az kv nyebv wzchadzayøczi, nye mogøcz daley ani szam ani tam vczecz, a nawyøczey przeto, gdysz cy, gesto byli iako pobyegly, chczøøcz syø na pvsczø wroczicz, potem obrocziwszy syø przesylnye '''syø brali'''|Mężowie mieśćcy, ktorzyż to gonili Jozue, oźrzawszy się i uźrzeli dym w mieście aż ku niebu wschadzający, nie mogąc dalej ani sam ani tam uciec, a nawięcej przeto, gdyż ci, jeż to byli jako pobiegli chcąc się na puszczą wrocić, potem obrociwszy się przesilnie '''się brali'''|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|biernia}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/birać|wezbrać/-
|*brać/bierać
|na
|o
|prze
|wy
|za
|ze
|*brać/birać
|u
|*ebrać/bierać
|od
|roz
|*brać/-
|do
|po
|przy
}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/brać imię|-/brać prawo|-/brać ślub|-/brać moc|-/brać wstecz|-/brać przyczynę|-/brać bydlenie|-/brać |-/brać radę|-/brać cierpienie|-/brać przykład|-/brać wolę|-/brać przysięgi|-/brać na się zbroje|-/brać prze Bóg|-/brać w dziedzictwo|-/brać w prawo|-/brać w się|-/brać z jęctwa|-/brać z świata|-/brać nocną rzeczą}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|bierne}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|bracz}}
* {{desc|pl|brać}}
* {{desc|szl|brać}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 41 by: -------- begin text --------

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Etymology 1===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*by}}. {{etydate|14th century}}

====Conjunction====
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Greater Poland}} {{ng|introduces a clause of aim}}; [[to]], [[so that]], [[in order to]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|9, 31|Grzeszni... godzi, '''bi''' vlapil vbogego (insidiatur, ut rapiat pauperem)|Grzeszny... godzi, '''by''' ułapił ubogiego (insidiatur, ut rapiat pauperem)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Leksz|II|1773|1395|Orandowal i[e]szm do gich domv, '''by''' penødze brali|Orędował j[e]śm do jich domu, '''by''' pieniądze brali|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} {{ng|introduces a command}}; [[to]]
#* {{RQ:zlw-opl:Dek|III|2|Pamyantay, tobe vyele, '''by''' czczil suato y nyedzela|Pamiętaj, tobie wielę, '''by''' czcił święto i niedzielę|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BiblWarsz|1861|III|34|1398|Micolay prosil prze bok, '''by''' mu othpustil przisi[an]gą|Mikołaj prosił prze Bog, '''by''' mu otpuścił przysi[ę]gę|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Reg|721|1484|Nye chczemy, '''by''' tho zgromadzenye navyedzal... kthory lagyk (nolumus tamen congregationem huiusmodi a laico visitari)|Nie chcemy, '''by''' to zgromadzenie nawiedzał... ktory lajik (nolumus tamen congregationem huiusmodi a laico visitari)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} {{ng|introduces a clarifying clause}}; [[to]]
#* {{RQ:zlw-opl:Błażej|320|Swyøty Blaszey gemu rzekl: Wylo, mnymasz, '''by''' *twey møky mogly odyøcz miloscz bozø|Święty Błażej jemu rzekł: Wiło, mnimasz, '''by''' twe[j] męki mogły odjąć miłość bożą|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Piek VI|272|1405|Roman Ianoui ne slubowal, '''bi''' mu szø gwalth ne sstal w gego domu|Roman Janowi nie ślubował, '''by''' mu się gwałt nie sstał w jego domu|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|109|1401|Sczepan zalowal, '''bi''' Przibkowa dzewka mu pancz grziwen wcradla|Szczepan żałował, '''by''' Przybkowa dziewka mu pięć grzywien ukradła|-}}
# {{ng|introduces clauses of emotions}}; [[to]]
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXII|235|Middle of the fifteenth century|Boymisch syą, '''bichom''' pichą krolewstwa nyebyeskyego ny straczily|Bojmyż się, '''bychom''' pychą krolewstwa niebieskiego ni stracili|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|610|Byli krzywi, bo im był przykazał, aby nie spali; a kiedy przyszedł a oni śpią, pochwacili sie ze snu..., bo im było żal i srom, '''by''' jego pośledniej kaźni nie mogli popełnić|Byli krzywi, bo im był przykazał, aby nie spali. A kiedy przyszedł, a oni śpią, pochwacili sie ze snu..., bo im było żal i srom, '''by''' jego pośledniej kaźni nie mogli popełnić|-}}
# {{ng|introduces a subjective clause}}; [[in order to]]
#* {{RQ:zlw-opl:Dek|II|1|Tocz yest volą bogą naszego, '''bychom''' pelnyly przykaząnye *yago|Toć jest wola Boga naszego, '''bychom''' pełnili przykazanie jego|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} {{ng|introduces an attributive clause}}; [[in order to]]
#* {{RQ:zlw-opl:Leksz|II|1376|1399|Micol[ay] s Wawrzincem ne vmawal nigednei vmo[wi], '''bi''' meli pusczicz na przyaczele|Mikoł[aj] z Wawrzyńcem nie umawiał nijednej umo[wy], '''by''' mieli puścić na przyjaciele|-}}
# {{ng|introduces a clausal clause}}; [[in order to]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|790|Nie jesteśmy tako źli, '''bychmy''' to uczynili|Nie jestesmy tako źli, '''bychmy''' to uczynili|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} {{ng|introduces an unreal conditional clause}}; [[if]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|93, 17|Bo '''by''' bog ne podpomogl me, przes mala przebiwalabi bila w pekle dusza moia (nisi quia dominus adiuvit me, paulo minus habitasset in inferno anima mea)|Bo '''by''' Bog nie podpomogł mie, przez mała przebywałaby była w piekle dusza moja (nisi quia Dominus adiuvit me, paulo minus habitasset in inferno anima mea)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} {{ng|admissive}}; [[albeit]], [[although]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|63|(Pothkomorze wszącz ma)... dwa rydla a nye wyączey, '''by''' tesz dwye alybo trzy dzedzyny myedzy dwyema granyczyl (etiamsi duas aut tres hereditates inter duos limitaret)|(Podkomorze wziąć ma)... dwa rydla, a nie więcej, '''by''' też dwie alibo trzy dziedziny miedzy dwiema graniczył (etiamsi duas aut tres hereditates inter duos limitaret)|-}}

====Particle====
{{head|zlw-opl|particle}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} {{ng|expresses [[optative]] meaning}}; [[if only]], [[had better]], [[let]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|27, 1|Bosze moy, ne milczy ote mne, '''bi''' negdi ne milczal ote mne (deus meus, ne sileas a me, ne quando taceas a me)|Boże moj, nie milczy ote mnie, '''by''' niegdy nie milczał ote mnie (Deus meus, ne sileas a me, ne quando taceas a me)|-}}

=====Descendants=====
* {{desc|zlw-mas|bi}}
* {{desc|pl|by}}
* {{desc|szl|by}}

===Etymology 2===
{{nonlemma}}

====Verb====
{{head|zlw-opl|verb form}}

# {{inflection of|zlw-opl|być||3|s|aor}}
# {{inflection of|zlw-opl|być||2|s|aor}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 42 bydlić: -------- begin text --------

===Etymology===
{{bor+|zlw-opl|zlw-ocs|bydliti}}. {{surf|zlw-opl|bydło|ić}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[dwell]], to [[reside]], to [[live]]
#: {{syn|zlw-opl|mieszkać}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|100, 9|Me (pro ne) bødze '''bidlicz''' (non habitabit) pozrzod domu moiego, ien czini pich|Nie będzie '''bydlić''' (non habitabit) pośrzod domu mojego, jen czyni pych|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|83, 11|Wibral iesm odrzuczon bicz w domu boga mego wøczey, nisz '''bidlicz''' w przebitczech grzesznicow (habitare in tabernaculis peccatorum)|Wybrał jeśm odrzucon być w domu Boga mego więcej, niż '''bydlić''' w przebytcech grzesznikow (habitare in tabernaculis peccatorum)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Masovia}} to [[stay]], to [[live]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|36, 28|Czin dobre y '''bidli''' na weki wekom (et inhabita in saeculum saeculi)|Czyń dobre i '''bydli''' na wieki wiekom (et inhabita in saeculum saeculi)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|134, 21|Blogoslawony pan s Zyon, gen '''bydly''' w Gervzalem (qui habitat in Jerusalem)|Błogosławiony Pan z Syjon, jen '''bydli''' w Jeruzalem (qui habitat in Jerusalem)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|36, 31|Prawi '''bidlicz''' bødø na zemi y przebiwacz bødø na weky wekom na ney (iusti... hereditabunt terram et inhabitabunt... super eam)|Prawi '''bydlić''' będą na ziemi i przebywać będą na wieki wiekom na niej (iusti... hereditabunt terram et inhabitabunt... super eam)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|54, 7|Oddalil iesm se *beszocz y '''bidlil''' iesm na pusczi (mansi in solitudine)|Oddalił jeśm sie bieżąc i '''bydlił''' jeśm na puszczy (mansi in solitudine)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Bogur|C|Wszysczy szwyaczy..., nam grzesnim spomosczye, bysmy s vamy '''bydlily'''|Wszyscy święci..., nam grzesznym spomożcie, bysmy z wami '''bydlili'''|-}}
# to [[live]] according to some [[law]]s, to [[act]], to [[behave]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|187|Mimo to wszytko aże do tego czasu albo wieku, jenże wszytki grzechy może przyjąć, w zakonie '''bydlił''' (propterea usque ad hanc aetatem, quae omnia solet capere peccata, in legis observatione permansit)|Mimo to wszytko aże do tego czasu albo wieku, jenże wszytki grzechy może przyjąć, w zakonie '''bydlił''' (propterea usque ad hanc aetatem, quae omnia solet capere peccata, in legis observatione permansit)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Satyra|1|Chitrze '''bydlą''' s pany kmyeczye|Chytrze '''bydlą''' z pany kmiecie|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} to be a [[serf]] to {{+preo|zlw-opl|pod|ins|means=to whom}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|80|Bądzely ten sbyek... groszy czynyl poszedzączim rolą kakekole, pan, poth ktorym '''bidly''', ... prawo... ma vczynycz (dominus, sub quo degerit, ... ius... poscentibus ministrare)|Będzieli ten zbieg... grozy czynił posiedzącym rolą kakiekole, pan, pod ktorym '''bydli''', ... prawo... ma uczynić (dominus, sub quo degerit, ... ius... poscentibus ministrare)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} to [[hold]] an [[office]]
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|74|Gdy ktho '''bydly''' w nagyemnym woytowszthwe|Gdy kto '''bydli''' w najemnym wojtowstwie|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|bydlący}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/bydlić w prawie}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=verbs|bawić|być|bywać}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|byt|bycie|byle}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
-------- end text --------
Page 43 bywać: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*byvàti}}. {{surf|zlw-opl|być|-wać}}. {{etydate|end of the 14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} {{ng|used with the past participle to form the present and past passive tenses of verbs}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|28|Thacy slostnyczy przes thakee zachoczczow myenyenye wyzwalyaany '''biwaly''' (huiusmodi malefactores per eandem nominationem a poena liberabantur)|Tacy złostnicy przez takie zachodźcow mienienie wyzwalani '''bywali''' (huiusmodi malefactores per eandem nominationem a poena liberabantur)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|99|Przes wschitky, gysch przi they przissyąndze syedzeli albo przistali, milczano '''bywalo''' (per omnes assidentes vel astantes iuramento tacebatur)|Przez wszytki, jiż przy tej przysiędze siedzieli albo przystali, milczano '''bywało''' (per omnes assidentes vel astantes iuramento tacebatur)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pocz|233|End of the 14th century|Vkazana tobe '''biwa''' miloszcziwa|Ukazana tobie '''bywa''' miłościwa|-}}
# {{lb|zlw-opl|copulative}} {{ng|copulative in compound predicates}}
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|427|Middle of the 15th century|[Trzecie odzie]nye, to yest yedwa[bne], '''[b]ywa''' s chrobakow (tertium vestimentum scilicet sericum, quod sit de vermibus)|[Trzecie odzie]nie, to jest jedwa[bne], '''[b]ywa''' z chrobakow (tertium vestimentum scilicet sericum, quod sit de vermibus)|-}}
# {{frequentative of|zlw-opl|być}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Tob|5, 8|Ti wszitky scyeszki sø my iawni, bom gymy czøsto chodzil, a '''biwalem''' v Gabela brata waszego (et mansi apud Gabelum fratrem nostrum)|Ty wszytki ścieżki są mi jawny, bom jimi często chodził a '''bywałem''' u Gabela brata waszego (et mansi apud Gabelum fratrem nostrum)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[linger]]; to [[remain]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|54, 20|Odkupi w pocoiu duszø moiø od tich, gich (pro gisz) se bliszø ku mne, bo medzy welmi '''bywal''' se mnø (quoniam inter multos erant mecum)|Odkupi w pokoju duszę moję od tych, jiż sie bliżą ku mnie, bo miedzy wielmi '''bywal[i]''' se mną (quoniam inter multos erant mecum)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} to [[happen]]; to [[occur]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|28|Czanstokrocz '''bywa''' (plerumque fit), ysz... nyekthorzy... przes baklywoscz... wycząnstwo obikli odnoszycz|Częstokroć '''bywa''' (plerumque fit), iż... niektorzy... przez bakliwość... wicięstwo obykli odnosić|-}}
# to [[befall]], to [[fall to]]
#* {{RQ:zlw-opl:MacDod|139|End of the 15th century|Yelye dny do roką '''bywa''', thele lath Szandomyrz odpustow myewa|Jele dni do roka '''bywa''', tele lat Sędomirz odpustow miewa|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|}} to [[arise]]
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|12a|Sz nesktorego szyna slodzeg '''byua''', kostarsz y pyganicza, a s dzefkicz tesze mnogdy sla szona '''byua'''|Z nie z ktorego syna złodziej '''bywa''', kostarz i pijanica, a z dziewkić teże mnogdy zła żona '''bywa'''|-}}
# to [[take place]]
#* {{RQ:zlw-opl:OrtKał|200|We trzych wylkych sandzech, gdy '''bywayą''' gyeden na szwyathego Iana y Pawla dzyen, ... gdy burgrabya szyedzy na sąndze..., gyest wyna osszmdzyeszath szelągow|We trzech wi[e]lkich sądziech, gdy '''bywają''' jeden na Świętego Jana i Pawła dzień, ... gdy burgrabia siedzi na sądzie..., jest wina ośmdziesiąt szelągow|-}}

====Derived terms====
{{zlw-opl-derived verbs|impf_first=1
|*bywać/być
|do
|wydo
|na
|od
|prze
|przybywać/-
|u
|z
|poz
}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|biwacz}}
* {{desc|pl|bywać}}
* {{desc|szl|bywać}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 44 były: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|być|-ły}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|były:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[passed]], [[undergone]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|91|Pan Ian xandz mazowesski... takye czlonky i wstawyenya na roczech vyelikich, na swyantho swyanthego Iacuba apostola w Czirsku '''bilich''' (celebratos), vichwalil|Pan Jan, ksiądz mazoweski... takie członki i ustawienia na rocech wielikich, na święto Świętego Jakuba apostoła w Czyrsku '''byłych''' (celebratos), wychwalił|-}}

====Descendants====
* {{desc|pl|były}}

===References===
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 45 bądź: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*bǫdi}}. {{etydate|15th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Conjunction===
{{h|zlw-opl|conj}}

# {{lb|zlw-opl|often|repeated|attested in|Lesser Poland}} [[either]] ... [[or]]
#* {{RQ:zlw-opl:OrtBr|VII|547|'''Bandz''' ona szla za gyny mąsz, '''bandcz''' nye szla|'''Bądź''' ona szła za jiny mąż, '''bądź''' nie szła|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Lev|7, 10|'''Bødz''' to olegem pokropyona, '''bødz''' to sucha wszytkym synom Aaronowim rownøø myarøø rozdzyelona kaszdemv bødzye|'''Bądź''' to olejem pokropiona, '''bądź''' to sucha, wszytkim synom Aaronowym rowną miarą rozdzielona każdemu będzie|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Dział|50|Acz komv... rzeczy... '''bądz''' zlodzeystwem, abo zbogem... vezma, ten gdy przed rokiem... sadownye nye vcziny, ... ma bycz dawnoscza odrzvczon|Acz komu... rzeczy... '''bądź''' złodziejstwem abo zbojem... wezmą, ten gdy przed rokiem... sądownie nie uczyni, ... ma być dawnością odrzucon|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtKał|295|Mayąly okolyczną myasta... layano albo nye layano ortel s przyszwolenym gych dzedzynnego pana, '''bandcz''' on duchowny albo szwyeczky, az on gym odpusczy, az maya v nasz ortel bracz?|Mająli okoliczna miasta... łajane albo niełajane ortel[e] z przyzwolenim jich dziedzinnego pana, '''bądź''' on duchowny albo świecki, aż on jim odpuści, aż mają u nas ortel brać?|-}}
# {{lb|zlw-opl|often|repteaed|attested in|Masovia}} [[as well as]]; [[both]] ... [[and]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Num|15, 30|Ale dvsze, ktoresz z pychy vcinyø *nyeczø sgrzeszø, lecz '''bødz''' myesczanin, lecz '''bødz''' goscz, ktoris przeciw panv szemrzøci byl iest, sgynye|Ale dusze, ktoreż z pychy uczynią nieco zgrzeszą, lecz '''bądź''' mieszczanin, lecz '''bądź''' gość, ktoryż przeciw Panu szemrzący był jest, zginie|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtKał|295|Chczallyby tesz ktory pan '''bandz''' duchowny albo szwyeczky szvoym poddanczom przyszvoly[cz], aby mogly waszego prawa pozywacz|Chciałliby też ktory pan '''bądź''' duchowny albo świecki swym poddańcom przyzwoli[ć], aby mogli waszego prawa pożywać|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:De morte|11|'''Bancz''' to stary albo mlody sząthny nye udze szmyertelney skody|'''Bądź''' to stary albo młody, żadny nie udzie śmiertelnej szkody|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:De morte|178|'''Bancz''' vbodzy y bogadzy szvythky ma kosza potraczy|'''Bądź''' ubodzy i bogaci, szwytki ma kosa potraci|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|}} [[that is]], [[i.e.]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|24|Wysłuchawszy dziewica Marja ty słowa nasilniej się zmęciła, przeminiwszy swe światłe oblicze i spadła jej barwa krasna jako roża, '''bądź''' przeminiła się w białość|Wysłuchawszy dziewica Maryja ty słowa nasilniej się smęciła a przeminiwszy swe światłe oblicze i spadła jej barwa krasna jako roża, '''bądź''' przeminiła się w białość|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} [[though]], [[although]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|17, 17|A Sara '''bødz''' w dzewyøczydzeszyøt leczyech y porodzyla?|A Sara '''bądź''' w dziewiącidziesiąt leciech i porodziła?|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|68|Wszdawam szwemu mazowy wszyczko, czokolwyek mam... besze wszey zawady '''bądz''' od przyrodzonych, ale thako ysz ya mam y chczą panya bycz, pokom zywa|Wzdawam swemu mężowi wszyćko, cokolwiek mam... beze wszej zawady '''bądź''' od przyrodzonych, ale tako, iż ja mam i chcę panią być, pokom żywa|-}}

===Particle===
{{h|zlw-opl|particle}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} {{ng|Intensifies an indefinite pronoun.}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtBr|VI|374|Mogaly kogo ku przyszyadze przyczysznacz, kyedy kto na kogo zalowal o dlug albo oczkolye '''bandcz''' o gyna rzecz|Mogąli kogo ku przysiędze przycisnąć, kiedy[by] kto na kogo żałował o dług albo oczkole '''bądź''', o jiną rzecz|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|67|Paknyąly kthokole '''bącz''' kmyecza zabye, szescz grzywyen zaplaczycz ma|Paknięli ktokole '''bądź''' kmiecia zabije, sześć grzywien zapłacić ma|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|90|Gdi *kteri '''bąncz''' slyachczycz... nyecziyąn dzyewkąn dobrego lozaa... prziyaczyelyewy w zonąn bi prawąn vidal, tegdi... s gymyenya wlostnego yąn vipossazi|Gdy ktery '''bądź''' ślachcic... nieczyją dziewkę dobrego łoża... przyjacielewi w żonę by prawą wydał, tegdy... s jimienia włostnego ją wyposaży|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} {{ng|Intensifies a disjunctive conjunction.}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|63|Gdy nasza krolewska wyelmosznoscz w zyemyą kalyską alybo poznanyską wgeszdzy, sządza na te myescze lvbo kalysky lvbo poznanysky '''bącz''' ma przyechacz a wnycz na nasz dwor s sządzicz|Gdy nasza krolewska wielmożność w ziemię kaliską alibo poznańską wjeździ, sędzia natemieście lubo kaliski, lubo poznański '''bądź''', ma przyjechać a wnić na nasz dwor, a sędzić|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=conjunctions|bądźby}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|bóndż}}
* {{desc|pl|bądź}}

===References===
* {{R:pl:Boryś|bądź I-II}}
* {{R:pl:Mańczak|bądź I-II}}
* {{R:pl:Bańkowski|bądź 1-3}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 46 cale: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|cały|-e}}. {{etydate|r|1448|1450}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Adverb===
{{zlw-opl-adv}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[unscathedly]], [[intact]], without [[harm]]
#: {{syn|zlw-opl|cało}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|90|Ten possag... sobye nyeodzewnye zachowayąn... '''czale''' i s pelna (reservabunt... integraliter et ex toto)|Ten posag... sobie nieodzewnie zachowają... '''cale''' i z pełna (reservabunt... integraliter et ex toto)|-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjective|cały}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adverb|cało}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|całość|całowanie|pocałowanie|ucałowanie}}
{{zlw-opl-derived verbs|celić/-|całować/pocałować,ucałować|impf_first=1}}

====Descendants====
* {{desc|pl|cale}}

===References===
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 47 cały: -------- begin text --------

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|inh=2|ine-bsl-pro|ine-pro}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*cělъ}}. {{etydate|end of the 14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|cały:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj|-|adv=cale|adv2=cało}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia}} [[whole]], [[entire]]
#: {{syn|zlw-opl|wiesz|wszystek}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|31, 3|Iesm wolal '''czali''' dzen (tota die)|Jeśm wołał '''cały''' dzień (tota die)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXIV|62|Fifteenth century|Pistor malym qwasem naqvaszi '''czalø''' dzeszø|Pistor małym kwasem nakwasi '''całą''' dzieżą|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Par|6,38|Obroczillybi syø k tobye w '''czalem''' syerczv swem (in toto corde suo)|Obrociliby się k tobie w '''całem'''' siercu swem (in toto corde suo)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|4|Kthorikole kmecz orze '''czalim''' plugem (arat cum integro aratro)... powynyen dacz czthirzi kythi konopi..., a ktori polplugem orze (cum medio aratro arat), dwye kycze dacz wynowath|Ktorykole kmieć orze '''całym''' pługiem (arat cum integro aratro)... powinien dać cztyrzy kity konopi..., a ktory połpługiem orze (cum medio aratro arat), dwie kicie dać winowat|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:AGZ|XV|414|1500|In quibus admisit intromissionem in unum kmethonem... residentem in integra area al. dworzyskv '''czalym'''|In quibus admisit intromissionem in unum kmethonem... residentem in integra area al. dworzysku '''całym'''|-}}
# [[adult]], [[mature]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Num|19,2|Acz prziwyodø przed czø krowø czirwonø '''czalego''' wyekv (aetatis integrae)|Ać przywiodą przed cię krowę czyrwoną '''całego''' wieku (aetatis integrae)|-}}
# [[whole]]; not [[hollow]]ed
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ex|38,7|Alye oltarz ten nye byl '''czali''', alye wnøøtrz proszni s desk a *nøtrz dzurawi (altare non erat solidum, sed cavum ex tabulis et intus vacuum)|Ale ołtarz ten nie był '''cały''', ale wnątrz prozny z desk a [w]nątrz dziurawy (altare non erat solidum, sed cavum ex tabulis et intus vacuum)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[whole]]; [[undamaged]]
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|328|1428|Jakom ya Chrczoncze coldran (leg. kołdrę) wraczala '''czalø''', ana gey nye chczala wszan[cz]|Jakom ja Chrczonce kołdrę wracała '''całą''', a ona jej nie chciała wzią[ć]|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia}} [[whole]]; [[entire]], [[complete]]
#* {{RQ:zlw-opl:PF|I|476|c. 1428|Spowyedz ma bycz... szromyeslywa, '''czala''', tagemna|Spowiedź ma być... sromieźliwa, '''cała''', tajemnia|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|całość|całowanie|pocałowanie|ucałowanie}}
{{zlw-opl-derived verbs|celić/-|całować/pocałować,ucałować|impf_first=1}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|całi}}
* {{desc|pl|cały}}
* {{desc|szl|cały}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 48 chudy: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*xudъ}}. {{sl|zlw-opl|zlw-ocs|chudý|senseid=poor}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|chudy:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[skinny]]
#* {{RQ:zlw-opl:De morte|29|'''Chvda''', blada, szolthe lycze, lsczy szya yako myethnycza|'''Chuda''', blada, żołte lice łszczy się jako miednica|-}}
# {{senseid|zlw-opl|poor}} {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[poor]]
#* {{RQ:zlw-opl:R|XIX|42|1435|Tyś wszech pragnych swiatla *sprawcze, tyś wszech '''chudych''' sczodra *darcze|Tyś wszech pragnych światła správce, tyś wszech '''chudych''' szczodra dárce|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|chudoba}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 49 chłopiec: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*xolpьсь}}. {{surf|zlw-opl|chłop|-ec}}. {{etydate|15th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-an!}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[boy]] {{gl|young male person}}
#* {{RQ:zlw-opl:De morte|202|Naproth szdayv dzewky, '''chlopcze''', asz szya chlop po szyrczv szmekcze|Naprzod zda[w]ię dziewki, '''chłopce''', aż się chłop po sircu smekce|-}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|chłopsiec}}
* {{desc|pl|chłopiec}}
* {{desc|szl|chopiec}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Male children}}

-------- end text --------
Page 50 cierpieć: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|cirzpieć|cirpić|cirpieć}}

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|ine-bsl-pro|ine-pro|inh=2}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*tьrpě̀ti}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|cie?rpieć}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Greater Poland}} to [[suffer]] {{gl|to endure suffering}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|Ath 36|Genze '''cyrpal''' gest (passus est) za zbawyenye nasze|Jenże '''cirpiał''' jest (passus est) za zbawienie nasze|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|177b|Isbichcy ga na kryszu møky ne '''cirpal'''|Iżbychci ja na krzyżu męki nie '''cirpiał'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Lev|26, 4|A na zemyø pomnyecz bødø, ges to gdisz opvsczona bødze od nich, zlvbi syø gim w sobotach swich, '''cirzpyøøcz''' pvstinye prze nye (patiens solitudinem propter illos)|A na ziemię pomnieć będę, jeż to gdyż opuszczona będzie od nich, zlubi się jim w sobotach swych '''cirzpiąc''' pustynie prze nie (patiens solitudinem propter illos)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|102, 6|Czynye milosirdzye gospodzyn a szød wszem nasyle '''czyrpyønczym''' (iniuriam patientibus)|Czynię miłosirdzie Gospodzin a sąd wszem nasile '''cirpiącym''' (iniuriam patientibus)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXIV|68|15th century|'''Czirzpal''' fuerat expertus|'''Cirzpiał''' fuerat expertus|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Sieradz|Greater Poland}} to [[suffer]] {{gl|to bear; to endure patiently}} {{+obj|zlw-opl|acc}} or {{+obj|zlw-opl|gen|means=whom/what}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|54, 12|Bo bi me bil pocløl neprzyaczel moy, '''cyrzpalbich''' bil owszem (sustinuissem utique)|Bo by mie był poklął nieprzyjaciel moj, '''cirzpiałbych''' był owszem (sustinuissem utique)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|91, 14|Ieszcze rozplodzø se w starosci oplwitey, a dobrze '''cirzpøczy''' bødø (bene patientes erunt)|Jeszcze rozpłodzą sie w starości opłwitej a dobrze '''cirzpiący''' będą (bene patientes erunt)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|gl. 157a|'''Cyrpmy''' milosciue vbostvo paupertatem in paciencia sustineamus|'''Cirpmy''' miłościwe ubostwo paupertatem in paciencia sustineamus|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:MW|gl. 65|Lodzye zlamanye '''czirpyalem''' (naufragium feci)|Łodzie złamanie '''cirpiałem''' (naufragium feci)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|527|Uczyniłam sie czarna i śniada, kako mogę '''cirpieć''' śmierci syna mego?|Uczyniłam sie czarna i śmiada; kako mogę '''cirpieć''' śmierć syna mego?|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|116|A nye mayaly rąkoyemszthwa, thych ma woyth, szlowye poszpolny poszel, szchowacz asz do szadu poloszonego odworzonych dny, asz ony muszą przyszyągy '''czyrpyecz''' y czynycz|A nie mająli rękojemstwa, ty[ch] ma wojt, słowie pospolny poseł, schować aż do sądu położonego otworzonych dni, aż oni muszą przysięgi '''cirpieć''' i czynić|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|11|'''Czirzpyąncz''' kogo trzy lyatha... nyekaką dzedzyną spokoynye a czycho dzirzeecz alybo poszescz (patiens aliquem... aliquam hereditatem... possidere)..., ode wszego prawa thego they tho dzyedzyni othpadlym szą czvcz yma|'''Cirzpiąc''' kogo trzy lata... niekaką dziedzinę spokojnie a cicho dzirżeć alibo posieść (patiens aliquem... aliquam hereditatem... possidere)..., ode wszego prawa [tego] tej to dziedziny otpadłym się czuć ima|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} to [[suffer]] {{gl|to be punished, to suffer a form of punishment, fee, etc.}}
#* {{RQ:zlw-opl:TymSąd|165|1414|Si invenient domini, abi ktora vyna bila in meis hominibus, tedy gotowem yą '''czirpecz'''|Si invenient domini, aby ktora wina była in meis hominibus, tedy gotowem ją '''cirpieć'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[wait]], to [[miss]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|24, 5|Ty ies bog, zbawiczel moy, a czebe '''cirzpal''' iesm (te sustinui) wszistek dzen|Ty jeś Bog, zbawiciel moj, a ciebie '''cirzpiał''' jeśm (te sustinui) wszystek dzień|-}}

====Derived terms====
{{zlw-opl-derived verbs|-/cierpieć prawo}}

====Descendants====
* {{desc|pl|cierpieć}}
* {{desc|szl|ciyrpieć}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 51 ciąża: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|cięża}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*tęžà|t=[[weight]], [[heaviness]]}}. {{etydate|1390}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|ciąża:}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia}} [[compulsory]] [[pledge]] {{gl|thing taken by the creditor to satisfy a claim}}
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|9|1390|Czo Micolay ranil Wlostowego szestrzincza, to gi ranil na swe dzedzine, isz mu '''czønsze''' ne dal|Co Mikołaj ranił Włostowego siestrzyńca, to ji ranił na swe dziedzinie, iż mu '''ciąże''' nie dał|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|I|291|1403|Thomislawa ne othbila '''czøszeg'''|Tomisława nie otbiła '''ciążej'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Leksz|II|2108|1398|Adam podal szø Janovy w penandzech pot '''czøszø''', gdze bi gi coli vczandzacz mogl o yego penødze|Adam podał się Janowi w pieniądzech pod '''ciążą''', gdzie by ji koli uciądzać mogł o jego pieniądze|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} act of [[take|taking]] as a [[pledge]]; [[judicial]] [[attachment]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|10|Na '''cząnzą''' sandza nye wyąncey nyszly dwv czelednykv z woznym poszlacz yma (ad impignorationem faciendam iudex non plures quam duos familiares cum ministeriali transmittere praesumat)|Na '''ciążą''' sędzia nie więcej niżli dwu czeledniku z woźnym posłać ima (ad impignorationem faciendam iudex non plures quam duos familiares cum ministeriali transmittere praesumat)|-}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 52 cnota: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|czsnota}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*čьstьnota}}. {{surf|zlw-opl|czsny|-ota}}. {{etydate|}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f}}

# [[nobility]], [[virtue]]
#* {{RQ:zlw-opl:Aleksy|81|Kaszdi czlonek w mym ziwocze chczą chowacz w kaszny y w '''cznocze'''|Każdy członek w mym żywocie chcę chować w kaźni i w '''cnocie'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} {{ng|Some moral value.}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|27|Gdysz w rozmislenyv zalyezzy matka '''cznooth''' rostropnoscz (in deliberatione consistat mater virtutum ipsa discretio)|Gdyż w rozmyśleniu zależy matka '''cnot''' roztropność (in deliberatione consistat mater virtutum ipsa discretio)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[power]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|20, 13|Powiszon bødz, gospodne, we '''czsnoscy''' twoiey, pacz bødzem y spewacz czsnoti (Puł: szyly) twoie (cantabimus et psallemus virtutes tuas)|Powyszon bądź, Gospodnie, we '''csności''' twojej, piać będziem i śpiewać csnoty (Puł: siły) twoje (cantabimus et psallemus virtutes tuas)|-}}
# [[honor]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|345|Prorok każdy nigdzie nie jest przeze '''cnoty''', jedno w s[w]ojej znani albo oczyznie a w swojem domu (non est propheta sine honore nisi in patria sua et in domo sua Mat 13, 57)|"Prorok każdy nigdzie nie jest przeze '''cnoty''', jedno w s[w]ojej znany [ziemi] albo oczyźnie a w swojem domu" (non est propheta sine honore nisi in patria sua et in domo sua Mat 13, 57)|-}}

====Descendants====
* {{desctree|pl|cnota}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 53 cny: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|czsny|czstny}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*čьstьnъ}}. {{surf|zlw-opl|cześć|-ny}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|cny:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj}}

# [[virtuous]], [[honest]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Tob|7, 7|Bødz tobye poszegnanye, sinu moy myly, bo gesz dobrego druga a '''czsnego''' møza sin (boni et optimi viri filius es)|Bądź tobie pożegnanie, synu moj miły, bo jeś dobrego druga a '''czsnego''' męża syn (boni et optimi viri filius es)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[pure]], [[holy]]
#* {{RQ:zlw-opl:CyzWroc|c. 1400|Tey '''czney''' Magdcze|Tej '''cnej''' Magdce|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXV|154|Middle of the 15th century|Intellectus scripture... tropoloicus '''czsny''' albo obyczayny|Intellectus scripture... tropoloicus '''czsny''' albo obyczajny|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[honorable]], [[worthy]] of [[honor]]
#* {{RQ:zlw-opl:Kśw|cr 35|Toc uem uelike u[bostwo krola] taco '''csnego'''|Toć wiem wielikie u[bostwo krola] tako '''csnego'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[ceremonial]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|117, 26|Vstawcze dzen '''czstny''' (constituite diem solemnem)|Ustawcie dzień '''czstny''' (constituite diem solemnem)|-}}
# [[reputable]]
#* {{RQ:zlw-opl:OrtBr|VI|374|Szwyadeczstwo gynych dobrych '''cznych''' nyewyasth|Świadeczstwo jinych dobrych '''cnych''' niewiast|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Graeter Poland}} {{ng|Used in greetings.}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|82|Yan polyeczyl opyekanye szwego gymyenya wszythkego po szwey szmyerczy '''czney''' Doroczye, szwey zenye|Jan polecił opiekanie swego jimienia wszytkiego po swej śmierci '''cnej''' Dorocie swej żenie|-}}

====Descendants====
* {{desc|pl|cny}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP|cny, czsny, czstny|1285}}

-------- end text --------
Page 54 coś: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|co|-ś}}. {{etydate|15th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Pronoun===
{{head|zlw-opl|pronoun|g=n}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[something]]
#* {{RQ:zlw-opl:De morte|462|A drugdy mv szbygya plecze, a wszdy sza w nyem '''czosz''' szlego myecze|A drugdy mu zbiją plece, a wżdy się w niem '''coś''' złego miece|-}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|cosz}}
* {{desc|pl|coś}}
* {{desc|szl|coś}}

===References===
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 55 czarny: -------- begin text --------

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|ine-bsl-pro|ine-pro|inh=2}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*čь̀rnъ}}. {{etydate|first half of the 15th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|cza:rny:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[black]] {{gl|of a dark color}}
#: {{cot|zlw-opl|biały}}
#* {{RQ:zlw-opl:Błaż|321|Ony nyewyasty odpowyedzaly: '''Czarny''' sø waszych bogow ob[ra]szy..., odpuscycyesz naam, acz ge do wody donyesyemy y zmygemy|Ony niewiasty odpowiedziały: '''Czarny''' są waszych bogow obr[a]zy..., odpuścicież nam, ać je do wody doniesiemy i zmyjemy|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|527|Dał mi bog ociec jednego syna, a prze tego mam żałość, nędzę i wieliką tesknicę..., uczyniłam sie '''czarna''' i śniada, kako mogę cirpieć śmierci syna mego?|Dał mi Bog Ociec jednego syna, a prze tego mam żałość, nędzę i wieliką tesknicę..., uczyniłam sie '''czarna''' i śniada; kako mogę cirpieć śmierć syna mego?|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|30, 40|Y bili sø Labanowi wszitky byale a '''czarne''' (alba et nigra) owce, a gyne bili wszitky Iacobowi|I były są Labanowy wszytki białe a '''czarne''' (alba et nigra) owce, a jine były wszytki Jakobowy|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|994|1456|Jako ja nye wzal thkanky pyerlovey... y plashshcza '''czharnego'''|Jako ja nie wziął tkanki pierłowej... i płaszcza '''czarnego'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:GórsJaz|270|1471|Lepka '''czyrna'''|Łepka '''czyrna'''|-}}
# {{def-uncertain|zlw-opl|nohypothesis=1}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXV|151|Middle of the 15th century|De coccione ruffa '''czarney'''|De coccione ruffa '''czarnej'''|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|czarnobrwy|czarnoksięski|czarnoksiężny|czyrniwy}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|czarnobyl|czarnogłowiec|czarnogłów|czarnoksięstwo|czarnoksiężnik|czarność|czarnucha|czyrnica|czyrnidło|czerniec}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/czyrznić}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|czarnuszka}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|cárnÿ}}
* {{desc|pl|czarny}}
* {{desc|szl|czŏrny}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Blacks}}

-------- end text --------
Page 56 czecheł: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|czechło|czacheł|czachło}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*čexъlъ}}. {{etydate|15th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-an!}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[white]] [[shirt]] or [[dress]]
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|933|1452|Jako ja nye wzyąla od Jachny '''czechla''' y czepcze s moya dzewka, s Malgorzetha|Jako ja nie wzięła od Jachny '''czechła''' i czepca s moją dziewką, s Małgorzetą|-}}
# [[bath towel]]
#* {{RQ:zlw-opl:OrtCel|11|Lasyebne '''czechly''' sudaria|Łaziebne '''czechły''' sudaria|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|czechlik}}

====Descendants====
* {{desc|pl|czecheł|alts=1}}

===Further reading===
* {{R:zlw-opl:SPJSP||1407}}

{{C|zlw-opl|Clothing|Textiles}}

-------- end text --------
Page 57 czekać: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|czakać}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*čekati}}. {{etydate|beginning of the 14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia|Lesser Poland}} to [[wait]] {{+obj|zlw-opl|gen|means=what/whom}}, {{+preo|zlw-opl|od|gen|means=from whom}}, {{+obj|zlw-opl|inf|means=to do what}}
#* {{RQ:zlw-opl:PF|I|489|c. 1428|'''Czekayanczy''' prestolans|'''Czekający''' prestolans|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BiblWarsz|1861|III|18|1428–1430|
Jacoszmy przi tem byly y na weczu szedzely, y do sloncza (rp. sluncza) zachoda '''czekaly''', kyedy xancz oppath (Kopythka ku prawu wolacz kazal)|Jakosmy przy tem byli i na wiecu siedzieli, i do słuńca zachoda '''czekali''', kiedy ksiądz opat (Kopytka ku prawu wołać kazał)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Kśw|cv 41|
Taco tich crolew... '''chacal''', ize za trinadesce dny ot narodena gih|Tako tych krolew [Syn Boży dług]o '''czakał''', iże za trzynadzieście dni ot narodzenia jich|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|I|XLVII|End of the 15th century|
'''Czeka''' lenywy pomoczy od boga (expectat piger sibi subveniri a deo), kt[o]hory przycazal na thym swyeczye czucz o sobye|'''Czeka''' leniwy pomocy od Boga (expectat piger sibi subveniri a Deo), ktory przykazał na tym świecie czuć o sobie|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|734|Jako dziewica błogosławiona jakoby *schechla, '''czekając''' słyszeć, co sie już było przygodziło|Tako dziewica błogosławiona jakoby ze‹t›chła, '''czekając''' słyszeć, co sie już było przygodziło|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|103, 28|Wszytko ot czyebye '''czaka''', by dal gym karmø w czas (omnia a te exspectant, ut des illis escam in tempore)|Wszytko ot ciebie '''czaka''', by dał jim karmią w czas (omnia a te exspectant, ut des illis escam in tempore)|-}}
# to [[delay]], to [[put off]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|77, 25|I kusili sø boga w serczoch swogich... i zle molwili sø o bodze... Przeto vsliszal bog y '''czakal''' (distulit)|I kusili są Boga w siercoch swojich... i źle mołwili są o Bodze... Przeto usłyszał Bog i '''czakał''' (distulit)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} {{def-uncertain|zlw-opl|nohypothesis=1}}
#* {{RQ:zlw-opl:Puł|95 arg|Ten ps[alm] powyada, yze Xpus od drewna w narodoch krolyuyøcz, opyøcz yest '''czakayøczy''' przyszczym|Ten ps[alm] powiada, iże Krystus od dawna w narodoch krolując, opięć jest '''czakający''' przyścim|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjective|czekający}}{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|czekanie|oczekawanie|oczekawliwość}}
{{zlw-opl-derived verbs|*czekać/-
|do
|po
|-/oczekawać,oczekować}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|długoczekanie|oczekanie|oczekowanie}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|cekäcz}}
* {{desc|pl|czekać}}
* {{desc|szl|czekać}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 58 cztwarty: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|czwarty}}

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|ine-bsl-pro|ine-pro|inh=2}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*četvьrtъ}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|cztwa:rty:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Northern Borderlands|Greater Poland|Masovia}} [[fourth]]
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|II|327|1391|'''Cztwarty''' psa[lm]|'''Cztwarty''' psa[lm]|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|70|1394|Climek ne mal w Tomczine czøsczi polowice, yedno '''czwartø''' czøscz|Klimek nie miał w Tomczynie części połowice, jedno '''czwartą''' część|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|74|Latha narodzenya bozego tysącz cztirseth trzydzesczy y '''czthwartego'''|Lata narodzenia bożego tysiąc cztyrset trzydzieści i '''cztwartego'''|-}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|cwárti}}
* {{desc|pl|czwarty|alts=1}}
* {{desc|szl|sztwŏrty}}

===References===
* {{R:pl:Boryś|czwarty}}
* {{R:pl:Sławski|czwarty}}
* {{R:pl:Bańkowski|czwarty, cztwarty}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|czwarty, cztwarty|1539}}

{{cln|zlw-opl|ordinal numbers}}
{{C|zlw-opl|Four}}

-------- end text --------
Page 59 czuć: -------- begin text --------

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|ine-pro|inh=1}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*čùti}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf|pf=poczuć|pf2=uczuć}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[stay]] [[awake]], to [[stay up]]
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|176b|Te tho gysthe noczy pastiirze szøcz ony byly svog dobitek pasly y szøcz go ony byly stregly, a tesczy ony ne szø byly spaly, allecz ony szø byly '''czuly'''|Te to jiste nocy pastyrze sąć oni byli swoj dobytek paśli i sąć go oni byli strzegli a teżci oni nie są byli spali, aleć oni są byli '''czuli'''|-}}
# to [[watch over]], to [[guard]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Num|3, 6|Sgromadz pokolenye Levi a kasz stacz przed Aaronem kaplanem, aby gemv poslvgowali a '''czvli''' (ut ministrent ei et excubent), a ostrzegali, czoszkoli k slvsbye przislvsze wyelkosci przed stanem swyadzeczstwa|Zgromadź pokolenie Lewi a każ stać przed Aaronem kapłanem, aby jemu posługowali a '''czuli''' (ut ministrent ei et excubent), a ostrzegali, cożkoli k służbie przysłusze wielkości przed stanem świadzieczstwa|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|39|1471|Czaschi '''czągyączie''' noczy excubie|Czasy '''czujące''' nocy excubie|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[keep]] [[vigil]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|62, 1|K tobe za swatla '''czuiø''' (ad te de luce vigilo)|K tobie za światła '''czuję''' (ad te de luce vigilo)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} to [[try]], to [[attempt]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|53|Paknyąly powod a sząpyerzs szą oth szebye daleko roszdny, tedy nye gynsza dawnoscz obrzeczona powoda zalvyączego o slodzeysthwo othpądza, nysz tylko trzechlethna, a ma dzyvowacz swemv lenyssthv, bo gdy wszystczy gnvszny a lenywy w posczyganyv swey skody malo '''czvcz''' szą obykly (qui in sui damni recuperatione minime curaverint vigilare)|Paknięli powod a sąpierz są ot siebie daleko rozdni, tedy nie jinsza dawność obrzeczona powoda żałującego o złodziejstwo otpędza niż tylko trzechletna, a ma[ją] dziwować swemu lenistwu [bo gdy] wszystcy gnuśni a leniwi, [jiż] w pościganiu swej szkody mało '''czuć''' są obykli (qui in sui damni recuperatione minime curaverint vigilare)|-}}
# {{lb|zlw-opl|intransitive|or|reflexive-się|attested in|Masovia}} to [[know]]; to [[think]], to [[suppose]], to [[opine]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|57|Vstawyamy, ysz gdi ktori naszich slachcziczow dzewką swoyą za mąsz da... A thakesz '''czvgemy''' o dzewkach szlachczyczow nyszszych vogevodi, aby ge za zywotha daly mąszom (idem sentimus de filiabus nobilium inferiorum a palatino)|Ustawiamy, iż gdy ktory naszych ślachcicow dziewkę swoję za mąż da... A takież '''czujemy''' o dziewkach ślachcicow niższych wojewody, aby je za żywota dali mężom (idem sentimus de filiabus nobilium inferiorum a palatino)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|12|Ode wszego prawa thego they tho dzyedzyni othpadlym szą '''czvcz''' yma (ab omni iure eiusdem hereditatis sentiat se cecidisse)|Ode wszego prawa [tego] tej to dziedziny otpadłym się '''czuć''' ima (ab omni iure eiusdem hereditatis sentiat se cecidisse)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} to [[sense]], to [[feel]] {{gl|to detect with one's senses}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|47|Szs takego othdzelenya strona oboya '''czvye''' nyevszytek (sentit incommodum)|Z takiego otdzielenia strona oboja '''czuje''' nieużytek (sentit incommodum)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|123v|c. 1500|Sentire id est sensu percipere scilicet visu et auditu etc. '''czvcz'''|Sentire id est sensu percipere scilicet visu et auditu etc. '''czuć'''|-}}
# to [[forefeel]], to [[presage]]
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|63|1471|'''Czugye''' odoratur (dicit: Vah, procul odoratur, sc. equus, bellum, Job 39, 25)|'''Czuje''' odoratur (dicit: Vah, procul odoratur, sc. equus, bellum, Job 39, 25)|-}}
# {{def-uncertain|zlw-opl|nohypothesis=1}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XLVII|358|15th century|'''Czuya''' sentit|'''Czuje''' sentit|-}}
# {{def-uncertain|zlw-opl|nohypothesis=1}}
#* {{RQ:zlw-opl:SKJ|V|279|MIddle of the 15th century|Cum eciam ad guttulas longe inferioris deuocionis '''czvyącz''' male kropye daleko mneyschego|Cum eciam ad guttulas longe inferioris deuocionis '''czując''' małe kropie daleko mniejszego|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|czujny}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|czucie|nieczujwiatrz|czujący sługa}}
{{col-auto|zlw-opl|title=conjunctions/particles|czu}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|nieczujny}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|czujnie|nieczujnie}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|czujność|nieczujność}}
{{col-auto|zlw-opl|title=conjunctions|czuż|toczu|toczuż}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|cucz}}
* {{desc|pl|czuć}}
* {{desc|szl|czuć}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|2592}}

{{C|zlw-opl|Senses}}

-------- end text --------
Page 60 czyrślić: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|czyrchlić}}

===Etymology===
From {{m|zlw-opl||*czirsło}} + {{af|zlw-opl|-ić}}, from {{der|zlw-opl|sla-pro|*čerti}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} to [[peel]] a strip of white bark around the trunk so that the tree withers
#: {{syn|zlw-opl|łupić|obłupiać|zdzirać|złupiać}}
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|I|305| 1403|Iacom ia ne '''czirszlil''' w Boguszowe dzedzine przes gran[i]cze drzewa|Jakom ja nie '''czyrślił''' w Boguszowie dziedzinie przez gran[i]ce drzewa|-}}

====Descendants====
* {{desc|pl|cyrhla|der=1|qq=regional}}

===Further reading===
* {{R:zlw-opl:SPJSP||1569}}
-------- end text --------
Page 61 cząstka: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*čęstъka}}. {{surf|zlw-opl|część|-ka}}. {{etydate|15th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} {{dim of|zlw-opl|część}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|100|Dlusznik nyektoran '''czanstka''' swemu poziczczi zaplaczyl (debitor aliquam partem eiusdem debiti suo creditori exsolverat)|Dłużnik, niektorą '''cząstkę''' swemu pożyczcy zapłacił (debitor aliquam partem eiusdem debiti suo creditori exsolverat)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|1315|1468|Yakom ya nye pooral Katherzenyney roley gwalthem w yey '''czasthcze''' anym gey wszcodzyl yako pyancz kop|Jakom ja nie poorał Katerzeninej rolej gwałtem w jej '''cząstce''' anim jej uszkodził jako pięć kop|-}}
# one [[percent]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Neh|5, 11|Nawroczcyesz gym dzisz gich dzedzini y vynnyce gich y gich olyvye y domi gich, nye byerzøcz y se ssta '''czøstky''' pyenyødzi, zbosza, vyna y oleia, iøszescye bily obikly ot nych bracz, dacye za nye (reddite eis hodie agros suos..., quin potius et centesimam pecuniae..., quam exigere soletis ab eis, date pro illis)|Nawroćcież jim dziś jich dziedziny i winnice jich, i jich oliwie, i domy jich, nie bierząc i se sta '''cząstki''' pieniędzy, zboża, wina i oleja, jążeście byli obykli ot nich brać, dacie za nie (reddite eis hodie agros suos..., quin potius et centesimam pecuniae..., quam exigere soletis ab eis, date pro illis)|-}}
# [[partnership]]
#* {{RQ:zlw-opl:Msza|III|62|1424|Naam tesz grzesznim slugam... '''cząstką''' nektorą y towariszstwo dacz raczy ss twoymy swątimi apostoli (partem aliquam et societatem donare digneris cum tuis sanctis apostolis)|Nam też grzesznym sługam... '''cząstkę''' niektorą i towarzystwo dać raczy z twoimi świętymi apostoły (partem aliquam et societatem donare digneris cum tuis sanctis apostolis)|-}}

====Descendants====
* {{desc|pl|cząstka}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 62 częsty: -------- begin text --------

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|ine-bsl-pro|ine-pro|inh=2}}{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*čęstъ}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|'częsty:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj||adv=często}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia|Greater Poland}} [[frequent]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|21|'''Czanstą''' roszmową (crebra altercatione) myedzy naszymy poddanymy o granycze w dzedzynach gych, bi bili rosczegnony, wyelk[ie] skargy powstayą|'''Częstą''' rozmową (crebra altercatione) miedzy naszymi poddanymi o granice w dziedzinach jich, by były rozciągniony, wielk[ie] skargi powstają|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXIV|63|Fifteenth century|Confessio debet esse continua '''czøsztha'''|Confessio debet esse continua '''częsta'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|107|1471|'''Cząstą''' parvam (pro plurimam, Job quoque cum Arabica lingua plurimam habere societatem Dan prol.)|'''Częstą''' parvam (pro plurimam, Job quoque cum Arabica lingua plurimam habere societatem Dan prol.)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} {{def-uncertain|zlw-opl|nohypothesis=1}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|39, 23|Ia wem szebrak iesm y vbogi, gospodzin '''czøsti''' iest mne (sollicitus est mei). Pomocznik moy y zasczitcza moy ti ies|Ja wiem żebrak jeśm i ubogi, Gospodzin '''częsty''' jest mnie (sollicitus est mei). Pomocnik moj i zaszczytca moj ty jeś|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adverb|częstokroć}}
{{col-auto|zlw-opl|title=noun|częstość}}

====Descendants====
* {{desc|pl|często}}
* {{desc|szl|czynsty}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 63 część: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*čęstь}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f|dim=cząstka}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[part]] {{gl|portion, component}}
#: {{syn|zlw-opl|sztuka}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|15, 5|Gospodzin '''czøscz''' dzedzini moiey (dominus pars hereditatis meae) y kelicha mego, ty ies, iensze wrocisz dzedzinø moiø mne|Gospodzin '''część''' dziedziny mojej (dominus pars hereditatis meae) i kielicha mego; ty jeś, jenże wrocisz dziedzinę moję mnie|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|765|Kakoby to mogło być, iżby Jeremiasz mowił, a tego nie czciemy w Jeremiaszu, ale w Zachariaszu? ... Inako a lepiej możemy rzec, iże to jest '''częścią''' w Jeremiaszu|Kako by to mogło być, iżby Jeremijasz mowił, a tego nie czciemy w Jeremijaszu, ale w Zacharyjaszu? ... Inako a lepiej możemy rzec, iże to jest '''częścią''' w Jeremijaszu|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Łęczyca}} [[part]] {{gl|section of land; an area of a country or other territory; region}}
#* {{RQ:zlw-opl:TPaw|IV|103|1393|Ma szkodø Jaszcowym neoprawenim mlina na Cawaszczine '''czøszczi'''|Ma szkodę Jaszkowym nieoprawienim młyna na Kawaszczynie '''części'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia}} [[part]] {{gl|used with a numeral; factor}}
#* {{RQ:zlw-opl:Leksz|I|536|1389|Pani... cupila trzeczø '''czanscz''' Kuropatnik|Pani... kupiła trzecią '''część''' Kuropatnik|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:StPPP|VIII|8492|1399|Oczin oczecz byl w *dzerszonu pyantey '''czansczi''' carczmi|Ocin ociec był w dzierżeniu piątej '''części''' karczmy|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|III Reg|16, 21|Rozdzelyl syø lyvd... na dwye '''czøscy''', gena czøscz przyiøla Tebny (media pars populi sequebatur Thebni)..., a polowycza druga Amri|Rozdzielił się lud... na dwie '''części''': jena część przyjęła Tebni (media pars populi sequebatur Thebni)..., a połowica druga Amry|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ex|16, 36|Gomor ta myara gest dzeszøta '''czyøszcz''' effy tey myari (gomor autem decima pars est ephi)|Gomor ta miara jest dziesiąta '''część''' effy tej miary (gomor autem decima pars est ephi)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Piek VI|63|1401|Micolay ma czwartø '''czanscz''' wydzelona w Szemlina [a] dzedzine|Mikołaj ma czwartą '''część''' wydzieloną w Ziemlina dziedzinie|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|I|2560|1415|O ctori karcz Mscziszek na mø szalowal, thegosm mu ya d[y]we '''czøsczi''' vikopal|O ktory karcz Mściszek na mię żałował, tegośm mu ja dwie '''części''' wykopał|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|2841|1428|Jaco ya dzirszø s bracyø trzi '''czøsci''' w Grampczewe|Jako ja dzirżę z bracią trzy '''części''' w Grąbczewie|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|52|Nyewyasta mayącz dzeczy, acz gynszego mąsza weszmye, ... skazvgemy, aby tylko na thysz dzeczy wszysthko gymyenye oczczyszne sz[e] pelna sz drvgą '''częsczą''' gych dothykayączą ktoregole dobra maczerzysthego... spadlo, a ona s osthalą drugą swego thego gymyenya cząsczą mąsza sobye wyeszmy podlug svey voley (omnia bona paternalia integraliter cum alia medietate quorumlibet bonorum maternalium... devolvantur et cum alia residua suorum bonorum medietate maritum accipiat)|Niewiasta mając dzieci acz jinszego męża weźmie, ... skazujemy, aby tylko na tyż dzieci wszystko jimienie oćczyzne z[e] pełna z drugą '''częścią''' jich dotykającą ktoregole dobra macierzystego... spadło, a ona s ostałą drugą swego tego jimienia częścią męża sobie wieźmi podług swej wolej (omnia bona paternalia integraliter cum alia medietate quorumlibet bonorum maternalium... devolvantur et cum alia residua suorum bonorum medietate maritum accipiat)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[part]], [[share]], [[portion]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|62, 9|Oni zaprawdø po proszniczi szukali sø dusze moiey, wnydø w nyzcosczi zeme, dani bødø w røcze mecza, '''czøsci''' liszek bødø (partes vulpium erunt)|Oni zaprawdę po proźnicy szukali są dusze mojej, wnidą w niskości ziemie, dani będą w ręce miecza, '''części''' liszek będą (partes vulpium erunt)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[joint]] [[participation]], [[partnership]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|49, 19|Gdi ies widzal zlodzeia, beszal ies s nim, y s czu[dzo]loszczami '''czøscz''' twoyø cladl ies (cum adulteris portionem tuam ponebas)|Gdy jeś widział złodzieja, bieżał jeś s nim i z cu[dzo]łożcami '''część''' twoję kładł jeś (cum adulteris portionem tuam ponebas)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[manor]], [[estate]], [[property]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|38, 7|Owa merne poloszil ies dni moie, a '''czøscz''' moia iacobi niczsesz przed tobø (ecce mensurabiles posuisti dies meos et substantia mea tamquam nihilum ante te)|Owa mierne położył jeś dni moje a '''część''' moja jakoby nicseż przed tobą (ecce mensurabiles posuisti dies meos et substantia mea tamquam nihilum ante te)|-}}
# {{lb|zlw-opl|Christianity|attested in|Lesser Poland|Łęczyca}} [[host]], [[throng]] of [[evil]] [[spirit]]s
#* {{RQ:zlw-opl:MW|140a|Swianti angele, stroszu cziala mego y dusze mee, mylosczywym vwyeszelenym odeymy dusza moia, kedy sie vbyerze '''czanscz''' zlich duchow, abi ią widarly|Święty anjele, strożu ciała mego i dusze me, miłościwym uwieselenim odejmi duszę moję, kiedy sie ubierze '''część''' złych duchow, aby ją wydarli|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Northern Borderlands}} [[part]] {{gl|corner of the world}}
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|II|326|End of the fifteenth century|In quatuor plagis '''cząsczach'''|In quatuor plagis '''częściach'''|-}}
# {{ng|corruption of {{m|zlw-opl|ciąża}}}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXV|176|End of the fifteenth century|Zaclad albo '''cząscz''' pignus|Zakład albo '''część''' pignus|-}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|cénszcz}}
* {{desc|pl|część}}
* {{desc|szl|czyńść}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 64 członek: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*čelnъkъ}}, from {{m|sla-pro|*čelnъ}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|czło?nek}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-in}}

# {{lb|zlw-opl|anatomy}} [[body part]]
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXIII|304|1444|*Sklanczienie '''czlonky''', stawy pieluchami sukiennimi... obvianszala membra pannis involuta virgo alligat|Sklęczene '''członki''', stawy pieluchami sukiennymi... obwiązała membra pannis involuta virgo alligat|-}}
## {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} [[part]] of one's [[finger]]
##* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|57|Vthnaly mu *kabalyecz palcza, czo nye gyesth czaly czlonek..., tho nye gyesth ochromyenye..., ale gdyby komu vczyatho czaly '''czlonek''' sz palcza..., tho zowyemy chromothą|Utnąli mu kawalec palca, co nie jest cały członek..., to nie jest ochromienie... Ale gdyby komu ucięto cały '''członek''' z palca..., to zowiemy chromotą|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[component]] or [[element]] of one's [[psyche]]
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|174a|Xpc na ('nie') chczal gest byl cloueka stvorzycz s pouetrza tegodla, abycz on ne bil pyszny, tescy go on na chczal sz ogna stvorzicz, abicz on ne bil gneflyvy, any s vod[z]y, isbicz on ne bil necisthy, allecz gest gy on szeme byl stworzil pres to, isbicz on byl skromny... A ticz fszythky '''clonky''' mal gest byl f szobe sfwøthy Bartlomeg dzerszøcz naukø sfvøthe ew[angeli]e|Kryst nie chciał jest był człowieka stworzyć z powietrza tegodla, abyć on nie był pyszny, teżci go on nie chciał z ognia stworzyć, abyć on nie był gniewliwy, ani z wody, iżbyć on nie był nieczysty. Aleć jest ji on z ziemie był stworzył przezto, iżbyć on był skromny... A tyć wszytki '''członki''' miał jest był w sobie święty Bartłomiej, dzierżąc naukę święte ew[anjeli]je|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[point]]; [[paragraph]]; [[article]]
#* {{RQ:zlw-opl:Spow|1|Szpowadami szø..., yszeszmi szgrzeszili we dwnaczcze '''czloncow''' chrzeszczianszkey wary|Spowiadamy się..., iżesmy zgrzeszyli we dwunaćcie '''członkow''' chrześcijańskiej wiary|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|3|Nyekthore wyąnthpyenye o dzeszanczynach i o gynsych '''czlonkoch''' nyszey popyszanych (super decimis et aliis articulis inferius contentis) bilo szą... porvszylo|Niektore wątpienie o dziesięcinach i o jinszych '''członkoch''' niżej popisanych (super decimis et aliis articulis inferius contentis) było się... poruszyło|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=noun|posromny członek}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|cłónek}}
* {{desc|pl|członek}}
* {{desc|szl|człōnek}}

===References===
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|833}}

-------- end text --------
Page 65 człowieczeński: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|człowieczeństwo|-ski}}. {{etydate|1496}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|człowieczeński:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj|-}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[humane]]; [[fit]] for a [[person]]; [[honest]]; [[decent]]
#: {{syn|zlw-opl|człowieczy}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|1773|1496|Jaco mnye Stanislaus Parznyewsky vynovath XX-ti grossos, kthore my rzekl slowem szwym '''czlovyeczenskym''' placzycz|Jako mnie Stanislaus Parzniewski winowat XX-ti grossos, ktore mi rzekł słowem swym '''człowieczeńskim''' płacić|-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|człeczy|człowiecki|człowieczy}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adverb|człowiecznie}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|człek|człowiectwo|człowieczeństwo|człowiek|osłoczłowiek}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mpl|człowieczeński}}

===References===
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 66 człowieczy: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*čьlověčьjь}}. {{surf|zlw-opl|człowiek|-y}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|człowieczy:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj|-}}

# {{lb|zlw-opl|relational|attested in|Lesser Poland|Masovia|Łęczyca|Greater Poland}} [[human]]
#: {{syn|zlw-opl|człeczy|człowiecki}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|75, 10|Mislene '''czlowecze''' spowadacz se bødze tobe (cogitatio hominis confitebitur tibi)|Myślenie '''człowiecze''' spowiadać sie będzie tobie (cogitatio hominis confitebitur tibi)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|59, 12|Day nam pomocz z zamøtka, bo proszne zbawene '''czlowecze''' (quia vana salus hominis)|Daj nam pomoc z zamętka, bo prozne zbawienie '''człowiecze''' (quia vana salus hominisa)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pocz|233|14th century|Bog rzekl: Syn '''czloweczi''' przy[szedł niemocne] oszdrowicz|Bog rzekł: Syn '''Człowieczy''' przy[szedł niemocne] ozdrowić|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|21|Bąndzeli plynyenye rzeki oth wlostnego byegv przes oprawyenye '''czlowyeczee''' odwroczono (si fluxus fluminis a proprio meatu per reparationem hominis retrahatur)|Będzieli płynienie rzeki ot włostnego biegu przez oprawienie '''człowiecze''' odwrocono (si fluxus fluminis a proprio meatu per reparationem hominis retrahatur)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:MW|84b|Wszpomyonąl pan bog wszechmogaczy na rodzay '''czlowyeczy'''|Wspomionął Pan Bog wszechmogący na rodzaj '''człowieczy'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|1,4|Potem Adam poznal czyelestnye Gewø, swø zonø, gdisz to poczøla y urodzyla Kayma a rzekøcz: Mam od boga plod '''czlowyeczy''' (possedi hominem per deum)|Potem Adam poznał cielestnie Jewę swą żonę, j[d]iż to poczęła i urodziła Kaima a rzekąc: "Mam od Boga płod '''człowieczy'''" (possedi hominem per Deum)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|4, 6|Potem szø znydø w czyeleszenstwye syn[owie] boszy s szyostramy '''czlowyeczymy''' (postquam enim ingressi sunt filii dei ad filias hominum)|Potem się znidą w cielesieństwie syn[owie] boży z siostrami '''człowieczymi''' (postquam enim ingressi sunt filii dei ad filias hominum)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Puł|54 arg|Ten ps[alm] powyada, yze Xpus bog przed wyekyem od '''czlowyeczego''' vczedlnyka przeradnego przedan yest|Ten ps[alm] powiada, iże Krystus Bog przed wiekiem od '''człowieczego''' uczedlnika przeradnego przedan jest|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[humane]]; [[fit]] for a [[person]]; [[honest]]; [[decent]]
#: {{syn|zlw-opl|człowieczeński}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|Ath 30|Bog gest... swirchowany czlowek, od dvsze rozvmne y '''czloweczego''' czala sącz (deus est... perfectus homo, ex anima rationali et humana carne subsistens)|Bog jest..., swirchowany człowiek od dusze rozumne i '''człowieczego''' ciała sąc (deus est... perfectus homo, ex anima rationali et humana carne subsistens)|-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|człeczy|człowiecki|człowieczeński}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adverb|człowiecznie}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|człek|człowiectwo|człowieczeństwo|człowiek|osłoczłowiek}}

====Descendants====
* {{desc|pl|człowieczy}}

===References===
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 67 cóż: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|co|-ż}}. {{etydate|r|1301|1350}} Compare {{cog|zlw-ocs|což}} and {{cog|zlw-osk|čož}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Pronoun===
{{head|zlw-opl|pronoun}}

# {{lb|zlw-opl|emphatic|interrogative|attested in|Lesser Poland}} [[what]]
#* {{RQ:zlw-opl:Kśw|cv 4|V '''cemze''' ty clouece mozez buiach?|W '''czemże''' ty, człowiecze, możesz bujać?|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|111r|c. 1500|Quid verborum circuitu immoramur y '''czos''' tho vyele mova myąskamy|Quid verborum circuitu immoramur i '''cóż''' to wiele mowa mieszkamy|-}}
# {{lb|zlw-opl|emphatic|relative|attested in|Masovia}} [[what]], [[which]]
#* {{RQ:zlw-opl:Dek|III|3|Pamąthay tho, '''czosz'''  ya thobe uelą, by *czil... nedzelą|Pamiętaj to, '''coż''' ja tobie wielę, by cz[c]ił... niedzielę|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtKał|309|Ya tuthą gayą sząd y zapowyedam, '''czosz''' sprawnye zapowyedacz mam|Ja tuta gaję sąd i zapowiedam, '''cóż''' sprawnie zapowiedać mam|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Num|2, 34|Y vcinili sø synowye israelsci podle '''czosz''' przicazal gim pan (iuxta omnia, quae mandaverat dominus)|I uczynili są synowie israelszczy podle [wszego], '''cóż''' przykazał jim Pan (iuxta omnia, quae mandaverat Dominus)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Deut|23, 23|Ale '''czosz''' gest gedno vislo s twich vst, spelnisz a vczinisz, czoszesz slvbil (quod autem semel egressum est de labiis tuis, observabis et facies sicut promisisti) panv bogv twemv|Ale '''cóż''' jest jedną wyszło z twych ust, spełnisz a uczynisz, cożeś ślubił (quod autem semel egressum est de labiis tuis, observabis et facies sicut promisisti) Panu Bogu twemu|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|43|Wydzalo szą naszim slachcziczom w *wyeczom wylgem, '''czsosz''' y my vstawyamy wyekvyscze dzyrzecz (visum extitit nostris nobilibus in colloquio generali, quod et nos decernimus perpetuo observandum), abi... vsilnyczi dzewycz... prawem polskim... povynny bili bycz othpovyedzecz|Widziało się naszym ślachcicom w wiecu wi[e]lgiem, '''csóż''' i my ustawiamy wiekuiście dzirżeć (visum extitit nostris nobilibus in colloquio generali, quod et nos decernimus perpetuo observandum), aby... usilnicy dziewic... prawem polskim... powinni byli otpowiedzieć|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ex|10, 16|Nyczs szelonego na drzewynye nye ostalo y na szelynye szemskyey (in herbis terrae) po wszem Egipczye. Prze'''czsze''' to wyelmy *szpyesznoszcz (pro szpyesznye, quam ob rem festinus) ffarao zawola Moyszesza|Nics zielonego na drzewinie nie ostało i na zielinie ziemskiej (in herbis terrae) po wszem Ejipcie. Prze'''czże''' to wielmi śpiesznie (quam ob rem festinus) farao zawoła Mojżesza|-}}
# {{lb|zlw-opl|emphatic|relative|attested in|Greater Poland}} [[who]], [[which]]
#* {{RQ:zlw-opl:Błaż|320|Balwan[o]wye... sø dyabl[i], gysz se wszemy s tymy, '''czsosz''' sye gy[m] modlyø y w nye wyerzø, wyecznem[u] ognyv przisødzeny bødø|Bałwan[o]wie... są dyjabl[i], jiż se wszemi z tymi, '''csóż''' sie ji[m] modlą i w nie wierzą, wiecznem[u] ogniu przysądzeni będą|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:AKH|III|339|1430|Lasschota yesd s naschey krwe poszedl y naschego sczita, zawolanya Grzimaly, '''czos''' nosza trzi veze na sczicze|Lasota jest s naszej krwie poszedł i naszego szczyta, zawołania Grzymały, '''cóż''' noszą trzy wieże na szczycie|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|140|End of the 15th century|Swyanthokussedlnyczi: '''czosch''' posfątnymy rzeczamy a na posfątnich myesczach gvslą, arioli|Świętokusiedlnicy: '''cóż''' poświętnymi rzeczami a na poświętnych mieścach guślą, arioli|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Aleksy|2|Ach krolu wyeliki nasch, '''czosz''' czy dzeyą Maschyasz, prziday rosvmv k mey rzeczi|Ach, krolu wieliki nasz, '''cóż''' ci dzieją mesyjasz, przydaj rozumu k mej rzeczy|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Msza|IV|315|1426|Tym, '''czsoschs''' my pamyøtamy, wschithkym... myesczcze ochlodzenya, swatlosczy y pokoyv, aby dal, proszymy|Tym, '''csó[ż]smy''' pamiętamy, wszytkim... mieśćce ochłodzenia, światłości i pokoju aby dał, prosimy|-}}
# {{lb|zlw-opl|emphatic|relative|of adjectives|attested in|Lesser Poland|Greater Poland}} [[which]], [[what]]
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|171b|Mamy chouacz thy to dary, '''chosz''' szø nam darmo dany|Mamy chować ty to dary, '''cóż''' są nam darmo dany|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BiblWarsz|1861|III|34|1398|Passek rzekl *Micolaemi, '''czos''' bil s gego strony|Paszek rzekl Mikołajewi, '''cóż''' był s jego strony|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|2|Thy to trzy kroleue, '''chosz'''cy szø oni na fchod sluncza swa krolefstwa bily mely|Ty to trzy krolewie, '''cóż'''ci są oni na wchod słuńca swa krolewstwa byli mieli|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|1a|Sbauiczel gest bil narodzyl s krolefniy nebeske..., '''chos'''cy on ten tho svath othkupicz ma|Zbawiciel jest był narodził z krolewny niebieskie..., '''cóż'''ci on ten to świat otkupić ma|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Leksz|II|2180|1398|Szara slubila vipravicz Crzczona s tego røkoyemsthwa, '''czosz''' gy ye mansz wrøczil|Sara ślubiła wyprawić Krzczona z tego rękojemstwa, '''cóż''' ji je mąż wręczył|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|180b|Xpc svøtego Gana... gestcy gy on byl svim nauøthsiim skarbem daroual bil, a tho '''chos'''cy gest gy on byl mal|Kryst świętego Jana... jestci ji on był swym nawiętszym skarbem darował był, a to '''cóż'''ci jest ji on był miał|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|5a|Poslalcy gest on byl po gednø krolefnø, '''chosz'''cy gest ge bylo tho *ymo Sybilla dzano|Posłałci jest on był po jednę krolewnę, '''cóż'''ci jest je było to imię Sybilla dziano|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|3b|Maria... szadnego penødza ne gestcy ona bila mala, '''chos''' bicz ona szobe gospodø... szan bila nagøla|Maryja... żadnego pieniądza nie jestci ona była miała, '''cóż''' być ona sobie gospodę... zań była najęła|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:SKJ|III|195|1405|The dzedzini, '''czosz''' u Nawogia wicupil, te dzedzini ne dodal tako wele, iako slusebnik vidzal|Te dziedziny, '''cóż''' u Nawoja wykupił te dziedziny, nie dodał tako wiele, jako służebnik widział|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|104, 9|Pomnyal yest... slowa, yesz rozkazal w tyssøcz pokolenyv, '''czsozz''' vlozzil yest kv Abrahamowy (quod disposuit ad Abraham)|Pomniał jest... słowa, jeż rozkazał w tysiąc pokoleniu, '''csóż''' ułożył jest ku Abrahamowi (quod disposuit ad Abraham)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:SKJ|III|333|1444|Gesth to Niccolayowo Nyevrzadowo, '''tsos''' dzersal gest rola ode czstr lath|Jest to Nikołajowo Nieurzędowo, '''cóż''' dzierżał jest rolą ode czt[y]r lat|-}}
# {{lb|zlw-opl|emphatic|relative}} [[as much as]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Lev|25, 52|Nawroczy kvpczovi, '''czosz''' zbiwa laat (reddet emptori, quod reliquum est annorum)|Nawroci kupcowi, '''cóż''' zbywa lat (reddet emptori, quod reliquum est annorum)|-}}
# {{lb|zlw-opl|emphatic|interrogative}} [[why]], [[what for]]
#* {{RQ:zlw-opl:Błaż|322|A gdysz to twogy bogowye byly, '''czemusz''' tego, czso sye gym stalo, nye wyedzely?|A gdyż to twoji bogowie byli, '''czemuż''' tego, cso sie jim stało, nie wiedzieli?|-}}

====Alternative forms====
* {{alt|zlw-opl|csoż|czsoż}}

===Conjunction===
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# {{lb|zlw-opl|emphatic|attested in|Lesser Poland}} [[because]]
#* {{RQ:zlw-opl:Trześn|100|1478|Expurgans innocenciam suam al. szwoyą nyevynoscz, '''czosch''' byla obwyny[o]na o bothy *zyamischowa|Expurgans innocenciam suam al. swoją niewinność, '''cóż''' była obwini[o]na o boty zamszowe|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=pronouns|cożkole|cożkoli}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|cóz}}
* {{desc|pl|cóż}}
* {{desc|szl|cōż}}

===References===
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Bańkowski|cóż 1}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|2353}}

-------- end text --------
Page 68 daleki: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*dalekъ}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|daleki:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj|dalszy|adv=daleko}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[far]], [[distant]]
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|2a|A tedy... tho bilo... tako othpouedzano, isczy... mili Xt s '''dalekichcy''' stron on prydzecz|A tedy... to było... tako otpowiedziano, iżci... Kryst miły, z '''dalekichci''' stron on przydzieć|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[long]]
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|gl. 61b|'''Daleka''' droga hoc spacium|'''Daleka''' droga hoc spacium|-}}
# {{lb|zlw-opl|in the comparative|of time}} [[further]], [[longer]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Jos|6, 5|Gdysz zabrzni zwyøk trøbny '''dalszy''' (cumque insonuerit vox tubae longior), ...wzvola wszistek lvd|Gdyż zabrzni źwięk trąbny '''dalszy''' (cumque insonuerit vox tubae longior), ...wzwoła wszystek lud|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Kuyavia}} [[later]]
#* {{RQ:zlw-opl:TPaw|VII|400|1418|Jakom tim kmeczom, za gesch pan Moscicz ranczil, ne dawal '''dalschego''' roku nisz ten, na ktori mi pan Mosticz ranczil|Jakom tym kmieciom, za jeż pan Mościc ręczył, nie dawał '''dalszego''' roku niż ten, na ktory mi pan Mościc ręczył|-}}
# {{lb|zlw-opl|of relatives|attested in|Masovia}} [[distant]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|18|Sząly od szebye rodnye '''dalyeczi''' (si autem sunt distantes), nye gynszą, iano trzech lyath dawnosczy bandze mocz odbicz obwynyoni|Sąli od siebie ro[z]dnie '''dalecy''' (si autem sunt distantes), nie jinszą jano trzech lat dawności[ą] będzie moc odbyć obwiniony|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|daleki przychodzień|dalszy dzień|dalekość}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|od daleka|z daleka|z dala}}
{{col-auto|zlw-opl|title=noun|dal}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/dalić się}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|daléki}}
* {{desc|pl|daleki}}
* {{desc|szl|daleki}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 69 daleko: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|daleki|-o}}. {{etydate|end of the 14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Adverb===
{{zlw-opl-adv|dalej}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Greater Poland}} [[far away]] {{gl|not physically close}} {{+preo|zlw-opl|od|gen}} or {{+obj|zlw-opl|gen|means=from what}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|9, 21|Przecz ies, gospodne, odszedl '''daleco''' (ut quid, domine, recessisti longe)|Przecz jeś, Gospodnie, odszedł '''daleko''' (ut quid, Domine, recessisti longe)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|118, 155|'''Daleko''' od grzesznich zbawene (longe a peccatoribus salus), esze prawot twogych ne szvkaly|'''Daleko''' od grzesznych zbawienie (longe a peccatoribus salus), eże prawot twojich nie szukali|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|87, 8|'''Daleco''' vczinil ies znane moie ote mne (longe fecisti notos meos a me)|'''Daleko''' uczynił jeś znane moje ote mnie (longe fecisti notos meos a me)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Piek VI|358|1408|Ian ne ranczil za kmecza niczsz '''daley''', yedno do Buku|Jan nie ręczył za kmiecia nics '''dalej''' jedno do Buku|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} for a [[long time]] {{+obj|zlw-opl|gen}}
#* {{RQ:zlw-opl:StPPP|VIII|8230|1399|Jaco dersza dzedzina XVIII lat y '''daley''' de (pro do) poszwu s pokoyem|Jako dzierżę dziedzinę XVIII lat i '''dalej''' do pozwu z pokojem|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|535|1439|Jacom ya nye ranczyl '''daley''' zapusth Hyndzychowy za Pyotra yano ten rok, czszo myal bycz na zapusth|
Jakom ja nie ręczył '''dalej''' zapust Hynd[r]zychowi za Piotra, jeno ten rok, cso miał być na zapust|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Greater Poland}} [[later]] {{+obj|zlw-opl|gen}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|gl. 61a|Tescy tuta '''dale''' mouø|Też ci tuta '''dale''' mowią|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Puł|89, 11|Lyata nasza yako payøk pomyszlyony będø..., ale acz w mocznych oszmdzyeszøt lyat a '''daley''' gych trud y bolyeszcz (amplius eorum labor et dolor)|Lata nasza jako pająk pomyślony będą..., ale acz w mocnych, ośmdziesiąt lat, a '''dalej''' jich trud i boleść (amplius eorum labor et dolor)|-}}
# {{ng|intensifies a comparative}}; [[much]] more; [[far]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|326|A on ym odpovyedzyal rzekącz: A ktory czlovyek myedzy vamy, ktory by myal yedną ovczą, aby yemv vpadla w dol v ssobotą, azalyby yą dzyersącz a nye podnyosl? A wsako '''daleko''' lepsy yest czlovyek nysly ovcza (quanto magis melior est homo ove Mat 12, 12)|A on im odpowiedział rzekąc: A ktory człowiek miedzy wami, ktory by miał jednę owcę a by jemu wpadła w doł w sobotę, azaliby ją dzierżąc a nie podniosł? A wszako '''daleko''' lepszy jest człowiek niżli owca (quanto magis melior est homo ove Mat 12, 12)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|249|Myeskal tamo myly Yesus dwa dny, a '''dalyeko''' vyeczey ven vvyerzylo, slyschacz yego movą vyelebną|Mieszkał tamo miły Jesus dwa dni, a '''daleko''' więcej weń uwierzyło, słysząc jego mowę wielebną|-}}
# {{ng|creates a comparison of equal value}}; as [[much]] as
#* {{RQ:zlw-opl:OrtBrRp|52, 4|Przyszasznyczy tako mayą przyszagacz ku prawu, ku kthoremv ony szą wybrany: ysz my ortele woythowy myesczkyemv y ludzyom prawe ortele nadz chczemy y dzyerzescz przyszaszny stolecz yako my prawo vmyemy, tako '''daleko''', yako k t[w]emv mamy wolnoscz|Przysiężnicy tako mają przysięgać ku prawu, ku ktoremu oni są wybrani, iż my [ortele] wojtowi miesckiemu i ludziom prawe ortele najć chcemy i dzierże[ś]ć przysiężny stolec, jako my prawo umiemy tako '''daleko''', jako k t[w]emu mamy wolność|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|od daleka|z daleka}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjective|daleki}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adverb|z dala}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|dal|dalekość}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/dalić się}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|daléko}}
* {{desc|pl|daleko}}
* {{desc|szl|daleko}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 70 dawać: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*davati}} (stem {{m|sla-pro||*daj-}}). {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|da:wać}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf|pf=dać}}

# {{lb|zlw-opl|ditransitive|attested in|Lesser Poland}} to [[give]] {{gl|to transfer one's possession or holding of (something) to (someone)}} {{+obj|zlw-opl|acc}} or {{+obj|zlw-opl|gen|means=what}}, {{+obj|zlw-opl|dat|means=to whom}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|135, 26|Chwalcze pana..., gen '''dawa''' karmø wszemv czalv (qui dat escam omni carni)|Chwalcie Pana..., jen '''daw''' karmią wszemu ciału (qui dat escam omni carni)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:PF|V|372|End of the 15th century|Mam ya *manża puchnacza: ya mu '''davam''' grochu, a on chcze kolacza|Mam ja męża puchnacza: ja mu '''dawam''' grochu, a on chce kołacza|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXII|241|Middle of the 15th century|Cząstokrocz, gen nye ma scruschenya do spowyedzi..., '''dawa''' mu scruschenye mili pan bog|Częstokroć, jen nie ma skruszenia do spowiedzi..., '''dawa''' mu skruszenie miły Pan Bog|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} to [[give]] {{gl|to loan or give permanently or temporarily, either out of obligation or as repayment}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|115|Yako u nasz nye yesth thako obyczay, aby wyano przed prawem '''dawano'''|Tako: u nas nie jest tako obyczaj, aby wiano przed prawem '''dawano'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Piek VI|330|1407|Iaco to swatczø, iaco Stanislaw mal smowø s Micolayem '''dawacz''' trzeczinø w Przetoczne s Przetoczna|Jako to świadczą, jako Stanisław miał smowę s Mikołajem '''dawać''' trzecinę [w Przetocznie] z Przetoczna|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:StPPP|II|2957|1441|Jze sem wczasch '''dawal''' ocup: dwu wolu podluk semskego ocladu, a Micolay Suchorabsky ne chczal gego wsącz|Iże sem w czas '''dawał''' okup: dwu wołu podług ziemskiego układu, a Mikołaj Suchorabski nie chciał jego wziąć|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|79|1471|Nye '''daway''' na lichwą noli fenerari (noli foenerari homini fortiori te, quod si foeneraveris, quasi perditum habe Ecclus 8, 15)|Nie '''dawaj''' na lichwę noli fenerari (noli foenerari homini fortiori te, quod si foeneraveris, quasi perditum habe Ecclus 8, 15)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Leksz|I|538|1389|Jaco Jan '''daual''' Grziwcze ysczinø wtenczas, kedi lichwa otpusczona|Jako Jan '''dawał''' Grzywce iścinę w ten czas, kiedy lichwa otpuszczona|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pocz|283|1435|Jacosz pan starosta zalowal oth krolya, yszebych ya wnosl pyenyądze falschowne w gego myasto Poznan..., kthoresz pyenyądze są gemu *wraczony, a on gynne dobre pyenyądze za nye '''dawal'''|Jakoż pan starosta żałował ot krola, iże bych ja wniosł pieniądze fałszowne w jego miasto Poznań..., ktoreż pieniądze są jemu wrocony, a on jinne dobre pieniądze za nie '''dawał'''|-}}
# to [[give]] with a particular [[purpose]] or in a certain [[capacity]]; to [[designate]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|9, 2–3|Straszliwy bødzczye nade wszym stworzenym na zemy..., y wszitky ribi morskye dawam tobye w mocz, y nade wszø twarzø na zemy. Czso zywo gest, tocz dawam na pokarm, y zele zelone, wszitkocz '''dawam''' (omnes pisces maris manui vestrae traditi sunt, et omne, quod movetur et vivit, erit vobis in cibum, quasi olera virentia tradidi vobis omnia)|Straszliwi bądźcie nade wszym stworzenim na ziemi..., i wszytki ryby morskie dawam tobie w moc, i nade wszą twarzą na ziemi. Cso żywo jest, toć dawam na pokarm, i ziele zielone, wszytkoć '''dawam''' (omnes pisces maris manui vestrae traditi sunt, et omne, quod movetur et vivit, erit vobis in cibum, quasi olera virentia tradidi vobis omnia)|-}}
# to [[deliver]] for [[use]]
#* {{RQ:zlw-opl:StPPP|II|2973|1441|Jzesmy vkazaly konye *podwodowye, podwodniky takye, iakyesmy *myelye y '''dawaly''', ale gich ne yczal (pro chczal) wsącz|Iżesmy ukazali konie podwodowe, podwodniki takie, jakiesmy mieli i '''dawali''', ale jich nie chciał wziąć|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[put]] under someone's [[power]], to [[put]] into someone's [[hand]]s
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|26, 18|Ne '''daway''' me w dusze zamøczaiøcze me (ne tradideris me in animas tribulantium me), bo wstali sø przeciwo mne swatcowe krzywi|Nie '''dawaj''' mie w dusze zamącające mie (ne tradideris me in animas tribulantium me), bo wstali są przeciwo mnie świadkowie krzywi|-}}
# to [[give away]] as a [[husband]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|34, 9|Sgednaymi spolu swadzbø a '''dawayczye''' nam wasze dzewky, a nasze sobye poymuyczye (iungamus vicissim connubia: filias vestras tradite nobis et filias nostras accipite)|Sjednajmy społu swadźbę a '''dawajcie''' nam wasze dziewki, a nasze sobie pojmujcie (iungamus vicissim connubia: filias vestras tradite nobis et filias nostras accipite)|-}}
# to [[submit]], to [[give in]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|498|Nie '''dawaj sie''' na taką wieliką mękę|Nie '''dawaj sie''' na taką wieliką mękę|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} to [[give]], to [[hand]], to [[pass]] to, to [[put]] into someone's [[hand]]s
#* {{RQ:zlw-opl:EwZam|303|Vzovye oblvbenycza szyrzecz y rzekl mv: Vszelkny czlovyek napyrvey dobre vino '''dava''' (omnis homo primum bonum vinum ponit Jo 2, 10), a gdy szyą spygya, thedy tho, czo podlyeysze yest|Wzowie oblubieńca żyrzec i rzekł mu: Wszelkny człowiek napirwej dobre wino '''dawa''' (omnis homo primum bonum vinum ponit Jo 2, 10), a gdy się spiją, tedy to, co podlejsze jest|-}}
# to [[submit]] to someone's [[power]]
#* {{RQ:zlw-opl:MacDod|138|End of the 15th century|Slusznye, Chryste, na nąsz szą gnyewasz, w gnyewye thwogyem nasz grzesnych ludzy nye sznąsz, w poganszką nasz rąka '''dawasch'''|Słusznie, Chryste, na nas się gniewasz, w gniewie twojem nas grzesznych ludzi, nie znasz, w pogańską nas rękę '''dawasz'''|-}}
# to [[secrete]], to [[give off]] from oneself
#* {{RQ:zlw-opl:SKJ|V|269|Middle of the 15th century|Dobrą wonyą '''dawa''' bene redolet|Dobrą wonią '''dawa''' bene redolet|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[make]], to [[cause]] {{+obj|zlw-opl|inf|means=what}}
#* {{RQ:zlw-opl:De nativ|28|Gdy dzyeczyąthko gest plakalo..., thedy mathka pokląknąla, dzyeczyąthku modlą '''davala'''|Gdy dzieciątko jest płakało..., tedy matka poklęknęła, dzieciątku modłę '''dawała'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:PF|V|37|1444|Gyma moye thim darem thobye '''dawam''' wedzecz|Imię moje tym darem tobie '''dawam''' wiedzieć|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} to [[designate]], to [[mark]]
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|I|1978|1413|Yacom ya ne '''dawal''' roku do sich Swantek Yalbrzicowi cztirzem copam penødzi|Jakom ja nie '''dawał''' roku do sich Świątek Jałbrzykowi cztyrzem kopam pieniędzy|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|}} to [[let]], to [[allow]]
#* {{RQ:zlw-opl:StPPP|II|3195|1444|Quia sciunt et testantur, iako prawe pany w czasch zaswala, dawnosczy ne '''davagiancz''' vinidz|Quia sciunt et testantur, jako prawie pani w czas zazwała, dawności nie '''dawając''' wynić|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|dawanie|dawca|dawający}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/dawać się na miłość|-/pokój dawać|-/policzki dawać|-/dawać pozew|-/dawać złe słowa|-/dawać na świadomie|-/dawać winę|-/dawać wwiązanie|-/dawać się winien}}
{{zlw-opl-derived verbs|impf_first=1|*dawać/dać
|do
|od
|po
|pod
|prze
|przy
|roz
|w
|wy
|wz
|za
|z
}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|dawacz}}
* {{desc|pl|dawać}}
* {{desc|szl|dŏwać}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 71 dawić: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*dāvìti}}. {{etydate|1424}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|da:wić}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf|pf=zadawić}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} to [[choke]], to [[strangle]], to [[strangulate]], to [[suffocate]]
#: {{syn|zlw-opl|dusić|gardlić}}
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|II|369|1424|Czom vczinil Ofcze, tho sza yey poczøthkem, kedi strya '''davila''' sza gardlo|Com uczynił Ofce, to za jej początkiem, kiedy stryja '''dawiła''' za gardło|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Serm|97r|1461-1467|
'''Davy''' w gardle suffocat in ore|'''Dawi''' w gardle suffocat in ore|-}}

====Descendants====
* {{desc|pl|dławić}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
-------- end text --------
Page 72 dawno: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|dawny|-o}}. {{etydate|1418}} Compare {{cog|zlw-ocs|dávno}}, {{cog|zlw-osk|dávno}} and {{cog|cu|давьно}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|da:wno}}

===Adverb===
{{zlw-opl-adv}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Kuyavia|Masovia}} a [[long time]] [[ago]]
#* {{RQ:zlw-opl:TPaw|VII|314|1418|To soltistwo staromesczske s szwymi czansthniki dzirszy stara (leg. z stara) korzenya, iako '''dawno''' dzirszano, niczsz wysschey ani niszey|To sołtystwo staromiescskie z swymi częstniki dzirży z stara korzenia, jako '''dawno''' dzirżano, niczs wyszszey ani niżej|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|2844|1428|O cthorø zastawø Macyey na Pyotra szalowal, na thø gemv yvsz '''dawno''' list gimal dacz|O ktorą zastawę Maciej na Piotra żałował, na tę jemu już '''dawno''' list jimiał dać|-}}
# for a [[long time]]; in a long time
#* {{RQ:zlw-opl:MacDod|138|End of the 15th century|'''Dawno'''cz pan bog zle ludzy karze: nyeczysthe, pyszne y kostarze|'''Dawno'''ć Pan Bog złe ludzi karze: nieczyste, pyszne i kostarze|-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|z dawna|za dawna}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|dawnoć|dawność}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|dáwno}}
* {{desc|pl|dawno}}
* {{desc|szl|dŏwno}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 73 dań: -------- begin text --------

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|ine-bsl-pro|ine-pro|inh=3}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*dȃnь}}. {{etydate|15th century}} Cognate with {{cog|lt|duõnis||gift}}, {{cog|la|donum}}, {{cog|sa|दान|tr=dā́na}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|da:ń}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia|Lesser Poland}} [[tax]], [[tribute]]
#: {{syn|zlw-opl|czynsz|płat|poborek|podatek}}
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|II|1775|1425|Iako v mne Ian prziyøl ogroth na '''dan''' a vczeckl prawa my ne zaplacziw|Jako u mnie Jan przyjął ogrod na '''dań''' a uciekł prawa mi nie zapłaciw|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|3a|A tako vøcz gescy on to bil prikasal, abycz fszeliky clouek... do Bethlehem pprzysetl bil a szobø thø to '''dan''' przynosl bil, gaszczy gest ona rzimskemv czeszarzevy dacz byla mana|A tako więc jesci on to był przykazał, abyć wszeliki człowiek... do Betlehem przyszedł był a z sobą tę to '''dań''' przyniosł był, jażci jest ona rzymskiemu cesarzewi dać była miana|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[tribute]] in [[honey]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|81|Barczy na pusczach albo w gymyenyv gynszego pana kmyecze trzymayącz albo prawem dzedzynnym mayącz a poth ginszim bydlącz, '''dany''' sz myodv mayą dacz (mellificia... tenentes... de tributis al. dany seu melle respondere teneantur), gysz gdyby w zaplaczenyv they tho dany byly szmvdny (si in solutione tardi exstiterint) albo placzycz by othmawyaly, tedy rzeczony pan moze ge o czynsz swoy sądzicz y cządzacz|Barci na puszczach albo w jimieniu jinszego pana kmiecie trzymając albo prawem dziedzinnym mając a pod jinszym bydląc, '''dań''' s miodu mają dać (mellificia... tenentes... de tributis al. dany seu melle respondere teneantur), jiż gdyby w zapłaceniu tej to dani byli zmudni (si in solutione tardi exstiterint) albo płacić by otmawiali, tedy rzeczony pan może je o czynsz swoj sędzić i ciądzać|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[voluntary]] [[tribute]]
#* {{RQ:zlw-opl:Msza|X |77|Middle of the 15th century|[Czyebe] proszymi..., blogoszlaw thy '''danye''', thy dary (te... rogamus..., uti... benedicas haec dona, haec munera)|[Ciebie] prosimy..., błogosław ty '''dania''', ty dary (te... rogamus..., uti... benedicas haec dona, haec munera)|-}}
# {{def-uncertain|zlw-opl|nohypothesis=1}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Lev|23, 36|Bødzecze offyerowacz obyatø zapalnø panv, bocz iest szbor[u] a '''dani''' (et offeretis holocaustum domino: est enim coetus atque collectae)|Będziecie ofierować obiatę zapalną Panu, boć jest sbor[u] a '''dani''' (et offeretis holocaustum Domino: est enim coetus atque collectae)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[act]] of [[grant]]ing [[property]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|57|Oczczecz za zywotha swego dzewkam swogym moze gymyenye kvpyone alybo tesz sz krolewskey '''dany''' od[r]zirzane (bona empta seu etiam ex regia donatione obtenta)... poleczicz|Oćciec za żywota swego dziewam swojim może jimienie kupione alibo też z krolewskiej '''dani''' odzirżane (bona empta seu etiam ex regia donatione obtenta)... polecić|-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|darmy}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|darmo}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|danina|dar}}
{{zlw-opl-derived verbs|darować/-|-/dawać}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Taxation}}

-------- end text --------
Page 74 deszczka: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*dъščьka}}. {{surf|zlw-opl|deska|-ka}}. {{etydate|1463–1465}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[board]], [[plank]] {{gl|long, broad piece of timber}}
#: {{syn|zlw-opl|cka|deska}}
#* {{RQ:zlw-opl:De morte|318|Darmo poszyvasz lvbyeszczka, yusz czy sgothowana '''deszczką'''|Darmo pożywasz lubieszczka, już ci zgotowana '''deszczką'''|-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|deszczółka}}

====Descendants====
* {{desc|pl|deszczka|qq=obsolete}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP||1686}}

{{C|zlw-opl|Building materials}}

-------- end text --------
Page 75 dla: -------- begin text --------

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|dla:}}

===Etymology 1===
{{etymid|zlw-opl|1}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*dьľa}}, {{m|sla-pro|*děľa}}. {{etydate|1366}}

====Postposition====
{{head|zlw-opl|postposition}} {{+obj|zlw-opl|gen}}

# [[because of]]
#: {{syn|zlw-opl|ku}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtBr|VII|560|A nye chczą tho odpusczycz any dla laszky, any dla zalosczy, any szamych mogych vsth dla, any sządne rzeczy '''dla'''|A nie chcę to odpuścić ani dla łaski ani dla żałości, ani samych mojich ust dla, ani żadne rzeczy '''dla'''|-}}
# [[on account of]]
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXII|245|Fifteenth century|Blogoslawyeny, gysch czyrpyą przeczywnoscz... prze sprawyedliwoscz, tho gest prze caliszdą dobrocz boga '''dla''' vczinyoną|Błogosławieni, jiż cirpią przeciwność... prze sprawiedliwość, to jest prze kaliżdą dobroć Boga '''dla''' uczynioną|-}}
# [[as]], in the [[role]] of
#* {{RQ:zlw-opl:AGZ|XI|117|1437|Nobilis Fridricus... Hedwigi, sue consorti carissime, racione dotis et dotalicii al. possagu '''dlya''' y wyena trecentas marcas... inscribit|Nobilis Fridricus... Hedwigi, sue consorti carissime, racione dotis et dotalicii al. posagu '''dla''' i wiena trecentas marcas... inscribit|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Masovia|Silesia}} [[for]], [[benefit]]ting
#: {{syn|zlw-opl|ku|przed}}
#* {{RQ:zlw-opl:Bogur|B|Czebye '''dla''', czlowecze, dal bog przeklocz szobe rancze, nodze obe|Ciebie '''dla''', człowiecze, dał Bog przekłoć sobie ręce, nodze obie|-}}
# {{ng|denotes the aim or purpose of an action}}; [[for]]
#* {{RQ:zlw-opl:R|XVI|347|Fifteenth century|Vzytkw '''dla''' twego comodi more|Użytku '''dla''' twego comodi more|-}}

====Preposition====
{{head|zlw-opl|preposition}} {{+obj|zlw-opl|gen}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia|Lesser Poland}} [[because of]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|8|Strona trzikrocz wezwana, nye bandzeli kv prawv, kgdi sandza iakobi wstacz chczal, '''dlya''' nyestanya ma bicz skazana (ob contumaciam condemnetur)|Strona trzykroć wezwana nie będzieli ku prawu, gdy sędzia jakoby wstać chciał, '''dla''' niestania ma być skazana (ob contumaciam condemnetur)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Reg|717|1484|Ma... zmoviczi trzy paczierze '''dla''' onego, yze thak nyeopatrznye... przysyągal (propter incaute facta huiusmodi iuramenta)|Ma... zmowić trzy pacierze '''dla''' onego, iże tak nieopatrznie... przysięgał (propter incaute facta huiusmodi iuramenta)|-}}
# [[on account of]]
#* {{RQ:zlw-opl:Aleksy|167|I yąl go proszycz: W gymyą szyna boszego y '''dla''' szyna th[e]wego, Allexego, a racz my szwą gyelmvszna dacz|I jął go prosić: W jimię Syna Bożego i '''dla''' syna t[e]wego, Aleksego, a racz mi swą jełmużnę dać|-}}
# [[as]], in the [[role]] of
#* {{RQ:zlw-opl:AKPr|VIIIa|155|1421|Pany Staskowy dna roboth... nigdy nye zastawala... any '''dla''' zastawy dala robycz kmeczom|Pani Staszkowi dnia robot... nigdy nie zastawiała... ani '''dla''' zastawy dała robić kmieciom|-}}
# [[for]], [[benefit]]ting
#* {{RQ:zlw-opl:SKJ|I|151|Fifteenth century|Day my czyalo szyna tvego, bosz go szeslal '''dla''' mnye grzesznego|Daj mi ciało Syna twego, boś go zesłał dla mnie grzesznego|-}}
# {{ng|denotes the aim or purpose of an action}}; [[for]]
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXII|241|Fifteenth century|Tha czistoscz nycz ginego nye gest, geno czyala y dusche czaloscz ot zmazanya '''dla''' mylosczy bozey otrzimanya|Ta czystość nic jinego nie jest, jeno ciała i dusze całość ot zmazania '''dla''' miłości bożej otrzymania|-}}

=====Descendants=====
* {{desc|zlw-mas|dlá}}
* {{desc|pl|dla}}
* {{desc|szl|dlŏ}}

===Etymology 2===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*dьlja}},<ref>{{R:pl:Bańkowski|DLA III}}</ref> from {{der|zlw-opl|sla-pro|*dьlь}}. {{etydate|1462}}

====Noun====
{{zlw-opl-noun|f}}

# [[prescribed]] [[full]] [[length]] of a [[field]]
#* {{RQ:zlw-opl:AGZ|XI|469|1462|Laneos cum '''dle''', silvas et campos|Laneos cum '''dle''', silvas et campos|-}}

===References===
{{reflist}}
:* {{R:zlw-opl:SPJSP|1. dla|1714}}
:* {{R:zlw-opl:SPJSP|2. dla|1715}}

-------- end text --------
Page 76 dlaczego: -------- begin text --------

===Etymology===
{{univ|zlw-opl|dla|co<alt:czego>|lit=for what}}. {{etydate|end of the fifteenth century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|dla:czego}}

===Conjunction===
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[that's why]], [[so]], [[ergo]]
#* {{RQ:zlw-opl:EwZam|307|Dvch boszy na myą, '''dlyaczego''' pomazal mya vzyawyacz vbogym (propter quod unxit me, evangelizare pauperibus misit me Luc 4, 18)|Duch boży na mię, '''dlaczego''' pomazał mię wzjawiać ubogim (propter quod unxit me, evangelizare pauperibus misit me Luc 4, 18)|-}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|dlácégój|alts=1}}
* {{desc|pl|dlaczego}}
* {{desc|szl|dlŏczego}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 77 dlatego: -------- begin text --------

===Etymology===
{{univ|zlw-opl|dla|ten<alt:tego>|lit=for that}}. {{etydate|c|1498}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|dla:te:go}}

===Conjunction===
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[that's why]], [[because of]] this,
#* {{RQ:zlw-opl:Naw|159|Oszwyeczylesz mathką szwa dvchem szwyathym. '''Dlyathego''' czye proschą, panye, yzby oszwyeczyl szyercze moye, bo grzechy moye sza nyewymowne|Oświeciłeś matkę swą Duchem Świętym, '''dlatego''' cie proszę, Panie, iżby oświecił sierce moje, bo grzechy moje są niewymowne|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|1804|c. 1498|O kthore ssbyczye na mya zalvye o robothlywego kmyeczya Andrzeya..., aczbych czo vdzyalal, tho '''dlathego''' w skodzye szwey, w borv szwoym, gdzye my szkoda dzyelal|O ktore zbicie na mię żałuje o robotliwego kmiecia Andrzeja..., aczbych co udziałał, to '''dlatego''' w szkodzie swej, w boru swoim, gdzie mi szkodę dziełał|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=conjunction|dlatego że}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|dlátégo}}
* {{desc|pl|dlatego}}
* {{desc|szl|dlŏtygo}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 78 dobrze: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|dobry|-e}}. {{etydate|end of the 14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Adverb===
{{zlw-opl-adv|lepiej}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Masovia}} [[well]]; [[correctly]], [[properly]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|32, 3|Poycze iemu pene nowe, '''dobrze''' spewaycze iemu glossem (bene psallite ei in vociferatione)|Pojcie jemu pienie nowe, '''dobrze''' śpiewajcie jemu głosem, (bene psallite ei in vociferatione)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|762|Nyektorzy movyą, ... yze (sc. Judasz) vslyschavschy smarthvychvstanye, ktorego szye nye n[y]adzyal, byezal y obyeszyl szye, ktore nye yest '''dobrze''' poczvyrdzono (quod non est authenticum)|Niektorzy mowią, ... iże (sc. Judasz) usłyszawszy smartwychwstanie, ktorego sie nie nadział, bieżał i obiesił sie; ktore nie jest '''dobrze''' poćwirdzono (quod non est authenticum)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|1522|1482|Jako themv gwalthowi rok mynal, o kthorj na mya '''dobrze''' vrodzony Pyothr sz Prasmowa, castellan liwsky, zaloval|Jako temu gwałtowi rok minął, o ktory na mię '''dobrze''' urodzony Piotr z Prażmowa, kasztelan liwski, żałował|-}}
# [[easily]]; [[freely]] {{gl|without difficulty}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|501|Odpovyedzyal myly Iesus: Nye moze to '''dobrze''' bycz, abych ya mogl yedną kropyą vykvpycz czlovyeka|Odpowiedział miły Jesus: Nie może to '''dobrze''' być, abych ja mogł jedną kropią wykupić człowieka|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia|Greater Poland}} [[fully]], [[completely]], [[perfectly]], [[clearly]]
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|I|530|1405|Yaco ya to '''dobrze''' wem, yaco Ian ne vkrath Sarcze kona|Jako ja to '''dobrze''' wiem, jako Jan nie ukrad Sarce konia|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|633|Odpovyedzyal ym myly Iesus: Povyedzyalczyem vam, yzem ya, a iuzesczye slyschely '''dobrze'''|Odpowiedział im miły Jesus: „Powiedziałciem wam, iżem ja, a jużeście słyszeli '''dobrze'''”.|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|786|Pilat... wyszedł do Żydow, bo baczył '''dobrze''', iże im było barzo nielubo, iże s nim (sc. z Krystusem) tako długo mowił|Piłat... wyszedł do Żydow, bo baczył '''dobrze''', iże im było barzo nielubo, iże s nim (sc. z Krystusem) tako długo mowił|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|145|Telko thym, ktorzy lepyey vmyeya, dawam y porączam szye poprawyacz|Telko tym, ktorzy lepiej umieją, dawam y poręczam sie poprawiać|-}}
# [[aptly]], [[rightly]], [[justly]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|I Reg|20, 7|Reczely: A to gest '''dobrze''', tedi bødze pokoy sludze twemu (si dixerit: Bene, pax erit servo tuo)|R[z]eczeli: A to jest '''dobrze''', tedy będzie pokoj słudze twemu (si dixerit: Bene, pax erit servo tuo)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[fairly]], [[virtuously]]
#* {{RQ:zlw-opl:OrtBr|VI|363|Czlowyek moze szwe dzedzyczstwo y gymyenye '''dobrze''' dobythe przed prawem oddacz|Człowiek może swe dziedzicstwo i jimienie '''dobrze''' dobyte przed prawem oddać|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|35, 3|Slowa ust iego lichota y lescz. Ne chczal rozumecz, abi '''dobrze''' czinil (ut bene ageret)|Słowa ust jego lichota i leść, nie chciał rozumieć, aby '''dobrze''' czynił (ut bene ageret)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[usefully]], [[advantageously]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|56, 3|Wolacz bødø ku bogu nawiszszemu, bogu, iensze '''dobrze''' vczinil mne (qui benefecit mihi)|Wołać będę ku Bogu nawyszszemu, Bogu, jenże '''dobrze''' uczynił mnie (qui benefecit mihi)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|173b|A przes tocz by '''dobrze''' tho bylo, isbichom my... nasze grzechy szebe (leg. z siebie) sdrucyly|A przeztoć by '''dobrze''' to było, iżbychom my... nasze grzechy, z siebie zdrucili|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[happily]], [[pleasantly]]
#* {{RQ:zlw-opl:Błaż|320|Sødza tego myasta przikazaal gy w cyemnyczø przes nocz wsa[dz]ycz, a drugego dnya... gemusz slotkimy slowy rzekl: Myey sye '''dobrze''', Blaszeyv (gaude, Blasi), prziyacyelyv naszych bogow. Swyøty Blaszey gemu odp[o]wyedz[iał]...: Myey sye dobrze, dob[r]y sødz[ia] (gaude et optime praeses), alle nye molw, by waszy balwan[o]wye bogowye byly|Sędzia tego miasta przykazał ji w ciemnicę przez noc wsa[dz]ić, a drugiego dnia... jemuż słodkimi słowy rzekł: Miej sie '''dobrze''', Błażeju (gaude, Blasi), przyjacielu naszych bogow. Święty Błażej jemu odp[o]wiedz[iał]... Miej sie dobrze, do[b]ry sędz[ia], (gaude et optime praeses), ale nie mołw, by waszy bałwan[o]wie bogowie byli|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|132, 1|Owa kako '''dobrze''' y kako weszelo przebywacz braczø w gedno (ecce quam bonum et quam iucundum habitare fratres in unum)|Owa kako '''dobrze''' i kako wiesieło przebywać bracią w jedno (ecce quam bonum et quam iucundum habitare fratres in unum)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|836|A przeto, iże mowicie, by przeciw wam czynił niektore nieposłuszeństwo, widzicieli, iżciem ji kazał umorzyć i ubiczować, miejcież na tem '''dobrze''', nie ubijajcie go|A przeto iże mowicie, by przeciw wam czynił niektore nieposłuszeństwo, widzicieli, iżciem ji kazał umęczyć i ubiczować? Miejcież na tem '''dobrze''', nie ubijajcie go|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|29, 6|I rzece Iacob: Sdrowly gest? Tedi ony rzekly: '''Dobrze''' syø gyma (sanusne est? inquit. Valet, inquiunt)|I rzecze Jakob: Zdrowli jest? Tedy oni rzekli: „'''Dobrze''' się jima” (sanusne est? inquit. Valet, inquiunt)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Tob|5, 21|Thobyas rzecze: Gydzta '''dobrze''', a pan bødz was wodz, a angyol gego bødz s wama (bene ambuletis et sit deus in itinere vestro et angelus eius comitetur vobiscum)|Tobijasz rzecze: „Jidźta '''dobrze''', a Pan bądź wasz wodz, a anjoł jego bądź z wama (bene ambuletis et sit Deus in itinere vestro et angelus eius comitetur vobiscum)|-}}
# [[almost]], [[nearly]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ex|12, 37|Y szly søø synowye izrahelsczy s Ramessy do Sochod, szeszczsed tyszyøczow '''dobrze''' møszow pyeszich, kromye nyewyast a dzyeczy (profectique sunt filii Israel de Ramesse in Socoth, sexcenta fere millia peditum virorum absque parvulis)|I szli są synowie izrahelszczy s Ramessy do Sochot sześćset tysięcow '''dobrze''' mężow pieszych, kromie niewiast a dzieci (profectique sunt filii Israel de Ramesse in Socoth, sexcenta fere millia peditum virorum absque parvulis)|-}}
# {{ng|intensifies a comparative}}; [[very]], [[a lot]], [[much]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Num|14, 3|Dobrze '''lepey''' iest syø nam wrocici do Egypta (nonne melius est reverti in Aegyptum)?|Dobrze '''lepiej''' jest się nam wrocici do Ejipta (nonne melius est reverti in Aegyptum)?|-}}
# [[rather]], [[pretty]]; to a [[fair]] degree
#* {{RQ:zlw-opl:R|I|XLIII|End of the fifteenth century|Zlą zoną '''lepyey''' smyechem nyzly kigem karzy (malam uxorem potius riso, quam baculo castigabis)|Złą żonę '''lepiej''' śmiechem niżli kijem karzy (malam uxorem potius riso, quam baculo castigabis)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[as well]]
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|11a|Fszythczy ludze na tem tho swecze, tako '''dobrze''' svethsczy gako duchofniy, chøcz ony tego|Wszytcy ludzie na tem to świecie, tako '''dobrze''' świetszczy jako duchowni, ch[c]ąć oni tego|-}}

====Derived terms====
{{zlw-opl-derived verbs|-/dobrzemówić}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|dobrże}}
* {{desc|pl|dobrze}}
* {{desc|szl|dobrze}}

===References===
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{cln|zlw-opl|manner adverbs|suppletive adverbs}}

-------- end text --------
Page 79 dokonać: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*dokonati}}. {{surf|zlw-opl|do-|konać}}. {{etydate|1397}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|pf|impf=dokonawać}}

# to [[finish]], to [[put an end to]], to [[complete]]
#* {{RQ:zlw-opl:Błaż|322|'''Dokonay''', czsos poczøl (perfice, quod coepisti)|'''Dokonaj''', csoś począł (perfice, quod coepisti)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|52r|c. 1500|Finire id est terminare consummare perficere enden '''dokonącz'''|Finire id est terminare consummare perficere enden '''dokonać'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} to [[take care of]], to [[deal with]]
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|45|1397|Limpach ne '''dokonal''' szwymy *gidnaczy, czo sze szand[d]u *wywoydl cum Janussio... Iszm bul poszlem ot Ianusza do Limpacha o tø *sziecz, o czo sche szanda *wywold, a te ne dokonal|Limpach nie '''dokonał''' z swymi jednaczy, co sie z sądu wywiodł cum Janussio... Iżeśm był posłem ot Janusza do Limpacha o tę rzecz, o co sie z sąda wywiodł, a te nie dokonał|-}}
# {{lb|zlw-opl|law|attested in|Łęczyca}} to [[support]] a [[claim]]
#* {{RQ:zlw-opl:TPaw|IV|3126|1418|Voluit sibi terminum recipere, postea noluit, ne ipsum atemptare voluit, vlg. noluit '''dokonacz'''|Voluit sibi terminum recipere, postea noluit, ne ipsum atemptare voluit, vlg. noluit '''dokonać'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[kill]], to [[put an end to]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|Ez 4|Od zsarana asz do weczora '''dokonasz''' mø (de mane usque ad vesperam finies me Is 38, 13)|Od zarania aż do wieczora '''dokonasz''' mię (de mane usque ad vesperam finies me Is 38, 13)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} to [[do]], to [[realize]], to [[commit]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|2, 1|Potem gdisz szø '''dokonalo''' nyebo y szemya, y wszitka gich okrasa (perfecti sunt coeli et terra et omnis ornatus eorum), ... i odpoczynøl w szyodmi dzen ode wszego dzala|Potem gdyż się '''dokonało''' niebo i ziemia, i wszytka jich okrasa (perfecti sunt coeli et terra et omnis ornatus eorum), ... i odpoczynął w siodmy dzień ode wszego działa|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|I|XLV|End of the 15th century|Wyeza '''dokonana''' (turris completa), a myesszek wyproznyony, czyny czleka, acz nyerichlo, ale barzo mąndrego|Wieża '''dokonana''' (turris completa), a mieszek wyprożniony, czyni człeka, acz nierychło, ale barzo mądrego|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Leksz|II|2039|1397|Wocechowø swadø ne '''dokonalo''' sze Rothenborkowe szgednane s nym|Wociechową swadą nie '''dokonało''' sie Rotenborkowe sjednanie s nim|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|44r|c. 1500|Deduxit ad effectum '''dokonal''' id est terminauit finiuit|Deduxit ad effectum '''dokonał''' id est terminauit finiuit|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|98v|c. 1500|Perficere volbringen '''dokonącz'''|Perficere volbringen '''dokonać'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} to [[limit]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Num|34, 2|Gdisz vnidzecze w zemyø kanaanskø, a k gymyenyv wam losem syø dostanye, tymi to myedzami syø '''dokona''' (his finibus terminabitur)|Gdyż wnidziecie w ziemię kanaańską a k jimieniu wam losem się dostanie, tymi to miedzami się '''dokona''' (his finibus terminabitur)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Erz|13|c. 1500|Determinare, id est finire '''dokonacz'''|Determinare, id est finire '''dokonać'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|39r|c. 1500|Determinare id est finire ausz enden '''dokonacz'''|Determinare id est finire ausz enden '''dokonać'''|-}}
# to [[strengthen]], to [[perfect]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|639|Apostolovye yescze nye byly '''dokonany''' vyerze, aby szye nye przeczyvyly zlemv|Apostołowie jeszcze nie byli '''dokonani''' w wierze, aby sie nie przeciwili złemu|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} to [[explain]]; to [[define]], to [[specify]]
#* {{RQ:zlw-opl:Erz|13|c. 1500|Diffinire est diuersis modis finire vylozycz vel '''dokonacz''', skazacz|Diffinire est diuersis modis finire wyłożyć vel '''dokonać''', skazać|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|40r|c. 1500|Diffinire est diuersis modis finire vylozycz vel '''dokonacz''' skazacz|Diffinire est diuersis modis finire wyłożyć vel '''dokonać''' skazać|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Greater Poland}} to [[prove]], to [[present]] [[evidence]] against someone {{+obj|zlw-opl|gen}} or {{+obj|zlw-opl|acc|means=what}}, {{+preo|zlw-opl|na|acc}} or {{+obj|zlw-opl|acc|means=against whom}}, {{+preo|zlw-opl|o|acc|means=for what}}
#* {{RQ:zlw-opl:Dział|48|Wozny, aczby wydal gynaczey przysyągą swiathkom, nysz yako mv bądze przykazano, aczby byl sądownye '''dokonan''', tedi ma bycz sloszon a gyny myasto tego postawyon (si... de hoc fuerit victus iudicio, alter loco sui substituatur et ipse a suo officio perpetuo deponatur)|Woźny aczby wydał jinaczej przysięgę świadkom, niż jako mu będzie przykazano, aczby był sądownie '''dokonan''', tedy ma być słożon a jiny miasto tego postawion (si... de hoc fuerit victus iudicio, alter loco sui substituatur et ipse a suo officio perpetuo deponatur)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtBr|VI|365|Kako to ma '''dokonacz''', albo dokazacz, albo dowyescz|Kako to ma '''dokonać''' albo dokazać, albo dowieść|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Piek VI|356|1408|Kedi Potr prziwodl swego zlodzeya przet swego pana, tedi pan ossadzil prawo polske y nemeczske, a Potr ne chczal go '''dokonacz'''|Kiedy Piotr przywiodł swego złodzieja przed swego pana, tedy pan osądził prawo polskie i niemiecskie, a Piotr nie chciał go '''dokonać'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|29|Nyekthorzy szą y dzyeyą gym beszprawny..., a czy... ny mogą... przyszyagacz, yako gyaczy pyzczkowye... albo kthorzy... o... nyepoczeszthne rzeczy przed prawem szą '''dokonany'''|Niektorzy są i dzieją jim bezprawni..., a czy... ni mogą... przysięgać, jako gędźcy, piszczkowie... albo ktorzy... o... niepoczestne rzeczy przed prawem są '''dokonani'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtKał|181|Nye yesthly kthori czlowyek, czo przyszedl do waszey zyemye, '''dokonan''', aby byl wyleganyecz, czosz gemv tho wymawyano, ... tedy mogą gego przyaczyelye... przyszagą vkazacz, ysz gest sz malzenstwa vrodzon|Nie jestli ktory człowiek, co przyszedł do waszej ziemie, '''dokonan''', aby był wyleganiec, coż jemu to wymawiano, ... tedy mogą jego przyjaciele... przysięgą ukazać, iż jest z małżeństwa urodzon|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} to [[judge]], to [[pass judgment]] on
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|43|Gdze grzech szstal szą, onym prawem, kthorego ona wyesz pozywalaby, ma bicz sządzon alyko '''dokonaan''' (quod ubi crimen est commisum, illo iure, quo illa villa tunc usa fuerit, debebit iudicari sive terminari)|Gdzie grzech zstał się, onym prawem, ktorego ona wieś pożywałaby, ma być sądzon alibo '''dokonan''' (quod ubi crimen est commisum, illo iure, quo illa villa tunc usa fuerit, debebit iudicari sive terminari)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} {{def-uncertain|zlw-opl}}
## to [[appeal]] to a [[higher]] [[authority]]
##* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|67|Layely ktho ortel, a dokona szye, szlowye, ysz poszle po wysze prawo, a nye ostogy szye yego ortel, tedy ma pokupycz kaszdemu przyszyasznykowy XXX szelagow, ... a [nie] '''dokonaly''' szye, szlowye poda pyrwey, ysz ne trzeba szlacz do wyszego prawa, tedy pokupy wszyszthkym *przyszyasznokom XXX szelagow|Łajeli kto ortel a dokona sie, słowie iż pośle po wysze prawo a nie ostoji sie jego ortel, tedy ma pokupić każdemu przysiężnikowi XXX szelągow, ... a [nie] '''dokonali''' sie, słowie podda pirwej, iż nie trzeba słać do wyszego prawa, tedy pokupi wszystkim przysiężnikom XXX szelągow|-}}
# {{def-uncertain|zlw-opl|nohypothesis=1}}
#* {{RQ:zlw-opl:PF|V|26|End of the 15th century|Roszmagicze rzeczy '''dokonacz''' dissopire|Rozmajicie rzeczy '''dokonać''' dissopire|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|dokonały}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|dokonanie}}
{{zlw-opl-derived verbs|lat dokonać/-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|niedokonały}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|dokonale|dokonanie|niedokonale}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|dokonałość|dokonawanie|koniec}}

====Descendants====
* {{desc|pl|dokonać}}
* {{desc|szl|dokōnać}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|1101}}

-------- end text --------
Page 80 doktor: -------- begin text --------

===Etymology===
{{lbor|zlw-opl|la|doctor}}.<ref>{{R:pl:Bańkowski}}</ref><ref>{{R:pl:WSWO}}</ref><ref>{{R:pl:USJP}}</ref><ref>{{R:pl:SJPD}}</ref> {{etydate|c|1420}} Compare {{cog|zlw-ocs|doktor}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|dokto?r}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-an!|adj=doktorowski}}

# [[scholar]] {{gl|learned person; especially an expert in the Bible and theology, in Christianity sometimes the official title of theological writers}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXIV|86|c. 1420|Wszelky mysztrz nawczony, wszelky '''doctor''' albo pyszarz w crolewszthwe nebeszkem (omnis scriba doctus in regno coelorum Mat 13, 52) rowni yeszth oczczw czeladnemw|Wszelki mistrz nauczony, wszelki '''doktor''' albo pisarz w krolewstwie niebieskim (omnis scriba doctus in regno coelorum Mat 13, 52) rowny jest oćcu czeladnemu|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|11b|Ten tho velebny '''doctor''', gemusczy Bedza (leg. Beda) dzegø, mouiy|Ten to wielebny '''doktor''', jemużci Beda dzieją, mowi|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[doctor]] {{gl|person holding a doctorate}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|82|Yvsz prawa polska szą dokonana, yasz wykladana przes mystrza y '''doctora''' Swanthoslawa s Woczyeschyna, cvstosscha kosczola warszewskyego swąnthego Iana|Już prawa polska są dokonana, jaż wykładana przez mistrza i '''doktora''' Świętosława s Wocieszyna, kustosza kościoła warszewskiego Świętego Jana|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|doktorowa}}

====Descendants====
* {{desctree|pl|doktor}}
* {{desc|szl|dŏchtōr}}

===References===
{{reflist}}
:* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Education|People|Religion}}

-------- end text --------
Page 81 dokładać: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|do-|kładać}}. {{etydate|1457}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} to [[specify]]; to [[explain]]
#* {{RQ:zlw-opl:KsNWarsz|I|468|1457|Ulterius prudentes domini dederunt ad terciam feriam, ut haberent '''dokladacz''', ut starent in presencia stare|Ulterius prudentes domini dederunt ad terciam feriam, ut haberent '''dokładać''', ut starent in presencia stare|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=noun|dokład}}

====Related terms====
{{zlw-opl-derived verbs|-/kłaść|-/kładać}}

====Descendants====
* {{desc|pl|dokładać}}
* {{desc|szl|dokłŏdać}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 82 dostać: -------- begin text --------

===Etymology 1===
{{etymid|zlw-opl|get}}
From {{af|zlw-opl|do-|stać|id2=stati|t2=to get up}}. {{etydate|1396}} Compare {{cog|zlw-ocs|dostati}} and {{cog|zlw-osk|dostáť}}.

====Pronunciation====
* {{zlw-opl-IPA}}

====Verb====
{{zlw-opl-verb|pf|impf=dostawać}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} o [[get]], to [[receive]]; to [[acquire]], to [[gain]], to [[obtain]]
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|30|1422|Jacom ne '''dosz[t]al''' v Laszarza *dzewiczinacze grosszy sza czarzanye po c[r]ziwdze|Jakom nie '''dos[t]ał''' u Łazarza dziewięcinacie groszy za ciążanie po k[r]zywdzie|-}}
# {{lb|zlw-opl|reflexive-się|attested in|Greater Poland}} to [[fall]] to one's [[lot]] {{+obj|zlw-opl|dat|means=to whose}}
#* {{RQ:zlw-opl:Leksz|I|2188|1396|Sandziwoy ne dodal dzeszanczora scotu a szesczoronascze swini, czo '''sø''' na starostø '''dostalo'''|Sędziwoj nie dodał dziesięciora skotu a sześcioranaście świni, co '''się''' na starostę '''dostało'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|108|1399|Czocoli sø ge ran dostalo, to '''sø''' ge '''dostalo''' za ge poczantkem|Cokoli się je ran dostało, to '''się''' je '''dostało''' za je początkiem|-}}
# {{lb|zlw-opl|reflexive-się|attested in|Lesser Poland}} to [[get]] somewhere {{gl|to arrive, to start being at a destination}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|172a|Pres tocz '''szø''' gest on do krolefstwa nebeszkego '''byl dostal'''|Przeztoć '''się''' jest on do krolewstwa niebieskiego '''był dostał'''|-}}

=====Derived terms=====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|niedostały}}

=====Descendants=====
* {{desc|pl|dostać|id=get}}
* {{desc|szl|dostać}}

===Etymology 2===
{{etymid|zlw-opl|stand}}
From {{af|zlw-opl|do-|stać|id2=stojati|t2=to stand}}. {{etydate|fifteenth century}}

====Pronunciation====
* {{zlw-opl-IPA|dosta:ć}}

====Verb====
{{zlw-opl-verb|pf}}

# to [[keep]] [[stand]]ing; to [[remain]], to [[last]], to [[outlast]], to [[withstand]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|II Esdr|9, 11|Ale isze gest sebranye wyelyke lyvda, a czas zimni gest, a nye mozem mi nyedostateczny '''dostacz''' (quoniam multitudo magna est et tempus hybernum, et non possumus insubsidiati stare), a ten vzitek nye moze syø skonacz w genem dnyv any we dwu|Ale iże jest sebranie wielikie luda, a czas zimny jest, a nie możem[m]y niedostateczni '''dostać''' (quoniam multitudo magna est et tempus hybernum, et non possumus insubsidiati stare), a ten użytek nie może się skonać w jenem dniu ani we dwu|-}}

=====Derived terms=====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|dostojny|niedostały}}
{{zlw-opl-derived verbs|dostać roku/-}}

=====Related terms=====
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|dostojno|dostojnie}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|dostojność|dostojnieństwo|dostojeństwo}}

=====Descendants=====
* {{desc|pl|dostać}}
* {{desc|szl|dostać}}

===References===
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Bańkowski|dostać 1}}
* {{R:pl:Bańkowski|dostać 2}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|1. dostać, dostać się|1953}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|2. dostać|1954}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|627}}

-------- end text --------
Page 83 dowiedzieć: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|do-|wiedzieć}}. {{etydate|c|1408}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|pf}}

# {{lb|zlw-opl|reflexive-się|attested in|Masovia}} to [[find out]], to [[learn]], to [[discover]] {{gl|to gain awareness or knowledge of}}
#* {{RQ:zlw-opl:SkargaPłoc|2|Ach, moy szmathku, ma szalosczy, nye moga '''sza dovyedzeczy''', gdze mam pirvy noczlek myeczy|Ach moj smętku, ma żałości, nie mogę '''się dowiedzieci''', gdzie mam pirwy nocleg mieci|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|39r|c. 1500|Desciscitari erfarn '''dovyedzyecz szya'''|Desciscitari erfarn '''dowiedzieć się'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|reflexive-się|attested in|Greater Poland}} to [[ask around]], to do [[reconnaissance]], to [[suss out]]
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|66|Strofugyely ktho orthel w sządzye, tho ma woyth... popysacz y poszlacz, y ortela thego '''szye dowyedzyecz''' w wyszem prawye podlug prawa|Strofujeli kto ortel w sądzie, to ma wojt... popisać i posłać, i ortela tego '''sie dowiedzieć''' w wyszem prawie podług prawa66|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|dowiedzenie}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|doziedżiécz}}
* {{desc|pl|dowiedzieć}}
* {{desc|szl|dowiedzieć}}

===References===
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|dowiedzieć się|2006}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|dowiedzieć się|1079}}

-------- end text --------
Page 84 dowód: -------- begin text --------

===Etymology===
{{deverbal|zlw-opl|dowieść//dowodzić}}. {{etydate|15th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-in}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[argument]]; [[proof]] {{gl|reasoning or fact justifying the truth of something}}
#* {{RQ:zlw-opl:TymWol|5|1454|Martinus de Zawisti uczynyl '''dowod''' super kmethonem Retyborium o *zemskye vklad, eze *dowyold, aby mv vczynil per sex dominicas o wloką|Martinus de Zawisty uczynił '''dowód''' super kmethonem Retyborium o ziemski[e] układ, eże dowiodł, aby mu uczynił per sex dominicas o włokę|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:TymSąd|139|1455|Cuczynsky debuit aprobare '''dowodem''' scabinis super kmethonem Petrum|Kuczyński debuit aprobare '''dowodem''' scabinis super kmethonem Petrum|-}}
# [[sign]], [[trace]]
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|75|1471|'''Dowod''' argumentum (transierunt... tamquam avis, quae transvolat in aëre, cuius nullum invenitur argumentum itineris, sed tantum sonitus alarum Sap 5, 11)|'''Dowód''' argumentum (transierunt... tamquam avis, quae transvolat in aëre, cuius nullum invenitur argumentum itineris, sed tantum sonitus alarum Sap 5, 11)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} {{ng|corruption of {{m|zlw-opl|powód}}}}
#* {{RQ:zlw-opl:Dział|20|Gdyby nyekto byl pozwan pyrwe, wtore, trzecze kv odpowyadanyv na szalobą '''dowoda''', a ten to nye stanye (citatus non comparuerit), tegdy dla gego nyeposlvszenstwa na trzeczem rokv ma bycz zdan, a powodowy ma bycz przysądzona wlostna dzerszawa, ... a sąmpyercza yvsz ma odstąpycz|Gdyby niekto był pozwan pirwe, wtore, trzecie ku odpowiadaniu na żałobę '''dowoda''', a ten to nie stanie (citatus non comparuerit), tegdy dla jego nieposłuszeństwa na trzeciem roku ma być zdan, a powodowi ma być przysądzona włostna dzierżawa, ... a sampierca już ma odstępić|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|dowodny}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|dowodnie}}
{{zlw-opl-derived verbs|dowieść/dowodzić}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|dowód}}
* {{desc|pl|dowód}}
* {{desc|szl|dowōd}}

===References===
* {{R:pl:Boryś|wieść II}}
* {{R:pl:Mańczak|wieść II}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 85 doświadczenie: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|doświaczczenie|doświaczenie}}

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|doświadczyć|-enie}}. {{etydate|middle of the 15th century}} Compare {{cog|zlw-ocs|dosvědčenie}} and {{cog|zlw-osk|dosvedčenie}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|doświadczenie:}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|n}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} {{verbal noun of|zlw-opl|doświadczyć|t=to [[prove]]}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|33|Na '''doswyathczenye''' swego rodzayv slachathnosczy ma wyescz szescz slachathnych mązow (ad probandum suae genologiae nobilitatem tenetur inducere sex nobiles viros)|Na '''doświadczenie''' swego rodzaju ślachatności ma wieść sześć ślachatnych mężow (ad probandum suae genologiae nobilitatem tenetur inducere sex nobiles viros)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[proof]], [[evidence]]
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXV|127|1475|Jawne '''doszwathczenye''' gest argumentum evidens est|Jawne '''doświadczenie''' jest argumentum evidens est|-}}
# [[experiment]]
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXIV|362|Middle of the 15th century|Nam ignis ille non ad interitum (s. Laurentii) sed ad probacionem ipsius fuit aboyem nye byl gemv na zatraczene, [ale] na '''doszwyaczene''' sbawyena duschy yego|Nam ignis ille non ad interitum (s. Laurentii) sed ad probacionem ipsius fuit abojem nie był jemu na zatracenie, [ale] na '''doświaczenie''' zbawienia duszy jego|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|48v|c. 1500|Experimentum... besynnunge '''dosvyaczczenye'''|Experimentum... besynnunge '''doświadczenie'''|-}}
# [[experience]]
#* {{RQ:zlw-opl:Erz|14|c. 1500|'''Dosvyaczczenye''' experientia|'''Doświaczczenie''' experientia|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|48v|c. 1500|Experientia erfarung oder besynnunge '''dosvyaczczenye'''|Experientia erfarung oder besynnunge '''doświadczenie'''|-}}

====Related terms====
{{zlw-opl-derived verbs|doświadczyć/doświadczać}}

====Descendants====
* {{desc|pl|doświadczenie}}
* {{desc|szl|doświadczynie}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|1524}}

-------- end text --------
Page 86 droga: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|dróga}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*dorga}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Greater Poland}} [[road]], [[way]]; [[path]] {{gl|way used for travelling between places}}
#* {{RQ:zlw-opl:Kśw|br 22|Slepy... sedese... podle '''drogy'''|Ślepy... siedziesze... podle '''drogi'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Puł|Hab 23|'''Drogy''' vczynyl yes w morzu konyom twoym w blocze wod wyelya (viam fecisti in mari equis tuis in luto aquarum multarum Hab 3, 15)|'''Drogę''' uczynił jeś w morzu koniom twoim w błocie wod wiela (viam fecisti in mari equis tuis in luto aquarum multarum Hab 3, 15)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|87|1471|'''Droga''', stopa vestigium (beatus, qui in istis versatur bonis: ... Si enim haec fecerit, ad omnia valebit, quia lux dei vestigium eius est Ecclus 50, 31)|'''Droga''', stopa vestigium (beatus, qui in istis versatur bonis: ... Si enim haec fecerit, ad omnia valebit, quia lux dei vestigium eius est Ecclus 50, 31)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:AGZ|XIX|540|1492|Pervenimus in viam slodzeyska '''droga'''|Pervenimus in viam złodziejska '''droga'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[way]] {{gl|manner of doing things}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|171b|Fftorecz mamy chouacz thy to dary, chosz szø nam darmo dany vkaszugøcz nam gednø '''drogø''', gøsz mamy do krolefstwa nebeskego przicz|Wtoreć mamy chować ty to dary, coż są nam darmo dany, ukazując nam jednę '''drogę''', jąż mamy do krolewstwa niebieskiego przyć|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Masovia}} [[passage]], [[via]]
#* {{RQ:zlw-opl:Spow|1|Szpowadami szø..., yszeszmi... podrosznika na nocz ne polozili any yemw '''drogy''' ne wkazali|Spowiadamy się..., iżesmy... podrożnika na noc nie położyli ani jemu '''drogi''' nie ukazali|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|77, 55|'''Drogø''' vczinil sczdze gnewu swemu (viam fecit semitae irae suae)|'''Drogę''' uczynił scdze gniewu swego (viam fecit semitae irae suae)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|19|Przeczywko kvpyąnczemv dzedzyną blyszszy do trzech lyaath... czynycz maya, bo potheem dawnoscz gym '''drogą''' zastąnpy (alias praescriptio eis obviabit)|Przeciwko kupiącemu dziedzinę bliższy do trzech lat... czynić mają, bo potem dawność jim '''drogę''' zastąpi (alias praescriptio eis obviabit)|-}}
# [[distance]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ex|8, 27|'''Drogøø''' trzech dny mami gidz na puszczyøø (viam trium dierum pergemus in solitudinem), a tu offyerowacz bødzemy panu bogu naszemu|'''Drogę''' trzech dni mamy jić na puszczą (viam trium dierum pergemus in solitudinem) a tu ofierować będziemy Panu Bogu naszemu|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[journey]], [[trip]], [[travel]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl |79,10|Vodz '''drogi''' bil ies w obezrzeniu iey (dux itineris fuisti in conspectu eius)|Wodz '''drogi''' był jeś w obeźrzeniu jej (dux itineris fuisti in conspectu eius)|-}}
# {{def-uncertain|zlw-opl}}
## [[vestige]], [[remnant]], [[trace]]
##* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|13|1471|'''Droga''' vestigium (et ecce has sequebantur aliae septem boves..., quae devoratis et consumptis prioribus, nullum saturitatis dedere vestigium, sed simili macie et squalore torpebant Gen 41, 21)|'''Droga''' vestigium (et ecce has sequebantur aliae septem boves..., quae devoratis et consumptis prioribus, nullum saturitatis dedere vestigium, sed simili macie et squalore torpebant Gen 41, 21)|-}}
# {{ng|probably a corruption of {{m|zlw-opl|dęga}}}}; [[rainbow]]
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|87|1471|'''Drogą''' arcus (et quasi sol refulgens, sic ille effulsit in templo dei, quasi arcus refulgens inter nebulas gloriae et quasi flos rosarum in diebus vernis Ecclus 50, 8)|'''Droga''' arcus (et quasi sol refulgens, sic ille effulsit in templo dei, quasi arcus refulgens inter nebulas gloriae et quasi flos rosarum in diebus vernis Ecclus 50, 8)|-}}
# {{ng|corruption}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Deut|19, 3|Zrownasz pilnye '''drogø''' zemye, a na trzi drogy (pro części) rownye wszitkø kragina twø rosdzelisz (sternens diligenter viam et in tres aequaliter partes totam terrae tuae provinciam divides, Biblia ołomuniecka: zrownasz pilnye cziestu zemy, a na trzy cziesty rownye... rozdyelisz)|Zrownasz pilnie '''drogę''' ziemie a na trzy drogi rownie wszytkę krajinę twą rozdzielisz (sternens diligenter viam et in tres aequaliter partes totam terrae tuae provinciam divides, Biblia ołomuniecka: zrownasz pilnye cziestu zemy, a na trzy cziesty rownye... rozdyelisz)|-}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|drogä}}
* {{desc|pl|droga}}
* {{desc|szl|drōga|q1=through dróga}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 87 dwójcy: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|dwajcy|dwujcy}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*dъvojьťi}}. {{surf|zlw-opl|dwa|-o-|ić}}. {{etydate|r|1435|1437}} Compare {{cog|cu-bgm|дващи}}, {{cog|uk|дві́чі}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Adverb===
{{zlw-opl-adv|-}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[twice]] {{gl|two times}}
#: {{syn|zlw-opl|dwojasy|dwojec|dwójc|dwójckroć}}
#* {{RQ:zlw-opl:Czrs|L|1457|Jacom ya nye przisetl '''dwoyczy''' w dom twoy|Jakom ja nie przyszedł '''dwojcy''' w dom twoj|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BiblWarsz|1861|III|24|1435–1437|Jaco tho swatczą, ysz Sczepan Brilewsky Thomy '''dwayczy''' ne *szodzal w klodą y dwayczy ne wyszadzal any mu mecza gwaltem wsąl|Jako to świadczę, iż Szczepan Brylewski Tomy '''dwajcy''' nie sadzał w kłodę i dwajcy nie wysadzał ani mu miecza gwałtem wziął|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:AKPr|VIIIa|52|1458|Iacom ya nye przisetl '''dwugiczy''' w dom twoy anym czy zoni layal, any gonyll, anym paropka wygnal gwaltem|Jakom ja nie przyszedł '''dwujcy''' w dom twoj anim ci żony łajał, ani gonił, anim parobka wygnał gwałtem|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|20|1471|Y czirwczowego a. '''dwoyczy''' kraschonego cocco bis cincto (fecit igitur superhumerale de auro, hyacintho et purpura coccoque bis tincto et bysso retorta Ex 39, 2)|I czyrwcowego a. '''dwojcy''' kraszonego cocco bis cincto (fecit igitur superhumerale de auro, hyacintho et purpura coccoque bis tincto et bysso retorta Ex 39, 2)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|105|1471|Dwoyczy modri postawyecz gemina (Syrus, negotiator tuus, propter multitudinem operum tuorum gemmam et purpuram, et scutulata, et byssum, et Sericum, et chodchod proposuerunt in mercatu tuo Ezech 27, 16)|'''Dwojcy''' modry postawiec gemina (Syrus, negotiator tuus, propter multitudinem operum tuorum gemmam et purpuram, et scutulata, et byssum, et Sericum, et chodchod proposuerunt in mercatu tuo Ezech 27, 16)|-}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP|dwójcy, dwajcy, dwujcy|2210}}

{{C|zlw-opl|Two}}
-------- end text --------
Page 88 dzban: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|czban|zban}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*čьbanъ}}. {{etydate|1394}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|dzba:n}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-an!}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[jug]] {{gl|vessel, usually for liquids}}
#* {{RQ:zlw-opl:JA|XIV|506|1436|Szle napyssano, esze malo pywa we '''dzbanye''' imyano|Źle napisano, eże mało piwa we '''dzbanie''' imiano|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ex|37, 16|Vdzyelal (sc. Beseleel)... ssødy kv rozmagytey potrzebye stolowey: ocztowe '''czbany''', banye, czyesszee y kadzydlnycze (acetabula, phialas, et cyathos, et thuribula) z zlota czystego|Udziełał... ssędy ku rozmajitej potrzebie stołowej, octowe '''czbany''', banie, czesze i kadzidlnice (acetabula, phialas, et cyathos, et thuribula) z złota czystego|-}}
## [[butter]] [[vessel]]
##* {{RQ:zlw-opl:MMAe|XV|175|1394|Pro thena, dicta '''czban''', ad butirum empta I grossum|Pro thena, dicta '''czban''', ad butirum empta I grossum|-}}
## [[jug]] {{gl|such a vessel used as a unit of measurement}}
##* {{RQ:zlw-opl:R|XXIV|84|c. 1420|Welesz thy wynowath panw memw? Sztho '''czbanow''' oleyw (centum cados olei Luc 16, 6)|Wieleś ty winowat panu memu? Sto '''czbanow''' oleju (centum cados olei Luc 16, 6)|-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|czeber|dżber}}

====Descendants====
* {{desctree|pl|dzban}}
* {{desc|szl|zbōn}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP|dzban, czban, zban|2239}}

{{C|zlw-opl|Vessels}}

-------- end text --------
Page 89 dziatki: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*dětъka}}. {{etydate|beginning of the 15th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|dzia:tki}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|nv-p}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[children]] {{gl|young person}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|172a|Alle szø ga... bogø, yszeszmy iusz ten tho dar fszythczy straczyly, a tho vygøfszy '''dzatky''' mlode|Ale się ja... boję, iżesmy już ten to dar wszytcy stracili, a to wyjąwszy '''dziatki''' młode|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia|Lesser Poland}} [[children]] {{gl|descendants of parents}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|110|Gdi oczyecz ziw i s maczyerząn, '''dzyatky''' cząnsczy nye mayąn|Gdy ociec żyw i s macierzą, '''dziatki''' części nie mają|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Reg|712|1484|A syosthry, kthore '''dzyathkamy''' chodzą albo brzemyenne (sorores gravidae), az do swego vyvyedzyenya nye mayą robiczi cziązko|A siostry, ktore '''dziatkami''' chodzą albo brzemienne (sorores gravidae), aż do swego wywiedzienia nie mają robić ciężko|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[children]] {{gl|faithful people}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|2a|'''Dzathky''' mile! Isze gakocz dzysza dobre vestczy... szøcz bily ony... przyneszony|'''Dziatki''' miłe! Iże jakoć dzisia dobre wieści... sąć były ony... przyniesiony|-}}
# [[children]] {{gl|infant animals}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|4|Ptaky vzryala, a ony gnyazda nyoszą, gdzye by sve '''dzyathky''' myely|Ptaki uźrała, a ony gniazda niosą, gdzie by swe '''dziatki''' mieli|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Silesia}} [[children]]'s [[holiday]] landing on December 28
#* {{RQ:zlw-opl:CyzKłob|445|1471|Grudzyen adventh dą..., Swyąnthy Thomek patrzy God, Scep[an], Jan, '''Dzyathky''' day nąam|Grudzień adwent da..., Święty Tomek patrzy Gód, Szczep[an], Jan, '''Dziatki''' daj nam|-}}

====Descendants====
* {{desc|pl|dziatki}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:pl:Boryś}}

-------- end text --------
Page 90 dziać: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|dzieć|dziejać}}

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|ine-bsl-pro|ine-pro|inh=2}}{{root|zlw-opl|ine-pro|*dʰeh₁-}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*děti}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|dzia:ć}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf|pf=udziać}}

# to [[do]]; to [[act]]
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|129|15th century|'''Dzeyą''' a. *czyno fungor (pro quo legatione fungor in catena, ita ut in ipso audeam, prout oportet me, loqui Eph 6, 20)|'''Dzieję''' a. czynię fungor (pro quo legatione fungor in catena, ita ut in ipso audeam, prout oportet me, loqui Eph 6, 20)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:StPPP|II|2364|1431|Unum tuss cirotecarum '''dzanych'''|Unum tuss cirotecarum '''dzianych'''|-}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|pf}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Łęczyca}} to [[lose]], to [[misplace]]; to [[place]], to [[put]]
#* {{RQ:zlw-opl:TPaw|III|3470|1394|Mego czloueka gøl... i tamo gi pøthal, a w them ne wem, kamo gi '''dzal'''|Mego człowieka jął... i tamo ji pętał a w tem nie wiem, kamo ji '''dział'''|-}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[call]]; to [[name]] {{+obj|zlw-opl|dat|means=whom/what}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|2b|Czeszarsz, gemusczy gest bilo tho ymø Augustus '''dza[a]no'''|Cesarz, jemużci jest było to imię Augustus '''dziano'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[say]], to [[speak]]
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|172a|Alleczby nektory clouek... tako rzecl, ysze gacz, '''dze''', ne mogø bycz swøth|Alećby niektory człowiek... tako rzekł, iże jać, '''dzie''', nie mogę być święt|-}}
# {{lb|zlw-opl|reflexive-się|attested in|Masovia}} to [[happen]], to [[go on]], to [[unfold]], to [[take place]] {{+preo|zlw-opl|od|gen}} or {{+preo|zlw-opl|przez|acc|means=because of whom}}, {{+obj|zlw-opl|dat|means=to whom}}, {{+preo|zlw-opl|z|ins|means=with whom}}
#* {{RQ:zlw-opl:StPPP|VIII|8758|1399|A potem czo '''sya dzalo''', to bylo za yego poczanthkem|A potem co '''się działo''', to było za jego początkiem|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|377|Vschytek lyvd veselyl szye ze wschysthkych tych czvd vyelebnych, ktore '''szye dzyaly''' od nyego (quae gloriose fiebant ab eo Luc 13, 17)|Wszytek lud weselił sie ze wszystkich tych cud wielebnych, ktore '''sie działy''' od niego (quae gloriose fiebant ab eo Luc 13, 17)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|3095|1477|Domini, nyesprąwyedlyw[y][ości] my '''szą dzeya''' a precone|Domini, niesprawiedliw[ości] mi '''się dzieją''' a precone|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|734|O tem, yako dzyevycza Marya pytala svyatego Yana, czo by '''szye dzyalo''' z yey synem?|O tem, jako dziewica Maryja pytała świętego Jana, co by '''sie działo''' z jej synem?|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|85|'''Dzyalo syąn''' w Sochaczowye (acta sunt in Sochaczew), w ponyedzalek po nyedzyeli Cantate|'''Działo się''' w Sochaczowie (acta sunt in Sochaczew) w poniedziałek po niedzieli Cantate|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ex|5, 16|Ach sluszebnyky twoge byczmy byyø, przesprawnye '''sze dzege''' przeczyw ludu twemu (iniuste agitur contra populum tuum)|Ach służebniki twoje biczmi biją a przezprawnie '''sie dzieje''' przeciw ludu twemu (iniuste agitur contra populum tuum)|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|drzewo dziane}}
{{zlw-opl-derived verbs
|*dziać/dziewać
|na
|o
|po
|w
|zadziać/-
|-/zdziewać}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|dżiácz}}
* {{desc|pl|dziać}}
* {{desc|szl|dziŏć}}

===References===
* {{R:pl:Boryś|dziać, dziać się}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|dziać, dzieć, dziejać|2242}}

-------- end text --------
Page 91 działać: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|dziełać}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*dělati}}. {{surf|zlw-opl|działo|-ać}}. {{etydate|fifteenth century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[work]], to [[operate]] to be [[active]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|126, 1|Alysz gospodzyn wczyny dom, po prosznoszcy '''dzalayø''' (in vanum laboraverunt), gysz czynø gy|Aliż Gospodzin uczyni dom, po prozności '''działają''' (in vanum laboraverunt), jiż czynią ji|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ex|35, 35|Obu nauczyl mødroszczy, abi '''dzyalaly''' dzalem czyeszelskym (ut faciant opera abietarii)|Obu nauczył mądrości, aby '''działali''' działem ciesielskim (ut faciant opera abietarii)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:SKJ|V|279|Middle of the 15th century|Schywoth '''dzalayączy''' a schywoth o bodze myslączy wyodla actiuam vitam et contemplatiuam sublimiter exercebat|Żywot '''działający''' a żywot o Bodze myślący wiodła actiuam vitam et contemplatiuam sublimiter exercebat|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Łęczyca}} to [[act]], to [[behave]]
#* {{RQ:zlw-opl:MW|25b|Pyszny nyesprawiedliwie '''dzialali''' zawzdi (superbi inique agebant usquequaque Psal 118, 51)|Pyszni niesprawiedliwie '''działali''' zawżdy (superbi inique agebant usquequaque Psal 118, 51)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Reg|707|1484|Napirzvey ma slubiczi, yze ma przykazanya boze... chovaczi..., aza przesthąpy, yestlyby kthorymi vystąpyl a gich sye dopusczyl zyvącz y tez '''dzyelayącz''' naprzeczyw obyczayovy zakonu thego (quas contra hunc vivendi modum commiserit), dossziczi vczynyczy|Napirzwej ma ślubić, iże ma przykazania boże... chować..., aza przestąpi, jestliby ktorymi wystąpił a jich sie dopuścił żywiąc i też '''dziełając '''naprzeciw obyczajowi zakonu tego (quas contra hunc vivendi modum commiserit), dosyć uczynić|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:SlArch|I|20|15th century|A wszakoz Byenya them sobye nycz nye popravy, czo pyrvey myąl '''dzyelacz''', o gedną rzecz tho bądzye dzyelyal, o [d]dvye abo o trzy|A wszakoż Bienia tem sobie nic nie poprawi, co pirwej miał '''dziełać''', o jedną rzecz to będzie dziełał, o dwye abo o trzy|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Masovia}} to [[do]], to [[perform]], to [[execute]], to [[commit]]; to [[make]]; to [[build]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|117, 21|Kamen, gen sø odrzvczyly '''dzalayøcz''' (lapidem, quem reprobaverunt aed ficantes), ten vczynon gest we glowø køta|Kamień, jen są odrzucili '''działając''' (lapidem, quem reprobaverunt aed ficantesy), ten uczynion jest we głowę kąta|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|I Par|9, 30|Sinowye kaplansci mascy [z] wonyaiøcich mascy '''dzalaly''' (unguenta ex aromatibus conficiebant)|Synowie kapłańszczy maści [z] woniających [maści] [rzeczy] '''działali''' (unguenta ex aromatibus conficiebant)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Neh|6, 3|Dzalo vyelykye ia '''dzalam''' (opus grande ego facio)|'''Działo''' wielikie ja działam (opus grande ego facio)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ex|16, 23|To, czso '''dzelano''' ma bicz, czynczye (quodcumque operandum est, facite)|To, cso '''dziełano''' ma być, czyńcie (quodcumque operandum est, facite)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:SKJ|I|143|Fifteenth century|Vbostw (leg. ubostwu) ochloda '''dzyalacz''' (pauperes recreare)|Ubostwu ochłoda '''działać''' (pauperes recreare)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XIX|89|Fifteenth century|Gdy nąsch Jesus yusz umyeral, testamenth tam kraszny '''dzalal'''|Gdy nasz Jesus już umierał, testament tam krasny '''działał'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:PamLit|IX|318|c. 1450|A czego by ssam nye rad myal, nykomv tego nye '''dzyalay'''|A czego by sam nie rad miał, nikomu tego nie '''działaj'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Tęcz|13|Do wroczlawyanow poszlaly... a szkarzancz na zemyany, by gym gwalthy '''dzalaly'''|Do wrocławianow posłali... a skarżąc na ziemiany, by jim gwałty '''działali'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|2955|1471|Tho, gdze Katharzina y Malgorzatha '''dzela''' vydzenye, tho ya dzirszą sza prawem moym w pokoyv|To, gdzie Katarzyna i Małgorzata '''dzieła''' widzenie, to ja dzirżę za prawem moim w pokoju|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Reg|719|1484|Yakye modlythvy mayą za vmarle '''dzyelaczi''' y pelnyczy (de sepultura defunctorum et de oratione pro ipsis facienda)|Jakie modlitwy mają za umarłe '''dziełać''' i pełnić (de sepultura defunctorum et de oratione pro ipsis facienda)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:SprTNW|V|12|c. 1500|Jhus mathcze thą czescz '''dzyalal''', gysze apostoly szebral|Jezus matce tę cześć '''działał''', iże apostoły zebrał|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|289|Chczyal naslyadovacz Iesucrista, yszby szye navczyl czvd '''dzyalacz''' prze svoy zyssk (ut disceret signa facere ad lucrum)|Chciał naśladować Jesukrysta, iżby sie nauczył cud '''działać''' prze swoj zysk (ut disceret signa facere ad lucrum)|-}}
# {{lb|zlw-opl|agriculture|of land}} to [[cultivate]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|2, 5|Bo tegdi bog nye spuszczal dszdza na szemyø, a czlowyek nye bil, gez to bi '''dzalal''' szemyø (qui operaretur terram)|Bo tegdy Bog nie spuszczał dżdża na ziemię a człowiek nie był, jeż to by '''działał''' ziemię (qui operaretur terram)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} to [[make]] into, to [[turn]] into, to [[cause]] to be
#* {{RQ:zlw-opl:EwZam|304|Nye chczyeyczye '''dzyalacz''' domv oycza mego domv kvpyecztva (nolite facere domum patris mei domum negotiationis Jo 2, 16)|Nie chciejcie '''działać''' domu ojca mego domu kupiectwa (nolite facere domum patris mei domum negotiationis Jo 2, 16)|-}}
# {{lb|zlw-opl|reflexive-się}} to [[act]] as, to [[pass as]], to [[pass off]] as, to [[impersonate]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|429|O dobry czye vczynek nye kamyenvyemy, ale yze movysch przeczyw bogu, yze ty bądącz czlovyekyem '''dzyalasz''' szye bogyem (et quia tu homo cum sis, facis teipsum deum Jo 10, 33)|O dobry cie uczynek nie kamienujemy, ale iże mowisz przeciw Bogu i iże ty będąc człowiekiem '''działasz''' sie Bogiem (et quia tu homo cum sis, facis teipsum Deum Jo 10, 33)|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|działacz|działanie}}
{{zlw-opl-derived verbs|
|-/obdziaławać
|-/podzieławać
|*działać/-
|na
|pod
|po
|prze
|u
|wy
|wz
|za
|z}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|dżiałacz}}
* {{desc|pl|działać}}
* {{desc|szl|działać}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 92 dzierżeć: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|dzirżeć}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*dьržati}}. {{etydate|1393}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf}}

# to [[hold]] in one's arms
#: {{syn|zlw-opl|trzymać}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ex|12, 11|'''Dzerszøøcz''' lyasky w røku (tenentes baculos in manibus)|'''Dzierżąc''' laski w ręku (tenentes baculos in manibus)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ex|8, 17|Y wzczyøgnøøl Aaron røkøø swø prøøt '''dzerszøøcz''' (virgam tenens), y uderzy proch szemsky|I wściągnął Aaron rękę swą pręt '''dzierżąc''' (virgam tenens), i uderzy proch ziemski|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Judith|9, 8|Vezrzal na gich zastøpi, a czmi ge znødzili. '''Dzerszala''' gløbokoscz nogy gich (tenuit pedes eorum abyssus), a wodi ge wszitki pokrili|Weźrzał na jich zastępy, a ćmy je znędziły. '''Dzierżała''' głębokość nogi jich (tenuit pedes eorum abyssus), a wody je wszytki pokryły|-}}
# to [[hold up]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|64|Vtenczass... vzrzy vyelykye svyątlosczy, anyely '''dzyerzacz''' dzyeczyątko przed sobą, a ony yey nathychmyast począly slvsycz|Wtenczas... uźrzy w wielikie światłości anjeły '''dzierżąc''' dzieciątko przed sobą, a oni jej natychmiast poczęli służyć|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ex|36, 13|A przeto pyøczdzyeszyøt slal *grøgow zlotich, ktore bi '''dzerszaly''' opon dzerszadla, abi bil geden stan (unde et quinquaginta fudit circulos aureos, qui morderent cortinarum ansas, et fieret unum tabernaculum)|A przeto pięćdziesiąt slał kręgow złotych, ktore by '''dzierżały''' opon dzierżadła aby był jeden stan (unde et quinquaginta fudit circulos aureos, qui morderent cortinarum ansas, et fieret unum tabernaculum)|-}}
# to [[keep]] in [[check]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|62|Iozeph... rzekl yey: Szyedzy, '''dzyerzy''' klyvszyą (tene te in iumento), a nye mowy proznych slow!|Jozef... rzekł jej: „Siedzi i '''dzierży''' klusię (tene te in iumento), a nie mowi proznych słow!”|-}}
# to [[keep]] {{gl|to not let leave}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|701|Polyeczyl y svem slugam *przykaząyącz, by y tvardo zvyazaly y '''dzyerzely''', a barzo pylnye stregly|Polecił ji swem sługam przykazując, by ji twardo związali i '''dzierżeli''', a barzo pilnie strzegli.|-}}
# to [[grab]] and [[hold]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|617|Ktoregoz ya czaluyą, tenczy yest, '''dzyer[ż]czye''' y a vyedzczye mądrze (tenete eum et ducite caute Marc 14, 44)|Ktoregoż ja całuję, tenci jest, '''dzier[ż]cie''' ji a wiedźcie mądrze (tenete eum et ducite caute Marc 14, 44)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia|Greater Poland}} to [[keep]] [[prisoner]]; to [[force]] to [[stay]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|7|Acz vczyecze z yąnthswa szebye '''dzirszanczego''', bandze praw (si effugerit a captivitate detentoris, erit liber)|Acz uciecze z jętswa siebie '''dzirżącego''', będzie praw (si effugerit a captivitate detentoris, erit liber)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|I|360|1403|Iacom ya ne '''dzirsal''' Stascowa bidla wiszey godzini|Jakom ja nie '''dzirżał''' Staszkowa bydła wyszej godziny|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|74|1399|Wedzø y szwatczø, eze Jaroslawa '''dzirzala''' Thomka s yego *zone oth dzeszanczi lath w roczech|Wiedzą i świadczą, eże Jarosława '''dzirżała''' Tomka s jego żoną ot dziesiąci lat w rocech|-}}
# to [[stop]]; to [[disturb]]
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|130|1471|Czo '''dzierzy''' quid detineat (nisi... revelatus fuerit homo peccati... Et nunc quid detineat, scitis, ut reveletur in suo tempore II Thes 2, 6)|Co '''dzierży''' quid detineat (nisi... revelatus fuerit homo peccati... Et nunc quid detineat, scitis, ut reveletur in suo tempore II Thes 2, 6)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia}} to [[hold]] as [[property]] or [[leasehold]]
#* {{RQ:zlw-opl:StPPP|VIII|9774|1400|Dzedzina w Psaroch od XXIIII lath nygdi nye wichodzila z dzerszenya gych otcza y ony po otczowye ssmerczi '''dzersza'''|Dziedzina w Psaroch od XXIIII lat nigdy nie wychodziła z dzierżenia jich otca i oni po otcowie śmierci '''dzierżą'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|68|1393|Ondrzeyka szedzi na Margorzacine oczcza sedliscu y '''dzirszi''' gey onczinø|Ondrzejka siedzi na Margorzacine oćca siedlisku i '''dzirży''' jej otczyznę|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Deut|32, 6|Narodze szly..., takli odplaczasz panv?... Zali on nye iest oczecz twoy, genze gest '''dzerzal''' y vczinil, y stworzil czø (qui possedit te et fecit, et creavit te)?|Narodzie zły..., takli odpłacasz Panu?... Zali on nie jest ociec twoj, jenże jest '''dzierżał''' i uczynił, i stworzył cię (qui possedit te et fecit, et creavit te)?|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Leksz|II|1333|1399|Swentoslaw w sastawe '''dzersi''' pol Prachnowa, a ne na weki cupil|Świętosław w zastawie '''dzierży''' poł Prochnowa, a nie na wieki kupił|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|2936|1469|Jakom ya nye zaoral czaszczi Abramowey, kthora othe [m]mnye w [sz]dzirzawe '''dzirzal''' pothlug zapissv kxang zemszkych|Jakom ja nie zaorał części Abramowej, ktorą ote [m]mnie w [sz]dzirżawie '''dirżał''' podług zapisu ksiąg ziemskich|-}}
# to [[hold]] an [[office]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Num|3, 25|Bødø '''dzerzecz''' strozø w stanv zaslvbyonem (habebunt excubias in tabernaculo foederis)|Będą '''dzierżeć''' strożą w stanu zaślubionem (habebunt excubias in tabernaculo foederis)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia|Lesser Poland}} to [[keep]], to [[observe]], to [[follow]] rules, etc.
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|41|Iakokoly s starosczi bilo '''dzirzano''' (licet antiquitus fuerit observatum), ysz kmyecz drvgego kmyecza zabyyącz, zaplacziw trzy grziwny groszow, od vini mąszoboystwa praw bival|Jakokoli z starości było '''dzirżano''' (licet antiquitus fuerit observatum), iż kmieć drugiego kmiecia zabijąc, zapłaciw trzy grzywny groszow od winy mężobojstwa praw bywał|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|18|Dzaal..., gdi przes trzy lyatha y przes trzy myeszącze tr[w]aal, ma bicz moczen y '''dzyrzzaan'''|Dział..., gdy przez trzy lata i przez trzy miesiące tr[w]ał, ma być mocen i '''dzirżan'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|171b|Chemily czynicz volø naszego othcza nebeszkego, tedy vøcz napyrszue mamy '''dzerszecz''' varø kresczyganska|Ch[c]emyli czynić wolą naszego otca niebieskiego, tedy więc napirzwe mamy '''dzierżeć''' wiarę krześcijańską|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|5|Oycze svyathy, ... thyss vczvyrdzyl, gesz sa na *nyebyezysch y przykazalesz ym, bych '''dzyerzely''' barzy byeg vczvyrdzenya nyebyoss|Ojcze święty, ... tyś ućwirdził, jeż są na niebiesich i przykazałeś im, bych '''dzierżeli''' barzy bieg ućwirdzenia niebios|-}}
# to [[occupy]] oneself with, to [[engage]] in
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Tob|1, 4|A kakokoly z rodu Neptalymova wszech namlodszi bil, wszako syø przeto nyczs dzecynskich rzeczi nye '''dzerszal''' (nihil tamen puerile gessit in opere)|A kakokoli z rodu Neptalimowa wszech namłodszy był, wszako się, przeto, nics dziecińskich rzeczy nie '''dzierżał''' (nihil tamen puerile gessit in opere)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} to [[consider]] someone something
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|185|1426|Zemskye prawo '''dzirszą''' za prawo|Ziemskie prawo '''dzirżę''' za prawo|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|181|Saducey... yedno pyączyory xyągy Moyzeschovy '''dzyerzely''' (solos quinque libros Moysi recipiebant)|Saducei... jedno pięciory księgi Mojżeszowy '''dzierżeli''' (solos quinque libros Moysi recipiebant)|-}}
# to [[keep]] in a particular state or place
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|549|O tem, kako tez y Iudasch mylego Iesucrista pytal, '''dzyerzącz''' v myszye rąka s nym|O tem, kako też i Judasz miłego Jesukrysta pytał, '''dzierżąc''' w misie rękę s nim|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|18|Wschech szvych tovarzyschek czynylą szyą nyschą..., yze yą wschytky szylno a oszobnye mylovaly a tesch yą vyelykey czczy '''dzyerzaly''' (et eam in maxima veneratione tenuerunt) mylvyącz myedzy szobą|Wszech swych towarzyszek czyniła się niszą..., iże ją wszytki silno a osobnie miłowały a też ją w wielikiej czci '''dzierżały''' (et eam in maxima veneratione tenuerunt) miłując miedzy sobą|-}}
# to [[hold]], to [[contain]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|164|Any myasto, any czass, any nyebo, any zyemya moze '''dzyerzecz''' boga (non enim locus, neque tempus, nec caelum capit deum)|Ani miasto, ani czas, ani niebo, ani ziemia może '''dzierżeć''' Boga (non enim locus, neque tempus, nec caelum capit Deum)|-}}
# to [[symbolize]]
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|26|1471|Znamyona, '''dzierzy''' continebit (locutus est dominus ad Moysen dicens: Loquere ad filios Israel et accipe ab eis virgas singulas per cognationes suas... et una virga cunctas soersum familias continebit Num 17, 3)|Znamiona, '''dzierży''' continebit (locutus est dominus ad Moysen dicens: Loquere ad filios Israel et accipe ab eis virgas singulas per cognationes suas... et una virga cunctas soersum familias continebit Num 17, 3)|-}}
# to [[take]], to [[endure]]
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXV|270|1462|Czyrpyana, '''dzyrzana''' toleranda|Cirpiana, '''dzirżana''' toleranda|-}}
# {{lb|zlw-opl|reflexive-się}} to [[keep in touch]], to [[stick]] to/with
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ruth|1, 14|Orffa czalowawszi swyekrew wrocy syø. Ale Ruth '''dzerszala syø''' swyekrwye swey (Ruth adhaesit socrui suae)|Orfa, całowawszy świekrew, wroci się, ale Rut '''dzierżała się''' świekrwie swej (Ruth adhaesit socrui suae)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Deut|28, 60|Przisporzi pan ran twich... y obroczi na czø wszitki nødze egipske..., y bødø '''syø''' czebye '''dzerzecz''' (convertet in te omnes afflictiones Aegypti... et adhaerebunt tibi)|Przysporzy Pan ran twych... i obroci na cię wszytki nędze ejipskie..., i będą '''się''' ciebie '''dzierżeć''' (convertet in te omnes afflictiones Aegypti... et adhaerebunt tibi)|-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|dzierżący}}
{{col-auto|zlw-opl|title=noun|dzierżawa}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/dzierżeć państwo|-/dzierżeć bractwo}}

====Descendants====
* {{desc|pl|dzierżyć}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP|dzierżeć, dzirżeć, dzierżeć się|2324}}
-------- end text --------
Page 93 dziewięćset: -------- begin text --------

===Etymology===
{{univ|zlw-opl|dziewięć|sto<alt:set>}}. {{etydate|1427}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|dziewię?ćset}}

===Numeral===
{{head|zlw-opl|numeral}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[nine hundred]]
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|2707|1427|Jaco mne Msciszek winowath '''dzewanczseth''' drzewa zaplaconego|Jako mnie Mściszek winowat '''dziewięćset''' drzewa zapłaconego|-}}

====Descendants====
* {{desc|pl|dziewięćset}}
* {{desc|szl|dziewiyńćset}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{cln|zlw-opl|cardinal numbers}}

-------- end text --------
Page 94 dzisiejszy: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|dziś|-ejszy}}. {{etydate|15th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj}}

# {{lb|zlw-opl|relational|attested in|Lesser Poland|Masovia}} [[today]], [[today's]] {{gl|of or relating to the current day}}
#: {{syn|zlw-opl|dzisi}}
#: {{coi|zlw-opl|do '''dzisiejszego''' dnia|til today}}
#: {{coi|zlw-opl|do '''dzisiejszego''' czasu|to '''this''' time}}
#: {{coi|zlw-opl|do '''dzisiejszej''' godziny|to '''this''' hour}}
#: {{coi|zlw-opl|od '''dzisiejszego''' dnia|til '''this''' day}}
#: {{coi|zlw-opl|od '''dzisiejszego''' czasu|from '''this''' time}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|14a|Oczecz swøthy... tenczy tho nasz dzysza naucza, abichom szø '''dzyszegszego''' dna vøcze veszelyly|Ociec święty... tenci to nas dzisia naucza, abychom się '''dzisiejszego''' dnia więce wiesielili|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|32, 4|Bil gesm w goszczynye aze do '''dzyszeyszego''' dnya (fui usque in praesentem diem)|Był jeśm w gościnie aże do '''dzisiejszego''' dnia (fui usque in praesentem diem)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Naw|87|Thy mnye chovasch y zywysch az do thego czaszv '''dzyszyeyschego'''|Ty mnie chowasz i żywisz aż do tego czasu '''dzisiejszego'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|31, 48|Stolecz ten to bødze szwyadek myedzy *mno a myedzy tobø od '''dzyszeyszego''' dnya (tumulus iste erit testis inter me et te hodie)|Stolec ten to będzie świadek miedzy mną a miedzy tobą od '''dzisiejszego''' dnia (tumulus iste erit testis inter me et te hodie)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|86|Acz kthori czlowyek dzyedzyną swą w pyenyandzach drvgemu... zastawyl, ot czassu '''dzysyeyschego''' (a tempore constitutionis hodiernae) tha zastawa... bandzye trwala|Acz ktory człowiek dziedzinę swą w pieniądzach drugiemu... zastawił, ot czasu '''dzisiejszego''' (a tempore constitutionis hodiernae) ta zastawa... będzie trwała|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|do dzisiejszych miast}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|królik dzisiejszy}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|dzisi}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|dzińsia}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|dżiszijsÿ}}
* {{desc|pl|dzisiejszy}}
* {{desc|szl|dzisiejszy}}

===References===
* {{R:pl:Boryś|dziś}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 95 dziękować: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|dzięka|-ować}}. {{etydate|1413}} Compare {{cog|zlw-ocs|děkovati}} and {{cog|zlw-osk|ďakovať}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf|pf=podziękować}}

# to [[thank]] {{gl|to express gratitude or appreciation toward}} {{+obj|zlw-opl|dat|means=whom}}, {{+preo|zlw-opl|z|gen|means=for what}}
#* {{RQ:zlw-opl:Aleksy|158|A gdy do Rzymą przyal, bogv '''dząkowal''', ysch gy do szemye przygnal|A gdy do Rzyma przyjał, Bogu '''dziękował''', iż ji do ziemie przygnał|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Tob|2, 14|W boiazny bozey ostal, bogu wzdi '''dzøkuiøcz''' ze wszego po wszitki dny ziwota swego (agens gratias deo omnibus diebus vitae suae)|W bojaźni Bożej ostał, Bogu wżdy '''dziękując''' ze wszego po wszytki dni żywota swego (agens gratias Deo omnibus diebus vitae suae)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia|Lesser Poland|Łęczyca}} to [[praise]] {{+obj|zlw-opl|dat|means=whom}}, {{+preo|zlw-opl|w|loc|means=for what}}
#* {{RQ:zlw-opl:JA|XIV|498|1413|
Mila matuchno boza, dzankugø tobe, banczze se mnø!|Miła matuchno boża, dziękuję tobie, bądźże se mną!|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:MW|4b|'''Dziakowacz''' bandą tobie we wszprawienyu sercza, w tem, yze nauczilem se szandow sprawiedliwosczi twoiey (confitebor tibi in directione cordis, in eo, quod didici iudicia iustitiae tuae Psal 118, 7)|'''Dziękować''' będę tobie we wsprawieniu serca, w tem, iże nauczyłem sie sądow sprawiedliwości twojej (confitebor tibi in directione cordis, in eo, quod didici iudicia iustitiae tuae Psal 118, 7)|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|dziękowanie}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|dzięk|dzięka}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|dżiénkowacz}}
* {{desctree|pl|dziękować}}
* {{desc|szl|dziynkować}}
* {{desctree|bor=1|zle-ort|дѧковати|alt=дѧ́ковати}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 96 forma: -------- begin text --------

===Etymology===
{{lbor|zlw-opl|la|fōrma}}.<ref>{{R:pl:WSWO}}</ref><ref>{{R:pl:USJP}}</ref><ref>{{R:pl:Bańkowski}}</ref><ref>{{R:pl:SJPD}}</ref> {{etydate|end of the 14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f}}

# [[form]] {{gl|external shape}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|198|
Pokazal szye byl (sc. szatan) ve czlovyeczym vyobrazenyv... Vyerzycz tesch temv mamy, yze byl przyąl czlovyeka '''formą''' na szye (credendus est autem diabolus hominis assumpsisse formam), v ktorey by mogl boga vznacz albo szye s nym vmovycz|
Pokazał sie był (sc. szatan) we człowieczym wyobrażeniu... Wierzyć też temu mamy, iże był przyjął człowieka '''formę''' na sie (credendus est autem diabolus hominis assumpsisse formam), w ktorej by mogł Boga uznać albo sie s nim umowić|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pocz|232|End of the 14th century|[S]wyrzchowanego boga laska, gensze... koneczna moc vszmerzil gesc, w '''forme''' [...] obynyono gesc. Druga rzecz gesc, isze [...] [obi]nyony wszistki rzeczi w formø sluszeb[ną]|[Z]wirzchowanego Boga łaska, jenże... konieczną moc uśmierzył jeść, w '''formie''' [...] obiniono jeść. Druga rzecz jeść, iże [...] [obi]niony wszystki rzeczi w formę służeb[ną]|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[verbal]] [[formula]] {{gl|set way of saying something}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|106|Vstawyami czlonky nyzey popyssane pot thąn '''formąn''', yako sąn nyzey (articulos statuimus... sub hac forma, quae sequitur)|Ustawiamy członki niżej popisane pod tą '''formą''', jako są niżej (articulos statuimus... sub hac forma, quae sequitur)|-}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|forma|alts=1}}
* {{desctree|pl|forma}}
* {{desc|szl|forma}}

===References===
{{reflist}}
:* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 97 gadać: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*gādàti}}. {{etydate|15th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|ga:dać}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf}}

# {{lb|zlw-opl|intransitive|or|reflexive-się}} to [[talk]], to [[speak]] about, to [[converse]], to [[confer]], to [[discuss]]
#* {{RQ:zlw-opl:Aleksy|61|A gdy szą sz nyą pocladal, they noczy sz nya '''gadal'''|A gdy się s nią pokładał, tej nocy s nią '''gadał'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXIV|362|Middle of the 15th century|Scarzyly a '''gadali szø''' myedzy szobø conquerebant|Skarżyli a '''gadali się''' miedzy sobą conquerebant|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|41v|c. 1500|Disputare est diuersa putare in loquendo '''gądącz szyą'''|Disputare est diuersa putare in loquendo '''gadać się'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Southern Borderlands}} to [[detract]], to [[speak]] [[unkindly]] of
#* {{RQ:zlw-opl:SKJ|I|83|Middle of the 15th century|Aby w them, czo o wasz często mowya '''gadayacz''' quod de vobis frequentes detrahendo tractant (I Petr 2, 12)|Aby w tem, co o was często mowią '''gadając''' quod de vobis frequentes detrahendo tractant (I Petr 2, 12)|-}}
# {{lb|zlw-opl|intransitive|or|reflexive-się}} to [[dispute]], to [[quarrel]]
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXIV|362|Middle of the 15th century|'''Gada[ją]''' a szwa[rzą], a semrzø contendunt|'''Gada[ją]''' a swa[rzą], a szemrzą contendunt|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|557|O tem, kako apostolovye... począly szyą '''gadacz''' myedzy ssobą, kto by myedzy ymy byl vyąthschy|O tem, kako apostołowie... poczęli się '''gadać''' miedzy sobą, kto by miedzy imi był więtszy|-}}
# {{lb|zlw-opl|intransitive|or|reflexive-się|attested in|Lesser Poland|Greater Poland}} to [[ask]]; to [[wonder]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|573|Iesus... rzekl ym: o czym '''gadaczye''' myedzy sobą (Jo 16, 19)?|Jesus... rzekł im: o czym '''gadacie''' miedzy sobą? (Jo 16, 19)?|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:JA|XIV|492|c. 1455|'''Gadam chzą''', przepythawam precontor|'''Gadam się''', przepytawam precontor|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia}} to [[guess]] [[correctly]]; to [[predict]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|710|Yako y povyedly z domv Annaschovego... dayącz yemv vyelykye polyczky, pytayącz yego, a nasmyevayącz szye yemv y rzekącz: '''Gaday''', kto czye vderzyl (prophetiza nobis, Christe, quis est, qui te percussit Mat 26, 68)?|Jako ji powiedli z domu Annaszowego... dając jemu wielikie policzki, pytając jego a naśmiewając sie jemu i rzekąc: „'''Gadaj''', kto cie uderzył” (prophetiza nobis, Christe, quis est, qui te percussit Mat 26, 68)?|-}}
# to [[consider]]; to [[conclude]]
#* {{RQ:zlw-opl:PF|I|491|c. 1428|'''Gadayonczich''' sylogisancium|'''Gadających''' sylogisancium|-}}
# to [[assess]], to [[estimate]]
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|24|1471|Bandzie '''gadano''' estimabitur (si statim ab anno incipientis Jubilaei voverit agrum, quanto valere potest, tanto aestimabitur Lev 27, 17)|Będzie '''gadano''' estimabitur (si statim ab anno incipientis Jubilaei voverit agrum, quanto valere potest, tanto aestimabitur Lev 27, 17)|-}}
# {{def-uncertain|zlw-opl|nohypothesis=1}}
#* {{RQ:zlw-opl:PF|IV|577|c. 1450|Gatky '''gadayøcz'''|Gadki '''gadając'''|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|gada|gadacz|gadanie|gadka}}
{{zlw-opl-derived verbs|przegadać/-|rozgadnąć/rozgadać|zagadnąć/-|zgadnąć/-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|pogadka|zagadanie|zgadanie|zgadka|zgadnienie}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|gádacz}}
* {{desc|pl|gadać}}
* {{desc|szl|gŏdać}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|gadać (się)|2595}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|1204}}

{{C|zlw-opl|Talking}}

-------- end text --------
Page 98 gdy: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|kdy}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*kъdy}}.<ref>{{R:pl:Boryś}}</ref><ref>{{R:pl:Sławski}}</ref><ref>{{R:pl:Bańkowski}}</ref> {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Conjunction===
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} {{ng|introduces a temporal clause}}; [[when]]
#* {{RQ:zlw-opl:BiblWarsz|1861|III|34|1398|Tekdi, '''gdi''' stala ossada pane bytgostkey hy Paskowa, tedi poslali comornika hy vosnego do paney hy do Paska|Tegdy '''gdy''' stała osada panie bydgost[s]kiej hi Paszkowa, tedy posłali komornika hi woźnego do paniej i do Paszka|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|4, 4|Gospodzin wislucha me, '''gdi''' wolacz bødø k nemu (cum clamavero ad eum)|Gospodzin wysłucha mie, '''gdy''' wołać będę k niemu (cum clamavero ad eum)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XIX|74|c. 1500|A czemu nam smutek, '''gdi''' ta panna wyesele|A czemu nam smutek, '''gdy''' ta panna wiesiele|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Masovia}} [[as soon as]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|16, 17|Nasiczon bødø, '''gdi''' se pokasze slawa twoia (cum apparuerit gloria tua)|Nasycon będę, '''gdy''' sie pokaże sława twoja (cum apparuerit gloria tua)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:De morte|61|'''Gdy''' przyda namyleyszy k thobye, tedy barszo szeczknyesz szobye|'''Gdy''' przydę, namilejszy, k tobie, tedy barzo seckniesz sobie|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|516|A '''gdy''' szye to przedanye stalo v Yerusalem, ... potenczass (leg. pod ten czas) lepak slonce pomyrzklo|A '''gdy''' sie to przedanie stało w Jerusalem, ... po[d]tenczas lepak słońce pomirzkło|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Dział|26|Potem, '''gdy''' gescze gey lata nye byly wyszly (dum adhuc esset iunior annis), gest yą dal za mąsz|Potem '''gdy''' jeszcze jej lata nie były wyszły (dum adhuc esset iunior annis), jest ją dał za mąż|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[although]], [[even though]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|36, 25|'''Gdi''' vpadne, ne zarazy se (cum ceciderit, non collidetur), bo gospodzin podclada swoiø røkø|'''Gdy''' upadnie, nie zarazi sie (cum ceciderit, non collidetur), bo Gospodzin podkłada swoję rękę|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|623|Gdzyez vkazvye, yze '''gdy''' yest s nymy byl, vschakosch od nych nye mogl poznan bycz|Gdzież ukazuje, iże '''gdy''' jest s nimi był, wszakoż od nich nie mogł poznan być|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Masovia}} {{ng|introduces a real conditional clause}} [[if]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|49, 19|'''Gdi'''  ies widzal zlodzeia (si videbas furem), beszal ies s nim|'''Gdy''' jeś widział złodzieja (si videbas furem), bieżał jeś s nim|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|88|'''Gdi''' wlodika zabye wlodikąn. Gdi wlodika zabye wlodikąn, za wlodikąn zabytego cztirdzyesczy grziwen zaplaczycz bąndze vynen|'''Gdy''' włodyka zabije włodykę. Item gdy włodyka zabije włodykę, za włodykę zabitego cztyrdzieści grzywien zapłacić będzie winien.|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:De morte|76.|Mow sze mnv, bocz mam dzalo, '''gdy'''cz szya sze mnv movycz chczalo|Mow se mną, bo-ć mam działo, '''Gdy'''-ć się se mną mowić chciało|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Dział|47|Bo '''gdy''' sądza vkazuge sprawiedlywoscz, tedy wsporcze odstąpvyą od pothwarzy|Bo '''gdy''' sędzia ukazuje sprawiedliwość, tedy wsporce odstępują od potwarzy|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Dział|30|'''Gdy''' kmyecz kmyecza zabige|'''Gdy''' kmieć kmiecia zabije|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} {{ng|introduces an unreal conditional clause}} [[if]]
#* {{RQ:zlw-opl:Dział|18|'''Gdy''' kto nye czczącz sądv naszego przed sądem myeczą abo korda dobylby (ubi aliquis... gladium praesumpserit extrahendum)|'''Gdy''' kto nie czcząc sądu naszego przed sądem miecza abo korda dobyłby (ubi aliquis... gladium praesumpserit extrahendum)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Dział|18|To tesz chczemy, '''gdy''' (sii) slvszebnyk przy dzeczkowanyv nyektorego zemyanyna s pacholky sądzey gwaltem we wsy... abo za granyczamy... bylby odbyth, tedi taky zemyanyn nam... przepadnye wyną pyathnadzescza|To też chcemy, '''gdy''' (si) służebnik przy dzieckowaniu niektorego ziemianina z pachołki sędziej gwałtem we wsi... abo za granicami... byłby odbit, tedy taki ziemianin nam... przepadnie winę piętnadzieścia|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Masovia}} {{ng|introduces a causal clause}}; [[because]]
#* {{RQ:zlw-opl:Aleksy|163|Chcza czyrzpyecz mąką y wsz[y]thky szle phyle ymyecz v mego oczcza na dworze, '''gdy'''m nye przebil za morze|Chcę cirzpieć mękę i wsz[y]tki złe file imieć, u mego oćca na dworze, '''gdy'''m nie przebył za morze|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXII|243|Middle of the fifteenth century|Bo czsso pomoze albo platno tobye gine z sobą gednacz a pocoycz '''gdi''' w t[w]ey duschi gest walka grzeschna?|Bo czso pomoże albo płatno tobie jine z sobą jednać a pokoić, '''gdy''' w t[w]ej duszy jest walka grzeszna?|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Dział|11|[I]sze '''gdy''' wszelky czlowiek sam swey rzeczy drugdi nye mosze przewiescz (quia cuilibet summa defensio non est neganda, Sul 23: ysze kaszdemv... obronyenyee nye ma bicz *zapraano), przeto chczemi, abi kaszdi czlowiek ktoregokoli stadla bąndz, przed sądem sobie rzecznyka zrządzyl|Iże '''gdy''' wszelki człowiek sam swej rzeczy drugdy nie może przewieść (quia cuilibet summa defensio non est neganda, Sul 23: iże każdemu... obronienie nie ma być zapr[z]ano), przeto chcemy, aby każdy człowiek ktoregokoli stadła bądź przed sądem sobie rzecznika zrządził|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:De morte|134|Alye szly dvch Yewa szdradzyl, '''gdy''' gyey ovocz ruszycz radzyl|Ale zły duch Jewę zdradził, '''gdy''' jej owoc ruszyć radził|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} {{ng|introduces a clause relating to the previous}}; [[as]]; [[how]]
#* {{RQ:zlw-opl:Piek VI|29|1400|Iacosmi przi tem bili [y] iednaczmi, '''kdi''' Heduigis viznala Swanthochne czøscz w Przetoczne|Jakosmy przy tym byli [y] jednaczmi, '''kdy''' Heduigis wyznała Świętochnie część w Przetocznie|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} {{ng|introduces a subordinate clause}}; [[that]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|105, 42|Y vzrzal, '''gdy''' møczyly sø sye (cum tribularentur), y vslyszal modlytwø gych|I uźrzał, '''gdy''' mącili są sie (cum tribularentur), i usłyszał modlitwę jich|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|86|O them (sc. ustawienie), gdi kogo gaba gwalthem|O tem (sc. ustawienie), gdy [kto] kogo gaba gwałtem|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} {{ng|connects clauses}}; [[that]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|94|Acz syąn przigodzy, '''gdi''' nyektori czlowyek, poswaph drugyego do sandv, bandzye nayn zalowal (item contingit, quod quandocumque aliquis homo evocat alium ad iudicium et de ipso querulatur), kako zytho yego... vipasl, tha zaloba ma bicz sandzona kv vynye po polsku rzeczoney pyanczdzesyanth|Acz się przygodzi, '''gdy''' niektory człowiek pozwaw drugiego do sądu będzie nań żałował (item contingit, quod quandocumque aliquis homo evocat alium ad iudicium et de ipso querulatur), kako żyto jego... wypasł, ta żałoba ma być sądzona ku winie po polsku rzeczonej pięćdziesiąt|-}}

===Pronoun===
{{head|zlw-opl|pronoun}}

# {{lb|zlw-opl|interrogative|attested in|Lesser Poland}} [[when]]?
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|40, 5|Neprzyaczele mogi molwili sø zla mne: '''Gdy''' vmrze y zgine ymø iego (quando morietur et peribit nomen eius)?|Nieprzyjaciele moji mołwili są zła mnie: '''Gdy''' umrze i zginie imię jego (quando morietur et peribit nomen eius)?|-}}
# {{lb|zlw-opl|indefinite}} [[whenever]]
#* {{RQ:zlw-opl:Małk|118|Fifteenth century|Jassek ma mu dacz veczni pocoy hy weczne milczenie o wsithky rzeczi, czos *bø mal k nemu '''gdi''' mowicz|Jaszek ma mu dać wieczny pokoj hi wieczne milczenie o wszytki rzeczy, coż by miał k niemu '''gdy''' mowić|-}}
# {{lb|zlw-opl|relative}} [[when]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Jud|21, 9|Bo tegosz czasu, '''gdi''' bily w Silo (cum essent in Silo), nygeden tu nye naleszon|
Bo tegoż czasu, '''gdy''' byli w Sylo (cum essent in Silo), nijeden tu nie nalezion.|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|253|I przyschedl do Kany, do wszy galyleyskey zyemye, '''gdy''' byl vczynyl vyno z vody (venit ergo iterum in Cana Galilaeae, ubi fecit aquam vinum Jo 4, 46)|
I przyszedł do Kany, do wsi galilejskiej ziemie, '''gdy''' był uczynił wino z wody (venit ergo iterum in Cana Galilaeae, ubi fecit aquam vinum Jo 4, 46)|-}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|gdi}}
* {{desc|pl|gdy|alts=1}}
* {{desc|szl|gdy|alts=1}}

===References===
{{reflist}}
:* {{R:zlw-opl:SPJSP|gdy, kdy|2682}}

-------- end text --------
Page 99 gdyż: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|gdyże|kdyż}}

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|gdy|-ż}}. {{etydate|end of the 14th century}} Compare {{cog|zlw-ocs|když}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Conjunction===
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} {{ng|introduces a temporal clause}}; [[when]], [[as]], [[while]]
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|173a|A takes czy svøczy szøcz tho ony byly vczinily, '''gdis''' szø ony swymy (leg. z swymi) neprzygaczoly bycz mely|A takieżci święci sąć to oni byli uczynili, '''gdyż''' się oni z swymi nieprzyjacioły bić mieli|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|172b|Vøsz thø to mødroscz ma, ysze '''gdis''' gy chø szabicz, tedicz vøcz on svø glovø krige|Wąż tę to mądrość ma, iże '''gdyż''' ji ch[c]ą zabić, tedyć więc on {swą głowę} kryje|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|116|1471|'''Gdysch''' gesczie cum adhuc (numquid non sunt verba, quae locutus est dominus..., cum adhuc Jerusalem habitaretur Zach 7, 7)|'''Gdyż''' jeszcze cum adhuc (numquid non sunt verba, quae locutus est dominus..., cum adhuc Jerusalem habitaretur Zach 7, 7)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} {{ng|introduces a temporal clause}}; [[as soon as]]; [[since]]
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXIV|82|c. 1420|A '''gdysz''' poczøl liczbø claszcz (et cum coepisset rationem ponere Mat 18, 24) prziszedl yeszt k nemw yeden|A '''gdyż''' począł liczbę kłaść (et cum coepisset rationem ponere Mat 18, 24) przyszedł jest k niemu jeden|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|174|Ysze gesz thy s szeme stworzon, a '''cdisz''' vøcz thy vmrzesz, tedy szø vøcz thy szaszø f szemø obroczisz|Iże jeś ty z ziemie stworzon, a '''kdyż''' więc ty umrzesz, tedy się więc ty zasię w ziemię obrocisz|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|48v|c. 1500|Exquo seyt einmal '''gdysz'''|Exquo seyt einmal '''gdyż'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Masovia}} {{ng|introduces a causal clause, often with a second conjunction in the second clause}}; [[as]], [[since]], [[because]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|34, 15|Ale ia, gdisz my szalosciwi bili (cum mihi molesti essent), obloczil iesm se w pitel|Ale ja, gdyż  mi żałościwi byli (cum mihi molesti essent), obłoczył jeśm sie w pytel|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Dział|24|'''Gdysz''' (cum) tho mamy z navky boszey, kto syą vkorzy, yvsz gest rozgrzeszon..., tedy chczemy..., aby... sadza swiadeczstwo przyiącz przysądzyl|'''Gdyż''' (cum) to mamy z nauki bożej, kto się ukorzy, już jest rozgrzeszon..., tedy chcemy..., aby... sędzia świadecstwo przyjąć przysądził|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXII|235|Middle of the 15th century|A '''gdisch''' picha dyabla wirzuczila sz nyeba..., boymisch syą, bichom pichą krolewstwa nyebyeskyego ny[e] straczily|A '''gdyż''' pycha dyjabła wyrzuciła s nieba..., bojmyż się, bychom pychą krolewstwa niebieskiego ni[e] stracili|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|171b|Alle kako my ten tho boszy dar chouamy, '''gdis''' szø [s]smerthnego grzecha dopusczamy?|Ale kako my ten to boży dar chowamy, '''gdyż''' się śmiertnego grzecha dopuszczamy?|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|14b|A pres to, '''gdis''' szø svich grechof spouedamy, vøcz othsichmasth mamy szø gich varouacz|A przezto '''gdyż''' się swych grzechow spowiedamy, więc otsichmiast mamy się jich wiarować|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Masovia}} {{ng|introduces a real conditional}}; [[since]]; [[if]]
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|172a|'''Gdisz''' my fszythczy chemy do boga przycz, varugmis szø g[rz]echa|'''Gdyż''' my wszytcy chcemy do Boga przyć, wiarujmyż się grzecha|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|88|A '''gdisch''' doswyatczi (et cum approbaverit), tegdi on, ktori prziganil, pyancz grziwen onemu, komu prziganil, a pyąncz grziwen xandzu dacz ma|A '''gdyż''' doświadczy (et cum approbaverit), tegdy on, który przyganił, pięć grzywien onemu, komu przyganił, a pięć grzywien księdzu dać ma|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[even though]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|624|S tego baczycz, yz dobrovolnye czyrpyal, bo '''gdyz''' yest myedzy ymy... byl, nye telko yego posnacz nye mogly, alye alyz on chczyal, alye tez na yego yedno slovo padly vschysczy na zyemye|Z tego baczyć, iż dobrowolnie cirpiał, bo '''gdyż''' jest miedzy imi... był, nie telko jego poznać nie mogli, [ale] aliż on chciał, ale też na jego jedno słowo padli wszyscy na ziemię|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Dział|27|[F]ranczek poszyczyl Pyotrowy trzydzessczy klod *przenycze, a '''gdysz''' to czastokrocz vpomynal Franczek, aby mv wroczyl, tedy Pyotr nye chczal mv wroczycz|[F]ranczek pożyczył Piotrowi trzydzieści kłod pszenice, a '''gdyż''' to częstokroć upominał Franczek, aby mu wrocił, tedy Piotr nie chciał mu wrocić|-}}
# {{ng|introduces a subjective clause}}; [[that]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|408|Stalo szye, '''gdys''' on yest wzyavszy krolevstvo y vroczyl szye (et factum est, ut rediret accepto regno Luc 19, 15), y kazal vezvacz slugy svoye|Stało sie, '''gdyż''' on jest wziąwszy krolewstwo i wrocił sie (et factum est, ut rediret accepto regno Luc 19, 15), i kazał wezwać sługi swoje|-}}
# {{ng|introduces an objective clause}}; [[that]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|205|Kristus... apostoly sebral y kazanye... przed vczynyenym czvda vczynyl, to yest vyna z vody, a to s tego byorą, '''gdysch''' to cztą, yze Kristus byl vezvan na svaczbą y zvolyenyky (qui dicunt dominum... discipulos congregasse et sermonem in monte factum, ante vini miraculum, quia legunt dominum et discipulos eius invitatos ad nuptias)|Krystus... apostoły sebrał i kazanie... przed uczynienim cuda uczynił, to jest wina z wody, a to z tego biorą, '''gdyż''' to cztą, iże Krystus był wezwan na swadźbę i z zwoleniki (qui dicunt dominum... discipulos congregasse et sermonem in monte factum, ante vini miraculum, quia legunt dominum et discipulos eius invitatos ad nuptias)|-}}

===Adverb===
{{zlw-opl-adv}}

# {{lb|zlw-opl|interrogatory}} [[when]]
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXIII|279|Middle of the 15th century|Quando, '''gdize''', cum splendoribus tuis cetera videantur?|Quando, '''gdyże''', cum splendoribus tuis cetera videantur?|-}}
# {{lb|zlw-opl|relative}} [[when]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|IV Reg|1, 1|Przestøpyl na swem szlyvbye Moab w Israhelu, po tem czassye, '''gdisz''' bil ivsz vmarl Achab (praevaricatus est autem Moab in Israel, postquam mortuus est Achab)|Przestąpił na swem ślubie Moab w Israhelu, po tem czasie, '''gdyż''' był już umarł Achab (praevaricatus est autem Moab in Israel, postquam mortuus est Achab)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|4, 1|Potem Adam poznal czyelestnye Gewø, swø zonø, '''gdisz''' to poczøla y urodzyla Kayma (quae concepit et peperit Cain)|Potem Adam poznał cielestnie Jewę swą żonę, '''gdyż''' to poczęła i urodziła Kaima (quae concepit et peperit Cain)|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=particles|tedy gdyż}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|gdiz}}
* {{desc|pl|gdyż}}
* {{desc|szl|gdyż}}

===References===
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|1556}}

-------- end text --------
Page 100 giża: -------- begin text --------

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|ine-bsl-pro|inh=1|ine-pro}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*gyža||stump}}. {{etydate|1255}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia}} [[ham]], [[buttock]] {{gl|animal leg or rear}}
#* {{RQ:zlw-opl:PF|I|488|c. 1428|
'''Gysza''' spatula|'''Giża''' spatula|-}}
# {{def-uncertain|zlw-opl}}
## [[tribute]] or [[ham]] or [[buttock]]
##* {{RQ:zlw-opl:MMAe|III|48|14th century|Ab omni liberamus exactione, ... a dacione '''cise''', rogoue, stan|Ab omni liberamus exactione, ... a dacione '''giże''', rogowe, stan|-}}

====Descendants====
* {{desc|pl|gira|t=leg|unc=1}}

===Further reading===
* {{R:zlw-opl:SPJSP||2740}}

{{C|zlw-opl|Animal body parts|Body parts}}
-------- end text --------
Page 101 ględzieć: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*ględěti}}. {{etydate|c|1463}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} to [[look]], to [[look at]]
#: {{syn|zlw-opl|ględać|patrzyć|poględać|źrzeć}}
#* {{RQ:zlw-opl:SkargaPłoc|73|Tam szam oczy moye '''glvndzv''', tocz yusz trzy szle dvchy vydzv|Tam sam oczy moje '''glądzą''', toć już trzy złe duchy widzą|-}}

====Descendants====
* {{desc|pl|ględzić|q1=possibly}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
-------- end text --------
Page 102 godzina: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*godina}}. {{surf|zlw-opl|gody|-ina}}. {{etydate|13th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f}}

# [[hour]] {{gl|time period of sixty minutes}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXV|229|c. 1420|Sedm '''godzin''' vmączena twego|Siedm '''godzin''' umęczenia twego|-}}
# [[o'clock]]
#* {{RQ:zlw-opl:StPPP|II|2475|1433|A stancze ku prawu w sostanecycze (leg. szostąnaćcie?) '''godzyna'''|A stańcie ku prawu w szostąnaćcie (?) '''godzinę'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Masovia}} [[hour]] {{gl|season, moment, or time}}
#* {{RQ:zlw-opl:Bogur|C|Jusz nam czasz, '''godzyna''', grzechow szy[ę] kayaczy|Już nam czas, '''godzina''' grzechow si[ę] kajaci|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|I|360|1403|Iacom ya ne dzirsal Stascowa bidla wiszey '''godzini'''|Jakom ja nie dzirżał Staszkowa bydła wyszej '''godziny'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:De morte|320|Nye pomosze kurzenye pyolyna, gdy przydze moya '''godzyna'''|Nie pomoże kurzenie piołyna, gdy przydzie moja '''godzina'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|467|*Oczse, vybav mye s tey '''godzyny''' (ex hac hora Jo 12, 27)|Oczsze, wybaw mie z tej '''godziny''' (ex hac hora Jo 12, 27)|-}}
# {{lb|zlw-opl|in the plural|Roman Catholicism|attested in|Lesser Poland|Greater Poland}} [[hour]] {{gl|set times of prayer, the canonical hours, the offices or services prescribed for these, or a book containing them}}
#* {{RQ:zlw-opl:Reg|714|1484|O '''godzinach''' y o vrządzye bosskyem (de septem horis canonicis domini officii)|O '''godzinach''' i o urzędzie boskiem (de septem horis canonicis domini officii)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:MW|146 b|Dokonaly sie '''godziny''' o wlosznym angele przes pyszarza Waczlawa vbogego|Dokonały sie '''Godziny''' o włosnym anjele przez pisarza Wacława ubogiego|-}}
# {{ng|corruption instead of {{m|zlw-opl|gody}}}}
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|107|1471|W '''godzynach''' (war. lub.: w gody) in calendis (super principem erunt holocausta et sacrificium, et libamina in sollemnitatibus, et in calendis, et in sabbatis Ezech 45, 17)|W '''godzinach''' (war. lub.: w gody) in calendis (super principem erunt holocausta et sacrificium, et libamina in sollemnitatibus, et in calendis, et in sabbatis Ezech 45, 17)|-}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|godżina}}
* {{desc|pl|godzina}}
* {{desc|szl|godzina}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Time|Units of measure}}

-------- end text --------
Page 103 gomoły: -------- begin text --------

===Etymology===
{{rfe|zlw-opl}} {{etydate|1473}} Cognate with {{cog|ru|комо́лый}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|gomoły:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[hornless]] {{gl|without horns}}
#: {{ant|zlw-opl|rogaty}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|1401|1473|Yako Andrzey, oczecz nassch, nye wzyąl... gymyenya russayączego, zytha y bidla rogathego y '''gomolego'''|Jako Andrzej, ociec nasz, nie wziął... jimienia ruszającego, żyta i bydła rogatego i '''gomołego'''|-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|gomoła}}

====Descendants====
* {{desc|pl|gomoły|q1=obsolete}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP||2904}}

-------- end text --------
Page 104 gorze: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*gȍře}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|n}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[distress]], [[woe]]
#: {{syn|zlw-opl|biada}}
#* {{RQ:zlw-opl:De morte|124|Gdy sthworzyl bog czlowyeka..., podal yemv ryby sz morza, chczacz go szbavycz wszego '''gorza''', poleczyl mv rayszkye szady, chczacz gy szbavycz wszey byady|Gdy stworzył Bog człowieka..., podał jemu ryby z morza, chcąc go zbawić wszego '''gorza''', polecił mu rajskie sady, chcąc ji zbawić wszej biady|-}}

===Intjerection===
{{h|zlw-opl|interjection}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[woe is me]], [[alas]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|119, 5|'''Gorze''' mne (heu mihi), ysz przebit moy przedlvszyl sø gest|'''Gorze''' mnie (heu mihi), iż przebyt moj przedłużył się jest|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXV|155|Middle of the 15th century|Carmen spevanye et ve '''gorze''', bąda (et scriptae erant in eo lamentationes et carmen, et vae Ezech 2, 9)|Carmen śpiewanie et ve '''gorze''', będą (et scriptae erant in eo lamentationes et carmen, et vae Ezech 2, 9)|-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|garniec|żar}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|gorszy|gorzki}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/gorzeć|-/grzać}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP|1. gorze|2944}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|2. gorze|2945}}
-------- end text --------
Page 105 gospodarstwo: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|gospodarz|-stwo}}. {{etydate|middle of the 15th century}} Compare {{cog|zlw-ocs|hospodárstvo}} and {{cog|zlw-osk|hospodárstvo}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|n}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[authority]], [[rule]], [[government]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|113|Przes '''gospodarstwo''' onego xanschtwa (per ducem illus ducatus)... ku placzenyv tich tho vyn ma bicz przipandzon|Przez '''gospodarstwo''' onego księstwa (per ducem illus ducatus)... ku płaceniu tych to win ma być przypędzon|-}}
# [[hospitality]]
#* {{RQ:zlw-opl:SKJ|1|58|Middle of the 15th century|Potrzebnosczam swyątych ludzy vczęstuyącz, '''gospodarstw''' przygemnoscz neschączy częstho (necessitatibus sanctorum communicantes, hospitalitatem sectantes Rom 12, 13)|Potrzebnościam świętych ludzi uczęstując, '''gospodarstwu''' przyjemność niesący często (necessitatibus sanctorum communicantes, hospitalitatem sectantes Rom 12, 13)|-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|gospodarski|gospodnów|gospodzinów}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|gospoda|gospodarz|gospodka|gospodyni|gospodza|gospodzin}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/gospodarzyć|-/gospodzić}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|gospodarstwo}}
* {{desc|pl|gospodarstwo}}
* {{desc|szl|gospodarstwo}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 106 gotowy: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|gotów}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*gotòvъ}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|gotowy:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj|adv=gotowo}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} [[ready]] {{gl|determined, inclined}}
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|16|1391|Iaco Gotard bil '''gotow''' wrzesicz Jaroslaua y do nego slal|Jako Gotard był '''gotów''' wrzeszyć Jarosława i do niego słał|-}}
## {{lb|zlw-opl|attested in|Kujawy}} [[ready]] {{gl|willing, eager}}
##* {{RQ:zlw-opl:TPaw|VII|129|1418|'''Gothow''' ya ten listh vidzecz, gestly on Micolaya wypuscyl... Tedi panowye kaszaly ten list poloszicz|'''Gotów''' ja ten list widzieć, jestli on Mikołaja wypuścił... Tedi panowie kazali ten list położyć|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Masovia}} [[ready]] {{gl|in a state ready to be used}} {{+obj|zlw-opl|dat}} or {{+preo|zlw-opl|ku|dat|means=for what}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|174b|Alle bicz mø ony do trzeczego dna tamo czakaly y '''gothouy''' byly|Ale być mię oni do trzeciego dnia tamo czakali i '''gotowi''' byli|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Msza|III|64|1424|Ymeycze twardoscz y gednoscz w pokoyv y lasky, aby '''gotouiscze''' byly naszwyøthszym tayemnyczam boszym|Imiejcie twardość i jedność w pokoju i łaski, aby '''gotowiście''' byli naświętszym tajemnicam Bożym|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|16, 13|Wsoli sø me, iaco lew '''gotowi''' ku lupowi (sicut leo paratus ad praedam)|Wzięli są mie jako lew '''gotowy''' ku łupowi (sicut leo paratus ad praedam)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|92, 3|'''Gotow''' iest stolecz twoy (parata sedes tua), bosze|'''Gotów''' jest stolec twoj (parata sedes tua), Boże|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:De morte|107|Dzyrzsza kosza na reystrze..., szawszdy ya '''gothawa''' nosza|Dzirżę kosę na reistrze..., zawżdy ją '''gotową''' noszę|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|4|Kthorikole kmecz orze czalim plugem..., powynyen dacz czthirzi kythi konopi '''gothovich''' (canapi parati)|Ktorykole kmieć orze całym pługiem..., powinien dać cztyrzy kity konopi '''gotowych''' (canapi parati)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:AGZ|XIX|467|1500|Iudei Buscenses... libere fideiusserunt pro Iudeo Iozeph, prout est inculpatus pro grossiculis falsis..., tali tamen condicione, quod prefati fideiussores fatum Iudeum Iozeph debent statuere coram... palatino Belzensi... sub vadio sexaginta marcarum, prout ipsius caput pensat ad paratum faciale al. kv '''gotowemv''' lyczv predicte false monete grossiculorum|Iudei Buscenses... libere fideiusserunt pro Iudeo Iozeph, prout est inculpatus pro grossiculis falsis..., tali tamen condicione, quod prefati fideiussores fatum Iudeum Iozeph debent statuere coram... palatino Belzensi... sub vadio sexaginta marcarum, prout ipsius caput pensat ad paratum faciale al. ku '''gotowemu''' licu predicte false monete grossiculorum|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|gotowny}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|po gotowu}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|gotowość|gotowizna|gotowe}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/gotowić|-/gotować}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|gotowanie}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|gotowi}}
* {{desc|pl|gotowy}}
* {{desc|szl|gotowy}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|1985}}

-------- end text --------
Page 107 goły: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*golъ}}. {{etydate|15th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|goły:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[bare]], [[naked]], [[nude]] {{gl|not covered}}
#: {{syn|zlw-opl|nagi}}
#* {{RQ:zlw-opl:De nativ|26|Gdy dzyeczyąthko gest plakalo, na '''goley''' szyemy leszalo|Gdy dzieciątko jest płakało, na '''gołej''' ziemi leżało|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[bare]]; [[exposed]]
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|I|366a|1403|Iacom ya ne begal na Stascow dom s '''golim''' meczem|Jakom ja nie biegał na Staszkow dom z '''gołym''' mieczem|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[bald]] {{gl|without hair}}
#: {{syn|zlw-opl|łysy}}
#* {{RQ:zlw-opl:De morte|39|'''Gola''' glowa, przykra mowa, sze phszech stron skarada postawa|'''Goła''' głowa, przykra mowa, ze wszech stron skarada postawa|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|pl|title=nouns|goły służebnik|goły rok|gołe znamię}}

====Descendants====
* {{desc|pl|goły}}

===Further reading===
* {{R:zlw-opl:SPJSP||2902}}

-------- end text --------
Page 108 gołęby: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*gȍlǫbъ}}. {{etydate|1480}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|gołęby:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj}}

# {{lb|zlw-opl|of horses|attested in|Masovia}} [[ashen]], [[ashy]]
#: {{syn|zlw-opl|myszasty|myszy|szadawy}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|1511|1480|Yakom ya thamo konya byalego et kobyla '''golanba''' wschyal|Jakom ja tamo konia białego et kobyłę '''gołębą''' wziął|-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|gołąb|gołąbię|gołębica}}

====Descendants====
* {{desc|prg|golimban|bor=1}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Colors}}
-------- end text --------
Page 109 granica: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*granica}}. {{surf|zlw-opl|grań|-ica}}. {{etydate|13th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f|adj=graniczny}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Silesia|Łęczyca}} [[border]] {{gl|line separating two regions}}
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|28|1397|Swaczø, iako Wawrzinecz ne mal nouego dzalu s Ianem mymo stare '''granicze'''|Świadczę, jako Wawrzyniec nie miał nowego działu s Janem mimo stare '''granice'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:GlWroc|48v|Middle of the 15th century|Et in hiis omnibus inter nos et vos chaos, magnum chaos welke rossdzele[nie], chaos proprie '''granicze''', firmatum est wtwerdzone gest (inter nos et vos chaos magnum firmatum est, ut hi, qui volunt hinc transire ad vos, non possint neque inde huc transmeare Luc 16, 26)|Et in hiis omnibus inter nos et vos chaos, magnum chaos wielkie rozdziele[nie], chaos proprie '''granice''', firmatum est utwierdzone jest (inter nos et vos chaos magnum firmatum est, ut hi, qui volunt hinc transire ad vos, non possint neque inde huc transmeare Luc 16, 26)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXII|11|1466|Linguam balbucientem clinat, s '''grąnicz''' vywodzy, destruit et clausa sub pectore manifestat|Linguam balbucientem clinat, z '''granic''' wywodzi, destruit et clausa sub pectore manifestat|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|56r|c. 1500|Gades '''grąnyczą'''|Gades '''granica'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|75v|c. 1500|Limes {{...}} est proprie via transuersa per agros '''granyczą'''|Limes {{...}} est proprie via transuersa per agros '''granica'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|82v|c. 1500|Meta est circuitus vel alicuius rei finis eyn zyl '''granyczą'''|Meta est circuitus vel alicuius rei finis eyn zyl '''granica'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|136v|c. 1500|Terminus eyn ende '''granyczą'''|Terminus eyn ende '''granica'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Łęczyca}} [[border]] {{gl|all territory belonging to such a line}}
#* {{RQ:zlw-opl:MW|10a|Wisluchay nas, boze, zbawiczelu nas, nadzeio wszithkich '''granicz''' zemie y w morzu daleko (spes omnium finium terrae et in mari longe Psal 64, 6)|Wysłuchaj nas, Boże, zbawicielu nasz, nadziejo wszytkich '''granic''' ziemie i w morzu daleko (spes omnium finium terrae et in mari longe Psal 64, 6)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia}} [[boundary]] [[mark]] in the form of a [[mound]] or [[furrow]], marked [[tree]], or [[stack]] of trees
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|67|1393|Iacom przi tem bil, kedi Potrasz s Czesantha mal vmowø, po czosnom meli sipacz '''granicze'''|Jakom przy tem był, kiedy Piotrasz z Cieszętą miał umowę, po ciosnom mieli sypać '''granice'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|I|547|1405|Yacom ya Sandkowy '''granicze''' ne porambil anim ye przedal na dwa voszy|Jakom ja Sędkowi '''granice''' nie porąbił anim je przedał na dwa wozy|-}}

====Derived terms====
{{zlw-opl-derived verbs|-/graniczyć}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|graniczenie}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|graniczne|granicznik}}
{{zlw-opl-derived verbs|otgrańczyć/-|-/wygraniczać
|ograniczyć/-
|ugraniczyć/-
|*graniczyć/graniczać
|przy
|roz
}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|granica}}
* {{desctree|pl|granica}}
* {{desc|szl|granica}}
* {{desc|la|granicia|bor=1}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|2586}}

-------- end text --------
Page 110 groch: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*gorxъ}}. {{etydate|1414}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-in}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia|Lesser Poland}} [[garden pea]], {{taxfmt|Pisum sativum|species}}
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|I|2291|1414|Woycechowi szwine syadli moy '''groch'''|Wojciechowy świnie sjadły moj '''groch'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:PF|V|372|End of the fifteenth century|Mam ya manza puchnacza: ya mv davam '''grochu''', a on chcze kolacza|
Mam ja męża puchnacza: ja mu dawam '''grochu''', a on chce kołacza|-}}
# [[lupin]], [[lupine]] {{gl|any plant of the genus {{taxfmt|Lupinus|genus}}}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rost|847|1472|Gorki '''groch''' lupini, marsilium|Gorki '''groch''' lupini, marsilium|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rost|4835|1464|Wilczi '''groch''' lupinus|Wilczy '''groch''' lupinus|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rost|848|1472|Vloski '''groch''' lupini, marsilium|Włoski '''groch''' lupini, marsilium|-}}
# {{vern|common liverwort}}, {{taxlink|Marchantia polymorpha|genus}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rost|3698|1460|Szayøczy '''groch''' *pulmoria|Zajęczy '''groch''' *pulmoria|-}}
# {{vern|spring pea}}, {{taxlink|Lathyrus vernus|genus}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rost|4471|c. 1465|Wrony '''groch''' nigellaria|Wroni '''groch''' nigellaria|-}}
# {{vern|tufted vetch}}, {{taxlink|Vicia cracca|genus}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rost|5229|1419|Swyerzepi '''groch''' herba hircina, orobus silvestris|Świerzepi '''groch''' herba hircina, orobus silvestris|-}}
# [[crownvetch]], {{taxlink|Securigera varia|genus}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rost|1644|1472|Vilczi '''groch''' baliramus|Wilczy '''groch''' baliramus|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjective|grochowy}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=noun|grochowiny}}

====Descendants====
* {{desc|pl|groch}}
* {{desc|szl|groch}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Fabeae tribe plants|Vegetables}}

-------- end text --------
Page 111 głupi: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*glũpъ}}. The change from {{m|zlw-opl||*głupy}} to ''-pi'' is due to influence from the adverb {{m|zlw-opl|głupie}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|głupi:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj|adv=głupie}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[stupid]], [[dumb]] {{gl|not smart}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|73, 19|Lud '''glupi''' rozgorzil ymø twoie (populus insipiens incitavit nomen tuum)|Lud '''głupi''' rozgorzył imię twoje (populus insipiens incitavit nomen tuum)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|130v|c. 1500|Stolidus {{...}} id est stultus fatuus '''glvpy'''|Stolidus {{...}} id est stultus fatuus '''głupi'''|-}}
## {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[inexperienced]]
##* {{RQ:zlw-opl:De morte|256|Othosz, mystrzv, barszo '''glupy''', nye rosvmyesz o they kupy|Otoś, mistrzu, barzo '''głupi''', nie rozumiesz o tej kupi!|-}}
## {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[reckless]], [[rash]]
##* {{RQ:zlw-opl:Sul|14|O '''glvpyem''' branyv rzeczy czwdzych|O '''głupiem''' braniu rzeczy cudzych|-}}
# [[rustic]]; [[simple]], [[coarse]], [[vulgar]], [[unrefined]], [[common]]
#* {{RQ:zlw-opl:R|XVI|340|15th century|'''Glupya''' rustica|'''Głupia''' rustica|-}}
# {{def-uncertain|zlw-opl}}
## of [[little]] [[value]], [[trivial]]
##* {{RQ:zlw-opl:Wisł|228|89|1437|'''Glupi''' villus|'''Głupi''' villus|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|głupość|głupstwo}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|głuchy}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|głupsi}}
* {{desc|pl|głupi}}
* {{desc|szl|gupi}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|3078}}

-------- end text --------
Page 112 głównik: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*golvьnikъ}}. {{surf|zlw-opl|głowa|-nik}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|główni:k}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-an!}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[murderer]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|67|Bądzely '''glownyk''' (occisor) a then, czso zabyth, dwv panv myal, tedy rzeczone trzy grzywni ostateczne myedzy gyma mayą bycz rosdzelony|Będzieli '''głownik''' (occisor), a ten, cso zabit, dwu panu [miał], tedy rzeczone trzy grzywny ostateczne miedzy jima mają być rozdzielony|-}}

===Further reading===
* {{R:zlw-opl:SPJSP||2809}}

{{C|zlw-opl|Crime}}
-------- end text --------
Page 113 główny: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*golvьnъ}}. {{surf|zlw-opl|głowa|-ny}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|główny:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj}}

# {{lb|zlw-opl|relational|in set phrases|attested in|Masovia|Greater Poland}} [[head]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|41|Gysz mąszoboycza... nye bądzeli mocz zaplaczicz..., mąką '''glowną''' ma bicz skaran (poena capitali puniatur)|Jiż mężobojca... nie będzieli moc zapłacić..., męką '''głowną''' ma być skaran (poena capitali puniatur)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Erz|19|c. 1500|Zyla '''glowna''' cephalica, vena quedam|Żyła '''głowna''' cephalica, vena quedam|-}}
# [[attributable]] to a [[head]] {{gl|that which can be attributed to a main person}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtCel|3|'''Glowna''' strawa cibaria capitalia|'''Głowna''' strawa cibaria capitalia|-}}
# [[head]], [[main]], [[chief]], [[principle]] {{gl|most significant among other objects of the same kind or in the situation in question}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|I Par|9, 34|Ostali ksyøszøta '''glowna''' slug koscyelnich po czelyadzach swich w Ierusalemye (capita Levitarum, per familias suas principes, manserunt in Jerusalem)|Ostały książęta '''głowna''' sług kościelnych po czeladziach swych w Jerusalemie (capita Levitarum, per familias suas principes, manserunt in Jerusalem)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtCel|8|Noxa id est mortalis culpa sev pax fracta vlg. '''glowny''' grzech|Noxa id est mortalis culpa sev pax fracta vlg. '''głowny''' grzech|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtCel|2|Z '''glownymy''' gwalthy criminalibus violentiis|Z '''głownymi''' gwałty criminalibus violentiis|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Wisł|228|88|1437|'''Glowne''' myasto metropolis|'''Głowne''' miasto metropolis|-}}
# {{lb|zlw-opl|relational|attested in|Masovia}} [[murder]]
#* {{RQ:zlw-opl:Kałużn|273|End of the 15th century|Pyenyądze '''glowne''' za krewy wzyąte pretium sanguinis|Pieniądze '''głowne''' za krew wzięte pretium sanguinis|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|13|Kthokolye przygodnye... vmrze, za thego zaloba '''glowna''' nye ma bicz czynyona (quaestio capitis non debet intentari), a gdze wąnthpyenye gest o mązzoboystwye, ... blyszszy... o glową rzecz konacz bandą|Ktokole przygodnie... umrze, za tego żałoba '''głowna''' nie ma być czyniona (quaestio capitis non debet intentari), a gdzie wątpienie jest o mężobojstwie, ... bliższy... o głowę rzecz konać będą|-}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-an!}}

# {{lb|zlw-opl|nominalized}} [[ducal]] [[official]] [[collect]]ing [[fine]]s for [[murder]]s
#* {{RQ:zlw-opl:MMAe|X|228|1368|Presentibus dominis: Petro Sandomiriensi pallatino, Swanthoslao camerario, Borzugio tribuno, Iactore dicto '''glowny'''... ac aliis pluribus terre nobilibus|Presentibus dominis: Petro Sandomiriensi pallatino, Swanthoslao camerario, Borzugio tribuno, Iactore dicto '''głowny'''... ac aliis pluribus terre nobilibus|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|główne pieniądze|termin główny|głowna zapłata|głowna dziedzinna rzecz}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|głównÿ}}
* {{desc|pl|główny}}
* {{desc|szl|głōwny}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|1334}}

-------- end text --------
Page 114 imię: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|himię}}

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|ine-bsl-pro|ine-pro|inh=2}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*jьmę}}. {{etydate|beginning of the 14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|n}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[name]] {{gl|designation of a person}}
#* {{RQ:zlw-opl:Kśw|dv 4|A sø ta ista sloua zmouona ochcem suøtim, iemuz bese '''ymø''' Symeon|A są ta ista słowa zmowiona oćcem świętym, jemuż biesze '''imię''' Symeon|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[name]] {{gl|title of an object}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|82, 17|Y poznaiø, ysz '''ymø''' tobe bog (nomen tibi dominus)|I poznają, iż '''imię''' Tobie Bog (nomen tibi Dominus)|-}}
# [[name]] {{gl|reputation}}
#* {{RQ:zlw-opl:Serm|91v|1461–1467|Gdi ssle domnimane sza[ćm]i '''gymyø''' dobre cum opiniones bonum nomen obtenebrant|Gdy złe domnimanie za[ćm]i '''jimię''' dobre cum opiniones bonum nomen obtenebrant|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[type]], [[kind]]
#* {{RQ:zlw-opl:Czrs|338|1408|Jaco iest Wawrzinecz nas brath, jenego snamena i jenego '''imena'''|Jako jest Wawrzyniec nasz brat, jenego snamienia i jenego '''imienia'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Sieradz}} [[title]], [[legal]] [[nature]]
#* {{RQ:zlw-opl:Zab|540|1474|Przed wamy... y kxadzem... Jacubem... szadzø... rzecznik y '''imenem''' rzecznikowym mødrego møsza Jacobi Johannis... naprzeczywko negtoremu Johannem... y naprzeczywko gy[n]szemv cloveku zany vel yego gymeynem waszem sødze spravedlive zastøpayøczego dicit|Przed wami... i księdzem... Jakubem... sędzią... rzecznik i '''imieniem''' rzecznikowym mądrego męża Jacobi Johannis... naprzeciwko niektoremu Johannem... i naprzeciwko ji[n]szemu człowieku zań vel jego jimieniem w waszem sądzie sprawiedliwie zastąpającego dicit|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|imieniem}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|na imię}}
{{col-auto|zlw-opl|title=prepositions|w imię}}
{{zlw-opl-derived verbs|dać w zgubłe imię/-}}

====Descendants====
* {{desc|pl|imię}}
* {{desc|szl|imiã}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 115 inegdy: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|inedy}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*jьnogъda}}. {{etydate|1428}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Adverb===
{{zlw-opl-adv}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[elsewhen]]
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|2779|1428|Jacom ya Wawrzincza nye sandzil '''ginedi''', geno kedi bil mim slugø vrzandzonim|Jakom ja Wawrzyńca nie sądził '''jinedy''', jeno kiedy był mym sługą urządzonym|-}}

====Descendants====
* {{desc|pl|inegdy|qq=obsolete|alts=1}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP|inegdy, inedy|3390}}

{{cln|zlw-opl|time adverbs}}

-------- end text --------
Page 116 izba: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|histba|istba|izdba}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*jьstъba}}. {{etydate|1413}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia|Silesia|Lesser Poland}} [[hut]]; [[house]]
#* {{RQ:zlw-opl:Ks Maz|I|1951|1413|Yacom ya sedzal s Dzirskem w geney '''isthbe'''|Jakom ja siedział z Dzirżkiem w jenej '''istbie'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Ośw|133|1465|A to tho magi poszadzycz v Osszvyaczymyu u klastorze v '''yszdbye''' tu, gdye pravo szedzalo|A to to maji posędzić w Oświęcimiu w klasztorze w '''istbie''' tu, gdzie prawo siedziało|-}}

====Descendants====
* {{desc|pl|izba}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Housing|Rooms}}

-------- end text --------
Page 117 jaki: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*jakъ}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Pronoun===
{{head|zlw-opl|pronoun}}

# {{ng|introduces a question about a trait}}; [[what]], what... [[like]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ex|11,7|Abiszczye wyedzely, '''yakym''' dzywem rozdzely pan Egipskye od Israhelskich (ut sciatis, quanto miraculo dividat dominus Aegyptios et Israel)|Abyście wiedzieli, '''jakim''' dziwem rozdzieli Pan Ejipskie od Israhelskich (ut sciatis, quanto miraculo dividat dominus Aegyptios et Israel)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|I Reg|28, 14|Saul rzecze: '''Iaka''' twarz gego (qualis est forma eius)?|Saul rzecze: '''Jaka''' twarz jego (qualis est forma eius)?|-}}
# {{ng|used at the beginning of a sentence for [[emphasis]]}}; [[what]] a! [[how]]!
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|521|A myly Iesucriste, '''yakye''' tve vbostvo!|A miły Jesukryste, '''jakie''' twe ubostwo!|-}}
# {{ng|introduces a sentence of degree}} [[how]]
#* {{RQ:zlw-opl:Tęcz|1|A '''yaczy''' tho szly ludze myeszczanye cracovianye!|A '''jacy''' to źli ludzie mieszczanie krakowianie!|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Masovia}} {{ng|introduces a relative clause}}; [[that]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ex|11,6|Bødze krzyk wyelyky we wszey szemy egipskyey, '''yaky''' gest nye bil drzewyey (clamor magnus..., qualis nec ante fuit)|Będzie krzyk wieliki we wszej ziemi ejipskiej, '''jaki''' jest nie był drzewiej (clamor magnus..., qualis nec ante fuit)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|178b|Vczeczmi szø k ne szauitagøcz gø thø to modlithfø, '''gakøcz''' gest gø szauital byl... Gabriel angol|Ucieczmy się k nie zawitając ją tą to modlitwą, '''jakąć''' jest ją zawitał był... Gabryjeł anjoł|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|877|1439|Mycolay nye ranczil Ianovy takego lysta viprawicz oth op[t]ata, '''yaky''' Mychal myal|Mikołaj nie ręczył Janowi takiego lista wyprawić ot op[t]ata, '''jaki''' Michał miał|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:EwZam|307|'''Iakye''' slyszelysmy vczynky v Kapharnavm, czyn y thv w oyczysnye thvogyey (quanta audivimus facta in Capharnaum, fac et hic in patria tua Luc 4, 23)|'''Jakie''' słyszelismy uczynki w Kafarnaum, czyń i tu w ojczyźnie twojej (quanta audivimus facta in Capharnaum, fac et hic in patria tua Luc 4, 23)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} {{ng|introduces a predicate sentence}}; [[like]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|Ath 7|'''Yaky''' oczecz, taky syn (qualis pater, talis filius)|'''Jaki''' Ociec, taki Syn (qualis Pater, talis Filius)|-}}
# {{ng|indeterminate pronoun}}; [[some]]
#* {{RQ:zlw-opl:Kałużn|274|Fifteenth century|Bvnthowanye '''yakye''' machinatio aliqua|Buntowanie '''jakie''' machinatio aliqua|-}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-opl|jeki}}
* {{desc|pl|jaki}}
* {{desc|szl|jaki}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 118 jaksamit: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|aksamient|aksemit|eksamit}}

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|la|grc}}
{{bor+|zlw-opl|zlw-ocs|[[aksamit]], [[eksamit]]}}.<ref>{{R:pl:Bańkowski}}</ref> {{etydate|1398}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-an!}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[velvet]]
#* {{RQ:zlw-opl:De morte|262|'''Examythy''' y posztawcze thych sza mnye nygdy nye chcze|'''Eksamity''' i postawce tych się mnie nigdy nie chce|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:MMAe|XV|170|1393|Pro XI vlnis '''yaxamitii''' nigri|Pro XI vlnis '''jaksamiti''' nigri|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:MMAe|XV|215|1395|'''Iaxamitum'''... non sufficit|'''Jaksamitum'''... non sufficit|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:MMAe|XV|182|1394|Pro '''yaxamito''' dato consorti ducis|Pro '''jaksamito''' dato consorti ducis|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|aksamitny|aksamitowy}}

====Descendants====
* {{desc|pl|aksamit}}

===References===
{{reflist}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
* {{R:pl:Bruckner|aksamit}}

{{C|zlw-opl|Fabrics}}
-------- end text --------
Page 119 jarz: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*jarь}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|ja:rz}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[spring]], [[springtime]]
#: {{syn|zlw-opl|wiosna}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|1666|1495|Jakom ya nye saoral roley any zasyal na zymą y na '''yarz''' owsem iy zythem|Jakom ja nie zaorał rolej ani zasiał na zimę i na '''jarz''' owsem i żytem|-}}
# {{lb|zlw-opl|agriculture|attested in|Masovia}} [[spring]] [[sowing]]
#: {{hyper|zlw-opl|sianie|siejba}}
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|II|311|1424|Iako ya tho wem, esze Boguslaw oth Iacussza o thø krziwdø wstal, esze yemu roley na '''iarsz''' y na vgor ne vimerzil|Iako ja to wiem, eże Bogusław ot Jakusza o tę krziwdę wstał, eże jemu rolej na '''jarz''' i na ugor nie wymierzył|-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=noun|jarzyna}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adjective|jary}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Calendar}}

-------- end text --------
Page 120 jeno: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|ino|jano|jedno}}

===Etymology===
{{rfe|zlw-opl}} {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Particle===
{{head|zlw-opl|particle}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Łęczyca|Greater Poland}} [[only]], [[merely]], [[just]]
#* {{RQ:zlw-opl:Słota|73|Gedz, bylecz szø '''gedno''' chczalo|Jedz, byle-ć się '''jedno''' chciało|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|533|Bylo przykazano v starem zakonye, yze myely to yagnya yescz..., stoyącz y dzyerzacz kye v rąkv, yakoby '''yedno''' poskoczycz|Bo było przykazano w starem zakonie, iże mieli to jagnię jeść..., stojąc i dzierżąc kije w ręku, jakoby '''jedno''' poskoczyć|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Lesser Poland}} [[as soon as]], [[unless]] [[only]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|III Reg|22, 16|Zaprzisyøgam cyø, abi my nye mowyl, '''gedno''' czso prawdzywego gest (non loquaris..., nisi quod verum est), w gymyø bosze|Zaprzysięgam cię, aby mi nie mowił, '''jedno''' cso prawdziwego jest (non loquaris..., nisi quod verum est) w jimię boże|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Piek VI|230|1404|Iaco *Choyensczi ne przecz [ne] sabil Waldowskego, '''yeno''' przeto, ysz mu dal brata obesicz|Jako Chojeński ni przecz [nie] zabił Waldowskego, '''jeno''' przeto, iż mu dał brata obiesić|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:StPPP|VIII|7373|1398|Jaco ginego dnya nye dayal, '''ieno''' umowyoni|Jako jinego dnia nie dajał, '''jeno''' umowiony|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|181b|A nixecz ginsego thamo ne szøcz ony bily nalesly, '''gedno''' pełen grob manny bose|A nicseć jinszego tamo nie sąć oni byli naleźli, '''jedno''' pełen grob manny boże|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|358|1397|Jaco to swaczimi, is Micolay ginako ne røczil Czaslawoui za Staska, '''yedno''' gi pred *preczele przivescz|Jako to świaczymy, iż Mikołaj jinako nie ręczył Czasławowi za Staszka, '''jedno''' ji przed przy[ja]ciele przywieść|-}}

===Conjunction===
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Łęczyca|Greater Poland}} [[but]] [[at least]]
#* {{RQ:zlw-opl:Słota|88|Bocz panami stogy weszele, ... i oth nich wszytkø dobrocz mami, '''gedno''' na to szamy dbaymy|Boć paniami stoji wiesiele, ... i ot nich wszytkę dobroć mamy, '''jedno''' na to sami dbajmy|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} {{ng|Denotes maximums in comparisons}}; [[as]]
#* {{RQ:zlw-opl:Piek VI|219|1404|Iaco Yan Oleszski swey szestrze niczs wanczey ne vinowath, '''yedno''' to, czso yey obranczil|Jako Jan Oleszski swej siestrze nics więcej nie winowat, '''jedno''' to, cso jej obręczył|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Piek VI|358|1408|Iaco Ian ne ranczil za kmecza niczsz daley, '''yedno''' do Buku|Jako Jan nie ręczył za kmiecia nics dalej '''jedno''' do Buku|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[if not]]; [[unless]]
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|137b|A chocz gest ogon, '''gedno''' pamøcz smercy|A coć jest ogon? '''Jedno''' pamięć śmierci!|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|167|Azalyby nye mogl bycz zbavyon rodzay czlovyeczy, '''yedno''' eszby ty czyrpyal (non potest genus hominum aliter salvari, nisi te oporteat ab impiis necari)?|Azaliby nie mogł być zbawion rodzaj człowieczy, '''jedno''' eżby ty cirpiał (non potest genus hominum aliter salvari, nisi te oporteat ab impiis necari)?|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[if]] [[at least]]; [[if]] ... [[just]]
#* {{RQ:zlw-opl:De morte|131|Bog... yethno mv drzewo zakasal, by go ophszeyky nye rvszal, ... rzeknacz yemv: '''Gyethno''' ruszych, tedy pewno vmrzecz mvszysz|Bog... jedno mu drzewo zakazał, by go owszejki nie ruszał, ... rzeknąc jemu: '''Jedno''' ruszysz, tedy pewno umrzeć musisz|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[if not for]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|118, 92|'''Gedno''' ysze zakon twoy myslene moge gest, tegdy snadz zghynal bych (nisi quod lex tua meditatio mea est, tunc forte periissem)|'''Jedno''' iże zakon twoj myślenie moje jest, tegdy snadź zginąłbych (nisi quod lex tua meditatio mea est, tunc forte periissem)|-}}
# [[as soon as]]; [[scarely]]
#* {{RQ:zlw-opl:Aleksy|233|'''Gyedno''' przyszla zona gyego, a scz[ą]glą rąka do nyego, esz gyey w rąka wpathl lyst|'''Jedno''' przyszła żona jego, a ści[ą]gła rękę do niego, eż jej w rękę upadł list|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|pl|title=conjunctions|jedno iż}}
{{col-auto|pl|title=pronouns|ktory jedno}}

====Descendants====
* {{desc|pl|jeno}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 121 jestli: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|jesli}}

===Etymology===
{{univ|zlw-opl|być<alt:jest>|li}}. Compare {{cog|zlw-ocs|jestli}}. {{etydate|15th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Conjunction===
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Masovia}} {{ng|introduces a conditional}}; [[if]]
#* {{RQ:zlw-opl:Dobr|324|c. 1455|Mnye wthoremu *dzeye luthy. '''Geszli'''sz nag, przyodzey[ey] [bo]thy|Mnie wtoremu dzieją luty, '''jesli'''ś nag, przyodziej [bo]ty|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:De morte|81|Wstan, mystrzv, othpovyecz, '''gyesthly''' vmyesz, za po polskv nye *roszvnyesz|Wstań, mistrzu, otpowiedz, '''jestli''' umiesz! Za po polsku nie rozumiesz?|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Dział|23|'''Gestly''' we sswadze Pyotr Iana vranyl, tedi Ianowo swiadeczstwo ma bycz przypvsczono|'''Jestli''' we swadzie Piotr Jana uranił, tedy Janowo świadecstwo ma być przypuszczono|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:EwZam|300|'''Yeszly'''sz szyn boszy (si filius dei es Mat 4, 3), rzekny, yszeby kamyenye tho chlebem szyą stalo|'''Jesli'''ś syn boży (si filius dei es Mat 4, 3), rzekni, iżeby kamienie to chlebem się stało|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} {{ng|introduces a subordinate content clause}}; [[whether]]
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXV|145|End of the fifteenth century|Nye wybyeray yvnochv ywnochy z czwdnyma oczyma, alye szlwchay, '''yestly''' dobra yesth, czychyma wchoma|Nie wybieraj junochu junochy z cudnyma oczyma, ale słuchaj, '''jestli''' dobra jest, cichyma uchoma|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=conjunction|jestliby|jestliże|jesliżeby}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|eszli}}
* {{desc|pl|jeśli|alts=1}}
* {{desc|szl|jeśli|alts=1}}
* {{desc|zle-ort|если|есьли|естли|bor=1}}
** {{desc|ru|если|bor=1}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|1. (jeśli) jesli, jestli|3707}}

-------- end text --------
Page 122 jeszcze: -------- begin text --------

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|ine-bsl-pro|ine-pro|inh=2}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*(j)ešče}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Particle===
{{head|zlw-opl|particle}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[still]]
#: {{cot|zlw-opl|już}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|48, 8|Y robicz bødze na weky, y sziw bødze '''ieszcze''' (adhuc) do concza|I robić będzie na wieki, i żyw będzie '''jeszcze''' (adhuc) do końca|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|77, 34|'''Ieszcze''' (adhuc) karme gich bechø w usczech gich, a gnew boszi wstøpil na ne|'''Jeszcze''' (adhuc) karmie jich biechą w uściech jich, a gniew boży wstąpił na nie|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[another]]
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|I|271|1403|Margorzata winowata '''iescze''' dwadzescza groszi|Margorzata winowata '''jeszcze''' dwadzieścia groszy|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|36, 10|I '''ieszcze''' (et adhuc) malutko, esz ne bødze grzesznik|I '''jeszcze''' (et adhuc) malutko, eż nie będzie grzesznik|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|697|O moy synku namylschy, vczyeschy szvą mathką zalostną, abych czyą ale mogla '''yescze''' yedno vzrecz|O moj synku namilszy, ucieszy swą matkę żałostną, abych cię ale mogła '''jeszcze''' jedną uźreć|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[even]], [[still]], [[yet]], to a larger degree, emphasizes a comparative
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|2a|Allecz dzisza '''gescze''' pefnegsze nouiniy szøcz ony nam bily... przyneszoniy|Aleć dzisia '''jeszcze''' pewniejsze nowiny sąć ony nam były... przyniesiony|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=particle|jeszczeż}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|esce}}
* {{desc|pl|jeszcze}}
* {{desc|szl|jeszcze}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:pl:Bruckner}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 123 juniec: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*junь̀cь}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-anml}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} young [[bull]] or [[ox]]
#: {{hyper|zlw-opl|byk|wół}}
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|II|1949|1462|O ctorego '''iuncza''' Staszek na mø zalowal, tegom ya ne uszczwal|O ktorego '''juńca''' Staszek na mię żałował, tegom ja nie uszczwał|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|21, 12|Ogarnøli me czeløt wele y '''iunczowe''' tlusci osedli me (tauri pingues obsederunt me)|Ogarnęły mie cieląt wiele i '''juńcowie''' tłuści osiedli mie (tauri pingues obsederunt me)|-}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Cattle|Male animals}}
-------- end text --------
Page 124 jutro: -------- begin text --------

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|ine-bsl-pro|ine-pro|inh=2}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*(j)utro}}. {{etydate|1282}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|n}}

# [[morning]]
#: {{syn|zlw-opl|rano}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ex|16, 19|Nyszadny gego nye ostawyay do '''yvtra''' (in mane)|Niżadny jego nie ostawiaj do '''jutra''' (in mane)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[tomorrow]] {{gl|day after today}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|9|Paknyąly ho mnyeyszi dlug... pozew bil, do '''yvtra''' rok odlozoon bąncz (in crastinum terminus prorogetur)|Paknięli ho mniejszy dług... pozew był, do '''jutra''' rok odłożon bądź (in crastinum terminus prorogetur)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} [[morgen]] {{gl|measure of area of a field}}
#* {{RQ:zlw-opl:KodWP|I|475|1282|Quilibet colonus debet habere triplicem agriculturam, mensurando eam in latitudine decem virgas et in longitudine quindecim, '''iutra''' vlg. dicendo, et super quamlibet agriculturam debet habere vlg. dicendo po piethnasczie iutras, ter numerando|Quilibet colonus debet habere triplicem agriculturam, mensurando eam in latitudine decem virgas et in longitudine quindecim, '''jutra''' vlg. dicendo, et super quamlibet agriculturam debet habere vlg. dicendo po piętnaście iutras, ter numerando|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Silesia}} {{l|en|staje}} {{gl|historic unit of length}}
#* {{RQ:zlw-opl:GlWroc|26v|Middle of the 15th century|In illo tempore duo ex discipulis... ibant... in castellum, quod erat in spacio stadiorum, '''iutra''', gony, sexaginta ab Ierusalem (Luc 24, 13)|In illo tempore duo ex discipulis... ibant... in castellum, quod erat in spacio stadiorum, '''jutra''', gony, sexaginta ab Ierusalem (Luc 24, 13)|-}}

===Adverb===
{{zlw-opl-adv|-}}

# [[tomorrow]] {{gl|on the day after today}}
#* {{RQ:zlw-opl:Aleksy|66|'''Jvthro'''cz sza byerzą od czebye szluzy[ć] themv, czoszczy gyest w nyebye|'''Jutro'''ć się bierzę od ciebie służy[ć] temu, cożci jest w niebie|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|jutrzejszy|jutrzniejszy|jutrzny}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|jutrze|z jutra|za jutra}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|jutrznia|jutrzyna}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|jutrzenny}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|na jutrza|za jutrza}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|jutrzenka}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|jutro}}
* {{desc|pl|jutro}}
* {{desc|szl|jutro}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{cln|zlw-opl|time adverbs}}
{{C|zlw-opl|Times of day|Units of measure}}

-------- end text --------
Page 125 jątrew: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|jątry}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*ętry}}. {{etydate|1394}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|jątreẃ}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} [[sister-in-law]] {{gl|brother's wife}}
#* {{RQ:zlw-opl:Leksz|I|1857|1394|Item Vincencius... resignavit et dedit coram judicio regali omnia debita sui fratris Sandziwogii pie memorie, '''iantrwy''' sue, domine Hancze, sibi penitus nichil reservando|Item Vincencius... resignavit et dedit coram judicio regali omnia debita sui fratris Sędziwoji pie memorie, '''jątrwi''' sue, domine Hance, sibi penitus nichil reservando|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia}} [[daughter-in-law]] {{gl|son's wife}}
#* {{RQ:zlw-opl:PF|I|496|c. 1428|'''Yantry''' nurus|'''Jątry''' nurus|-}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Female family members}}
-------- end text --------
Page 126 kamień: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|kamienie}}

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|ine-bsl-pro|ine-pro|inh=2}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*kamy}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|kamie?ń}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-in|adj=kamieny|adj2=kamienny|adj3=kamieniowy|dim=kamionek}}

# {{lb|zlw-opl|sometimes|collective|attested in|Greater Poland}} [[stone]]; [[rock]]
#* {{RQ:zlw-opl:Leksz|II|852|1399|*Sczo ranyl Voyczech Vøczencza, to gy ranil gego poczøtkem, is gi pirzwey '''camenem''' vderzil|Czso ranił Wojciech Więceńca, to ji ranił jego początkiem, iż ji pirzwej '''kamieniem''' uderzył|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXIV|83|c. 1420|[Rzeknij], aby tho '''camene''' (lapides Mat 4, 3) bylo chlebem|[Rzeknij], aby to '''kamienie''' (lapides Mat 4, 3) było chlebem|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|97|1399|Jaco praue przeoral moczø i '''kam[ie]ne''' przemothal loni|Jako prawie przeorał mocą i '''kam[ie]nie''' przemiotał łoni|-}}
## [[stone]] [[window]] [[grill]]
##* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|45|1471|Przes '''kamyen''' a. przesch okna per cancellos, id est per fenestras (cecidit... per cancellos coenaculi sui IV Reg 1, 2)|Przez '''kamień''' aut przez okna per cancellos, id est per fenestras (cecidit... per cancellos coenaculi sui IV Reg 1, 2)|-}}
# {{lb|zlw-opl|sometimes|collective|attested in|Masovia|Lesser Poland}} [[precious stone]]; [[gemstone]]; [[pearl]]
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|667|1435|O ktore '''kamene''' xyacz my wyna dal, tychem ya ne nalaszl, any gych vszithcu mam|O które '''kamienie''' ksiądz mi winę dał, tychem ja nie nalazł, ani jich użytku mam|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|182a|Vesmiczesz vy tho slotho y tho tesze drodze '''kamene'''|Weźmicież wy to złoto i to teże drodze '''kamienie'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|118, 127|Mylowal gesm zakon twoy... nad droge '''kamene''' (super... topazion)|Miłował jeśm zakon twój nad drogie '''kamienie''' (super... topazion)|-}}
# {{lb|zlw-opl|unit of measure|sometimes|collective|attested in|Greater Poland}} [[stone]] {{gl|unit for measuring weight or sometimes length}}
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|85|1406|Przi tem yemu ne wszanl cztirzi grziwni y werdunka, '''kamen''' welni|Przy tem jemu nie wziął cztyrzy grzywny i wierdunka, '''kamień''' wełny|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXV|268|End of the 15th century|Decem millia talentorum *'''kamynya''' (Esth 3, 9)|Decem millia talentorum '''kami[e]nia''' (Esth 3, 9)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|189|Svyaty Yan począl krzczycz... Iesu Crista, trzeczy '''kamyeny''' albo skala od Ierycha (tertio lapide a Jericho)|Święty Jan począł krzcić... Jezu Krysta, trzeci '''kamień''' albo skałę od Jerycha (tertio lapide a Jericho)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|135r|c. 1500|Talentum '''kąmyen''' vel cząthnar vel fvnth|Talentum '''kamień''' vel centnar vel funt|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|kamienisty}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|kamiennik|kamienica|kamionka|młynny kamień|kowalski kamień|wężowy kamień|krwawy kamień|żabi kamień|ilny kamień|marmorowy kamień|winny kamień|żarnowy kamień}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/kamienować|-/kamionawać}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|kamienowanie}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|käniéń}}
* {{desc|pl|kamień}}
* {{desc|szl|kamiyń}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|110}}

{{C|zlw-opl|Rocks|Units of measure}}

-------- end text --------
Page 127 kazić: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*kazìti}}. {{etydate|end of the 14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf}}

# {{lb|zlw-opl|of physical things}} to [[ruin]], to [[break]], to [[destroy]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|II Par|24, 12|Naymaly... *rzemyoszlnyki kaszdego dzala, abi oprawyly domv bozego..., abi to, czso syø bylo poczølo '''kazicz''' (quod cadere coeperat), polepszilo|Najmali... rzemięślniki każdego działa, aby oprawili domu Bożego..., aby to, czso się było poczęło '''kazić''' (quod cadere coeperat), polepszyło|-}}
# {{lb|zlw-opl|of a country}} to [[ravage]], to [[plunder]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Jud|10, 9|Sinowye Amonowy, Iordan przechadzaiøcz, '''kazili''' (vastarent) Ivdø y Benyamyna, y Efrayma|Synowie Amonowi, Jordan przechadzając, '''kazili''' (vastarent) Judę i Benijamina, i Efraima|-}}
# {{lb|zlw-opl|transitive|or|reflexive-się|of living beings}} to [[bring]] [[harm]], to [[torment]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ex|18, 18|Nyedobrø rzecz czynysz, szalonø robotøø '''kaszysz sze''' (stulto labore consumeris) y ty, y lud ten, ktory gest s tobøø|Niedobrą rzecz czynisz, szaloną robotą '''kazisz się''' (stulto labore consumeris) i ty, i lud ten, ktory jest z tobą|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|42|1471|'''Kazy''' cassatur (ut emam a te aream et aedificem altare domino, et cesset interfectio, quae grassatur in populo II Reg 24, 21)|'''Kazi''' cassatur (ut emam a te aream et aedificem altare Domino, et cesset interfectio, quae grassatur in populo II Reg 24, 21)|-}}
# {{lb|zlw-opl|of mental phenomena|attested in|Lesser Poland}} to [[violate]], to [[break]], to [[exceed]]
#* {{RQ:zlw-opl:Reg|724|1484|Nye yesth sluszno zadnemv czlovyekovy thego naszego napyssanya, vstavyenya they reguly... zlamaczi, '''kazicz'''i (hanc paginam nostri statuti et ordinationis infringere)|Nie jest słuszno żadnemu człowiekowi tego naszego napisania, ustawienia tej reguły... złamać(i), '''kazić'''(i) (hanc paginam nostri statuti et ordinationis infringere)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[blight]], to [[shatter]], to [[thwart]]; to [[reject]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|32, 10|Gospodzin... '''kazy''' mislena ludzska y kazy rady ksøszøcze (dominus... reprobat... cogitationes populorum et reprobat consilia principum)|Gospodzin... '''kazi''' myślenia ludzska i kazi rady książęce (dominus... reprobat... cogitationes populorum et reprobat consilia principum)|-}}
# {{lb|zlw-opl|law|attested in|Masovia}} to [[annul]], to [[invalidate]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|28|Thy przywyleye, ylko k themv yako szmyerthnee a bląndnee, prooznee czynymy, '''kazymy''', wsrzvcami y odszywami (cassamus, irritamus et revocamus, Dział 16: odwolawamy y kaszemy ge za nyczs myecz)|Ty przywileje, ilko k temu jako śmiertne a błędne, prożne czynimy, '''kazimy''', wzrzucamy i odzywamy (cassamus, irritamus et revocamus, Dział 16: odwoławamy i każemy je za niczs mieć)|-}}

====Derived terms====
{{zlw-opl-derived verbs
|-/ukażować|*kazić/-
|na
|po
|przy
|*kazić/każać
|prze
|s
|za}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|nieskażony|skaźliwy}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|nakażenie|przekaz|przekaza|przekażenie|przykaziciel|skaza|skaźca|skażenie|ukaziciel|zakażenie}}

====Descendants====
* {{desc|pl|kazić}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|kazić (się)|3984}}

-------- end text --------
Page 128 kaźnić: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*kazniti}}. {{surf|zlw-opl|kaźń|-ić}}. Cognate to {{cog|cs|káznit}}, {{cog|ru|казни́ть}} and {{cog|sh|ка̏знити}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} to [[punish]], to [[penalize]]
#: {{syn|zlw-opl|karać}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|97|Paklybi thymi vynami '''kasnyon''', nye skaraw syąn (et si penitus dictis poenis non correctus), ten isti gwalt w odeymanyu vczynylbi, ... przes sąnd ma bicz potąnpyon|Pakliby tymi winami '''kaźnion''', nie skaraw się (et si penitus dictis poenis non correctus), ten isty gwałt w odejmaniu uczyniłby, ... przez sąd ma być potępion|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:SKJ|V|284|Middle of the 15th century|Corpus castigare '''casznycz'''|Corpus castigare '''kaźnić'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[castigate]], to [[chastise]], to [[rebuke]], to [[reprimand]]
#: {{syn|zlw-opl|ganiać|karcić|łajać|swarzyć|treskać}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|93, 10|Iensze '''kazni''' pogany (qui corripit gentes), ne bødze *karat?|Jenże '''kaźni''' pogany (qui corripit gentes), nie będzie karan?|-}}
# {{ng|Corruption of some word.}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|24, 2|I bil gest Abraham stari kmyecz wele lat... Y rzekl: '''Kaznyeny''' bødzczye w domu swego starsego (dixitque ad servum seniorem domus suae)|I był jest Abraham stary kmieć wiele lat... I rzekł: '''Kaźnieni''' będziecie w domu swego starszego (dixitque ad servum seniorem domus suae)|-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=noun|kaznodzieja}}
{{col-auto|zlw-opl|title=verb|kazać<g:impf>}}

===Further reading===
* {{R:wsource|pl|M. Arcta Słownik Staropolski/Kaźnić}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|kaźnić|3989}}
-------- end text --------
Page 129 kierz: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*kъřь}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-an!}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[bush]], [[shrub]]
#: {{syn|zlw-opl|krzewie|krzewina}}
#* {{RQ:zlw-opl:Kśw|dv 16|A utore gy uidal Moyses ue '''kru''' polaiøcego|A wtore ji widział Mojiżesz we '''krzu''' połającego|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[thicket]]s; [[red]] [[bush]]es
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|2699|1427|Jacom ya nye *pral mchv s Jacubowa '''krza'''|Jakom ja nie brał mchu s Jakubowa '''krza'''|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|szady kierz|bob kierz}}

====Descendants====
* {{desc|pl|kierz|q=dialectal}}
* {{desc|szl|kerz}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Landforms|Shrubs}}

-------- end text --------
Page 130 kilko: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|kielko}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*koliko}}. {{etydate|end of the 14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Pronoun===
{{head|zlw-opl|pronoun}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} more than two but less than ten {{gl|a quantity from three to nine}}; [[several]]; [[few]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|51|A po '''kylko''' dny (post aliquot dies)... Maczey... zaplaczil thy pyenyądze|A po '''kilko''' dni (post aliquot dies)... Maciej... zapłacił ty pieniądze|-}}
# {{lb|zlw-opl|interrogative|attested in|Lesser Poland}} [[how many]]?
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|118|'''Kelko''' gest dnwo (pro dnow, quot sunt dies) slvghy twego?|'''Kielko''' jest dniow (quot sunt dies) sługi twego?|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|73, 4|'''Kelco''' zglobyl se iest neprzyaczel w swøtem (quanta malignatus est inimicus in sancto)!|'''Kielko''' zgłobił sie jest nieprzyjaciel w świętem (quanta malignatus est inimicus in sancto)!|-}}
# {{lb|zlw-opl|relative|attested in|Lesser Poland}} [[as many as]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|77, 3|'''Kelko''' sliszeli y poznaly iesmi ie (quanta audivimus et cognovimus ea) y oczczowe naszi powadali sø nam, ne sø vtaiona od sinow gich|'''Kielko''' słyszeli i poznali jesmy je (quanta audivimus et cognovimus ea) i oćcowie naszy powiadali są nam, nie są utajona od synow jich|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|77, 7|Powadali sø nam... powadaiøcz..., '''kelko''' kazal oczczom naszim ziawona vczinicz ie sinom swogim, bi poznalo pocolene druge (quanta mandavit patribus nostris nota facere ea filiis suis)|Powiadali są nam... powiadając..., '''kielko''' kazał oćcom naszym zjawiona uczynić je synom swojim, by poznało pokolenie drugie (quanta mandavit patribus nostris nota facere ea filiis suis)|-}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|kilkä}}
* {{desc|pl|kilka|alts=1}}
* {{desc|szl|kilka|alts=1}}

===References===
* {{R:pl:Boryś|kilka}}
* {{R:pl:Bańkowski|kilka}}
* {{R:pl:Sławski|kilka}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|kilko, kielko|4097}}

-------- end text --------
Page 131 kinąć: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*kydnǫti}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|pf}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} to [[fling]], to [[throw]]
#: {{syn|zlw-opl|cisnąć|łuczyć|rzucić}}
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|I|234|1402|Csom vczinil Chrczonowi, tom vczinil za yego poczøtkem, kedi na mø toporem '''kinøl'''|Csom uczynił Chrczonowi, tom uczynił za jego początkiem, kiedy na mię toporem '''kinął'''|-}}

====Descendants====
* {{desc|pl|kinąć|q=obsolete}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
-------- end text --------
Page 132 koleja: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*kolěja}}. {{etydate|1425}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|koleja:}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[track]], [[road]] {{gl|path made by cart wheels}}
#* {{RQ:zlw-opl:Czrs|308|1425|Exaras viam al. '''koleya''' ultra gosczinyecz|Exaras viam al. '''koleję''' ultra gościniec|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:RozKap|172v|1450|Orbita est vestigium rothe que rotunda dicitur... id est via uel semita rothe vlg. '''koleyą'''|Orbita est vestigium rothe que rotunda dicitur... id est via uel semita rothe vlg. '''koleja'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|93r|c. 1500|Orbita et est vestigium rote eyn wagenleyse etiam est via circularis vt patet in hymno Beata nobis '''koleyą'''|Orbita et est vestigium rote eyn wagenleyse etiam est via circularis vt patet in hymno Beata nobis '''koleja'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[order]] {{gl|established order, succession according to a certain order}}
#* {{RQ:zlw-opl:Czrs|LXI|1445|Eze na Marczina '''coleya''' przisla a pan mu kazal na voyną, a on nye schetl|Eże na Marcina '''koleja''' przyszła a pan mu kazał na wojnę, a on nie szedł|-}}

====Descendants====
* {{desc|pl|kolej}}
* {{desc|szl|kolyj}}

===References===
* {{R:pl:Boryś|kolej}}
* {{R:pl:Sławski|kolej}}
* {{R:pl:Mańczak|kolej}}
* {{R:pl:Bańkowski|kolej}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|1457}}
-------- end text --------
Page 133 koniec: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|końc}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*konьcь}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|ko?niec}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-in}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Łęczyca}} [[end]] {{gl|place where a thing ends, border, edge}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|28, 12|Wydzal gest we znye drab, stoyøcz na zemy[ø], '''koncem''' nyeba dosyøgayøcz (cacumen illius, sc. scalae, tangens caelum)|Widział jest we śnie drab, stojąc na ziemi[ø], '''końcem''' nieba dosięgając (cacumen illius, sc. scalae, tangens caelum)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Num|34, 3|Strona polvdna{{...}} bødze myecz '''koncze''' (terminos) przecziw wschodv slvnecznemv morze slone|Strona połudna{{...}} będzie mieć '''końce''' (terminos) przeciw wschodu słunecznemu Morze Słone|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXII|25|1466|Sed draco pro fraude te pungens cuspide, zarazayąncz '''conczem'''|Sed draco pro fraude te pungens cuspide, zarażając '''końcem'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|50|1471|Kv *'''konczą''' ad oram (tunc abiit Salomon in Asiongaber et in Ailath ad oram maris Rubri II Par 8, 17)|Ku '''końcu''' ad oram (tunc abiit Salomon in Asiongaber et in Ailath ad oram maris Rubri II Par 8, 17)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:SKJ|III|333|1476|Margareta{{...}} cum Jacobo{{...}} niwa{{nb...}}, ktora lyezy ku crakowskyey drodze '''konczem''', a drugem koncziem ku Swiaskowey roley{{...}} obligauerunt|Margareta{{...}} cum Jacobo{{...}} niwę{{nb...}}, ktora leży ku krakowskiej drodze '''końcem''', a drugiem końcem ku Święszkowej rolej{{...}} obligauerunt|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:AGZ|XV|336|1497|Ornamentum Armenicale, quod '''konyecz''' dicitur|Ornamentum Armenicale, quod '''koniec''' dicitur|-}}
## [[extra]] [[piece]]s of [[land]] at the end of [[cultivate]]d [[field]]s
##* {{RQ:zlw-opl:AGZ|XVI|211|1488|Nicolaus dedit... superficies agrorum al. '''coyncze''', quas deberet piscina perfundere|Nicolaus dedit... superficies agrorum al. '''końce''', quas deberet piscina perfundere|-}}
## {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} [[foot]], [[base]] {{gl|part of a mountain or hill}}
##* {{RQ:zlw-opl:Pozn|1048|1419|Na dol mlinow ma gidz stara szamicza asz na '''conedz''' gori|Na doł młynow ma jić stara samica aż na '''koniec''' gory|-}}
# [[ending]] {{gl|final section of a work, i.e. a book}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|839|O tem tez bog oczyecz movy przez proroka Izayascha na '''konczv''' kxyag|O tem też Bog Ociec mowi przez proroka Izaijasza na '''końcu''' ksiąg|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Masovia}} [[end]], [[finish]] {{gl|time in which something stops}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|144, 3|Welyky pan..., a welkosczy yego ne '''koncza''' (non est finis)|Wieliki pan..., a wielkości jego nie '''końca''' (non est finis)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|480|Muszycz szye to stacz, alye nye nathychmyast '''konyecz''' albo skonanye (sed nondum est finis Mat 24, 6)|Musić sie to stać, ale nie natychmiast '''koniec''' albo skonanie (sed nondum est finis Mat 24, 6)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|47|Nyektorzy w wycząganyv pyenyądzy '''koncza''' nye kladącz (terminum non imponens), lakomye sz vczązenym szkod wyczągayą pyenyądze|Niektorzy w wyciąganiu pieniędzy '''końca''' nie kładąc (terminum non imponens), łakomie z uciążenim szkod wyciągają pieniądze|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[end]]; [[death]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|38, 5|Ziawon vczin mne, gospodne, '''konecz''' moy (finem meum)|Zjawion uczyń mnie, Gospodnie, '''koniec''' moj (finem meum)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} [[result]]
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|73|Mozely ten woyth szynkowacz... a mozely yemu thego myastho bronycz... albo nye, albo na '''kthory''' konyecz tho ma przydz podlug prawa?|Możeli ten wojt szynkować... a możeli jemu tego miasto bronić... albo nie, albo na ktory '''koniec''' to ma przyć podług prawa?|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[end]]; [[goal]], [[aim]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|21|Nyekthorzi... ny pod czyyą chorąngwyą z naszey woyszki stanowycz szą obykli, na then '''konyecz''' a k themv '''konczv''' (ad hunc finem), aby... woyenney strozzey szą vwyarowali|Niektorzy... ni pod czyją (i.e. pod niczyją) chorągwią z naszej wojski stanowić się obykli, na ten '''koniec''' a k temu '''końcu''' (ad hunc finem), aby... wojennej strożej się uwiarowali|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} {{def-uncertain|zlw-opl|nohypothesis=1}}
#* {{RQ:zlw-opl:Puł|11 arg|W '''konyecz''' psalm Dawydow (in finem psalmus David) za oktawę, to iest dzyen sødny|W '''koniec''' psalm Dawidow (in finem psalmus David) za oktawę, to jest dzień sądny|-}}
# {{def-uncertain|zlw-opl|nohypothesis=1}}
#* {{RQ:zlw-opl:Haeus|141|1300|Extendit se apud aquam Wydavam a metis et terminis fidelis nostri Bogussii..., qui termini vlg. '''consca''' nuncupantur|Extendit se apud aquam Wydawam a metis et terminis fidelis nostri Bogussii..., qui termini vlg. '''koń[s]ca''' nuncupantur|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjective|konieczny}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|na końcu|bez końca|do końca}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/kończyć|-/koniec imieć|wziąć koniec/-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|koniecznie|na końcu}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|koniecznik|kończenie}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/konać}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|kóniec}}
* {{desc|pl|koniec|alts=1}}
* {{desc|szl|kōniec}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|koniec, końc|4425}}

-------- end text --------
Page 134 konieczny: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|konieczni}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*konьčьnъ}}. {{surf|zlw-opl|koniec|-ny}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj|adv=koniecznie}}

# [[end]]; [[final]] {{gl|being at the end in space or time}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXIII|279|Middle of the 15th century|W '''konyeczne''' godziny uel czaszy in extremis|W '''konieczne''' godziny uel czasy in extremis|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|49r|c. 1500|Extremus der eusserst '''konyeczny'''|Extremus der eusserst '''konieczny'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[irrevocable]], [[final]]
#* {{RQ:zlw-opl:PF|V|39|1488–1489|'''Konyeczna''' *rzyecz, skazanye prawa diffinitiva sentencia|'''Konieczna''' rzecz, skazanie prawa diffinitiva sentencia|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[entire]], [[whole]], [[complete]], [[total]]
#* {{RQ:zlw-opl:Dział|26|Franczek, gdysz mv syą tako dlugo zaplata nye sstala '''konyeczna''', chczal targ wzrzvczycz|Franc(z)ek (czy Frąc(z)ek), gdyż mu się tako długo zapłata nie zstała '''konieczna''', chciał targ wzrzucić|-}}
# [[high]]est {{gl|happening at the highest degree}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pocz|232|End of the 14th century|{{...}} '''koneczna''' moc vszmerzil gesc|{{...}} '''konieczną''' moc uśmierzył jeść|-}}
# {{lb|zlw-opl|relational|attested in|Masovia}} [[end]]; [[aim]], [[goal]] {{gl|of or relating to to an aim or goal}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|76|Dzewky po smyerczy oczcza... obykly są striyowye... gymyenyem opyekanya chowacz na then konyecz, tho gest '''konyeczny''' wmysl (in hunc finem), yszby ge ktho tymykole wymowamy... sz dzedzyn *vipchnyly|Dziewki po śmierci oćca... obykli są stryjowie... jimieniem opiekania chować na ten koniec, to jest '''konieczny''' umysł (in hunc finem), iżby je ktorymikole wymowami... z dziedzin wypchnęli|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|koniecznik}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|kończaty}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|koniec|kończenie}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/kończyć}}

====Descendants====
* {{desc|pl|konieczny}}
* {{desc|szl|kōnieczny}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Bruckner|koniec}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|konieczny, konieczni|4428}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|1577}}

-------- end text --------
Page 135 koń: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*kòňь}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|ko?ń}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-anml|dim=konik|aug=koniowy|aug2=koński}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia}} [[horse]] {{gl|hoofed mammal, {{taxfmt|Equus ferus caballus|subspecies}}, often used throughout history for riding and draft work}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|3|1386|Czso Krziwosandowi vkradzoni '''kone''', tego Sandziwog vzitka ne ma|Czso Krzywosądowi ukradziony '''konie''', tego Sędziwoj użytka nie ma|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:TymWol|39|1466|Jako... ya czeladzy ksadza proboszczowey we dwdzesthu '''kony''' nye odbyl gwalthem|Jako... ja czeladzi księdza proboszczowej we dwudziestu '''koni''' nie odbił gwałtem|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:RozPaul|89r|1440|Equirea uel equaria uel equaricia sunt greges equuorum proprie stado '''cony'''|Equirea uel equaria uel equaricia sunt greges equuorum proprie stado '''koni'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|4r|c. 1500|Adaquare wesseren id est ad aquam ducere '''konye''' napogycz|Adaquare wesseren id est ad aquam ducere '''konie''' napoić|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|10v|c. 1500|Antela est cingulus vel quod ante pectus equi tenditur eyn vorbog an eynem sattel pothpaszny pasz v '''konyą''' vel pothpyerszny pasz|Antela est cingulus vel quod ante pectus equi tenditur eyn vorbog an eynem sattel podpaszny pas u '''konia''' vel podpierśny pas|-}}
# {{def-uncertain|zlw-opl}}
## [[pile]], [[heap]], [[stack]]
## {{lb|zlw-opl|attested in|Kujavia|Masovia}} {{ng|corruption of {{m+|la|cōnus}}}}
##* {{RQ:zlw-opl:AKH|IV|35|1241|A superiori riuulo, ubi '''con''' seu cumulus lapidum vlg. nuncupatus|A superiori riuulo, ubi '''koń''' seu cumulus lapidum vlg. nuncupatus|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|dziki koń|konica|koniochrom|koniuch|koniusz|konnik|konny}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/trzepać konie}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|koniczek|konikowie|koniuszek}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|kóń}}
* {{desc|pl|koń}}
* {{desc|szl|kōń}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|584}}

{{C|zlw-opl|Horses}}

-------- end text --------
Page 136 krakowski: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|Kraków|-ski}}. {{etydate|1456}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj|adv=po krakowsku}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} {{tcl|zlw-opl|Cracovian|id=relational}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|1048|1456|Jakom ya nye ranczil pol grziwni '''cracowskyey''' ve dw nyedzelyv dacz|Jakom ja nie ręczył poł grzywny '''krakowskiej''' we dwu niedzielu dać|-}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|krakowski}}
* {{desc|pl|krakowski}}
* {{desc|szl|krakowski}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Kraków}}

-------- end text --------
Page 137 krzyż: -------- begin text --------

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|zls|roa|la}}
{{bor+|zlw-opl|zlw-ocs|kříž}}.<ref>{{cite-journal|en|first=Matej|last=Šekli|title= Old Romance place names in early South Slavic and late Proto-Slavic sound changes|journal=Linguistica|year=2015|volume=55(1)|page=106|titleurl=https://journals.uni-lj.si/linguistica/article/view/6293}}</ref>

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|krzy:ż}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-an!}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[cross]] {{gl|cross-shaped type of gallows}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|177b|Thy takesz na '''kryszu''' musisz vmrzecz, gakoczesm ga vmarl byl|Ty takież na '''krzyżu''' musisz umrzeć, jakocieśm ja umarł był|-}}
# {{lb|zlw-opl|metaphorically|attested in|Lesser Poland}} [[cross]], [[cross to bear]] {{gl|hardship, difficulty, suffering}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXIV|350|Middle of the 15th century|Mussymy szą falbicz w '''crzyszv''' nasschego pana Ihu Crista, w gemsze gest zbawyenye nassche|Musimy się falbić w '''krzyżu''' naszego Pana Jezu Krysta, w jemże jest zbawienie nasze|-}}
# {{lb|zlw-opl|Christianity}} {{ng|Used in memory of Christ's suffering on the cross.}}
#* {{RQ:zlw-opl:MacDod|140|End of the 15th century|'''Krzysz''', wlocznyą bozą w zwem szerczyu myeymy|'''Krzyż''', włocznią bożą w swem sercu miejmy|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia|Lesser Poland}} [[cross]] {{gl|object shaped like a cross}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtKał|212|Moze (sc. wojt) szwą nyewynnoscz przyszaga vkazacz na '''krzyszv'''|Może (sc. wojt) swą niewinność przysięgą ukazać na '''krzyżu'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|3063|1472|Jako my nye dzirszymy gymyenya gwalthem, za kthore Jakvb zamyaną vdzelal, thako nam pomozi boog y szwanthi '''crzisch'''|Jako my nie dzirżymy jimienia gwałtem, za ktore Jakub zamianę udziełał, tako nam pomoży Bog i święty '''krzyż'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:AKPr|VIIIa|113|1412|De cleynodio et proclamacione Nowyni: deferentes crucem in appendio vlg. '''krzisz''' w zawasse|De cleynodio et proclamacione Nowiny: deferentes crucem in appendio vlg. '''krzyż''' w zawiasie|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:LibIur|7886|1480|Micolai de Posznania, cognomine vlg. s '''[c]krzysem''' dictus|Mikołaj de Poznania, cognomine vlg. z '''[c]krzyżem''' dictus|-}}
## [[cross]] {{gl|symbolic gesture in the shape of a cross on one's body}}
##* {{RQ:zlw-opl:MacDod|35|Middle of the 15th century|Kasdy przesznamionuy sya sznamyenyem svyanthego '''krzyza'''|Każdy przeznamionuj się znamieniem świętego '''krzyża'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} [[cross]] {{gl|cross-shaped sign}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|1248|1427|Jaco pąny Katherzina Gorzewska posląla szwego rzacza sze czterdzesczy kmothoviczy y vczinyly cruces al. '''krzisew''' et incisiones al. naczoszew faciendo granicies al. granicze in silva|Jako pani Katerzyna Gorzewska posłała swego rzą[d]cę ze czterdzieści kmiotowicy i uczynili cruces al. '''krzyżew''' et incisiones al. naciosow faciendo granicies al. granice in silva|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|na krzyż}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/praw być na krzyżu}}

====Descendants====
* {{desc|pl|krzyż}}

===References===
{{reflist}}
:* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 138 królestwo: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|królestwo|królewstwo|królowstwo}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*korľevьstvo}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|n}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[kingdom]] {{gl|state belonging to or ruled by a king}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|1a|Gdisczy szø kthoremv krolevy... szin narodzy, tedicz vøcz po fszythkemv '''krolefstw''' posly beszø|Gdyżci się ktoremu krolewi... syn narodzi, tedyć więc po wszytkiemu '''krolewstwu''' pośli bieżą|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ex|19, 6|Ma gest wszitka szemya, a wi bødzeczye my w '''krolewstwo''' kszøszkye a lud szwyøti (vos eritis mihi in regnum sacerdotale et gens sancta)|Ma jest wszytka ziemia, a wy będziecie mi w '''krolewstwo''' księskie a lud święty (vos eritis mihi in regnum sacerdotale et gens sancta)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Kśw|cv 15|Jegoz '''croleustua''' domesci|Jegoż '''krolewstwa''' domieści|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Kśw|av 16|Izbihom gih touaristua y nebeskego '''croleustua''' [dostąpili]|Iżbychom ich towarzystwa i niebieskiego '''krolewstwa''' [dostąpili]|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|299|Bądzyely satan ssam w sobye rozdzyelon, kako stanye '''krolyevstvo''' yego (regnum eius Luc 11, 18)?|Będzieli szatan sam w sobie rozdzielon, kako stanie '''krolewstwo''' jego (regnum eius Luc 11, 18)?|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} [[reign]] {{gl|power or authority of a king}}
#* {{RQ:zlw-opl:Leksz|II|1139|1398|Czso [Woj]tha zabral Janowi cone, to zabral, nisz [kr]ol przyøl '''crolewstwo'''|Czso [Woj]ta zabrał Janowi konie, to zabrał, niż [kr]ol przyjął '''krolewstwo'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|by {{glink|folk etymology}} with {{m+|la|regiō}}|attested in|Greater Poland}} [[land]], [[area]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|104, 43|Wywyodl lud swoy w radosczy... y dal gym '''krolewstwa''' poganow (regiones gentium)|Wywiodł lud swoj w radości... i dał im '''krolewstwa''' poganow (regiones gentium)|-}}
## {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[inhabitant]]s of an area
##* {{RQ:zlw-opl:EwZam|298|Thedy vychodzylo do nyego Ierusalem y vszelkne szydostwo y wszelkne '''krolyesthvo''' v Iordana (Jerosolyma et omnis Judaea, et omnis regio circa Jordanem Mat 3, 5)|Tedy wychodziło do niego Jerusalem i wszelkne Żydostwo i wszelkne '''krolestwo''' u Jordana (Jerosolyma et omnis Judaea, et omnis regio circa Jordanem Mat 3, 5)|-}}
# [[fix]]ed [[land]] [[tax]]
#* {{RQ:zlw-opl:StPPP|II|1857|1422|Stephanus de Sulkowicze paratum se exhibuit dare exaccionem regalem vlg. '''crolewstwo''' secundum consuetudinem antiquam de willis|Stephanus de Sułkowice paratum se exhibuit dare exaccionem regalem vlg. '''krolewstwo''' secundum consuetudinem antiquam de willis|-}}

====Descendants====
* {{desc|pl|królestwo}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Monarchy}}

-------- end text --------
Page 139 ksiądz: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*kъnędzь}}. {{sl|zlw-opl|la|dominus|senseid=priest}}, as both princes and priests were given the title of {{m|zlw-opl|pan||lord}}.{{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-an!}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia|Lesser Poland}} [[prince]] {{gl|title of the ruler of a state or district}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|100|Mi, Ian, z bozey mylosczy starschi '''xancz''' mazowessky (senior dux Mazoviae)..., vstawyami|My, Jan, z bożey miłości starszy '''ksiądz''' mazoweski (senior dux Mazoviae)..., ustawiamy|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Aleksy|130|Strawyli wyeliki pyenyącz szwego '''kządza''' szukącz|Strawili wieliki pieniądz swego '''księdza''' szuk[aj]ąc|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|104, 20|Postawil gyey... '''ksødzem''' wszego bydla swego (principem omnis possessionis suae)|Postawił jej... '''księdzem''' wszego bydła swego (principem omnis possessionis suae)|-}}
# {{senseid|zlw-opl|priest}} {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia|Greater Poland}} [[priest]] {{gl|religious clergyman who is trained to perform services or sacrifices at a Christian church or Jewish synagogue}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|5|'''Xandz''' Iaroslaw, arcibiskup gneznenski|'''Ksiądz''' Jarosław, arcybiskup gnieźnieński|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:JA|VI|204|1401|'''Kszonc''' proboscz s kszandzem jarcibiscupem dal cztirdzesczi grziwen na Guszinø y tø czsancz (pro czanscz) proboscz tamo dzerzsi|'''Ksiądz''' proboszcz z księdzem jarcybiskupem dał cztyrdzieści grzywien na Guszynę i tę część proboszcz tamo dzierży|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|171|1393|Petrasz wroczil wschitki listi '''xøndzu''' biskvpowi|Pietrasz wrocił wszytki listy '''księdzu''' biskupowi|-}}
# [[village]] [[head]] under [[Wallachian]] [[law]]
#* {{RQ:zlw-opl:AGZ|XII|434|1458|Carnkowsky... terminum attemptavit erga laboriosum Syenkonem, '''ksąndz''' de Syelcze, facialem|Karnkowski... terminum attemptavit erga laboriosum Sienkonem, '''ksiądz''' de Sielce, facialem|-}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|kszióndz}}
* {{desctree|pl|ksiądz}}
* {{desc|szl|ksiōndz}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Christianity|Male people|Occupations}}

-------- end text --------
Page 140 księżyc: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*kъnęžiťь}}. {{etydate|14th century}}

The meaning of “moon” is the result of a great moon cult among the Slavs; compare {{cog|pox|ťėnąʒ|t=[[king]], [[nobleman]]; [[moon]]}}, {{cog|sh|кне̑з//knȇz|t=[[prince]]; [[moon]]}}, {{m|sh|ца̏р//cȁr|t=[[tsar]]; [[moon]]}}, {{cog|be|[[малады́]] [[князь]]|t=[[young]] [[prince]]; [[moon]]}}. Compare also a {{cog|uk|-}} vocative {{m|uk|[[місяць|мі́сяцю]] [[князь|кня́зю]]}} (used, e.g., in a spell against toothache and {{w|Ivan Franko}}'s poetry).

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-an!}}

# {{lb|zlw-opl|hapax legomenon|attested in|Lesser Poland}} [[son]] of a [[prince]]
#* {{RQ:zlw-opl:Kśw|cv 18|Troiaky skutek znameniti pocazuie v tih ue threh croleh poganskih: gih zødne croleuicha... pitane, gih verne kzøzicha '''pocoynego''' posnane|Trojaki skutek znamienity pokazuje w tych we trzech krolech pogańskich: jich żądne krolewica... pytanie, jich wierne '''księżyca''' pokojnego poznanie|-}}
# [[Moon]] {{gl|Earth's natural satelite}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXV|266|End of the 15th century|Zorza czudna, '''xanzycz'''|Zorza cudna, '''księżyc'''|-}}
## {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} [[moon]] {{gl|representation or shape of the Moon on something}}
##* {{RQ:zlw-opl:AKH|III|335|1426|Clenody dwa '''xąsycza''' a krzys, proclamacio Ostoya|Clenodii dwa '''księżyca''' a krzyż, proclamacio Ostoja|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[month]] {{gl|period into which a year is divided based on the phases of the Moon}}
#* {{RQ:zlw-opl:EwZam|289|I myaszkala Maria sz nyą yacoby przes trzy '''kzyazycze''' (quasi mensibus tribus Luc 1, 56)|I mięszkała Maryja z nią jakoby przez trzy '''księżyce''' (quasi mensibus tribus Luc 1, 56)|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|nowy księżyc|nastanie księżyca}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|ksziénzÿc}}
* {{desc|pl|księżyc}}
* {{desc|szl|ksiynżyc}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|447}}

{{C|zlw-opl|Male people|MoonTime}}

-------- end text --------
Page 141 kto: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|chto}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*kъto}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Pronoun===
{{head|zlw-opl|pronoun|g=m}}

# {{lb|zlw-opl|interrogative|attested in|Lesser Poland}} [[who]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|11, 4|'''Kto''' (quis) nasz gospodzin iest?|'''Kto''' (quis) nasz Gospodzin jest?|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|38, 10|Zkarbi, a ne we, '''komu''' zgromadzi ie|Skarbi, a nie wie, '''komu''' zgromadzi je|-}}
# {{lb|zlw-opl|indefinite|attested in|Greater Poland}} [[someone]]; [[anyone]]
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|187|1395|Tedi wogewoda rzekl: Ya ne skaszuya, ale mne sza tako uidzi, bi kto mogl goscza sbicz lati, '''kto''' ne ma dzedziczstwa v szemi|Tedy wojewoda rzekł: Ja nie skazuję, ale mnie się tako widzi, by kto mogł gościa zbyć laty, '''kto''' nie ma dziedzicstwa w ziemi|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|125|Począly ygracz kazdy svoye ygra, ktora szye '''komv''' vydzala|Poczęli igrać każdy swoję igrę, ktora sie '''komu''' widziała|-}}
# {{lb|zlw-opl|in a negated clause|attested in|Greater Poland|Lesser Poland}} [[no one]], [[nobody]]
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|360|1398|Jako to *swathczo, esze... kmecz ne wczinil gwalthu... ani '''kogo''' ranil|Jako to śwadczę, eże... kmieć nie uczynił gwałtu... ani '''kogo''' ranił|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Dział|22|Tedy Pyotr nye mayącz swiatkow rzekl, ysz swiathkowie są zmarly: Nye mam '''kym''' doswyatczycz|Tedy Piotr nie mając świadkow rzekł, iż świadkowie są zmarli: Nie mam '''kim''' doświadczyć|-}}
# {{lb|zlw-opl|relative|somewhat|indefinite|attested in|Lesser Poland|Łęczyca|Greater Poland}} [[who]]; [[someone]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|I Prol 13|'''Kto''' (qui) miluie pene psalmowe vstawiczne, ne mosze grzecha strogicz|'''Kto''' (qui) miłuje pienie psalmowe ustawiczne, nie może grzecha strojić|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Słota|66|'''Kogo''' podle szebe ma, tego s rzeczø nagaba|'''Kogo''' podle siebie ma, tego z rzeczą nagaba|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Słota|80|'''Ktocz''' ge chcze szobe zachowacz, bødø gy wszytky milowacz|'''Ktoć''' je chce sobie zachować, będą ji wszytki miłować|-}}
# {{lb|zlw-opl|relative|adjectival|Masovia}} [[who]], [[which]], [[what]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|7|Konye gych podkomorzemv przerzeczonemv, pod '''kym''' bydlą, mayą bicz przidani dla vyni|Konie jich podkomorzemu przerzeczonemu, pod '''kim''' bydlą, mają być przydany dla winy|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ex|14, 13|Bo Egipskye, '''kto''' (quos) nynye wydzyczye, ondzye wyøczey gich nye uszrzyczye na wyeky|Bo ejipskie, '''kto'''[re] (quos) ninie (czy nynie) widzicie, ondzie więcej jich nie uźrzycie na wieki|-}}

====Declension====
{{zlw-opl-decl-kto}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|chto}}
* {{desc|pl|kto|alts=1}}
* {{desc|szl|fto|alts=1}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|kto, chto|4883}}

-------- end text --------
Page 142 kusić: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*kusiti}}, from {{der|zlw-opl|got|𐌺𐌰𐌿𐍃𐌾𐌰𐌽}}, from {{der|zlw-opl|gem-pro|*kauzijaną}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf|pf=skusić}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[put to the test]], to [[prove]]; to [[test]], to [[try]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|34, 19|'''Kusili''' sø me (tentaverunt me), posmewali se mne posmewanim|'''Kusili''' są mie (tentaverunt me), pośmiewali sie mnie pośmiewanim|-}}
# {{lb|zlw-opl|transitive|attested in|Masovia}} to [[tempt]]
#* {{RQ:zlw-opl:EwZam|300|Tedy vyedzyon yesth Ihus na pvszczą, aby byl '''kvszon''' od dyabla (ut tentaretur a diabolo Mat 4, 1)|Tedy wiedzion jest Jezus na puszczą, aby był '''kuszon''' od dyjabła (ut tentaretur a diabolo Mat 4, 1)|-}}
# to [[taste]] {{gl|to sample the flavor of something}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|I Reg|14, 34|'''Kuszøcz''' vkusylem (gustans gustavi)... malyvtko myodu|'''Kusząc''' ukusiłem (gustans gustavi)... malutko miodu|-}}
# to [[check]], to [[investigate]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|261|'''Kvszyczye''' pysma (scrutamini Scripturas Jo 5, 39), yze v nych nadzyevaczye szye zyvoth myecz a thy pysma szą, ktore o mmye davayą svyadecztwo|'''Kusicie''' pisma (scrutamini Scripturas Jo 5, 39), iże w nich nadziewacie sie żywot mieć a ty pisma są, ktore o mnie dawają świadectwo|-}}
# {{lb|zlw-opl|reflexive-się}} to [[train]], [[practice]]
#* {{RQ:zlw-opl:SKJ|V|253|Middle of the 15th century|Non leuabit gens contra gentem gladium, nec exercebuntur vltra ad prelium, any sze '''kuszycz''' daley bądą ku boyv (Is 2, 4)|Non leuabit gens contra gentem gladium, nec exercebuntur vltra ad prelium, ani sie '''kusić''' dalej będą ku boju (Is 2, 4)|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=noun|kusiciel}}
{{col-auto|zlw-opl|title=verbs|pokusić <g:pf>|skusić <g:pf>|ukusić <g:pf>|zakusić <g:pf>|pokuszać <g:impf>|skuszać <g:impf>|ukuszać <g:impf>|skuszować <g:impf>}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|pokusa|pokusiciel|pokuszenie|pokuśca}}

====Descendants====
* {{desc|pl|kusić}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 143 kładać: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*kladati}}. {{surf|zlw-opl|kłaść|-ać}}. {{etydate|1407}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} {{frequentative of|zlw-opl|kłaść|t=to [[put]]}} {{gl|to place something somewhere}}
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|I|1032|1407|Iacom ya ne røbil na Potrowe døbrowe chrosta anim go '''cladal''' na wosz szilø|Jakom ja nie rąbił na Piotrowe dąbrowie chrosta anim go '''kładał''' na woz siłą|-}}

====Derived terms====
{{zlw-opl-derived verbs|*-/kładać
|do
|na
|od
|o
|pod
|po
|prze
|przy
|roz
|s
|spokładać/-
|u
|w
|ws
|wy
|za}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mpl|kładać}}

===References===
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 144 kłoda: -------- begin text --------

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|ine-bsl-pro|ine-pro|inh=2}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*kòlda}}. {{dbt|zlw-opl|kłada}}, a borrowed form.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia|Greater Poland}} [[log]] {{gl|trunk of a tree cleared of branches}}
#* {{RQ:zlw-opl:Czrs|341|1409|Quod in meo est predictus riuulus Vodinka et tenco vlg. po *szosnowo '''klodø'''|Quod in meo est predictus riuulus Wodynka et tenco vlg. po sosnową '''kłodę'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WarschPozn|I|421|1496|Ot '''klodi''' ante portam Vroniczensem|Od '''kłody''' ante portam Vroniczensem|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} [[stocks]], [[fetters]] {{gl|chains with holes for closing a prisoner's legs}}
#* {{RQ:zlw-opl:Leksz|II|498|1396|Dobeslaw ne gimowal samoszost Staszka ani go do '''clodi''' powodzil|Dobiesław nie jimował samoszost Staszka ani go do '''kłody''' powodził|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Jer|29, 26|Abi gy wsadzil w '''klodø''' a w cyemnyczø (ut mittas eum in nervum et in carcerem)|Aby ji wsadził w '''kłodę''' a w ciemnicę (ut mittas eum in nervum et in carcerem)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia|Greater Poland}} [[hollow]]ed [[trunk]] {{gl|type of barrel; measure of fluids, grain, salt and fish}}
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|II|2015|1426|Meysuna... obligavit [se] solvere septem tunnas '''kloth''' vlg. de cimento|Mejszyma... obligavit [se] solvere septem tunnas '''kłod''' vlg. de cimento|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:MonIur|VI|13|1429|Receptis... octo vasis vlg. '''clody''' mellis|Receptis... octo vasis vlg. '''kłody''' mellis|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|I|490|1405|Yacom ya ne wszanl '''clody''' manka|Jakom ja nie wziął '''kłody''' mąki|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|1423|1473|Gwalth[em nie wziął] ossmyh '''kloth''' soly (VIII tunnarum salis)|Gwalt[em nie wziął] ośmi '''kłod''' soli (VIII tunnarum salis)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|42|1388|Wanczenecz wszal Marczinoui scztirzi '''clody''' sledzi przes praua|Więceniec wziął Marcinowi sztyrzy '''kłody''' śledzi przez prawa|-}}
# {{ng|Type of [[hunting]].}}
#* {{RQ:zlw-opl:KodPol|I|188|1324|Volumus eciam, quod nullus ipsum abbatem et fratres in venacione, que '''kloda''' vlg. dicitur, impedire presumat|Volumus eciam, quod nullus ipsum abbatem et fratres in venacione, que '''kłoda''' vlg. dicitur, impedire presumat|-}}

====Descendants====
* {{desc|pl|kłoda}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 145 kłódka: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|kłótka}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*koldъka}}. {{surf|zlw-opl|kłoda|-ka}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[lock]], [[padlock]]
#: {{syn|zlw-opl|zamek}}
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|I|1253|1409|Iacom ya, prziyachaw do Dzirzskowa mostu, ne odbilem '''clotki''' anim slamal wrot szilø|Jakom ja, przyjachaw do Dzirżkowa mostu, nie odbiłem '''kłotki''' anim złamał wrot siłą|-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=noun|kłodnik}}

====Descendants====
* {{desc|pl|kłódka}}

===Further reading===
* {{R:wsource|pl|Słownik etymologiczny języka polskiego/kłoda}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP||4249}}

{{C|zlw-opl|Locks}}

-------- end text --------
Page 146 lekki: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|leki}}

===Etymology===
{{root|zlw-opl|ine-pro|*h₁lengʷʰ-}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*lьgъkъ}}. {{etydate|15th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|lekki:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj|adv=lekko|adv2=po lekku|adv3=z lekka}}

# [[light]] {{gl|having little physical weight}}
#: {{ant|zlw-opl|ciężki}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|323|Yerzmo moye yesth '''lekkye''' (iugum enim meum suave est et onus meum leve Mat 11, 30)|Jerzmo moje jest '''lekkie''' (iugum enim meum suave est et onus meum leve Mat 11, 30)|-}}
# [[light]] {{gl|agile, mobile}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXV|179|End of the 15th century|Ipsa impregnata existens multum agilior, '''lekka''', fuit|Ipsa impregnata existens multum agilior, '''lekka''', fuit|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[light]] {{gl|moderate, easy to bear, doable, not unpleasant}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|81|Nye gest sgodno any szą wydzy dostateczno za thako sznamyenythą szkodą '''lekky''' zaklad wszącz (pro damno tam notabili leve pignus recipi)|Nie jest zgodno ani się widzi dostateczno za tako znamienitą szkodę '''lekki''' zakład wziąć (pro damno tam notabili leve pignus recipi)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|61v|c. 1500|Dico humanum povyądam vam lathwya a '''lekką''' rzecz kthora [mozycz] mozeczye sznoszycz ad Roma[nos]|Dico humanum powiadam wam łatwa a '''lekka''' rzecz która [mozycz] możecie znocić ad Roma[nos]|-}}
# [[calm]]; [[slow]]
#* {{RQ:zlw-opl:PF|IV|577|c. 1450|'''Lekke''' y powolne|'''Lekkie''' i powolne|-}}
# [[quiet]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|552|Spytal yego svyąthy Ian lyekyem glosem..., ktoremv odpovyedzyal myly Iesus tesch '''lyekkyem''' glossem (huic submissa voce quaerenti dominus submissa voce proditorem expressit)|Spytał jego święty Jan lekiem głosem..., ktoremu odpowiedział miły Jesus też '''lekkiem''' głosem (huic submissa voce quaerenti dominus submissa voce proditorem expressit)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Pomerania|Greater Poland}} [[humble]], [[modest]]
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXIV|69|15th century|Virgines debent esse modeste cziche, '''lekke'''|Virgines debent esse modeste ciche, '''lekkie'''|-}}
# [[delicate]], [[subtle]]
#* {{RQ:zlw-opl:Zab|522|End of the 15th century|Subtile przenykle, '''lekye'''|Subtile przenikłe, '''lekie'''|-}}
# [[rash]], [[inconsiderate]], [[reckless]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|142|Iesus... nye byl '''lyekych''' obyczayow (nunquam levis), nygdy nye byl prosno chodzącz, tesch nye byl gnyevlyvy|Jesus... nie był '''lekich''' obyczajow (nunquam levis), nigdy nie był prozno chodząc, też nie był gniewliwy|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|lekkość}}
{{zlw-opl-derived verbs|}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|lekkoważność}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|letki}}
* {{desc|pl|lekki}}
* {{desc|szl|leki|alts=1}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|3330}}

-------- end text --------
Page 147 liczba: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*ličьba}}. {{surf|zlw-opl|liczyć|-ba}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} [[amount]]
#* {{RQ:zlw-opl:JA|XIV|511|c. 1418|W '''liczbye''' polozeny computati|W '''liczbie''' położeni computati|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} [[dimension]] or [[measurement]] in numbers
#* {{RQ:zlw-opl:Erz|38|c. 1500|'''Lyczba''' dimensio|'''Liczba''' dimensio|-}}
# [[upper limit]] {{gl|specified upper limit of quantity, limit of quantity}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|II Par|24, 11|Y zgromadzoni sø przes '''lyczbi''' pyenyødze (congregata est infinita pecunia)|I zgromadzony są przez '''liczby''' pieniądze (congregata est infinita pecunia)|-}}
# [[bunch]], [[group]], [[band]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Deut|21, 11|A vsrzysz w '''liczbye''' wyøsznyom (pro wyøsznyow, in numero captivorum) zonø krasnø|A uźrzysz w '''liczbie''' więźniow (in numero captivorum) żonę krasną|-}}
# [[account]], [[reckoning]] [[report]] on [[expense]]s, [[obligation]]s, or [[deed]]s
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|1011|1418|Yako tho szwątczą, ysz pan Mosczycz ne ostal winowat panu Micolagewy... sta grzywen y szesczydzesząnt y poltory grzywny groszew szyrokych na '''liczbe''' any mu szą gych zamowili za yutra zaplaczycz po obliczenv|Jako to świadczą, iż pan Mościc nie ostał winowat panu Mikołajewi... sta grzywien i sześci dziesiąt i połtory grzywny groszew szyrokich na '''liczbie''', ani mu się jich zamowili za jutra zapłacić po obliczeniu|-}}
# [[expense]] [[list]]
#* {{RQ:zlw-opl:ZsigBud|54|1500|Item pergameno ad scribendum reculas rationum a. '''lyczby''' dedi 1/2 floreni|Item pergameno ad scribendum reculas rationum a. '''liczby''' dedi 1/2 floreni|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} [[account]], [[good]]; [[debt]] [[ratio]]
#* {{RQ:zlw-opl:AGZ|XVIII|398|1499|Quia ipsa recepit quadraginta florenos Ungaricales de bonis ipsius paternis nondum divisis cum ipsius sororibus germanis... ad racionem dotis ipsius al. na '''lyczbą''' poschagv yey|Quia ipsa recepit quadraginta florenos Ungaricales de bonis ipsius paternis nondum divisis cum ipsius sororibus germanis... ad racionem dotis ipsius al. na '''liczbę''' posagu jej|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia}} [[method]] of [[calculate|calculating]] [[value]], [[payment]] value, [[calculation]] value
#* {{RQ:zlw-opl:PF|I|486|c. 1428|Pospolithey '''liczby''' vsualis pagamenti|Pospolitej '''liczby''' vsualis pagamenti|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|1485|1480|Jako ya szamoczwarth nye zasthamp[i]l drogy... Anne... anym gey rampka szdrapal... wasznosczy yako pol grzywny '''liczby''' krakowszkyey|Jako ja samoczwart nie zastąp[i]ł drogi... Annie... anim jej rąbkazzdrapał... ważności jako poł grzywny '''liczby''' krakowskiej|-}}
# [[list]], [[index]]
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|52|1471|'''Lidzba''' census (hi quaesierunt scripturam suam in censu et non invenerunt Neh 7, 64)|'''Liczba''' census (hi quaesierunt scripturam suam in censu et non invenerunt Neh 7, 64)|-}}
# {{def-uncertain|zlw-opl|nohypothesis=1}}
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|35|1471|'''Lidzba''' census|'''Liczba''' census|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adverb|w liczbę}}
{{col-auto|zlw-opl|title=noun|Księgi Liczby}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/iść w liczbę|wziąć liczbę/-|przywieść k małej liczbie/-|dać liczbę/-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjective|liczny}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|liczbienie|liczenie|liczność|liczydło}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/liczyć}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|licba}}
* {{desc|pl|liczba}}
* {{desc|szl|liczba}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Numbers}}

-------- end text --------
Page 148 liczyć: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*ličiti}}. {{etydate|1399}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|li:czyć}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} to [[count]] {{gl|to determine the number of}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pyzdr|285|1399|Hanek bil przi tem y '''liczil''' penødze Ruczlowi iedennaczcze grziwen|Hanek był przy tem i '''liczył''' pieniądze Ruclowi jedennaćcie grzywien|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia}} to [[count]] {{gl|to recite numbers in sequence}} {{+preo|zlw-opl|od|gen|means=from what number}}
#* {{RQ:zlw-opl:PF|I|487|c. 1428|Inclusiue computando ad acta presencium pyrzwe y posledne '''liczøcz''' latho oth wydana tego tho lystha|Inclusiue computando ad acta presencium pirzwe i poślednie '''licząc''' lato ot wydania tego to lista|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|65r|c. 1500|Inclusiue computando a data presencium lato pyrzve y poslednye lyczacz od vydanya thego tho '''lysthą'''|Inclusiue computando a data presencium lato piyrzwe i poslednie '''liczyć''' od wydania tego to '''liczą'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia}} to [[count]] {{gl|to include}} {{+preo|zlw-opl|w|acc|means=as what}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|55|Gdy bądzye newyasztha darowana... od szwego maza, tho nye ma bycz '''lyczono''' w dzyal any za nyewyeszczkye rzeczy|Gdy będzie niewiasta darowana... od swego męża, to nie ma być '''liczono''' w dział ani za niewiesckie rzeczy|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:PF|I|481|c. 1428|Zastawyamy... w tyssonczu grzywen... '''lyczonc'''z w kaszdø grzywnø, computando in quamlibet marcam, czterdzesczy y oszm grossy|Zastawiamy... w tysiącu grzywien... '''licząc''' w każdą grzywnę, computando in quamlibet marcam, czterdzieści i ośm groszy|-}}
# to [[reckon]], to [[calculate]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|187|Takosch... Krystus byl zyv na svyeczye trzydzyesczy a dvye lyeczye pelnych a o[d] trzechdzyeszyad y ode trzech lat tako vyelye, yako od Bozego Narodzenya do Vyelykey Noczy, czosz lycze '''('liczą')''' za pol roka (quod pro dimidio anno computatur)|Takoż... Krystus był żyw na świecie trzydzieści a dwie lecie pełnych a o[d] trzechdziesiąt i ode trzech lat tako wiele, jako od Bożego Narodzenia do Wielikiej Nocy, coż '''liczą''' za poł roka (quod pro dimidio anno computatur)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} to [[consider]] as {{gl|to assign some quality to}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXII|235|middle of the 15th century|Vbogyego ducha albo dusche gest ten..., gen syą ny zacz nye waszi any '''lyczi'''|Ubogiego ducha albo dusze jest ten..., jen się ni zacz nie waży ani '''liczy'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|105|A przydzely ktho a '''lyczy''' szye temu vmarlemu przyrodzony, thedy ma wymyenycz czlowyek blyszkosczy|A przydzieli kto a '''liczy''' sie temu umarłemu przyrodzony, tedy ma wymienić członek bliskości|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} to [[justify]] [[accusation]]s
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|974|1419|Yaco to swaczczą, yaco Micolaya ne zazalowal s procuratornym listem oth Thomy, cszo '''liczy''', ... by rabil|Jako to świadczą, jako Mikołaja nie zażałował z prokuratornym listem ot Tomy, cso '''liczy''', ... by rąbił|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|liczny}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|jedno od drugiego licząc}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|liczba|liczbienie|liczenie|liczność|liczydło}}
{{zlw-opl-derived verbs|
|*liczyć/liczać
|do
|naliczyć/-
|ob
|od
|po
|przy
|rozliczyć/-
|w
|wy
|wyzliczyć/-
|zliczyć/-
}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|licÿcz}}
* {{desc|pl|liczyć}}
* {{desc|szl|liczyć}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|3558}}

-------- end text --------
Page 149 lub: -------- begin text --------

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|sla-pro}}
{{clipping|zlw-opl|lubo}}.<ref>{{R:pl:Boryś}}</ref><ref>{{R:pl:Bańkowski}}</ref><ref>{{R:pl:Sławski}}</ref> {{etydate|c|1487}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|lu?b}}

===Conjunction===
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[or]], [[that is]], [[and/or]]
#: {{syn|zlw-opl|lubo}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapRpGrój|4 a|c. 1487|Jest w Golianach Joh[annes] Gysthor '''lub''' Gysthorek|Jest w Golianach Joh[annes] Gisztor '''lub''' Gisztorek|-}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|lub}}
* {{desc|pl|lub}}
* {{desc|szl|lub}}

===References===
{{reflist}}
:* {{R:zlw-opl:SPJSP|2. lub|5334}}

-------- end text --------
Page 150 lubo: -------- begin text --------

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Etymology 1===
{{etymid|zlw-opl|adverb}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*ľubo}}. {{surf|zlw-opl|luby|-o}}. {{etydate|end of the 14th century}}

====Adverb====
{{zlw-opl-adv}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[nicely]], [[pleasantly]] {{+obj|zlw-opl|dat|means=for whom}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|II Prol 4|Bracza moia mali y welicy, a nine '''lubo''' bilo w nich gospodnu (complacuit in eis deo)|Bracia moja mali i wielicy, a ninie '''lubo''' było w nich Gospodnu (complacuit in eis deo)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Msza|III|67|1424|'''Lyubo''' bandz tobye, swyøntha troycza, sluszba sluszena mego (placeat tibi, sancta trinitas, obsequium servitutis meae)|'''Lubo''' bądź tobie, Święta Trojca, służba służenia mego (placeat tibi, sancta trinitas, obsequium servitutis meae)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|I|XLIII|End of the fifteenth century|'''Lubo''' cze klamcze sluchącz, staw syą gynssze mysslycz, gyąkoby thego nye sluchąl (placet tibi verbum iuculatoris: finge te non audire, sed alia cogitare)|'''Lubo''' cię kłamce słuchać, staw się jinsze myślić, jakoby tego nie słuchał (placet tibi verbum iuculatoris: finge te non audire, sed alia cogitare)|-}}
# {{lb|zlw-opl|used impersonally|attested in|Lesser Poland|Masovia}} [[wantedly]], someone [[would like]] something {{+obj|zlw-opl|dat|means=whom}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|39, 18|'''Lubo''' bødz (complaceat) tobe, gospodne, aby witargl me|'''Lubo''' bądź (complaceat) tobie, Gospodnie, aby wytargł mie|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|7|Pany albo dzevicza pozywayąncza albo pozwana przed sąndzą alybo vrzandnikem rzecznykowy, gemv gey '''lyvbo''' (cui placet), rzecz szwą moze poleczicz|Pani albo dziewica pozywająca albo pozwana przed sędzią alibo urzędnikiem rzecznikowi, jemu jej '''lubo''' (cui placet), rzecz swą może polecić|-}}

=====Derived terms=====
{{col-auto|zlw-opl|title=conjunction|lub}}

===Etymology 2===
{{etymid|zlw-opl|conjunction}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*ľubo}}. {{etydate|r|1448|1450}}

====Conjunction====
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[that is]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|4|Byskvp albo gego namyastnyk slozy zapowyecz '''lyvbo''' interdicht prawem polozoni|Biskup albo jego namiastnik słoży zapowiedź '''lubo''' interdycht prawem położony|-}}
# {{lb|zlw-opl|sometimes|repeated|attested in|Masovia|Lesser Poland}} [[or]], [[and/or]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|28|Sąndzee kv sprawyenyv swogych sandoow mayą myeecz pewnee slvzebnyki '''lyvbo''' woznee (ministeriales seu officiales)|Sędzie ku sprawieniu swojich sądow mają mieć pewne służebniki '''lubo''' woźne (ministeriales seu officiales)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|76|Lvbo przes rekoyemske vprzespyeczenye, '''lubo''' ktorimkole ginszim obiczayem thaky slub myedzy ye wnydze (sive per fideiussoriam cautionem vel alio quocumque modo tale pactum intervenerit)|Lubo przez rękojemskie uprzezpieczenie, '''lubo''' ktorymkole jinszym obyczajem taki ślub miedzy je wnidzie (sive per fideiussoriam cautionem vel alio quocumque modo tale pactum intervenerit)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|39|Vstawilismy, abi do bliszszego... dworv, '''lvbo''' bącz krolewsky '''lvbo''' ktoregole szandzey (sive fuerit regalis, sive cuiuscumque iudicis), thi tho swyerzepycze... dopądzenya mocz ymyal|Ustawilismy, aby do bliższego... dworu, '''lubo''' bądź krolewski '''lubo''' ktoregole sędziej (sive fuerit regalis, sive cuiuscumque iudicis), ty to świerzepice... dopędzenia moc imiał|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|63|Vystawyamy, ysz gdy nasza krolewska wyelmosznoscz w zyemyą kalyską alybo poznanyską wgeszdzy, sządza natemyescze '''lvbo''' kalysky, lvbo poznanysky bącz ma przyechacz (iudex statim... sive Calissiensis, sive Posnaniensis intrare tenebitur)|Ustawiamy, iż gdy nasza krolewska wielmożność w ziemię kaliską alibo poznańską wjeździ, sędzia natemieście '''lubo''' kaliski, lubo poznański bądź, ma przyjechać (iudex statim... sive Calissiensis, sive Posnaniensis intrare tenebitur)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|28|Wstawyamy, aby oththychmyaasth kaszdi, ... o rzecz przyrodzonego alybo czeledzyna '''lyvbo''' slvgy swego do sąndv przycz nye szmyaal (quisquam... propter causam consanguinei vel cuiuslibet familiaris aut servitoris ad iudicium venire non preasumat)|Ustawiamy, aby ottychmiast każdy, ... o rzecz przyrodzonego alibo czeledzina '''lubo''' sługi swego do sądu przyć nie śmiał (quisquam... propter causam consanguinei vel cuiuslibet familiaris aut servitoris ad iudicium venire non preasumat)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Dział|9|Temv, czygy gest zaklad, '''lubo''' badze kon abo gynsze szwierzą, ... mayą odloszycz|Temu, czyj jest zakład, '''lubo''' będzie koń abo jinsze źwierzę, ... mają odłożyć|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[and]], [[as well]]
#* {{RQ:zlw-opl:De morte|176|Y chorego y strowego, sbavya szyuotha kaszdego. '''Lubo''' stary, lubo mlody, kaszdemv ma kosza szgodzy|I chorego, i zdrowego, zbawię żywota każdego, '''lubo''' stary, lubo młody, każdemu ma kosa zgodzi|-}}

===References===
* {{R:pl:Bańkowski|lubo 1}}
* {{R:pl:Bańkowski|lubo 2}}
* {{R:pl:Bańkowski|lubo 3}}
* {{R:pl:Sławski|lubo}}
* {{R:pl:Sławski|lubo}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|1. lubo|5349}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|2. lubo|5350}}

-------- end text --------
Page 151 ludzki: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*ľudьskъ}}. {{surf|zlw-opl|lud|-ski}}. {{etydate|end of the 14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|lu?dzki:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj}}

# {{lb|zlw-opl|relational|attested in|Lesser Poland|Masovia}} [[human]], [[person]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|30, 25|Skrigesz ie we skriczu oblicza twego od zamøczana '''ludzskego''' (a conturbatione hominum)|Skryjesz je we skryciu oblicza twego od zamącania '''ludzskiego''' (a conturbatione hominum)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|7, 7|Sbor '''ludzsky''' (synagoga populorum) ogarne cze|Zbor '''ludzski''' (synagoga populorum) ogarnie cie|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|3085|1472|Jakom my przischethwschi na gymyenye dzedziczne Olbrachczicze w oszmy parszvnach '''luczszkych''', nye zaoralyszmy polwloczka myari chelmyenszkyey|Jako[m] my przyssedwszy na jimienie dziedziczne Olbrachcice w ośmi parsunach '''ludzskich''', nie zaoralismy połwłoczka miary chełmieńskiej|-}}
# {{lb|zlw-opl|relational|attested in|Masovia}} [[subject]], [[serf]]
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|1303|1469|Yakom ya nye zayal w kxyaszim bydla '''luczkego''' anim gnal po kszaszim|Jakom ja nie zajął w księżym bydła '''ludzkiego''' anim gnal po księżym|-}}
# [[humane]]
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|75|1471|'''Luczsky''' humanus (est enim in illa spiritus unicus, intelligentiae, sanctus..., humanus, benignus, stabilis Sap 7, 23)|'''Ludzki''' humanus (est enim in illa spiritus unicus, intelligentiae, sanctus..., humanus, benignus, stabilis Sap 7, 23)|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|czeladź ludzka|synowie ludzcy}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|lud|ludarka|ludnik|ludzie|ludztwo}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/ludzić}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|ludzki}}
* {{desc|pl|ludzki}}
* {{desc|szl|ludzki}}
* {{desc|zle-ort|людзкїй|bor=1}}

===Adverb===
{{zlw-opl-adv}}

# [[humanely]]
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXV|135|1466|Humano modo, '''ludzszky''', operantes|Humano modo, '''ludzki''', operantes|-}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 152 macierz: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|mać}}

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|ine-bsl-pro|ine-pro|inh=2}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*màti}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|macie?rz}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} [[mother]] {{gl|female parent}}
#: {{syn|zlw-opl|macica|maciora}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|173|1393|Jako Gertruda ne vszøla poszagu v szwego *ocza ani v ge '''maczersze'''|Jako Gertruda nie wzięła posagu u swego o[ć]ca ani u je '''macierze'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[mother]] {{gl|source or origin of something}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|52|Gdysz wszego rostyrkv a nyeszgody gest '''maczerzs''' pospolythoscz (sit mater communio)|Gdyż wszego roztyrku a niezgody jest '''macierz''' pospolitość (sit mater communio)|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|macierz czeladna|duchowna mać|macierz oddana}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/łajać od macierze}}

====Descendants====
* {{desc|pl|macierz}}
* {{desc|szl|macierz}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Female family members}}

-------- end text --------
Page 153 mama: -------- begin text --------

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|ine-bsl-pro|ine-pro|inh=2}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*màma}}. {{etydate|fifteenth century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[mom]], [[mother]]
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|1308|1470|Yakom ya Malgorzacze, '''mamye''' mey, nye szabral dwu szuknyv|Jakom ja Małgorzacie, '''mamie''' mej, nie zabrał dwu sukniu|-}}
# [[wet nurse]], [[nurse]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|12|Nye tako, yako ynne panny czynyv, yze schvkaya ynych opczych '''mam''' (non ut solent homines extraneam quaesivit nutricem mater puero), alye swe dzyeczatko svymy pyrszyamy karmyla (sc. Anna)|Nie tako, jako inne panny czynią, iże szukają inych obcych '''mam''' (non ut solent homines extraneam quaesivit nutricem mater puero), ale swe dzieciątko swymi pirsiami karmiła (sc. Anna)|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|mamka}}

====Descendants====
* {{desc|pl|mama}}
* {{desc|szl|mama}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Female family members|Parents}}

-------- end text --------
Page 154 matka: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*matъka}}. {{surf|zlw-opl|mać|-ka}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f|adj=matczyn}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} [[mother]] {{gl|female parent}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|444|1400|Orsula, '''matka''' Stronislauiney, Dobeslawa... ne nagabala o posak|Urszula, '''matka''' Stronisławinej, Dobiesława... nie nagabała o posag|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[mother]] {{gl|origin}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|27|W rozmislenyv zalyezzy '''matka''' cznooth (mater virtutum), rostropnoscz|W rozmyśleniu zależy '''matka''' cnot (mater virtutum), roztropność|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|Matka Boża|stara matka|pierłowa matka}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|mać|macierz|matecznica|matecznik}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/łajać od matki}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|matkä}}
* {{desc|pl|matka}}
* {{desc|szl|matka}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Female family members|Parents}}

-------- end text --------
Page 155 mały: -------- begin text --------

===Etymology===
{{root|zlw-opl|ine-pro|*(s)mel-}}{{dercat|zlw-opl|ine-bsl-pro|ine-pro|inh=2}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*malъ}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|mały:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj|mniejszy|sup=namniejszy}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[small]], [[little]] {{gl|not physically big}}
#: {{ant|zlw-opl|wielki}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|3a|Tako skromny, ysczy szø gest on bil na '''malem''' mastku, tocz gest f gaslach, przepusczycz poloszyl (pro przepusczyl poloszycz)|Tako skromny, iżci się jest on był na '''małem''' miastku, toć jest w jasłach przepuścił położyć|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:AKPr|VIIIa|59|1480|Anym yemu zadal trzech ran..., trzeczey w palyecz '''maly''' v rąky prawey|Anim jemu zadał trzech ran..., trzeciej w palec '''mały''' u ręki prawej|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[small]], [[little]] {{gl|not having much weight, size in dimensions, having a small number, amount, value}}
#: {{ant|zlw-opl|wielki}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|8|Paknyąly ho '''mnyeyszi''' dlug (pro minori debito)... pozew bil, do yvtra rok odlozoon bąncz|Paknięli ho '''mniejszy''' dług (pro minori debito)... pozew był, do jutra rok odłożon bądź|-}}
# [[few]], not [[numerous]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Num|33, 54|Ktorøsz to (sc. ziemię) sobye rosdzelicze losem. Wyøczsim daycze szirsze, a '''mnyeysim''' wøssze (pluribus dabitis latiorem et paucis angustiorem)|Ktorąż to (sc. ziemię) sobie rozdzielicie losem. Więcszym dajcie szyrsze, a '''mniejszym''' węższe (pluribus dabitis latiorem et paucis angustiorem)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[insignificant]], not [[remarkable]]
#: {{ant|zlw-opl|wielki}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|1a|Svøty Lucasz... movy..., isze gaceszm '''namnegszy''' poszel oth milego Xpa|Święty Łukasz... mowi..., iże jacieśm '''namniejszy''' poseł ot miłego Krysta|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[humble]], [[modest]]
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXII|320|Middle of the 15th century|S[y]ą dzyeczy czysthe, '''male''', gl. syerczem y cząlem pokorne|S[i]ą dzieci czyste, '''małe''', gl. siercem i ciałem pokorne|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|113, 22|Bogoslawil wszem, gysz se boyø gospodna, '''malym''' s welkymy (pusillis cum maioribus)|Bogosławił wszem, jiż sie boją Gospodna, '''małym''' s wielkimi (pusillis cum maioribus)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[young]]
#: {{syn|zlw-opl|młody}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|75|Wykladayącz naththo, aby thaka nyewyasta... przy wszisthkich... rzeczach... ostala, *wyewszy odzenye y konye '''male''' (demptis vestibus et equis parvis) w vasznosczy trzech grziwyen mąza *vmerlego|Wykładając nadto, aby taka niewiasta... przy wszystkich... rzeczach... ostała, wyjąwszy odzienie i konie '''małe''' (demptis vestibus et equis parvis) w ważności trzech grzywien męża umerłego|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[short-lived]] {{gl|not long-lasting}}
#: {{ant|zlw-opl|wielki}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|182b|Po '''male''' chvily on mlodzenecz gesthcy on smarthfyfstal byl|Po '''małe''' chwili on młodzieniec jestci on smartwywstał był|-}}
# {{ng|mistranslation of {{m+|la|multus}}}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|4, 3|Y stalo szø gest potem po '''malich''' dnyech (post multos dies), ze obyetowal Kaym|I stało się jest potem po '''małych''' dniech (post multos dies), że obietował Kaim|-}}
# {{lb|zlw-opl|in the superlative with a negative|attested in|Lesser Poland}} [[none]], [[no]]
#: {{syn|zlw-opl|żadny}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|5b|Iszecz on '''namnegsze''' perzinky ne malcy gest ge on byl|Iżeć on '''namniejsze''' pierzynki nie miałci jest je on był|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|maluczki|malutki}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adverb|mało}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|małość|mali ludzie|bydło małe|mała rzecz|roki małe|zakon mniejszej braciej|mniejsze kredo}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|malem|maluczko|maluszko|malutko}}
{{col-auto|zlw-opl|title=noun|malutkość}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|małi}}
* {{desc|pl|mały|alts=1}}
* {{desc|szl|mały}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{cln|zlw-opl|suppletive adjectives}}
{{C|zlw-opl|Size}}

-------- end text --------
Page 156 miara: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|miera}}

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|ine-bsl-pro|ine-pro|inh=2}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*mě̀ra}}. {{etydate|1236}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f|dim=miarka}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia|Łęczyca}} [[measure]], [[measurement]] {{gl|unit of measurement}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|96|Ktho ma tego sządzycz, ktho ma zlą '''myarą''' albo lokyecz?|Kto ma tego sędzić, kto ma złą '''miarę''' albo łokieć?|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:SkargaPłoc|27|Gdze ma szyla, mą robotha, glvpyem robyl po thy latha, oszm '''myar''' plothna, szyethm szthop w grobye, thom thylo vyrobyl szobye|Gdzie ma siła, ma robota, głupiem robił po ty lata, ośm '''miar''' płotna, siedm stop w grobie, tom tylo wyrobił sobie|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:TPaw|III|1223|1389|Mszcislaus... aquisiuit iudicio iuris in Adamcone...: duos coros ordei et mensuram auene, et tres coros silignis, et octo metrates tritici, dictorum in vulgary '''mery'''|Mszcislaus... aquisiuit iudicio iuris in Adamcone...: duos coros ordei et mensuram auene, et tres coros silignis, et octo metrates tritici, dictorum in vulgary '''miery'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ex|16, 16–8|Rzekl Moyszesz: To gest ten chleb, kto[r]y dal wam pan k gedzenyu... Sbiray yø (sc. mannę) kaszdi, ... gomor '''myarą''' na kaszde poglowye (gomor per singula capita)... Y zbyeraly ssø... y myerzyly søø w myarø gomor (ad mensuram gomor), any (sc. kto) gest wyøczey sebral, wyøczey myar (pro myal?, nec qui plus collegerat habuit amplius), any kto mnyey przyprawyl, mnyey nalyasl|Rzekł Mojżesz: To jest ten chleb, kto[r]y dał wam Pan k jedzeniu... Zbiraj ją (sc. mannę) każdy, ... gomor '''miarę''' na każde pogłowie (gomor per singula capita)... I zbierali są... i mierzyli są w miarę gomor (ad mensuram gomor), ani jest [kto] więcej sebrał, więcej miał (nec qui plus collegerat habuit amplius), ani kto mniej przyprawił, mniej nalazł|-}}
# [[measure]] {{gl|moderation}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|282|Thąs '''myarą''', ktorasz komv bądzyeczye myerzycz (in qua mensura mensi fueritis Mat 7, 1), bądze vam odmyerzano|Tąż '''miarą''', ktorąż komu będziecie mierzyć (in qua mensura mensi fueritis Mat 7, 1), będzie wam odmierzano|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[measure]], [[measurement]] {{gl|act of measuring}}
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|II|1233|1425|Iako sszø *Narvothowø rzeczø medzi nami '''mara''' roszla|Jako się Nawrotową rzeczą miedzy nami '''miara''' rozszła|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[measure]] {{gl|upper limit that should not be exceeded}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|79, 6|Karmicz bødzesz nas chlebem zlez a pyczye dasz nam we zlzach w '''merze''' (in mensura)|Karmić będziesz nas chlebem słez a picie dasz nam we słzach w '''mierze''' (in mensura)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} [[measure]] {{gl|measurement system}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pyzdr|1177|1438|Yakom ya panu Janowy nye ranczil za trzy [t]czwyerthnye rzy y sza wyertel '''myary''' nowomyesthskyey, *mary wyrzchowathey|Jakom ja panu Janowi nie ręczył za trzy [t]ćwiertnie rży i za wiertel '''miary''' nowomiestskiej, miary wirzchowatej|-}}
# [[measure]], [[measurement]] {{gl|value (quantity, magnitude, extent or amount) determined by an act of measuring}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Lev|6, 6|Za grzech swoy offyerowacz bødzye skopv... y da gey kaplan podlye wyelkoszczy a '''myari''' grzechv (iuxta aestimationem mensuramque delicti)|Za grzech swoj ofierować będzie skopu... i da ji kapłan[owi] podle wielkości a '''miary''' grzechu (iuxta aestimationem mensuramque delicti)|-}}
# {{ng|a type of disease that was treated by measuring the body or specific parts of the body}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXIV|346|Middle of the 15th century|Quidam sunt, qui quandam infirmitatem vocant '''myara''', quam curare cum filo mensurando hominem aut caput eius, quam infirmitatem aut aliam sibi similem dicunt evenire|Quidam sunt, qui quandam infirmitatem vocant '''miara''', quam curare cum filo mensurando hominem aut caput eius, quam infirmitatem aut aliam sibi similem dicunt evenire|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} {{ng|a tribute of grain a. flour paid for grinding grain in a mill}}
#* {{RQ:zlw-opl:KodWP|I|164|1236|Quociescunque ad predictorum fratrum molendinum molere voluero, michi cum mea familia tamen, absque ulla macca, quod Polonice '''mera''' dicitur, molere debent|Quociescunque ad predictorum fratrum molendinum molere voluero, michi cum mea familia tamen, absque ulla macca, quod Polonice '''miera''' dicitur, molere debent|-}}
# [[measure]] {{gl|general conditions, situation, point of view of some}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtKał|208|Panye woycze, gdym yą... podvbozal... y chczą gey rolya wroczicz..., pytam prawa..., azaly ona yvsze tako w they '''myerze''' ma przyyacz... swą rolyą?|Panie wojcie, gdym ja... podubożał... i chcę jej rolą wrocić..., pytam prawa..., azali ona juże tako w tej '''mierze''' ma przyjąć... swą rolą?|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|mierny|bez miary strawny}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|rowną miarą|bez miary}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|wirzchowata miera|nasuta miara}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/w jednej mierze stać|położyć pod miarą/-|-/brać pod miarą}}
{{zlw-opl-derived verbs|mierzyć/mierzać}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|mierzny}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|mierne|miernik|mierność|mierzanie|mierzenie}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|niara}}
* {{desc|pl|miara}}
* {{desc|szl|miara}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|3538}}

{{C|zlw-opl|Metrology}}

-------- end text --------
Page 157 miasto: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|miesto}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Etymology 1===
{{etymid|zlw-opl|city}}{{dercat|zlw-opl|ine-pro}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*město}}.<ref>{{R:pl:Bańkowski|miasto I}}</ref> {{etydate|first half of the 14th century}}

====Noun====
{{zlw-opl-noun|n|adj=miejscski}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[place]], [[location]]
#: {{syn|zlw-opl|mieśćce}}
#* {{RQ:zlw-opl:Kśw|cv 23|Pismo togo croleuicha... v troiakem '''mesce'''... naziua crolem luda zidowskiego|Pismo togo krolewica... w trojakiem '''mieście'''... nazywa krolem luda żydowskiego|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|45|1471|W taynem '''myescze''' in diversorio (deus enim est forsitan loquitur, aut in diversorio est, aut in itinere III Reg 18, 27)|W tajnem '''mieście''' in diversorio (deus enim est forsitan loquitur, aut in diversorio est, aut in itinere III Reg 18, 27)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|57|1471|W schądnem '''myesczie''' in consistorio (ille sedebat super solium suum in consistorio palatii Esth 5, 1)|W sądnem '''mieście''' in consistorio (ille sedebat super solium suum in consistorio palatii Esth 5, 1)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Greater Poland|Masovia}} [[city]], [[town]]
#* {{RQ:zlw-opl:Kśw|av 6|Galaa uipraua sø '''masto''' pluøcih|Galaa wyprawia się '''miasto''' plwiących|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|41|My przyszasznyczy y woyth '''myasztha''' opawszkyego wysznawamy|My przysiężnicy i wojt '''miasta''' opawskiego wyznawamy|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Wisł|228|88|1437|Glowne '''myasto''' metropolis|Głowne '''miasto''' metropolis|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:PF|I|490|c. 1428|Thwarda '''myastha''' municiones|Twarda '''miasta''' municiones|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|76|1471|In Pentapolim na pyancz '''myast''' (descendente igne in Pentapolim Sap 10, 6)|In Pentapolim na pięć '''miast''' (descendente igne in Pentapolim Sap 10, 6)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[foundation]]
#* {{RQ:zlw-opl:PF|V|73|Fifteenth century|'''Myaszto''' fundamentum|'''Miasto''' fundamentum|-}}

=====Derived terms=====
{{col-auto|zlw-opl|title=adverb|z miasta|do tego miasta|do dzisiejszych miast}}
{{col-auto|zlw-opl|title=preposition|w miasto}}

=====Related terms=====
{{col-auto|zlw-opl|title=noun|mieśćce}}

=====Descendants=====
* {{desc|zlw-mas|niasto}}
* {{desc|pl|miasto|id=city}}
* {{desc|szl|miasto}}

===Etymology 2===
{{etymid|zlw-opl|instead}}
{{ellipsis|zlw-opl|w miasto}}.<ref>{{R:pl:Bańkowski|miasto II}}</ref> {{etydate|1424}}

====Preposition====
{{head|zlw-opl|preposition}}

# [[instead of]]
#* {{RQ:zlw-opl:Przyb|6|1424|Crol gy ostawil '''myasto''' ssyebye|Krol ji ostawił '''miasto''' siebie|-}}

=====Descendants=====
* {{desc|pl|miasto|id=instead}}

===References===
{{reflist}}
:* {{R:pl:Boryś}}
:* {{R:zlw-opl:SPJSP|1. miasto, miesto|5959}}
:* {{R:zlw-opl:SPJSP|2. miasto, miesto|5960}}

-------- end text --------
Page 158 mieczowy: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|mieczewy}}

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|miecz|-owy}}. {{etydate|1399}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|mieczowy:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj}}

# {{lb|zlw-opl|relational|attestd in|Masovia}} [[sword]]
#* {{RQ:zlw-opl:StPPP|VIII|8448|1399|Climonth ne byl Clary '''meczowa''' glowicza|Klimont nie był Klary '''mieczową''' głowicą|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|51|Paknyąly bądze kyowa a krwawa, thedi yako y sza '''myeczową''' reną (sicut pro vulnere gladiali) wykladamy doszycz bicz vczynyono|Paknięli będzie kijowa a krwawa, tedy jako i za '''mieczową''' renę (sicut pro vulnere gladiali) wykładamy dosyć być uczyniono|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|mieczowa szabla}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|miecz|miecznik|miecznikowa|mieczownik|mieczyk}}

====Descendants====
* {{desc|pl|mieczowy}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 159 miedzy: -------- begin text --------

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|ine-pro|inh=1}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*meďi}}, locative singular of {{m|sla-pro|*meďa|t=border, boundary}} (whence {{m|zlw-opl|miedza}}). {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|mie?dzy}}

===Preposition===
{{head|zlw-opl|preposition}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} {{ng|denotes location}}; [[between]] {{+obj|zlw-opl|ins}} or rarely {{+obj|zlw-opl|acc}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|1b|Ktorycz clouek '''medzy''' namy che bycz... osveczon, proszysz thy... Xpa|Ktoryć człowiek '''miedzy''' nami chce być... oświecon, prosiż ty... dzisia Krysta|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} {{ng|denotes location}}; [[to]] [[in between]] {{+obj|zlw-opl|acc}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Jer|29, 17|Po[szl]ø '''y[e]dzi''' ge (mittam in eos) myecz a glod|Poś[l]ę '''m[ie]dzy''' je (mittam in eos) miecz a gł[od]|-}}
# {{ng|denotes a unit from a group}}; [[among]]; [[from]] {{+obj|zlw-opl|ins}} or rarely {{+obj|zlw-opl|acc}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gloger|'''Miedzi''' wszemy grzesznymy skvtky nyczs nye oslepy richley iako nyeczystota|'''Miedzy''' wszemi grzesznymi skutki nics nie oślepi rychlej jako nieczystota|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|692|Alye by thu yescze nyekto pytal, czemv to bog przepusczyl, yze navyatschy '''myedzy''' yego zvolyenyky tako vpadl|Ale by tu jeszcze niekto pytał, czemu to Bog przepuścił, iże nawiętszy '''miedzy''' jego zwoleniki tako upadł|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|340|Tez podobno krolewstwo nyebyeskye zyarnv gorczycznemv, ... ktore yest mnyeysche '''myedzy''' ynym naszyenym (quod minimum quidem est omnibus seminibus Mat 13, 32)|
Też podobno krolewstwo niebieskie ziarnu gorczycznemu, ... ktore jest [na]mniejsze '''miedzy''' inym nasienim (quod minimum quidem est omnibus seminibus Mat 13, 32)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} {{ng|denotes relations of components of a whole}}; [[between]] {{+obj|zlw-opl|ins}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|49|1388|Czso posual Jacub '''medzi''' mnø a '''medzi''' Bodzechnø, tho posual po prawe, bosmi tho sandzili|Cso pozwał Jakub '''miedzy''' mną a '''miedzy''' Bodzechną, to pozwał po prawie, bosmy tho sądzili|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|79|1400|Iakosmy pødzeszanth grziwen zacladu zalozili '''medzi''' *Kamonke a Potrasim, esz ten dzal mal stacz '''medzi''' gimi|Jakosmy piędziesiąt grzywien zakładu założyli '''miedzy''' Kamionką a Piotraszem, eż ten dział miał stać '''miedzy''' jimi|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|641|1408|Jacosmi wyednali Thomislawø sz Marczinem o pancznacze krziwen y zawath '''medzi''' ginny (pro gimy) zalozili|Jakosmy wjednali Tomisławę s Marcinem o pięćnacie grzywien i zawiat '''miedzy''' jimi założyli|-}}
# {{lb|zlw-opl|with {{m|zlw-opl|siebie|sobą}} or {{m|zlw-opl|siebie}}|attested in|Masovia}} {{ng|denotes mutual conversation}}; [[between]], [[amongst]] {{+obj|zlw-opl|ins}} or rarely {{+obj|zlw-opl|acc}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXIV|73|Middle of the 15th century|Mouili a pr[z]eto '''medzi''' soba dixerunt ergo ad invicem (Jo 16, 17)|Mowili a pr[z]eto '''miedzy''' sobą dixerunt ergo ad invicem (Jo 16, 17)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|66|Po szmyrczy oczczowey sinowye... oczczową cząscz '''myedzy''' sobą roszdzelą (inter se dividant)|Po śmirci oćcowej synowie... oćcowę część '''miedzy''' sobą rozdzielą (inter se dividant)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Kałużn|284|End of the 15th century|A pyenadzye '''myedzy''' szyą roszdzyelą (si bos alienus bovem alterius vulneraverit et ille mortuus fuerit, vendent bovem vivum divident pretium Ex 21, 35)|A pieniądze '''miedzy''' się rozdzielą (si bos alienus bovem alterius vulneraverit et ille mortuus fuerit, vendent bovem vivum divident pretium Ex 21, 35)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia}} {{ng|denotes separation}}; [[between]] {{+obj|zlw-opl|ins}} or {{+obj|zlw-opl|acc}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|176|1393|Czo Micolay sipal copcze '''medzi''' Neczayna a '''medzi''' Rosworowem, o to go ne gabano|Co Mikołaj sypał kopce '''miedzy''' Nieczajną a '''miedzy''' Rozworowem, o to go nie gabano|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|I|306|1403|O chtorø medzø zalowal na mø Bogusz, tom ia ne przeoral '''medzi''' grancze|O chtorą miedzę żałował na mię Bogusz, tom ja nie przeorał '''miedzy''' grańce|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:KsZPozn|2171|1405|Laurencius... adiudicatum solvit pro prato, qui nominatur vlg. '''medzi''' rosochami|Laurencius... adiudicatum solvit pro prato, qui nominatur vlg. '''miedzy''' rosochami|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|1048|1419|Jaco tho swatczą, jacosmi graniczily '''medzy''' Thomiczami et Lyszouiczami... dzedzinami y wszipalismi dwa copcza|Jako to świadczą, jakosmy graniczyli '''miedzy''' Tomicami et Lisowicami... dziedzinami i usypaliśmy dwa kopca|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia}} {{ng|denotes simultaneous action}}; [[during]] {{+obj|zlw-opl|ins}} or {{+obj|zlw-opl|acc}}
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|132|15th century|Aby smyercz '''myedzy''' tho weszla vt morte intercedente (ideo novi testamenti mediator est, ut morte intercedente in redemptionem earum praevarcationum, quae erant sub priori testamento, repromissionem accipiant Hebr 9, 15)|Aby śmierć '''miedzy''' to weszła vt morte intercedente (ideo novi testamenti mediator est, ut morte intercedente in redemptionem earum praevarcationum, quae erant sub priori testamento, repromissionem accipiant Hebr 9, 15)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:PF|I|492|c. 1428|'''Medzy''' thym tandem|'''Miedzy''' tym tandem|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|5|1471|'''Myedzy''' thym interim (ego, ut de me loquar interim, nec sancitor sum hoc eunucho, nec studiosior Prol)|'''Miedzy''' tym interim (ego, ut de me loquar interim, nec sancitor sum hoc eunucho, nec studiosior Prol)|-}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|niéndzÿ|alts=1}}
* {{desc|pl|między|alts=1}}
* {{desc|szl|miyndzy}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|(między) miedzy|6051}}

-------- end text --------
Page 160 mieszkanie: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|mięszkanie}}

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|mieszkać|-anie}}. {{etydate|c|1408}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|mie?szkanie:}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|n}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} {{verbal noun of|zlw-opl|mieszkać|t=to [[reside]]}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|42|Gest gych wy[e]le, gysz... byerzą szobye prz[y]>ciną procz wlosthnych stron '''myaszkanya''', a thako szą powlaczayącz, czvdzego drapycz szą nye boyą|Jest jich wi[e]le, iż... bierzą sobie prz[y]czynę procz włostnych stron '''mięszkania''', a tako się powłaczając, cudzego drapić się nie boją|-}}
# {{verbal noun of|zlw-opl|mieszkać|t=to [[live]]}}
#* {{RQ:zlw-opl:Msza|III|54|1424|*'''Miszkane''' nasze ablo (pro albo) czasy (diesque nostros) w twem pokoyw roszgodz albo sądzy|'''Mi[e]szkanie''' nasze ab[l]o czasy (diesque nostros) w twym pokoju rozgodź albo sędzi|-}}
# [[place of residence]]; [[room]]
#* {{RQ:zlw-opl:BiblWarsz|1866|I|316|End of the 15th century|'''Myaskanya''' zemnego hospicii lutei|'''Mięszkania''' ziemnego hospicii lutei|-}}
# {{verbal noun of|zlw-opl|mieszkać|t=to [[procrastinate]]}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXIV|86|c. 1420|Ale gdy yeszth '''meszkane''' czinil oblubenez (moram autem faciente sponso Mat 25, 5), zesznøli szø wszithki y szpali|Ale gdy jest '''mieszkanie''' czynił oblubieniec (moram autem faciente sponso Mat 25, 5), zesnęli się wszytki i spali|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Silesia}} {{def-uncertain|zlw-opl}}
## {{verbal noun of|zlw-opl|mieszkać|t=to [[live]] or [[act]] according to some [[principle]]s}}
##* {{RQ:zlw-opl:PF|III|289|End of the 15th century|'''Myeszcanye''' naboznyeyssz[e] secta benignialis (pro beginalis?)|'''Mieszkanie''' nabożniejsz[e] secta benignialis (pro beginalis?)|-}}
# {{def-uncertain|zlw-opl}}
## {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} {{ng|corruption of {{m|zlw-opl|mieszczanin}}}}
##* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|31|Yeden poczeszny czlowyek v nasz '''myeszkanym''' vmarl|Jeden poczesny człowiek u nas '''mieszkanim''' umarł|-}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|niéskänie}}
* {{desc|pl|mieszkanie|alts=1}}
* {{desc|szl|miyszkanie}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Housing}}

-------- end text --------
Page 161 mieszkać: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|mięszkać}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*mešьkati}}. The form {{m|zlw-opl|mięszkać}} is from secondary nasalization from the ''m-''. {{etydate|c|1301|1350}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|mie?szkać}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf|freq=mieszkawać}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} to [[live]], to [[reside]] {{gl|to stay somewhere permanently or temporarily}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|105|Wdowa... w domu, w ktorem ten tho mansz yey bidlycz bil obykl, ... '''myaszkala''' bandzye (manebit) alysch do yey zivotha|Wdowa... w domu, w ktorem ten to mąż jej bydlyć był obykł, ... '''mięszkała''' będzie (manebit) aliż do jej żywota|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[live]] under {{gl|to be subordinate to}} {{+preo|zlw-opl|pod|ins|means=under whom}}
#* {{RQ:zlw-opl:Dział|34|Vstawiamy, aby nye mogli wyączey smyecz zbyeszecz abo odydz, gedno geden abo dwa do gynszey dzedzyny, kromye woley tego pana, pod ktorym są abo '''myeszkayą''' (praeter domini illius villae, in qua degunt, voluntatem)|Ustawiamy, aby nie mogli więcej śmieć zbieżeć abo odyć, jedno jeden abo dwa do jinszej dziedziny kromie wolej tego pana, pod ktorym są abo '''mieszkają''' (praeter domini illius villae, in qua degunt, voluntatem)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[keep]] [[do]]ing {{gl|to persist in something; to do something without interruption}}
#* {{RQ:zlw-opl:Reg|716|1484|Gdyby syą przygodzylo w nyezgodzie '''myeszkacz''' (de pace vero inter fratres et sorores... in discordia positos facienda)|Gdyby się przygodziło w niezgodzie '''mieszkać''' (de pace vero inter fratres et sorores... in discordia positos facienda)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[delay]], to [[linger]]
#* {{RQ:zlw-opl:Kśw|br 39|Suøta Katerina [k dobremu] ne '''meskac'''y iesc stala|Święta Katerzyna [k dobremu] nie '''mieszkac'''i jeść stała|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Neh|6, 3|Dzalo vyelykye ia dzalam y nye mogø k vam snydz, abi syø dzalo nye '''myeszkalo''' (ne forte negligatur), gdisz bich szadl k vam|Działo wielikie ja działam i nie mogę k wam snić, aby się działo nie '''mieszkało''' (ne forte negligatur), gdyż bych szedł k wam|-}}
# to [[neglect]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|III|Reg 22, 3|Nasze gest Ramot Galaad, a '''myeszkami''' ge wszøcz (negligimus tollere eam) z røkv krolya syrskego|Nasze jest Ramot Galaad a '''mieszkamy''' je wziąć (negligimus tollere eam) z ręku krola syrskiego|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} to [[waste]] [[time]]
#* {{RQ:zlw-opl:Erz|45|c.1500|Quid verborum circuitu moramur y czos tho vyele mova '''myąskamy'''|Quid verborum circuitu moramur i coż to wiele mową '''mieszkamy'''|-}}
# to [[put off]], to [[delay]]
#* {{RQ:zlw-opl:PF|IV|594|Middle of the 15th century|Nye racz thego odmawyacz, ss czebyecz ma bicz bosza macz, '''myeschkasch''' dyvd zbawyenye, vczyn temv dokonanye|Nie racz tego odmawiać, z ciebieć ma być boża mać, '''mieszkasz''' ludu zbawienie, uczyń temu dokonanie|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|111r|c. 1500|Quid verborum circuitu immoramur y czos tho vyele mova '''myąskamy'''|Quid verborum circuitu immoramur i coć to wiele mowa '''mięszkamy'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[live]] or [[act]] according to some [[rule]]s
#* {{RQ:zlw-opl:Reg|710|1484|Ize braczya mayą vczlyvye '''myezkaczi''', a tez mayą sye rozpusthnosczy y marnosczy vystrzegaczi y vyarovaczy|Iże bracia mają uczliwie '''mieszkać''', a też mają sie rozpustności i marności wystrzegać i wiarować|-}}
# {{def-uncertain|zlw-opl|nohypothesis=1}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|317|Spyevalysmy vam a vysczye '''myeskaly''' (cecinimus vobis et non saltastis Mat 11, 17), krzyczelysmy a vysczye nye plakaly|Śpiewalismy wam a wyście '''mieszkali''' (cecinimus vobis et non saltastis Mat 11, 17), krzyczelismy a wyście nie płakali|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|mieszkanie|mieszczka|mieszczanka|mieszczanin|mieszczak}}
{{zlw-opl-derived verbs
|omieszkać/omieszkawać,omięszkiwać
|pomieszkać/-
|*mieszkać/mieszkawać
|prze
|za}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|omieszkały|przemieszkały|zamięszkały}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|zamięszkale}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|obmieszkanie|omieszkanie|omieszkawanie|przemieszkanie|przemieszkawanie|zamieszkałość|zamieszkanie|zamieszkliwość}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|niéskäcz}}
* {{desc|pl|mieszkać}}
* {{desc|szl|miyszkać}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|mieszkać (się), mięszkać|6040}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|2214}}

-------- end text --------
Page 162 mowa: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|mołwa}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*mъlva}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|mo?wa}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[speech]] {{gl|that which is said}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|gl. 70b|'''Moua''' vasa a dary vase sø my gako proch verba uestra venti sunt et promissiones pluuie|'''Mowa''' wasza a dary wasze są mi jako proch verba uestra venti sunt et promissiones pluuie|-}}
# [[loquaciousness]]
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXII|321|Fifteenth century|Vela '''mova''' multiloquium|Wiela '''mowa''' multiloquium|-}}
# [[speech]] {{gl|formal session of speaking, especially a long oral message given publicly by one person}}
#: {{syn|zlw-opl|mówienie}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Deut|9,20|A gdisz przemilczali kxyøzøta woyski, dokonayøcz swø '''mowø''' (finem loquendi fecerint), tedi giich kaszdi zastøp swoy kv boyv sposoby|A gdyż przemilczały książęta wojski dokonając swą '''mowę''' (finem loquendi fecerint), tedy jich każdy zastęp swoj ku boju sposobi|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:PF|V|39|1488–1489|Slawy[ę]thna '''mowa''' rethoricus sermo|Sławi[ę]tna '''mowa''' rethoricus sermo|-}}
# [[recommendation]], [[command]]
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|44|1471|In sermone w poschelstwye, w '''mowye''' (ecce vir dei venit de Iuda in sermone domini in Bethel III Reg 13, 1)|In sermone w poselstwie, w '''mowie''' (ecce vir dei venit de Iuda in sermone domini in Bethel III Reg 13, 1)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Silesia}} [[lecture]] on [[faith]]
#* {{RQ:zlw-opl:Gałka|3|Lachowie, Niemczowie, fschiczci iązikowie, wøtpicze-li w '''mowie'''..., Wikleph prawdą powie|Lachowie, Niemcowie, wszyćcy językowie, wątpicieli w '''mowie'''..., Wiklef prawdę powie|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masuria}} [[proverb]]
#* {{RQ:zlw-opl:JA|XII|145|Fifteenth century|Pospolite '''movy''' commune proverbium|Pospolite '''mowy''' commune proverbium|-}}
# [[speech]] {{gl|ability to speak}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|226|Slepem wzrok vraczass, nyemym '''mova''' (mutis das loquelam)|Ślepem wzrok wracasz, niemym '''mowę''' (mutis das loquelam)|-}}
# [[speech]] {{gl|manner of speaking}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|632|Bo yego (sc. Jesusa) tez any po '''movye''' poznaly, bo ych sluch y vzrok vzdzyerzal|Bo jego (sc. Jesusa) też ani po '''mowie''' poznali, bo ich słuch i wzrok wzdzierżał|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} [[speech]]; [[language]] {{gl|body of words, and set of methods of combining them (called a grammar), understood by a community and used as a form of communication}}
#: {{syn|zlw-opl|język}}
#* {{RQ:zlw-opl:Erz|46|c. 1500|Laczynska '''mową''' Latinicum|Łacińska '''mowa''' Latinicum|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Masovia}} [[fame]]
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|gl. 153b|Ita quod eius fama, yse one '''moua''' y slavøthnoscz, ubique volabat, slynøla gest|Ita quod eius fama, iże one '''mowa''' i sławę(tność), ubique volabat, slynøla gest|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XLVII|351|Fifteenth century|Per infamiam et bonam famam przesz nyeslawa, slawnocz '''mowy''', przeszlorzeczonye (leg. przez złorzeczenie? II Cor 6, 8)|Per infamiam et bonam famam przez niesławę, sławnoć '''mowy''', prze złorzeczenie a. przez złorzeczenie (II Cor 6, 8)|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=verb|mówić<g:impf>}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|mowa}}
* {{desc|pl|mowa}}
* {{desc|szl|mŏwa}}

===References===
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|mowa, mołwa|6332}}

{{C|zlw-opl|Talking}}

-------- end text --------
Page 163 musieć: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|musić}}

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|gem-pro|ine-pro}}
{{bor+|zlw-opl|zlw-ocs|museti}},<ref>{{R:pl:Bańkowski|musić}}</ref> from {{der|zlw-opl|gmh|muozen}},<ref>{{R:pl:Boryś}}</ref> from {{der|zlw-opl|goh|muozan}}, from {{der|zlw-opl|gmw-pro|*mōtan}}. The change of ''musić'' to ''musieć'' is due to influence from intransitive verbs ending in {{m|pl|-eć}}, i.e. {{m|pl|umieć}}, and {{m|pl|woleć}}.<ref>{{R:pl:Bańkowski|musieć}}</ref> {{etydate|1365}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} to [[have to]], to [[need]] to, [[must]] {{gl|to be obliged to}}
#* {{RQ:zlw-opl:Bersohn|21|1365|Libro completo '''muszysz''' mi dacz moge mito|Libro completo '''musisz''' mi dać moje myto|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} o [[have to]]; [[must]]; {{ng|used to indicate certainty}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|173b|A szaprafdøcz by ten tho clouek malo sgrzesil, ysze gdisci bi szø on na tho rosmislil, isbicz on f krothke chvyly vmrzecz '''muszyl'''|A zaprawdęć by ten to człowiek mało zgrzeszył, iże gdyżciby się on na to rozmyślił, iżbyć on w krotkie chwili umrzeć '''musił'''|-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=noun|przymuszenie}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|musziécz}}
* {{desctree|pl|musieć}}
* {{desc|szl|musieć}}
* {{desc|zle-ort|мусити|мусѣти|мусꙗти|bor=1}}
** {{desc|be|му́сіць}}
** {{desc|uk|му́сити}}

===References===
{{reflist}}
:* {{R:zlw-opl:SPJSP|musieć, musić|6395}}

-------- end text --------
Page 164 myślić: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*mysliti}}. {{surf|zlw-opl|myśl|-ić}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Masovia}} to [[think]] {{gl|to ponder in one's head}} {{+preo|zlw-opl|o|loc}}, {{+preo|zlw-opl|w|loc}}, {{+preo|zlw-opl|za|acc}} {{+obj|zlw-opl|ins|means=of/about what}}, {{+obj|zlw-opl|dat|means=of whom}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|2, 1|Przecz scrszitalo poganstwo a ludze '''mislili''' sø (meditati sunt, Puł: myszlyly) prosznoscz?|Przecz skrżytało pogaństwo a ludzie '''myślili''' są (meditati sunt, Puł: myślili) prozność?|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|1, 2|W zacone boszem wola iego y w zacone iego bødze '''mislicz''' (meditabitur) we dne y w nocy|W zakonie bożem wola jego i w zakonie jego będzie '''myślić''' (meditabitur) we dnie i w nocy|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|9, 22|Lapaiø ie w radach, gimisz mislø (cogitant)|Łapają je w radach, jimiż myślą (cogitant)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|37, 19|Bo lichotø mø ia zwaztuiø y mislicz bødø (cogitabo) za moy grzech|Bo lichotę mą ja zwiastuję i myślić będę (cogitabo) za moj grzech|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|76, 6|'''Mislil''' iesm (meditatus sum) v noczi serczem mogim y scuszal iesm se|'''Myślił''' jeśm (meditatus sum) w nocy z siercem mojim, i skuszał jeśm sie|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXII|236|Middle of the fifteenth century|Chcze-li kto tho myecz blogoslawyenstwo, napyrwsche tegda '''misl''' o pokorze|Chceli kto to mieć błogosławieństwo, napirwsze tegda '''myśl''' o pokorze|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|833|Iesus byl... tako laskavego vezrzyenya, yze yemv nye mogl *nyk zlye '''myslycz''', na kogo vezrzal|Jesus był... tako łaskawego weźrzenia, iże jemu nie mogł nik źle '''myślić''', na kogo weźrzał|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:EwZam|288|(Maria) zasmączyla szyą yest w movye yego y '''myszlyla''' (cogitabat Luc 1, 29), yakye by tho bylo posdrovyenye|(Maria) zasmęciła się jest w mowie jego i '''myśliła''' (cogitabat Luc 1, 29), jakie by to było pozdrowienie|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[think]] about {{gl|to want to do, to intend}} {{+obj|zlw-opl|inf}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|61, 4|Wszaco zaprawdø mito moie '''mislili''' sø (cogitaverunt) odpødzicz|Wszako zaprawdę myto moje '''myślili''' są (cogitaverunt) odpędzić|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Pomerania|Greater Poland}} to [[take care of]], to [[tend]] to
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXIV|60|Fifteenth century|'''Mislisz''' curas|'''Myślić''' curas|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjective|myśliwy}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adverb|}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|myślenie|myśliciel}}
{{zlw-opl-derived verbs|*myślić/-
|na
|ob
|po
|u
|*myślić/myślać
|o
|prze
|roz
|wy
|za
|z}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|bogomyślny|długomyślny|domyślny|niewymyślny|niesmyślny|rozmyślony|umyślny|wielkoumyślny|zamyślny|zmyślny}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|inomyślnie|namyślnie|niewymyślnie|rozmyślnie|umyślnie|zmyślnie}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|myśl|domysł|namysł|namyślenie|niesmysł|omysł|omyślenie|pomyślenie|przemyślenie|rozmysł|rozmyślanie|rozmyślenie|rozmyślność|umysł|umyślenie|wielkomyślność|wymysł|wymyślanie|wymyślenie|wymyślowanie|zamysł|zamyślanie|zamyślenie|zmysł|zmysłość|zmyślenie|zmyślność|zmyśleność|źlemyślca}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|miszlécz|alts=1}}
* {{desc|pl|myśleć|alts=1}}
* {{desc|szl|myśleć}}

===References===
* {{R:pl:Boryś|myśleć}}
* {{R:pl:Bańkowski|myśleć}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Thinking}}

-------- end text --------
Page 165 móc: -------- begin text --------

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|ine-bsl-pro|ine-pro|inh=2}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*moťi}}. {{etydate|c|r|1301|1350}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[can]], [[may]], to [[be able to]] {{gl|to have the requirements in order to do something either from internal or external reasons}}
#* {{RQ:zlw-opl:Kśw|cv 4|W czemże ty, człowiecze, '''możesz''' bujać|V cemze ty, clouece, '''mozez''' buiach?|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|39, 16|Polapily sø me lichoti moie a ne '''mogl''' iesm, bich widzal (non potui, ut viderem)|Połapiły są mie lichoty moje a nie '''mogł''' jeśm, bych widział (non potui, ut viderem)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|3b|Ony ne '''moglycz''' szø mecz nigedne gospody thamo byly|Oni nie '''moglić''' są mieć nijedne gospody tamo byli|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:SalveReg|14|Raczysz thego vszyczyczy a swą laszką nam daczy, przesz ktora bychmy '''mogly''' nabycz ducha swathe[go]|Raczyż tego użyczyci a swą łaskę nam daci, przez ktorą bychmy '''mogli''' nabyć Ducha Świętego|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[can]], [[may]]; [[might]] {{gl|to have the potential to; be possible}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|14b|Thy albo ga '''moszesz''' dzysza albo iutrze s tego svatha szycz|Ty albo ja '''możesz''' dzisia albo jutrze z tego świata zyć|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|3b|Neuescza thvarsz ne '''moszecz''' bicz ona tako vboga|Niewieścia twarz nie '''możeć''' być ona tako uboga|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|172a|Aleczby nektory clouek medzy na[m]y '''mogl''' tako rzecz|Alećby niektory człowiek miedzy nami '''mogł''' tako rzec|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|731|Smyerdzyalo nyevyernemv zydovstw z ych vst nyeczysthych, az szye sercze mylego Iesucrista od przeczyvnosczy onego smrodu '''moglo''' roszyescz|Śmierdziało niewiernemu Żydowstwu z ich ust nieczystych, aż sie serce miłego Jesukrysta od przeciwności onego smrodu '''mogło''' rozsieść|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia|Lesser Poland}} [[can]], [[may]], to [[be able to]] {{gl|to have permission}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|187|1395|Kiedy u wojewody byli, tedy go się pytali: '''Możeli''' gościa dawnością sbyć? Tedy wojewoda rzekł: Ja nie skazuję, ale mnie się tako widzi, by kto mogł gościa sbyć laty, kto nie ma dziedzicstwa w ziemi|Kedi w wogewodi bili, tedi go szø pitali: '''Moszeli''' goscza dafnoszcø sbicz? Tedi wogewoda rzekl: Ya ne skaszuya, ale mne sza tako uidzi, bi kto mogl goscza sbicz lati, kto ne ma dzedziczstwa v szemi|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:JA|XIV|502|1413–1414|Ach, myly bosse, kthoz v cyebye bycz '''mosse'''?|Ach, miły Boże, ktoż u ciebie być '''może'''?|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:RozmPam|472|Fifteenth  century|Pylath potym szukal, yakoby '''mogl''' Jezukrysta wypuszczycz|Piłat potym szukał, jakoby '''mogł''' Jezukrysta wypuścić|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|34,14|Nye '''mozemi''' (non possumus) gey (sc. siostry) dacz nyeobrzezanemu|Nie '''możemy''' (non possumus) jej (sc. siostry) dać nieobrzezanemu|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[can]], [[may]] {{ng|to give a soft command or suggestion}}
#* {{RQ:zlw-opl:De morte|109|Wstan ku mnye, '''moszesz''' my vyerzacz, nye chczacz sya dzyszya sznyevyerzacz|Wstań ku mnie, '''możesz''' mi wierzać, nie chcęć się dzisia sniewierzać|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|600|Nye '''moglesz''' (non potuisti Marc 14, 37) se mną czvcz yedney godzyny?|Nie '''mogłeś''' (non potuisti Marc 14, 37) se mną czuć jednej godziny?|-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|mocarzów|mocny}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|mocnie|mocno}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|moc|mocarstwo|mocarz|mocność|możenie|możność}}
{{col-auto|zlw-opl|title=verb|mocować<g:impf>}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|móc}}
* {{desc|pl|móc}}
* {{desc|szl|mōc}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 166 mówienie: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|mołwienie}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|[[*mъlviti|*mъlvľenьje]]}}. {{surf|zlw-opl|mówić|-enie}}. {{etydate|1433}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|mówienie:}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|n}}

# {{verbal noun of|zlw-opl|mówić|t=[[talking]]}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXIII|293|1433|Nad '''mowienie'''|Nad '''movyenye'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[conversation]]
#* {{RQ:zlw-opl:Reg|717|1484|A tez w pozpolythem '''movyenyv''' (in communi ... loquela)... [maj]ą sye przysągy vyarovaczi|A też w pospolitem '''mowieniu''' (in communi ... loquela)... [maj]ą sie przysięgi wiarować|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} {{verbal noun of|zlw-opl|mówić|t=[[appear]]ing in [[court]] with [[statement]]s}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|78|Komornyczy albo vrzadnyczy... nye mayą, nyszlyby wlosthne szwe rzeczy, mowycz any kv '''mowyenyv''' rzeczy sz sądv szą wsznoszycz (non debebunt alias causas, nisi proprias, procurare vel procurandum se de iudicio levare)|Komornicy albo urzędnicy... nie mają, niżliby włostne swe rzeczy, mowić ani ku '''mowieniu''' rzeczy z sądu się wznosić (non debebunt alias causas, nisi proprias, procurare vel procurandum se de iudicio levare)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[speech]] {{gl|formal session of speaking, especially a long oral message given publicly by one person}}
#: {{syn|zlw-opl|mowa}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|103, 35|Wessolee bødz gemv '''*mlowenye''' (eloquium, Puł: molwyenye) moye|Wiesiołe bądź jemu '''mołwienie''' (eloquium, Puł: mołwienie) moje|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|II Par|19, 33|Modlytwa gego y vsliszenye, wszitki grzechi a potøpa... popysano wszitko w '''mowyenyv''' Ozay (scripta sunt in sermonibus Hozai)|A modlitwa jego i usłyszenie [i] wszytki grzechy a potępa... popisano wszytko w '''mowieniu''' Ozaj (scripta sunt in sermonibus Hozai)|-}}

====Descendants====
* {{desc|pl|mówienie}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP|mówienie, mołwienie|6347}}

-------- end text --------
Page 167 mówić: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|mołwić}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*mъ̀lviti}}. {{surf|zlw-opl|mowa|-ić}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf|freq=mawiać}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Masovia}} to [[say]], to [[speak]] {{gl|to vocalize using words}} {{+preo|zlw-opl|ku|dat}} {{+preo|zlw-opl|do|gen}} {{+obj|zlw-opl|dat}} {{+preo|zlw-opl|na|acc}} {{+preo|zlw-opl|o|loc}} {{+preo|zlw-opl|przeciwo|dat}}
#: {{syn|zlw-opl|gatać|rzec}}
#* {{RQ:zlw-opl:Kśw|br 9|Pobudaiø ie moui [bog] vsemogøcy: Vstan|Pobudzaję je '''mowi''' [Bóg] wszemogący: Wstań|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:EwZam|287|Poslanem yest movycz do czyebye|Posłan-em jest '''mowić''' do ciebie|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Kśw|br 15|A tim usem tec to bog mylosciuy moui reca: Vstan! Y mouy piruey sedøcim: Vstan|A tym wszem teć to Bog miłościwy '''mowi''', rzeka: Wstań! I '''mowi''' pirzwej siedzącym|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|4b|A tako vøcz gego mila matuchna... ona gest bila k nemv barszo laskaue '''mouila''' a *rzekocz|A tako więc jego miła {matuchna}... ona jest była k niemu barzo łaskawie '''mowiła''' a rzekąc|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|I Par|17, 17|Przeto '''mowylesz''' na dom slugy twego|Przeto '''mowiłeś''' na dom sługi twego|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|77, 22|I zle molwili sø o bodze|I źle mołwili są o Bodze|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|63, 5|'''Molwili''' sø, bichø pocrili sidla|'''Mołwili''' są, bychą pokryli sidła|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|36|Bąndzely nyewyesta mązzatha, yasz kv kthorey dzedzynye myeny y '''mowy''' szą dlya possagv alybo kthorimkole obiczayem prawo myecz|Będzieli niewiesta mężata, jaż ku ktorej dziedzinie mieni i '''mowi''' się dla posagu alibo ktorymkole obyczajem prawo mieć|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|5, 6|Zgubisz wsz[y]stky, gisz molwø lsze|Zgubisz wsz[y]stki, jiż mołwią łże|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Kśw|br 10|'''Moui''' to slou[o] albo sedøcim, albo spøcim, albo lezøcim|'''Mowi''' to słowo albo siedzącym, albo śpiącym, albo leżącym|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|11, 2|Prosznoscy molwili sø kaszdi ku swemu blisznemu, wargi lsciwe w sercy y serczem molwili sø |Prozności mołwili są każdy ku swemu bliźniemu, wargi lściwe w siercy i siercem mołwili są|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|30, 22|Nema bødzcze vsta lscziwa, isze '''mowø''' przecziwo prawemu lichotø|Niema bądźcie usta lściwa iże '''mowią''' przeciwo prawemu lichotę|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|129v|c. 1500|Spuridicus {{...}} id est immunda dicens plvgąvye '''movyaczy'''|Spuridicus {{...}} id est immunda dicens plugawie '''mowiący'''|-}}
## {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[speak against]], to [[deny]], to [[negate]] {{+preo|zlw-opl|naprzeciw|dat|means=what}}
##* {{RQ:zlw-opl:Gn|12a|Allecz ga naprzecif themv nix ne '''mouø''', ysze ktoricz clouek ma on vele dzecy a na slusbøcz ge on vyrzødzy, vøczcy ony byuagø slachethny a dobrich obyczagof napelneny|Aleć ja naprzeciw temu nics nie '''mowię''', iże ktoryć człowiek ma on wiele dzieci a na służbęć je on wyrządzi, więcci oni bywają ślachetni a dobrych obyczajow napełnieni|-}}
## to [[insult]], to [[maledict]] {{+preo|zlw-opl|przeciw|dat|means=whom}}
##* {{RQ:zlw-opl:Rozm|429|O dobry czye vczynek nye kamyenvyemy, ale yze '''movysch''' przeczyw bogu, yze ty bądącz czlovyekyem dzyalasz szye bogyem|O dobry cie uczynek nie kamienujemy, ale iże '''mowisz''' przeciw Bogu i iże ty będąc człowiekiem działasz sie Bogiem|-}}
## to [[speak for]], to speak in someone's [[name]] {{+preo|zlw-opl|za|acc|means=for whom}}
##* {{RQ:zlw-opl:Rozm|422|Vymy, ysch ten yest syn... Wschakocz ma lata, pytayczye yego, nyechacz sam za szye '''movy'''|Wimy, iż ten jest syn... wszakoć ma lata, pytajcie jego, niechać sam za sie '''mowi'''|-}}
## to [[speak]] with, to [[converse]] with {{+preo|zlw-opl|z|ins|means=with whom}} {{+preo|zlw-opl|miedzy|ins|means=amongst whom}}
##* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ex|34, 34|Wloszyl zakryczye na lycze swoge, ktore, wchodzø ku bogu a '''mowyø''' z nym, odgymal|Włożył zakrycie na lice swoje, ktore, wchodzę ku Bogu a '''mowię''' z nim, odjimał|-}}
##* {{RQ:zlw-opl:R|XXIV|73|XV in.|'''Mouili''' a preto medzi soba dixerunt ergo ad invicem|'''Mowili''' a przeto miedzy sobą dixerunt ergo ad invicem|-}}
## to [[speak]] {{gl|to be able to use a particular language}} {{+preo|zlw-opl|po|dat|means=in what language}}
##* {{RQ:zlw-opl:BZ|IV Reg|18, 26|Tedi rzeknø Elyachym..., a Sobnya, a Iohae...: Prosymi, abi nam '''mowyl'''... po syrsku, bo rozumyemi temv iøzikv, a nye mow nam po szidowsku|Tedy rzekną Elijachym... a Sobnia, a Johae...: Prosimy, aby nam '''mowił'''... po syrsku, bo rozumiemy temu języku, a nie mow nam po żydowsku|-}}
## {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[narrate]]; to [[tell]] a [[story]]
##* {{RQ:zlw-opl:Fl|39, 13|Prawdø twoiø y zbawene twoie '''molwil''' iesm|Prawdę twoję i zbawienie twoje '''mołwił''' jeśm|-}}
## {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[recite]]
##* {{RQ:zlw-opl:Fl|26, 11|Psalm '''molwicz''' bødø gospodnu|Psalm '''mołwić''' będę Gospodnu|-}}
##* {{RQ:zlw-opl:Sul|63|Gdyby vrzadnik... gynako rothą przysągy '''mowyl''' swyathkom, nyszly gest skazano..., gyny w myastho gego ma bycz vstawyon|Gdyby urzędnik... jinako rotę przysięgi '''mowił''' świadkom, niżli jest skazano..., jiny w miasto jego ma być ustawion|-}}
## to [[repeat]] {{+preo|zlw-opl|za|ins|means=after whom}}
##* {{RQ:zlw-opl:Spow|5|'''Mowczye''' za mną spovyecz powszednya|'''Mowcie''' za mną spowiedź powszednią|-}}
## to [[say]]; {{def-unc|zlw-opl|undetailed=1}}
##* {{RQ:zlw-opl:R|XXIV|72|XV in.|'''Movil''' dicebat|'''Mowił''' dicebat|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia|Greater Poland}} to [[call]], to [[name]] {{+obj|zlw-opl|dat}} or {{+obj|zlw-opl|acc|means=whom}} {{+obj|zlw-opl|gen}} or {{+obj|zlw-opl|ins|means=by what}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXV|161|XV p. post.|Cogitans vel nominans baczvcz albo myszlącz, albo '''mowyącz'''|Cogitans vel nominans bacząc albo myśląc, albo '''mowiąc'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|17, 15|Swey zenye nye bødzesz '''mowycz''' Saray, ale Sara|Swej żenie nie będziesz '''mowić''' Saraj, ale Sara|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|476|Alyecz yest oczyecz moy, ktory mye vyelby, ktorego vy '''movyczye''', by byl vasch bog|Aleć jest ociec moj, ktory mie wielbi, ktorego wy '''mowicie''', by był wasz Bog|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|47|Taczy nye badą szą mocz '''mowycz''' dobrymy, gdysz szą nyerowny dobrym mąszom *dompnymany|Tacy nie będą się moc '''mowić''' dobrymi, gdyż są nierowni dobrym mężom dompnimani|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:SKJ|I|144|XV ex.|Nye mov bycz szwyąthym, nysly bądzye, ale pyrvey bycz, czo by prawdzyvyey '''movyono'''|Nie mow być świętym, niźli będzie, ale pirwej być, co by prawdziwiej '''mowiono'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|law|attested in|Masovia|Lesser Poland}} to [[speak]] {{gl|to make statements in court}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|78|Komornyczy albo vrzadnyczy thako poszadzeny nye mayą, nyszlyby wlosthne szwe rzeczy, '''mowycz'''|Komornicy albo urzędnicy tako posadzeni nie mają, niżliby włostne swe rzeczy '''mowić'''|-}}
## {{lb|zlw-opl|law}} to [[accuse]] {{+preo|zlw-opl|na|acc}} or {{+preo|zlw-opl|przeciwo|dat|means=whom}}
##* {{RQ:zlw-opl:Dział|30|Vstawiamy, aby gednemv dano winą abo pomowyon o glową y poprzyssyąszon przez tego, kto nany '''mowy'''|Ustawiamy, aby jednemu dano winę, abo pomowion o głowę i poprzysiężon przez tego, kto nań '''mowi'''|-}}
##* {{RQ:zlw-opl:Fl|49, 21|Sedzøcz przeciwo bratu twemu '''molwil''' ies|Siedząc przeciwo bratu twemu '''mołwił''' jeś|-}}
## to [[protest]] {{+preo|zlw-opl|przeciwo|dat|means=against what}}
##* {{RQ:zlw-opl:OrtBr|VI|389|Dorotha... ono tho czyrpyala, szlowye przeczyw temv nye '''mowyla'''|Dorota... ona to cirpiała, słowie przeciw temu nie '''mowiła'''|-}}
## {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Greater Poland}} to [[dispute]] {{+preo|zlw-opl|ku|dat}} {{+preo|zlw-opl|o|acc}}
##* {{RQ:zlw-opl:Małk|118|XV in.|A take ten gisti Jassek ma mu dacz veczni pocoy hy weczne milczenie o wsithky rzeczi, *czosbø mal k nemu gdi '''mowicz'''|A takie ten jisti Jaszek ma mu dać wieczny pokoj hy wieczne milczenie o wszytki rzeczy, cożby miał k niemu gdy '''mowić'''|-}}
##* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|79|Tako ona zlomy they drugyey panyey wwyazanye przetho, ysz ona w czasz gye odwolala y pyrwey k nemu '''mowyla''' podlug prawa|Tako ona złomi tej drugiej paniej wwiązanie, przeto iż ona w czas je odwołała i pirwej k niemu '''mowiła''' podług prawa|-}}
##* {{RQ:zlw-opl:Dział|28|Vstawyamy, aby w tey dzedzynye, ktora by byla nagabana... dano yawny rok, ... acz kto ma '''mowycz''' czso k tey dzedzynye, abo yszby byla gego, abo ktore prawo w nyey ma, aby... tv na rokv vkazonem praw[a] swa vkazal|Ustawiamy, aby w tej dziedzinie, ktora by była nagabana... dano jawny rok, ... acz kto ma '''mowić''' cso k tej dziedzinie, abo iżby była jego, abo ktore prawo w niej ma, aby... tu na roku ukazanem [a] praw[a] swa ukazał|-}}
##* {{RQ:zlw-opl:Piek VI|172|1403|Jaco mi Czibek ne '''movil''' o ten con|Jako mi Cybek nie '''mowił''' o ten koń|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia|Lesser Poland}} to [[decide]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|64|A thakesz '''mowymy''', kedyby przeth starostą naszym tho szą sstalo|A takież '''mowimy''', kiedyby przed starostą naszym to się zstało|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Dział|7|I na to '''mowymy''' my, aczby tesz rzeka moczą czlowieczą gynądy obroczona, a wszakosz pyrwsze brzegy myedzy dzedzinamy graniczą czynyą|I na to '''mowimy''' my, aczby też rzeka mocą człowieczą jinędy obrocona, a wszakoż pirwsze brzegi miedzy dziedzinami granicę czynią|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Lesser Poland}} to [[tell]] {{gl|to inform, to let know}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXII|235|XV med.|'''Mowy''' ewange[li]a, eze Xpus, nysze '''mowil''', vsta swa otworzil|'''Mowi''' ewanjelista, eże Krystus niże '''mowił''', usta swa otworzył|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|187|1395|Dami gim rok do Koz[e]mina, yako gosczine listi '''movø'''|Damy jim rok do Koź[e]mina, jako gościne listy '''mowią'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Puł|11|Sym wyklada szye plastr, bo '''molwy''', yze smętek lyeczy rany grzechow|Sin wykłada sie plastr, bo '''mołwi''', iże smętek leczy rany grzechow|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Kśw|cv 20|Y '''moui''' ewangelista suøti pod obrazem trsy crolew poganskih: Gde iesc tec, ienze sø narodil crol zidowsky|I '''mowi''' ewanjelista święty pod obrazem trzy krolew pogańskich: Gdzie jeść teć, jenże się narodził, krol żydowski|-}}
## {{lb|zlw-opl|attested in|Silesia}} to [[explain]] {{+preo|zlw-opl|k|dat}} {{+preo|zlw-opl|na|acc}}
##* {{RQ:zlw-opl:PF|III|290|XV p. post.|Na tho pyszmo wyencze '''mowy'''|Na to pismo więce '''mowi'''|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|mowny|mówięcy}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|mowodworna|moworzeczna|mowstwo|mówca|mówienie}}
{{col-auto|zlw-opl|title=particles|mowiąc ku prawdzie}}
{{zlw-opl-derived verbs|
|*mówić/mawiać
|do
|na
|ob
|od
|o
|po
|przemówić/-
|przy
|roz
|u
|wy
|za
|z
|-/dobrzemówić
|-/przeciwomołwić
|-/wzmawiać
}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/mówić od siebie|-/źle mówić|-/na żywot mówić}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|niewymowiący|niewymowny|niewymówiony|omowny|przymowny|rozmowny|umowny|wymowny|wymówiony|zmowny}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|niewymownie|rozmownie}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|domowa|gwiazdomówca|mowa|namowa|namówienie|niemowa|niemowiątko|obmawianie|obmowa|obmówca|obmówienie|odmowa|odmówienie|omowa|omówca|omówienie|obmawiacz|odmawianie|omawianie|pomowa|pomówca|pomówienie|przeciwomołwa|przeciwomołwienie|przedmowa|przemowa|przemówca|przemówienie|przymowa|przymówca|przymówienie|przymówka|pomawianie|przymawianie|rozmowa|rozmówienie|rozmawianie|umowa|umówca|umówienie|umówka|umawianie|wielemowna|wielomówienie|wymowa|wymowność|wymówca|wymówienie|wymówka|wymawianie|zamowa|zamówienie|zmowa|zmówca|zmówienie}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|mózicz}}
* {{desc|pl|mówić|alts=1}}
* {{desc|szl|mōwić}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|mówić, mołwić|6346}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|2947}}

{{C|zlw-opl|Talking}}

-------- end text --------
Page 168 mężczyzna: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*mǫžьščina}}. {{surf|zlw-opl|męski|-yzna}}. {{etydate|c|1408}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[man]] {{gl|adult male}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|54|Vstawyamy, aby mąszom a '''mąsczysznam''' (viris et masculis) dawnoscz trzech lath tylko stala|Ustawiamy, aby mężom a '''mężczyznam''' (viris et masculis) dawność trzech lat tylko stała|-}}
# {{lb|zlw-opl|collective|attested in|Greater Poland}} [[man|men]]
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|124|Ten o to vrazony... nye ma rodzyny albo przyrodzonych przyyaczyely '''mąszczyszny'''|Ten [o]to urażony... nie ma rodziny albo przyrodzonych przyjacieli '''mężczyzny'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXV|202|End of the 15th cenetury|'''Mąssczyssny''' laici|'''Mężczyzny''' laici|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[male]] [[child]]
#* {{RQ:zlw-opl:EwZam|294|Vszelka '''mąszczysna''' odvarzayacza zywoth szwyathe panv bądzye vezvano (omne masculinum adaperiens vulvam sanctum domino vocabitur Luc 2, 23)|Wszelka '''mężczyzna''' otwarzająca żywot święte Panu będzie wezwano (omne masculinum adaperiens vulvam sanctum domino vocabitur Luc 2, 23)|-}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|ménzcÿzna}}
* {{desc|pl|mężczyzna}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski|mężczyzna 1-3}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Collectives|Male people}}

-------- end text --------
Page 169 nadal: -------- begin text --------

===Etymology===
{{univ|zlw-opl|na|dal}}. {{etydate|1425}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|nada:l}}

===Adverb===
{{zlw-opl-adv}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[farther]] in space
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|II|1335|1425|Tego na czø zaluyø, eszesz my drzewa mego gwaltem wzøl pol zachczika we dwnaczcze... et ego... wszczøgnølem czø ku praw..., a thy wszdi ne stoyø praw ani zapowedzy *dbayo, puszczil yesz drzewo '''nadal''', ale ya vestigans te in Zacrocim wszczøgnølem czø y prziposzwal ku praw|Tego na cię żałuję, eżeś mi drzewa mego gwałtem wziął poł zachcyka we dwunaćcie... et ego... wściągnąłem cię ku prawu..., a ty wżdy nie stoję praw ani zapowiedzi dbaję, puścił jeś drzewo '''nadal''', ale ja vestigans te in Zakroczym wściągnąłem cię i przypozwał ku prawu|-}}

====Descendants====
* {{desc|pl|nadal}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 170 nadzieja: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*naděja}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|na?dzieja}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Masovia}} [[hope]] {{gl|feeling of trust, confidence, belief or expectation that something wished for can or will happen}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|4, 10|Bo ty, gospodne, osobne w '''nadzegi''' (in spe) postawil ies me|Bo ty, Gospodnie, osobnie w '''nadzieji''' (in spe) postawił jeś mie|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|38|Chczemy, abi na dzedzinye, o ktorą szą skarga dzye alybo rvszona bicz w '''nadzegi''' gest (pro qua quaestio agitatur vel ventilari speratur), przes slvzebnyka... rok poszwanya... yawnye byl wszyawyon|Chcemy, aby na dziedzinie, o ktorą się skarga dzieje alibo ruszona być w '''nadzieji''' jest (pro qua quaestio agitatur vel ventilari speratur), przez służebnika... rok pozwania... jawnie był wzjawion|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[hope]] {{gl|person or thing that is a source of hope}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|I Prol 9|Iaco helm zaszczicza, '''nadzeia''' (spes) zbawena iest|Jako hełm zaszczyca, '''nadzieja''' (spes) zbawienia jest|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} [[unknown]] [[right]] or [[obligation]]
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|70|1394|Iakom do was posla ne slal ani w '''nadzeyø''' oracz kazal|Jakom do was posła nie słał ani w '''nadzieję''' orać kazał|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Silesia}} {{def-uncertain|zlw-opl}}
## [[doubt]], [[despair]]
##* {{RQ:zlw-opl:GlWroc|62v|Middle of the 15th century|Decimo dico, quod in inferno est desperacio *'''naczeya'''|Decimo dico, quod in inferno est desperacio '''nadzieja'''|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|pl|title=adverbs|w nadziei}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/mieć nadzieję}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|nádżieja}}
* {{desc|pl|nadzieja}}
* {{desc|szl|nadzieja}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 171 nakładać: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|na-|kładać}}. {{etydate|1392}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} to [[spend]] {{q|e.g. money}}, to [[pay]]
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|66|1392|Iaco Drogoslaw wippusczil bratu ty dzedziny i ne chczal na ne '''nakladacz'''|Jako Drogosław wypuścił bratu ty dziedziny i nie chciał na nie '''nakładać'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} to [[compensate]]; to [[cover]] a [[cost]]
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|I|765|1406|Iaco mne Woyczech szlubil '''nacladacz''', ch[t]ora bi bila scoda w dzedzine... Iaco przes mø Woyczech szlubil nacladacz|Jako mnie Wojciech śubił '''nakładać''', ch[t]ora by była szkoda w dziedzinie... Jako przes mię Wojciech ślubił nakładać|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} to [[trade]], to [[peddle]]
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|53|Yesthly pyrwey zony rzeczy chowal (sc. mąż) oszobnye y odloszyl dzyeczyam, czo yesth gye myal s pyerwsza zona, ale yesthly gye wmyeszal w obeszczye y '''nakladal''' albo thargowal, tho yesth ysz szye gymy obchodzyl, thedy po gyego szmyerczy maya zoszthacz... poszlyedney zenye|Jestli pirwej żony rzeczy chował (sc. mąż) osobnie i odłożył dzieciam, co jest je miał z pierwszą żoną, ale jestli je wmieszał w obeście i '''nakładał''' albo targował, to jest iż sie jimi obchodził, tedy po jego śmierci mają zostać... pośledniej żenie|-}}
# {{lb|zlw-opl|of ears|attested in|Łęczyca}} to [[adjust]]; to [[straighten]]
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXII|16|1466|Simea de turpi queritur nate, porrigit, '''naklada''', aures vvlpes nec recipit mente sed aure preces|Simea de turpi queritur nate, porrigit, '''nakłada''', aures vvlpes nec recipit mente sed aure preces|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=noun|nakład}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjective|nakładny}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/kłaść|-/kładać|nakłaść/-}}

====Descendants====
* {{desc|pl|nakładać}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 172 namówić: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|na-|mówić}}. {{etydate|fifteenth century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|pf|impf=namawiać}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[accuse]], to [[blame]]
#* {{RQ:zlw-opl:Dział|45–46|Vstawiamy, aczby kto o zlodzeystwo abo zboy przed sądem byl namowion (accusatur), a gdyby ten, ktory '''namowy''', y ten namowiony bylibi w gedney dzedzynye abo pod gedną parrachią..., tym obiczagem badze myecz dawnoscz namowyony mymo geden rok, ale gdy ten, czso namowy, y tesz namowyony (actor et reus) bądą od syebie daleko, tedy gynsza dawnoscz namowyonemu (agentem) nye mosze bycz, gedno trzy lata|Ustawiamy, aczby kto o złodziejstwo abo zboj przed sądem był namowion (accusatur), a gdyby ten, ktory '''namowi''', i ten namowiony byliby w jednej dziedzinie abo pod jedną parachiją..., tym obyczajem będzie mieć dawność namowiony mimo jeden rok. Ale gdy ten, czso namowi, i też namowiony (actor et reus) będą od siebie daleko, tedy jinsza dawność '''namowionemu''' (agentem) nie może być, jedno trzy lata|-}}
# to [[persuade]], to [[convince]]
#* {{RQ:zlw-opl:R|XVI|344|Fifteenth century|'''Namovycz''' afficere|'''Namowić''' afficere|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia}} to [[mention]]
#* {{RQ:zlw-opl:PF|I|482|c. 1428|Tale... dampnum non prefati Johannis esse sev fore censabitur takø *skodo '''namowonego''' [nie] bødze weszuane|Tale... dampnum non prefati Johannis esse sev fore censabitur taką szkodą '''namowionego''' [nie] będzie wezwane|-}}
# {{ng|mistranslation of Latin {{m+|la|allocūtus|t=to [[speak]]}}.}}
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|135|1471|'''Namovyony''' (war. lub.: *namyawyal ge) allocutus (frangens panem et gustans satisque allocutus usque in lucem, sic profectus est Act 20, 11)|'''Namowiony''' (war. lub.: namawiał ge) allocutus (frangens panem et gustans satisque allocutus usque in lucem, sic profectus est Act 20, 11)|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|namowa|namówienie}}

====Descendants====
* {{desc|pl|namówić}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 173 naród: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*narodъ}}. {{surf|+deverbal|zlw-opl|narodzić}}. {{etydate|15th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|na:ród}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-an!}}

# [[tribe]], [[people]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Lev|26, 38|Zagynyecze myedzi '''narodi''' (inter gentes) a nyeprziiaczelska zemya was szmorzi|Zaginiecie miedzy '''narody''' (inter gentes) a nieprzyjacielska ziemia was smorzy|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[generation]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|118, 90|Od naroda do '''naroda''' (in generationem et generationem, Puł: w pokolyenye y w pokolyenye) prawda twa|Od naroda do '''naroda''' (in generationem et generationem, Puł: w pokolenie i w pokolenie) prawda twa|-}}
# [[clan]], [[family]], [[relative]]s
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ex|6, 19|Czy to søø '''narodowye''' (cognationes) Lewy po swych czyelyadzyach|Ci to są '''narodowie''' (cognationes) Lewi po swych czeladziach|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[offspring]], [[children]], [[progeny|progenies]], [[livery]]
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|I|1449|1410|Tu cum tua paternali sorore h[ab]uisti progeniem vlg. '''naroth'''|Tu cum tua paternali sorore h[ab]uisti progeniem vlg. '''narod'''|-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|naroda|narodzenie|narodzicielka}}
{{zlw-opl-derived verbs|narodzić/-|-/rodzić}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|naród}}
* {{desc|pl|naród}}
* {{desc|szl|nŏrōd}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Collectives}}

-------- end text --------
Page 174 nieco: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|niecso|nieczso}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*něčьso}}. {{surf|zlw-opl|nie-|co}}. {{etydate|15th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Particle===
{{head|zlw-opl|particle}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia|Lesser Poland|Łęczyca}} [[some]], [[a little]] {{+obj|zlw-opl|gen|means=of what}}
#* {{RQ:zlw-opl:De morte|296|By mya chczalą trocha slvchacz, chczalbych czya '''nyeczo''' pytacz|By mię chciała trochę słuchać, chciałbych cię '''nieco''' pytać|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:MW|64a|Day nam vczucz '''nyeczo''' thwey mąky|Daj nam uczuć '''nieco''' twej męki|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Reg|718|1484|A then tho vybiracz, gdy zbyerze '''nyeczo''' pyenyądzy (qui pecuniam huiusmodi colligat)..., thy tho pyenyądze ma rozdzyelaczi... myedzy braczyą|A ten to wybiracz, gdy zbierze '''nieco''' pieniędzy (qui pecuniam huiusmodi colligat)..., ty to pieniądze ma rozdzielać(i)... miedzy bracią|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|148|A dlatego on (sc. Jesus) byl kraszy, bo byl '''nyeczo''' rumyon od sloncza (in eo sol rubedinem modicam paravit)|A dlatego on (sc. Jesus) był krasszy, bo był '''nieco''' rumion od słońca (in eo sol rubedinem modicam paravit)|-}}
# {{def-uncertain|zlw-opl|nohypothesis=1}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XVI|349|15th century|'''Nye w czem''' nonnihil|'''Niewczem''' nonnihil|-}}

===Pronoun===
{{head|zlw-opl|pronoun}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[something]]; [[anything]] {{+obj|zlw-opl|gen}}
#* {{RQ:zlw-opl:MacDod|35|Middle of the 15th century|Chczalbym vam '''nyeczo''' povyedzyecz, czo by bylo vam uszytheczno|Chciałbym wam '''nieco''' powiedzieć, co by było wam użyteczno|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:EwZam|302|Od Nazareth mosze '''nyeczo''' dobrego bycz (a Nazareth potest aliquid boni esse Jo 1, 46)?|Od Nazaret może '''nieco''' dobrego być (a Nazareth potest aliquid boni esse Jo 1, 46)?|-}}

====Derived terms====
{{zlw-opl-derived verbs|-/nieco być|-/za nieco (mieć}}

====Descendants====
* {{desc|pl|nieco}}
* {{desc|szl|niyco}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 175 niektóry: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|nie-|który}}. {{etydate|14th century}} Compare {{cog|la|neuter}}, {{cog|en|neither}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|nie?który:}}

===Pronoun===
{{head|zlw-opl|pronoun}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Masovia}} [[some]] {{gl|not all; certain number, at least two}}
#* {{RQ:zlw-opl:Naw|75|Panye Yesu Criste..., vyszluchay mye grzeschna, bo '''nyekthory''' czasz yest, yz sztworzenye thwe chcze czyebye chwalycz|Panie Jesu Kryste..., wysłuchaj mie, grzeszną, bo '''niektory''' czas jest, iż stworzenie twe chce ciebie chwalić|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|34, 23|Bo sø mne mirne '''nektorzi''' molwili (quoniam mihi quidem pacifice loquebantur)|Bo są mnie mirnie '''niektorzy''' mołwili (quoniam mihi quidem pacifice loquebantur)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Dział|27|Są '''nyektorzy''' (nonnulli,), czso rzeczy przeszle y tesz sądem osądzone... navczyly sya wzdzyracz|Są '''niektorzy''' (nonnulli), czso rzeczy przeszłe i też sądem osądzone... nauczyli się wzdzirać|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|23|'''Nyektorzy''' slyvbovaly srebro, zloto,... a drudzy bogacztwa vyelyka|'''Niektorzy''' ślubowali śrebro, złoto,... a drudzy bogactwa wielika|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|14b|Gdisby sly duch '''nektorego''' cloueka f ten tho blød szauotl, macz gø (sc. Maryję Magdolanę) on takesz f pokucze nasladouacz|Gdyżby zły duch '''niektorego''' człowieka w ten to błąd zawiodł, ma-ć ją (sc. Maryją Magdolanę) on takież w pokucie naśladować|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|33|Gdyby... o slodzeystwo... '''nyekthory''' drvgego (aliquis alium) w sąnd by chczal poswacz, vstawyamy, aby do roka thilko... myal mocz poswacz|Gdyby... o złodziejstwo... '''niektory''' drugiego (aliquis alium) w sąd by chciał pozwać, ustawiamy, aby do roka tylko... miał moc pozwać|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|21|'''Nyekthorzi''' z naszych slyachczyczow (quidam ex nostris nobilibus)... ny pod czyyą chorąngwyą... stanowycz szą obykli|'''Niektorzy''' z naszych ślachcicow (quidam ex nostris nobilibus)... ni pod czyją chorągwią... stanowić się obykli|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Czrs|LXVII|c. 1500|Yako ya nye bral... czla... sz myesczan groczsky[ch], na '''nyektorem''' po groschu, na '''nyektorem''' po polgroschu|Jako ja nie brał... cła... z mieszczan grodzski[ch], na '''niektorem''' po groszu, na '''niektorem''' po połgroszu|-}}
# {{lb|zlw-opl|when negated|attested in|Greater Poland}} [[no]], [[none]]
#: {{syn|zlw-opl|żadny}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|78|A nye ma s tego przyszyasthwa '''nyekthorego''' vzythkv any platu|A nie ma[my] z tego przysięstwa '''niektorego''' użytku ani płatu|-}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|niechtóri}}
* {{desc|pl|niektóry}}
* {{desc|szl|niyftory}}

===References===
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|3519}}

-------- end text --------
Page 176 niemiecki: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|niemiecski}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*němьčьskъ}}. {{etydate|end of the 14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|niemie:cki:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj|adv=niemiecski|adv2=po niemiecku}}

# {{lb|zlw-opl|relational|attested in|Lesser Poland|Greater Poland|Masovia}} [[German]]
#* {{RQ:zlw-opl:R|XVI|329|XV p. pr.|Germanie, '''nyemyeczska''', fastus et ira|Germanie, '''niemiecska''', fastus et ira|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|I Prol 15|Tu se doconawa prolog lacynsky, polzky y '''nemeczsky''' a poczina se drugi takisz lacinski, polzky y '''nemeczski'''|Tu sie dokonawa prolog łaciński, polski i '''niemiecski''', a poczyna sie drugi takiż łaciński, polski i '''niemiecski'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BiblWarsz|1861|III|23|1398|Jaco w Iedliczi bilo '''nemeczke''' prawo, ale sginaul przywiley|Jako w Jedliczy było '''niemieckie''' prawo, ale zginął przywilej|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Erz|51|c. 1500|'''Nyemyeczskye''' pravo emphiticum jus|'''Niemiecskie''' prawo emphiticum jus|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|14|O pozegą obwynyeny prawem myesczskym alybo '''nyemyeczskym''' we wszaach nye bąndą szą mocz wymowicz, alye prawem polyskym przed podobnim sandzą powynny bandą othpowyedzecz|O pożegę obwinieni prawem mieśćskim alibo '''niemiecskim''' we wsiach nie będą się moc wymowić, ale prawem polskim przed podobnym sędzią powinni będą otpowiedzieć|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|miasto niemiecszkie|niemieckie prawo}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|niéniecki}}
* {{desc|pl|niemiecki}}
* {{desc|szl|niymiecki}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 177 niewierny: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*nevěrьnъ}}. {{surf|zlw-opl|nie-|wierny}}. {{etydate|1402}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|niewierny:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj}}

# [[faithless]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|I Reg|27, 8|Braly lupi w tich myescyech Gedzuri a Geti y Amalech, bo tich lyvdzi '''nyewyernich''' bidlylo pelno z dawna po wszey zemy (hi enim pagi habitabantur in terra antiquitus)|Brali łupy w tych mieściech: Jedzury a Jety, i Amalech, bo tych ludzi '''niewiernych''' bydliło pełno z dawna po wszej ziemi (hi enim pagi habitabantur in terra antiquitus)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[unfaithful]]; [[perfidious]]
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|II|1612|1425|Czo vczynil Sdzeslaw Micolayowi, tho za yego poczøthkem, kedy yemu rzecl, abi on bil '''newerni'''|Co uczynił Zdziesław Mikołajowi, to za jego początkiem, kiedy jemu rzekł, aby on był '''niewierny'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Tęcz|20|A then Walthko raczsza, then '''nyewyerny''' sdraczsza s Greglavem scha radzyly, yakoby gy (leg. ji 'go') zabycz myely|A ten Waltko radźsa, ten '''niewierny''' zdradźsa z Greglarem się radzili, jakoby ji ('go') zabić mieli|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} [[false]], [[fake]]; not [[real]]
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|117|1402|Iaco praue Ondrzey vmowil s Micolayem, eze Micolay mal postavicz... trzy swøthky ('świadki') przes othwloky, thedy Micolay, mimo vmowø przida do sødu, vstal '''newerni''' rok|Jako prawie Ondrzej umowił s Mikołajem, eże Mikołaj miał postawić... trzy świadki przez otwłoki, tedy Mikolaj, mimo umowę przydę do sądu, ustał '''niewierny''' rok|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adverb|niewiernie}}
{{col-auto|zlw-opl|title=noun|niewierność}}

====Descendants====
* {{desc|pl|niewierny}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 178 niski: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*nizъkъ}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|ni:ski:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj|niższy|sup=naniższy|adv=nisko}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[low]], [[short]] {{gl|situated close to, or even below, the ground or another normal reference plane; not high or lofty}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|85, 12|Witargl ies duszø moiø z pyecla '''niszszego''' (ex inferno inferiori)|Wytargł jeś duszę moję z piekła '''niższego''' (ex inferno inferiori)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[short]] {{gl|of comparatively small height}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|20|Tesch byla any barzo vyschoka, any barzo '''nyska''' (decens sui corporis fuerat statura nec longa nimis, nec brevis)|Też była ani barzo wysoka ani barzo '''niska''' (decens sui corporis fuerat statura nec longa nimis, nec brevis)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|3a|Then to krol, genszecz gest bil barszo viszoky, tenczy szø gest on dzysza vczinil barso '''niszky'''|Ten to krol, jenżeć jest był barzo wysoki, tenci się jest on dzisia uczynił barzo '''niski'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[low]] {{gl|occupying not a high position in a hierarchy; not important; not high in status, esteem or rank, dignity, or quality}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|57|Thakesz czvgemy o dzewkach szlachczyczow '''nyszszych''' vogevodi (de filiabus nobilium inferiorum)|A takież czujemy o dziewkach ślachcicow '''niższych''' wojewody (de filiabus nobilium inferiorum)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|III Reg|14, 10|Zagubyø... mdlego a zarzuczonego y '''nanyszszego''' w israhelskem lyvdu (clausum et novissimum in Israel)|Zagubię... mdłego a zarzuconego i '''naniższego''' w israhelskiem ludu (clausum et novissimum in Israel)|-}}
# [[inclined]] towards something; [[susceptible]]
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|70|1471|Procliuior pochilony, '''nissy''' (qui ad indignandum facilis est, erit ad peccandum proclivior Prov 29, 22)|Procliuior pochylony, '''niższy''' (qui ad indignandum facilis est, erit ad peccandum proclivior Prov 29, 22)|-}}
# {{lb|zlw-opl|in the comparative|of text|attested in|Lesser Poland|Sieradz}} [[below]]; [[following]]
#* {{RQ:zlw-opl:MW|44b|Kto chcze... vczczicz bozą matką, przesz ti dny moze '''nyssze''' modlitwi mowicz|Kto chce... ućcić Bożą Matkę, przez ty dni może '''nisze''' modlitwy mowić|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|niskość}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|niżny}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|nizina}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|niski}}
* {{desc|pl|niski}}
* {{desc|szl|niski}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Size}}

-------- end text --------
Page 179 niż: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|niże}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*niže}}. {{surf|+univ|zlw-opl|ni|[[że|ż(e)]]}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|niż}}

===Conjunction===
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Greater Poland}} {{ng|used in comparisons, to introduce the basis of comparison}}; [[than]]
#* {{RQ:zlw-opl:StPPP|VIII|8324|1399|Maczek ne dal lista wysszey data (pro daty ?), '''niz''' iaco byla oprawa|Maciek nie dał lista wyszszej daty, '''niż''' jako była oprawa|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|83, 11|Wibral iesm odrzuczon bicz w domu boga mego wøczey, '''nisz''' bidlicz w przebitczech grzesznicow (elegi abiectus esse in domo dei mei magis, quam habitare in tabernaculis peccatorum)|Wybrał jeśm odrzucon być w domu Boga mego więcej, '''niż''' bydlić w przebytcech grzesznikow (elegi abiectus esse in domo Dei mei magis, quam habitare in tabernaculis peccatorum)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|51|Milowal ies zloscz nad dobrocz, lichotø wøcey, '''nisze''' mowicz prawdø (iniquitatem magis quam loqui aequitatem)|Miłował jeś złość nad dobroć, lichotę więcej '''niże''' mowić prawdę (iniquitatem magis quam loqui aequitatem)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|117, 8|Dobrze gest pfacz v pana, '''nysz''' pfacz we czloweka (bonum est confidere in domino, quam confidere in homine)|Dobrze jest pwać w Pana, '''niż''' pwać we człowieka (bonum est confidere in Domino, quam confidere in homine)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Dział|45|Czastokrocz syą przygadza, ysze geden pylnyeyszy gest syebye obeszrzenya y syedlenya '''nysz''' drvgy|Częstokroć się przygadza, iże jeden pilniejszy jest siebie obeźrzenia i siedlenia '''niż''' drugi|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pyzdr|263|1405|Iacosmi vissego posagv Dzychne VIII marcas vyrzødnego ne røczili '''nis''' iaco Katherzine|Jakosmy wyszszego posagu Dzichnie VIII marcas wyrządnego nie ręczyli '''niż''' jako Katerzynie|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|752|1404|Iacosim dal vanczey penadzi '''nisze''' dwescze krziwen na Cobile Pole|Jakośm dał więcej pieniędzy '''niże''' dwieście grzywien na Kobyle Pole|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Piek VI|385|1409|Peczna yest ossobna dzedzina '''nisz''' Gilowecz|Pieczna jest osobna dziedzina '''niż''' Jiłowiec|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:TymProc|311|1426|Jacom ya o than krziwdą oth Micolaya wstal, esze my vyssey kasal robicz, '''nysem''' mal umową|Jakom ja o tę krzywdę ot Mikołaja wstał, eże mi vyszej kazał robić, '''niżem''' miał umowę|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Łęczyca|Masovia}} {{ng|introduces a temporal clause}}; [[before]]
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|239|1389|Toma ne vczinil moczi nat Chroslø... pirwey, '''nis''' se wansoual|Toma nie uczynił mocy nad Chroślą... pirwej, '''niż''' sie wwięzował|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|111|1391|Iako Symanowi prziszøndzono Swønchowo mene pirwe, '''nisz''' gy Swøch obesall|Jako Szymanowi przysądzono Święchowo mienie pirwie, '''niż''' ji Święch obesłał|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|332|1397|Jacom bil poslem ot Maczka do Piotrasza, bi zaplaczene wszal dwadzescze griwen gotouich, '''nisz''' ktorø skoda vczinil na Sczepana|Jakom był posłem ot Maćka do Piotrasza, by zapłacenie wziął dwadzieście grzywien gotowych, '''niż''' ktorą szkodę uczynił na Szczepana|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|446|1400|Iaco Potrek do Kaliszkego slal zøndayø miru drzewey, '''nisz''' w zemi zawadzil|Jako Piotrek do Kaliskiego słał żądaję miru drzewiej, '''niż''' w ziemi zawadził|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Słota|57|V wody szø poczina czescz drzewey, '''nisz''' gdi szødø gestcz, tedyø na røcze dayø|U wody się poczyna cześć, drzewiej '''niż''' gdy siędą jeść, tedy ją na ręce dają|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pyzdr|706|1422|Yakom przod dzelil Byenka z braczą, '''nysz''' szye tho rancoyemstwo stalo|Jakom przod dzielił Bieńka z bracią, '''niż''' sie to rękojemstwo zstalo|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|1229|1426|Dal im przethtim rok otpusczenye ('odpuszczenia'), '''nysz''' sye tho pobranye stalo|Dał im przedtym rok otpuszczenie ('oduszczenia'), '''niż''' sie to pobranie zstało|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|2839|1428|Jacom ya s Pawlem smowi nye ymal lista wannego pirwey dacz '''nisze''' w gimenye wwansanya|Jakom ja z Pawłem smowy nie imiał lista wiannego pirwej dać '''niże''' w jimienie wwiązania|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXII|244|Middle of the fifteenth century|A prosczye trzeba *wschitgyego schesczyorga blogoslawyenstwa naprzod myecz, '''nysz''' tho przidzye|A proście trzeba wszytkiego sześciorga błogosławieństwa naprzod mieć, '''niż''' to przydzie|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia}} {{ng|introduces a contradicting clause}}; [[but]], [[however]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Num|18, 17|Ale pirworodzone wolv, owcze y kozy nye dasz viplaczicz, bo iest prziswyøczono bogv. '''Nisz''' krew przelegesz na oltarzv (sanguinem tantum eorum fundes super altare) a tvk zakadzisz na wonyø *przechatnø panv|Ale pirworodzone wołu, owce i kozy nie dasz wypłacić, bo jest przyświęcono Bogu, '''niż''' krew przelejesz na ołtarzu (sanguinem tantum eorum fundes super altare) a tuk zakadzisz na wonią przechętną Panu|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|125|1411|Scepan pospolnych sdzegen ne zayøl, '''nisz''' yako ye zaztal ot pyanczy lath, tako ge grodzy|Szczepan pospolnych ściegien nie zajął, '''niż''' jako je zastał ot pięci lat, tako je grodzi|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|76|Tho skazvyemy bicz... proszne, '''nisz''' wsdy przerzeczone dzewky wroczicz szą mayą k gych dzedzynnym cząsczam (quin praefatae filiae redeant ad earum hereditarias porciones)|To skazujemy być... prozne, '''niż''' wżdy przerzeczone dziewki wrocić się mają k jich dziedzinnym częściam (quin praefatae filiae redeant ad earum hereditarias porciones)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} {{ng|introduces an exclusionary conditional clause}}; [[unless]] [[only]]
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|362|1398|Iako Sandziuoy... wmovil medzi mnø a medzi Sczepanem, esz ne mal na mø niyednego roku stacz, '''nisz''' przet timi pani, czso sø nameneni|Jako Sędziwoj... umowił miedzy mną a miedzi Szczepanem, eż nie miał na mię nijednego roku stać, '''niż''' przed tymi pany, czso są namienieni|-}}
# {{def-uncertain|zlw-opl|nohypothesis=1}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|545|V ych rące bądzye podan szyn czlovyeczy... any szye zzalvyą yego nyevynnosczy, '''nyz''' kako vyelyką... mąką bądzye vmączen|W ich ręce będzie podan syn człowieczy... ani sie zżałują jego niewinności, '''niż''' tako wieliką... męką będzie umęczon|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} {{ng|corruption of {{m|zlw-opl|iż|iż(e)}}}}
#* {{RQ:zlw-opl:PKKr|I|239|1394|Iaco prawe wemi i swaczczimi, '''nisze''' cazal za ząn dacz zastawan w dzezandczi grziwen, a coszm zaplaczil|Jako prawie wiemy i śwaczczymy, '''[n]iże''' kazał zasię dać zastawę w dziesiąci grzywien, a tośm zapłacił|-}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|niz|id=than}}
* {{desc|pl|niż|id=than}}
* {{desc|szl|niż}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|niż(e)|7869}}

-------- end text --------
Page 180 nożny: -------- begin text --------

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|nożny:}}

===Etymology 1===
{{etymid|zlw-opl|noun}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*nožьna|*nožьny}}. Cognate to {{cog|ru|ножны}}.

====Noun====
{{zlw-opl-noun|nv-p}}

# {{lb|zlw-opl|plurale tantum|attested in|Masovia}} [[sheath]], [[scabbard]]
#: {{syn|zlw-opl|pacha|pochwa<alt:pochwy>}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|10|Kyedi kto sand sgwalczi alybo go nye czczancz myecz alybo nosz w szandze wymye sz '''nozen''' (gladium evaginans)|Kiedy kto sąd zgwałci alibo go nie czcząc miecz alibo noż w sądzie wymie z '''nożen''' (gladium evaginans)|-}}

=====Descendants=====
* {{desc|pl|nożenki|der=1}}

===Etymology 2===
{{etymid|zlw-opl|adj}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*nožьnъ}}. {{surf|zlw-opl|noga|-ny}}.

====Adjective====
{{zlw-opl-adj}}

# {{lb|zlw-opl|relational}} [[leg]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|822|A to szye stalo prze to, by szye pyssmo napelnylo, ktore pyssano o onem dostoynem Yopye, yze od *pyąthney '''nozney''' az do vyrzchv glovy nye bylo v nym zdrovya
|A to sie stało przeto, y sie pismo napełniło, ktore pisano o onem dostojnem Jopie, iże od pięt[ne]y '''nożnej''' aż do wirzchu głowy nie było w nim zdrowia|-}}
# [[foot]] [[away]] {{gl|being a foot near or a foot distant}}
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|101|1471|'''Nozny''' pedalis (venit finis tuus, pedalis praecisionis tuae Jer 51, 13)|'''Nożny''' pedalis (venit finis tuus, pedalis praecisionis tuae Jer 51, 13)|-}}

=====Derived terms=====
{{col-auto|zlw-opl|nożna żyła}}

=====Descendants=====
* {{desc|pl|nożny}}

====Further reading====
* {{R:zlw-opl:SPJSP|1. nożny|7920}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|2. nożny|7921}}

{{C|zlw-opl|Containers}}

-------- end text --------
Page 181 obcy: -------- begin text --------

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|ine-pro}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*obьťь|id=adj}}. {{etydate|15th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|obcy:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj}}

# {{lb|zlw-opl|sometimes|nominalized|attested in|Masovia}} [[foreign]], [[alien]] {{gl|not belonging to a particular group}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|101|Ma pan oswyatczicz dwyema lawnykoma wlostnyma, acz ye ma, albo '''opcyma'''|Ma pan oświadczyć dwiema ławnikoma włostnyma, acz je ma, albo '''obcyma'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:StPPP|II|2454|1432|Alii multi nobiles presentes de alienis, videlicet z '''opczich''',... testati sunt, quod ita est|Alii multi nobiles presentes de alienis, videlicet z '''obcych''',... testati sunt, quod ita est|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:AGZ|II|131|1447|Scultetus vero nobis et aliis quibuscumque personis, tam propriis inhabitatoribus, quam extraneis vlg. '''opczym''', dum per ipsos fuerit citatus littera cittatoria sigillata nostra, non coram alio respondere debebit, nisi coram residencia septem scultetorum iuratorum|Scultetus vero nobis et aliis quibuscumque personis, tam propriis inhabitatoribus, quam extraneis vlg. '''obcym''', dum per ipsos fuerit citatus littera cittatoria sigillata nostra, non coram alio respondere debebit, nisi coram residencia septem scultetorum iuratorum|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|372|Krolyevye zyemsczy od kogo byorą dan..., od szynow czyly od '''opczych''' (a filiis suis an ab alienis Mat 17, 24)?|Krolewie ziemszczy od kogo biorą dań..., od synów [swoich] czyli od '''obcych''' (a filiis suis an ab alienis Mat 17, 24)?|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|400|Nye yest nyyeden nalyezon, kto by szyą vroczyl a dal chvalą bogv, yedno ten '''opczy''' (nisi hic alienigena Luc 17, 18)|Nie jest nijeden nalezion, kto by się wrócił a dał chwałę Bogu, jedno ten '''obcy''' (nisi hic alienigena Luc 17, 18)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|49r|c. 1500|Extraneus eyn auszlender '''opczy''' czvdzy|Extraneus eyn auszlender '''obcy''' czudzy|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[strange]], [[unknown]], [[unfamiliar]]
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|1588|1488|Jakom ya nye srzadzyla any sesslala syedmy person '''obczych''', nyeznayomych do domv Jana... w noczy gyego schvkacz y dobywacz|Jakom ja nie srządziła ani sesłała siedmi person '''obcych''', nieznajomych do domv Jana... w nocy jego szukać i dobywać|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} {{def-uncertain|zlw-opl}}
## [[shared]], [[common]]
##* {{RQ:zlw-opl:Dział|1|Ale ysze nawiączsza dobrocz gest od lvdzi na swiecze sprawiedlywoscz mylowacz, czvdzego nye drapacz, '''opczego''' a swego podlvg boszey woley... vszywacz|Ale iże nawięcsza dobroć jest od ludzi na świecie sprawiedliwość miłować, cudzego nie drapać, '''obcego '''a swego podług bożej wolej... używać|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|obczyzna}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/obcować}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|obcowanie}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|ôbcÿ}}
* {{desc|pl|obcy}}
* {{desc|szl|ôbcy}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|1598}}

-------- end text --------
Page 182 obora: -------- begin text --------

===Etymology===
{{root|zlw-opl|ine-pro|*h₂wer-}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*obòra|t=enclosure|id=enclosure}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[animal]] [[enclosure]] {{gl|fenced area (with or without a building) where pets are kept}}
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|2879|1428|Jacom ya nye wiwarl bidla s Barnathowi '''obori'''|Jakom ja nie wywarł bydła z Barnatowy '''obory'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[breeding-ground]] {{gl|land estate belonging to a lord, where cattle and horses were bred and seized movable property, cattle, etc. were kept}}
#* {{RQ:zlw-opl:Czrs|88|1416|Pacosz yanl panoszø mego y sz konem... y kon do kxanszey '''obory''' dal|Pakosz jął panoszę mego i z koniem... y koń do księżej '''obory''' dał|-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|oborzna|oborzne}}

====Descendants====
* {{desc|pl|obora|id=enclosure}}
* {{desc|szl|ôbora}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Animal dwellings|Places|Walls and fences}}

-------- end text --------
Page 183 oczrzedź: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|otrzedź}}

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|ine-bsl-pro|ine-pro}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|-}}.<ref>{{R:pl:Bruckner|otrzedź}}</ref><ref>{{R:pl:Bruckner|trzoda}}</ref> Cognate with {{cog|ru|о́чередь}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|oczrze?dź}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[order]], [[sequence]], [[succession]]
#: {{syn|zlw-opl|porządność|rząd|ście|urząd|zjednanie}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|25|Vstawyami, abi kv myestczv slvchanya rzeczy... nye podlug dostoynosczi persoon any podlug wyelkosczy albo *mnyeyszoczy rzeczy, alye podlug '''oczrzedzy''' szą prawvyaczich (sed secundum ordinem litigantium, Dział 12: ale podlug vrzadv poszywayączych) tylko powod a sąmperzs... wyslvchany a othprawyeny mayą bycz|Ustawiamy, aby ku miestcu słuchania rzeczy... nie podług dostojności person ani podług wielkości albo mniejszoci rzeczy, ale podług '''oczrzedzi''' się prawujących (sed secundum ordinem litigantium, Dział 12: ale podług urzędu pozywających) tylko powod a sampierz... wysłuchani a otprawieni mają być|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjective|otrzedni}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|czroda|czrzoda|strzeda|trzoda}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mpl|otrzedź}}

===References===
{{reflist}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|otrzedź, oczrzedź|9579}}
-------- end text --------
Page 184 odbyć: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|otbyć}}

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|od-|być}}. {{etydate|1402}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|pf|impf=odbywać}}

# {{lb|zlw-opl|law|attested in|Lesser Poland|Masovia|Kujavia|Greater Poland}} to [[reject]] a  [[claimant]]'s [[claim]] {{+obj|zlw-opl|gen|means=what}}, {{+preo|zlw-opl|o|acc|means=of what}}, {{+obj|zlw-opl|ins|means=with what}}
#* {{RQ:zlw-opl:Dział|21|Chczemy, aby... czlowiek o... gwalth... bylby pozwan, tedy nany dobrym swiadeczstwem ma bycz dokonan. Paknyali to nye bądze, tedy wlosną rąką przysyągwszy sam '''odbądze''' (se valeat expurgare)|Chcemy, aby... człowiek o... gwałt... byłby pozwan, tedy nań dobrym świadeczstwem ma być dokonan. Paknięli to nie będzie, tedy włosną ręką przysiągwszy sam '''odbędzie''' (se valeat expurgare)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|109|Taky pan nyesprawyedlywye bi takąn kopan ot nyego... wzyąnl, chczancz '''odbicz''' placzyezu prawa (volens evadere solutionem iuris)|Taki pan niesprawiedliwie by taką kopę ot niego... wziął, chcąc '''odbyć''' płacieżu prawa (volens evadere solutionem iuris)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:TPaw|VII|129|1418|O tho gesth gich oczecz zalowal na Sliuskiego, a Sliuski gest odbil gich o ty dzedzyne, a y na to Nicolaus ma sandowy listh... Pan S[łuńsk]y '''odbil''' gest o to oczcza waschego y na tho ma wascha sandowa twardoscz|O to jest jich ociec żałował na Słuńskiego, a Słuński jest odbył jich o ty dziedzinie, a i na to Nicolaus ma sądowy list... Pan S[łuńsk]i '''odbył''' jest o to oćca waszego i na to ma waszę sądową twardość|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|102|1402|Eze Maczey s Wawrzkem mal tø umowø, ez go ne mal dawnosczø '''odbicz''' o ssedlisco|Eże Maciej z Wawrzkiem miał tę umowę, eż go nie miał dawnością '''odbyć''' o siedlisko|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|115v|c. 1500|Repugnare id est obstare widerfechten '''odbycz'''|Repugnare id est obstare widerfechten '''odbyć'''|-}}
# {{def-uncertain|zlw-opl}}
## to [[assuage]] someone's [[grievance]]
##* {{RQ:zlw-opl:StPPP|XI|268|1483|Sub eodem iudicio banito veniens tota comunitas obligata est dominum *woyovodam ab ista adveniente dominica per septimanam in dominicam al. *'''odbyczcz''' cum bona voluntate et iure non intrare, super hoc dominus woyevoda posuit solidum|Sub eodem iudicio banito veniens tota comunitas obligata est dominum wojewodam ab ista adveniente dominica per septimanam in dominicam al. '''odbyć''' cum bona voluntate et iure non intrare, super hoc dominus wojewoda posuit solidum|-}}
# to [[send off]], to [[drive away]]
#* {{RQ:zlw-opl:R|I|XLV|End of the 15th century|Slugy vyssokyey mysszly '''odbancz''' (repelle) gyako nyeprzyaczela!|Sługi wysokiej myśli '''odbądź''' (repelle) jako nieprzyjaciela!|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} to [[leave]], to [[abandon]]
#* {{RQ:zlw-opl:De morte|72|'''Othbandzeszch''' swey mylosznycze|'''Otbędziesz''' swej miłośnice|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=noun|odbycie}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|ôdbicz}}
* {{desc|pl|odbyć}}
* {{desc|szl|ôdbyć}}

===References===
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|odbyć, otbyć|8444}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|2294}}

-------- end text --------
Page 185 odkładźca: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|odkładać|-ca}}. {{etydate|1422}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-an!}}

# {{lb|zlw-opl|law|attested in|Masovia}} [[deputy]] in a [[trial]] [[adjourning]] a [[date]]
#* {{RQ:zlw-opl:Czrs|262|1422|Nobilis Seczslaus... '''otclaczcza''' debuit statuere nobilem Paulum de ibidem et non statuit|Nobilis Seczslaus... '''otkładźca''' debuit statuere nobilem Paulum de ibidem et non statuit|-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjective|nieotkładny}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|odkład|otkładanie}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/kłaść|-/kładać|-/odkładać}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|People}}
-------- end text --------
Page 186 odmowa: -------- begin text --------

===Etymology===
{{deverbal|zlw-opl|odmówić}}. {{etydate|1395}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[denial]], [[refusal]]; [[opposition]], [[resistance]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|111|Vrzandnyk wschitka gymyenya yego ma dacz na rankoyemstwo bes wschey '''odmowi''' i odwloky (sine omni dilatione et contradictione)|Urzędnik wszytka jimienia jego ma dać na rękojemstwo bez wszej '''odmowy''' i odwłoki (sine omni dilatione et contradictione)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} [[reply]], [[answer]]
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|187|1395|Tedi rzegk[ł] pan Hinczka: Dacze mne ti wini wipiszafszy, iszbich na to '''odmowø''' dal|Tedy rzek pan Hinczka: Dacie mnie, ty winy wypisawszy, iż bych na to '''odmowę''' dał|-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|odmawianie|odmówienie}}
{{zlw-opl-derived verbs|odmówić/odmawiać|-/mówić}}

====Descendants====
* {{desc|pl|odmowa}}

===References===
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 187 odmówić: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|otmówić}}

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|od-|mówić}}. {{etydate|15th century|ref={{R:pl:Bańkowski}}}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|pf|impf=odmawiać}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} to [[say no]], to [[reject]], to [[deny]]
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|346|1429|Kedi Marcisz swim kmeczem w czasz pouedzal, eze o wyesz '''odmovil''', a na penandzech oszadzil|Kiedy Marcisz swym kmieciem w czas powiedział, eże o wieś '''odmowił''', a na pieniądzech osadził|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|39|Nagod... proszil... swogich sząszadow wyesznycz, aby sladem... szlodzeya... gonycz gemv pomogli. Alye wyesznycze posczygacz slodzeya '''othmowily''' szą (furem insequi recusarunt|Nagod... prosił... swojich sąsiadow wieśnic, aby śladem... złodzieja... gonić jemu pomogli, ale wieśnice pościgać złodzieja '''otmowili''' są (furem insequi recusarunt|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} to [[advise]] [[against]]
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|381|1398|Yssze Marczin ne '''odmouil''' Yana szoltisa od rok za swego pana za Wolwrama|Iże Marcin nie '''odmowił''' Jana sołtysza od rok[u] za swego pana za Wolframa|-}}
# to [[speak]] [[against]], to [[resist]], to [[protest]]
#* {{RQ:zlw-opl:OrtBrRp|75, 1|Ktho czyrpyal rok y dzyen a z strzechy albo sz rynny woda czyekla [przed] przesz gego dwor albo dom przesz prawey odmowy, szlowye ysz przeczyw temv w czasz przed prawem nye '''odmowyl''' albo zabronyl, ten mvszy tesz tho daley czyrpyecz|Kto cirpiał rok i dzień, aż z strzechy albo z rynny woda ciekła [przed] przez jego dwor albo dom przez prawej odmowy, słowie iż przeciw temu w czas przed prawem nie '''odmowił''' albo zabronił, ten musi też to dalej cirpieć|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} to [[take back]], to [[rescind]], to [[cancel]] one's [[word]]s
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|133|Thego mnye danya przed gaynym szadem nygdy nye ''''odmowyl''', szlowye nye odwolal, przetho ya szprawnye foldruya polowyczą tego domu|Tego mnie dania przed gajnym sądem nigdy nie '''odmowił''', słowie nie odwołał, przeto ja sprawnie fołdruję połowicę tego domu|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} to [[arrange]], to [[agree]]
#* {{RQ:zlw-opl:De morte|349|Chciałbych '''otmowić''' z tobą, mogłlibych się skryć przed tobą, gdybych się w ziemi chował albo twardo zamurował|Chczalbych '''othmovycz''' s tobv, moglybych (leg. mogł-li-bych) szya szkrycz przeth tobv, gdybych szyą w szemy choval albo twardo szamvroval?|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|odmowa|odmówienie}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=noun|odmawianie}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/mówić}}

====Descendants====
* {{desc|pl|odmówić}}

===References===
{{reflist}}
:* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 188 odpowiadanie: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|odpowiedanie}}

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|odpowiadać|-anie}}. {{etydate|r|1448|1450}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|odpowiadanie:}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|n}}

# [[answer]], [[reply]], [[response]]
#: {{syn|zlw-opl|odpowiedzenie|odpowiedź}}
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|75|1471|Dissoluciones rospusczienye aut '''odpovyedanye'''|Dissoluciones rozpuszczenia aut '''odpowiedania'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|74|Potym ona drzewa rzymska, ktoresch szye ('są') szvany sloncze y myeszyądz, davaly '''odpovyedanye''' lyvdv pospolnemv (responsum omnibus dederunt tam commune)|Potym ona drzewa rzymska, zwany Słońce i Miesiąc, ktoreż są dawały '''odpowiedanie''' ludu pospolnemu (responsum omnibus dederunt tam commune)|-}}
## {{lb|zlw-opl|law|attested in|Masovia}} [[defendant]]'s [[response]] to an [[accusation]] in [[court]]
##: {{syn|zlw-opl|odpowiedzenie|odpowiedź}}
##* {{RQ:zlw-opl:Sul|9|Poklada (sc. to kapitulum) ho '''odpowyedanyv''', a przetho nyzey po wyprawyenyv o pozwyech tho capitulum postawyą|Pokłada (sc. to kapitulum) ho '''odpowiedaniu''', a przeto niżej po wyprawieniu o pozwiech to kapitulum postawię|-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjective|odpowiedni}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adverb|odpowiedziale}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|odpowiadacz|odpowiedzenie|odpowiedź|odpowiedźca}}
{{zlw-opl-derived verbs|odpowiedzieć/odpowiadać|powiedzieć/powiadać}}

====Descendants====
* {{desc|pl|odpowiadanie}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 189 odpowiadać: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|odpowiedać|otpowiadać|otpowiedać}}

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|od-|powiadać}}. {{etydate|1387}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf|pf=odpowiedzieć}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[answer]], to [[reply]] {{gl|to give a verbal response}} {{+preo|zlw-opl|k|dat|means=to whom}} {{+preo|zlw-opl|na|acc|means=to what}} {{+preo|zlw-opl|przeciw|dat|means=against what}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|177b|A na tocz tutha tobe tako '''odpoueda'''|A na toć tuta tobie tako '''odpowieda'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ex|19,19|Moyszesz mowyl a pan '''otpowyedal''' (respondebat) gemu|Mojżesz mowił, a Pan '''otpowiedał''' (respondebat) jemu|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|635|K temv tez '''odpovyeda''' Crizostomus|K temu też ''''odpowieda''' Kryzostomus|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|771|Nye '''odpovyedasch''' (non respondes Marc 15, 4) nycz przeczyv themv?|Nie '''odpowiedasz''' (non respondes Marc 15, 4) nic przeciw temu?|-}}
# {{lb|zlw-opl|law|attested in|Masovia}} to [[defend]] {{gl|to stand before court as the defendant}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|9|Pozwani ho wczynek grzeschni *przes krolyewską wyelmosznosczą ma '''odpowyadacz''' (respondebit)|Pozwany ho uczynek grzeszny przed krolewską wielmożnością ma '''odpowiadać''' (respondebit)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|attested in|Greater Poland}} to [[make]] [[threat]]s; to [[get back]], to [[get]] [[revenge]]
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|16|1387|Przes to Miroslaw zabil Jana, ysz mu '''otpouadal''' y *krad gy|Przez to Mirosław zabił Jana, iż mu '''otpowiadał''' i krad[ł] ji|-}}
# to [[speak]]; to [[announce]]; to [[tell]] about
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|771|O, movy svyąthy Augustyn, '''odpovyedayczye''' thu zlych duchov zbavyeny[e], trądovaczy oczysczeny|O, mowi święty Augustyn, '''odpowiedajcie''' tu złych duchow zbawieni[e], [niemocni uzdrowieni], trędowaci oczyszczeni|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[suit]] {{gl|to be appropriate or apt for}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|gl. 42b|Huic purgacioni respondet, '''otpouada''', purgacio spiritualis|Huic purgacioni respondet, '''otpowiada''', purgacio spiritualis|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|odpowiadacz|odpowiadanie}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjective|odpowiedni}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adverb|odpowiedziale}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|odpowiedzenie|odpowiedź|odpowiedźca}}
{{zlw-opl-derived verbs|powiedzieć/powiadać}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|ôdpoziedacz}}
* {{desc|pl|odpowiadać}}
* {{desc|szl|ôdpowiadać}}

===References===
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 190 odpowiedni: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|otpowiedni}}

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|odpowiedzieć|-ni}}. {{etydate|fifteenth century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|odpowiedni:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj|-}}

# [[oppositional]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Deut|32,51|Boscze przevinili przecziwko mnye posrzod synow israhelskich wod (leg. u wod) '''odpowyednich''' (ad aquas contradictionis) w Kades|Boście przewinili przeciwko mnie pośrzod synow israhelskich u wod '''odpowiednych''' (ad aquas contradictionis) w Kades|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia}} {{def-uncertain|zlw-opl|nohypothesis=1}}
#* {{RQ:zlw-opl:PF|I|487|c. 1428|'''Othpowedna''' responsiua|'''Otpowiednia''' responsiua|-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adverb|odpowiedziale}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|odpowiadacz|odpowiadanie|odpowiedzenie|odpowiedź|odpowiedźca}}
{{zlw-opl-derived verbs|odpowiedzieć/odpowiadać|powiedzieć/powiadać}}

====Descendants====
* {{desc|pl|odpowiedni}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 191 odpowiedzieć: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|otpowiedzieć}}

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|od-|powiedzieć}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|odpowiedzie?ć}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|pf|impf=odpowiadać}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[answer]]; to [[reply]]; to [[respond]] {{+obj|zlw-opl|acc}}, {{+obj|zlw-opl|dat}} or {{+preo|zlw-opl|k|dat|means=to what/whom}}, {{+preo|zlw-opl|na|acc|means=to what}}, {{+preo|zlw-opl|przeciw|dat|means=against what}}, {{+preo|zlw-opl|o|loc|means=about what/whom}}
#: {{syn|zlw-opl|opowiedzieć}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|184a|Tedy vøcz swøthy Gan gestcy mv on tako byl '''odpouedzal'''|Tedy więc święty Jan jestci mu on tako był '''odpowiedział'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|3,13|Rzekl bog: Czemusz to vczynyla? '''Otpowyedzala''' (quae respondit): Wøsz myø sdradzyl|Rzekł Bog: Czemuś to uczyniła? '''Otpowiedziała''' (quae respondit): Wąż mię zdradził|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|IV Reg|18,36|Tedi wszitek lyvd vmylkl a nye '''otpowyedzal''' gemv nyczego (non respondit ei quidquam)|Tedy wszytek lud umilkł a nie '''otpowiedział''' jemu niczego (non respondit ei quidquam)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Jos|1,16|Y '''odpowyedzeli''' sø kv Iozve rzekøcz (responderuntque ad Iosue atque dixerunt)|I '''odpowiedzieli''' są ku Jozue rzekąc (responderuntque ad Iosue atque dixerunt)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|113|Czeszarz nye '''odpovyedzyav''' nycz y wschedl v rąda svymy (leg. z swymi) przyaczyelmy|Cesarz nie '''odpowiedziaw''' nic i wszedł w radę z swymi przyjacielmi|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|137|Iesus k temv nycz nye '''odpovyedzyal''' (ad haec verba puer Iesus nihil respondebat)|Jesus k temu nic nie '''odpowiedział''' (ad haec verba puer Iesus nihil respondebat)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|416|A nykt nye mogl '''odpovyedzyecz''' na to slova (nemo poterat ei respondere verbum Mat 22, 46)|A nikt nie mogł [jemu] '''odpowiedzieć''' na to słowa (nemo poterat ei respondere verbum Mat 22, 46)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|126|Povydz my, synkv myly,... przeczyv takyey potvarzy czo mam '''odpovyedzyecz''' (ad hanc calumniam quid est respondendum)?|Powidz mi, synku miły,... przeciw takiej potwarzy co mam '''odpowiedzieć''' (ad hanc calumniam quid est respondendum)?|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|682|Alye o szvych zvolyenykoch nycz nye '''odpovyedzyal''' (sc. Jesus)... przeto, yze nyyednego przy ssobye ny myal|Ale o swych zwolenikoch nic nie '''odpowiedział''' (sc. Jesus)..., przeto, iże nijednego przy sobie ni miał|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|24|Vestchnąla (sc. dziewica), czem by ym '''odpovyedzyecz''' mogla (quid illis respondere posset, inspiraret)|Westchnęła (sc. dziewica), czem by im '''odpowiedzieć''' mogła (quid illis respondere posset, inspiraret)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|636|Ale pyrvey, nyzly ym myly Kristus na tho '''odpovyedzyal''', aze svyąthy Pyotr... mayącz myecz dobyl go|Ale pirwej niżli (czy niźli) im miły Krystus na to '''odpowiedział''', aże święty Piotr... mając miecz dobył go|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|145|Myly Yesus '''odpovyedzyal''' k temv rzekącz|Miły Jesus '''odpowiedział''' k temu rzekąc|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|192|A na to maya '''odpovyedzyecz''' (respondetur)|A na to mają '''odpowiedzieć''' (respondetur)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|780|A przeczyv temv mamy tako0 '''odpovyedzyecz''': Krolevstvo Iesucristovo zovye dvoyako|A przeciw temu mamy tako '''odpowiedzieć''': Krolewstwo Jesukrystowo zowie dwojako|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|92|'''Odpovyedzyely''' (responderunt), yze bog wschech bogow wschedl w zyemyą|'''Odpowiedzieli''' (responderunt) {{...}}, iże Bog wszech bogow wszedł w ziemię|-}}
# {{lb|zlw-opl|law|attested in|Greater Poland|Masovia}} to [[defend]] {{gl|to stand before court as the defendant}} {{+obj|zlw-opl|acc|means=what}}, {{+obj|zlw-opl|dat|means=to whom}}, {{+obj|zlw-opl|ins|means=with what}} {{+preo|zlw-opl|na|acc}} or {{+preo|zlw-opl|o|acc|means=to what}}, {{+preo|zlw-opl|za|acc|means=for what}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|65|Thedy tho daly przyszyasznyczy czyscz przed nymy y pythaly obudw (leg. obudwu) stronu, thakoly szye tho szthalo. Thedy '''odpowyedzyely''' z obu stron|Tedy to dali przysiężnicy czyść przed nimi i pytali obudwu stronu, takoli sie to stało. Tedy '''odpowiedzieli''' z obu stron|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|70|Anna stala przed gaynym szadem... y '''othpowyedzyala''' themu goszczyowy tako|Anna stała przed gajnym sądem... i '''otpowiedziała''' temu gościowi tako|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|123|Zalowal nany woyth... prosto yemu dayacz wyną, tedy on tesz prosto '''odpowyedzyal''' szwą nyewynnoscz|Żałował nań wojt... prosto jemu dając winę. Tedy on też prosto '''odpowiedział''' swą niewinność|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|143|Tego konya zaluyą na baythka yako trzech grzywyen. Na tho '''odpowyedzyal''' baythko rzekacz|Tego konia żałuję na bajtka jako trzech grzywien. Na to '''odpowiedział''' bajtko rzekąc|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|187|1395|Tedi pan Hinczka otpouedzal ot szebe hy od dzeczi, isze to gest stara rzecz, nerad bich o to '''otpouedzal'''|Tedy pan Hinczka otpowiedział ot siebie hi od dzieci, iże to jest stara rzecz, nierad bych o to '''otpowiedział'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|14|Zalwyąncz w prawye nyemyeczskem przeczywko krzywemv, gemv thymsze prawem '''othpowyedzeecz''' nye powynyen (eodem iure reo respondere non tenetur)|Żałując w prawie niemiecskiem przeciwko krzywemu, jemu tymże prawem '''otpowiedzieć''' nie powinien (eodem iure reo respondere non tenetur)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|86|Brat, yenze nye chczal przes brata swego '''otpowyedzyecz''', o czanscz swey dzyedzini ma otpowyedzyecz (tenebitur respondere)|Brat, jenże nie chciał przez brata swego '''otpowiedzieć''', o część swej dziedziny ma otpowiedzieć (tenebitur respondere)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|14|Vszylstwo dzevyczaam czynączy... prawem polskym mayą '''othpowyedzecz''' o thą rzecz (iure Polonico tenentur respondere)|Usilstwo dziewicam czyniący... prawem polskim mają '''otpowiedzieć''' o tę rzecz (iure Polonico tenentur respondere)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|47|Za kradzeszstwa y skody vczynyone powynny mayą bycz prawem '''othpowyedzecz''' (tenebuntur iudicialiter respondere)|Za kradzieżstwa i szkody uczynione powinni [mają] być prawem '''otpowiedzieć''' (tenebuntur iudicialiter respondere)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} to [[threaten]], to [[make]] [[threat]]s; to [[get back]], to [[get]] [[revenge]]
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|1120|1422|Yaco Szandziuog... Yasza crome paną starosczinego myru ne wordrowal... any go chowal, kedy Benakowy... poszega '''otpowedzal'''|Jako Sędziwoj... Jasza kromie pana starościnego miru nie fordrował... ani go chował, kiedy Bieniakowi... pożegę (?) '''otpowiedział'''|-}}
# to [[speak]]; to [[announce]]; to [[tell]] about
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|31,27|Przeczyesz przes mego wyedzenya vczyekl any gesz my '''otpowyedzal''' (cur... fugere voluisti nec indicare mihi), abich czyø wiprowadzyl s radoszczyø?|Przecz jeś przez mego wiedzenia uciekł ani jeś mi '''otpowiedział''' (cur... fugere voluisti nec indicare mihi), abych cię wyprowadził s radością?|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:RKJŁ|VII|58|1491|Iescze wselki thowarzisz, yesliby chczial precz vendrovacz, thedi ma '''odpovyedziecz''' swemu mystrzowy dobrze przeth thym..., a tho dlathego, aby mv mystrz wczas sgothowal pyenyąndze yego|Jeszcze wszelki towarzysz, jesliby chciał precz wędrować, tedy ma '''odpowiedzieć''' swemu mistrzowi dobrze przed tym..., a to dlatego, aby mu mistrz wczas zgotował pieniądze jego|-}}
# to [[express]] [[opposition]], to [[object]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Jos|1,18|Ktosz '''odpowye''' (qui contradixerit) vstom twim a nye poslvcha wszech rzeczi twych, gesto gemv przikazvges, smyerczø vmrze|Ktoż '''odpowie''' (qui contradixerit) ustom twym a nie posłucha wszech rzeczy twych, jeż to jemu przykazujesz, śmiercią umrze|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Deut|33,8|Swirzchowanye twee a vczene twe od møza swyøtego twego, gegozesz skvszil... y *sødzillesz v wod *'''odpowyadzanich''' (iudicasti ad aquas contradictionis)|Zwirzchowanie twe a uczenie twe od męża świętego twego, jegożeś skusił... i sądziłeś u wod '''odpowiedzianych''' (iudicasti ad aquas contradictionis)|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjective|odpowiedni}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adverb|odpowiedziale}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|odpowiedzenie|odpowiedź|odpowiedźca}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|odpowiadacz|odpowiadanie}}
{{zlw-opl-derived verbs|powiedzieć/powiadać}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|ôdpoziedżiécz}}
* {{desc|pl|odpowiedzieć}}
* {{desc|szl|ôdpowiedzieć}}

===References===
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 192 odsypać: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|otsypać}}

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|od-|sypać}}. {{etydate|1413}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|od.sypać}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|pf}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} to [[demarcate]] an [[estate]] by [[pile up|piling up]] [[mound]]s
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|I|1940|1413|Yacom ya ne mal sz Tomassem smowi medzi Puchalami granicz '''othsipacz'''|Jakom ja nie miał z Tomaszem zmowy miedzy Puchałami granic '''otsypać'''|-}}
# to [[repile]]
#* {{RQ:zlw-opl:StPPP|II|3250|1446|Judicium decreuit, quod Johannes... aquam, quam de antiquo meatu al. z ssamicze eduxit, debet reddere viceuersa in anticum meatum ipsius aque et aggerem ressipare al. '''odssipacz'''|Judicium decreuit, quod Johannes... aquam, quam de antiquo meatu al. z samice eduxit, debet reddere viceuersa in anticum meatum ipsius aque et aggerem ressipare al. '''odsypać'''|-}}

====Descendants====
* {{desc|pl|odsypać}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 193 okno: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*okъnò}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|n}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[window]] {{gl|opening, usually covered by one or more panes of clear glass, to allow light and air from outside to enter a building}}
#: {{syn|zlw-opl|okieńce}}
#* {{RQ:zlw-opl:Czrs|LXXXI|1429|Jaco mnye Jan nye dal '''oken''' wyrabycz, any drzvi czynycz, alyszbi ischba bila gothowa|Jako mnie Jan nie dał '''okien''' wyrębić, ani drzwi czynić, aliżby izba była gotowa|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|132r|c. 1500|Subscella slvp v '''okną'''|Subscella slup u '''okna'''|-}}
# [[well]] [[opening]] {{gl|top opening of the well through which the brine was drawn to the ground surface, specially enclosed and secured}}
#* {{RQ:zlw-opl:AGZ|XII|251|1457|Budko non debet retinere homines transeuntes per viam ad silwas et ad '''okno''' salis|Budko non debet retinere homines transeuntes per viam ad silwas et ad '''okno''' salis|-}}
# {{lb|zlw-opl|Biblical|attested in|Lesser Poland}} [[gate]]s and [[lock]]s that [[stop]] the [[heavenly]] [[water]]s from [[fall]]ing to the [[ground]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|41, 9|Gløbocoscz gløbocoscz wziwa w glosse '''oken''' (cataractarum) twogich|Głębokość głębokość wzywa w głosie '''okien''' (cataractarum) twojich|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|okiennik}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|okieńce}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|ôkno}}
* {{desc|pl|okno}}
* {{desc|szl|ôkno}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|3298}}

{{C|zlw-opl|Architectural elements}}

-------- end text --------
Page 194 oko: -------- begin text --------

===Etymology===
{{root|zlw-opl|ine-pro|*h₃ekʷ-}}{{dercat|zlw-opl|ine-bsl-pro|ine-pro}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*oko}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|n}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[eye]]
#* {{RQ:zlw-opl:Kśw|dv 13|Videle '''ocy''' moy zbauene tuoie||Widziele '''oczy''' moi zbawienie twoje}}
# {{lb|zlw-opl|in the dual}} [[front]] of a person; [[frontside]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|820|Y odvyazaly gy od slupa, a obroczyvschy gy grzebyetem ku slupv y vzyąly yemv rącze opak albo za szye, y czyagnąly tako sylnye aze oblapyl slup vschythek, yako pyrvey '''oczyma''' byl przyvyązan|I odwiązali ji od słupa a obrociwszy ji grzebietem ku słupu i wzięli jemu ręce opak albo zasie i ciągnęli ji tako silnie, aże obłapił słup wszytek, jako pirwej '''oczyma''' był przywiązan|-}}
# {{lb|zlw-opl|metaphorically}} [[cognition]] {{gl|ability to reason}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXII|244|Middle of the 15th century|Darmo podnossy swe '''oko''' na wydzenye boga, gen gescze sam syebye poznacz a wydzecz nye umyege|Darmo podnosi swe '''oko''' na widzenie Boga, jen jeszcze sam siebie poznać a widzieć nie umieje|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[hole]] in a [[net]]
#* {{RQ:zlw-opl:Czrs|76|1416|Sex rethe de suberibus bonis valencia dorcas venare, que ad longitudinem XXX passuum vlg. szø[ż]yene ne nayedrzonech debent habere, et XIIII oculos vlg. na *dztyrnacze '''ok'''|Sex rethe de suberibus bonis valencia dorcas venare, que ad longitudinem XXX passuum vlg. są[ż]enie nie najedrzonych debent habere, et XIIII oculos vlg. na cztyrnacie '''ok'''|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adverb|w oce mgnieniu|jakoby okiem mgnął|na oczy|okiem w oko|}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|oka mgnienie|ptasze oka|wołowe oko|wronie oko}}
{{col-auto|zlw-opl|title=prepositions|kromie oczu|przed oczy|przed oczyma|z oczu}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/być jęt od swu oczu|-/Boga mieć przed oczyma|-/sromotę w oczu mieć}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|ôko}}
* {{desc|pl|oko}}
* {{desc|szl|ôko}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 195 opięć: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|opiąć}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*opętь}}. Cognates include {{cog|cs|opět}}, {{cog|ru|опя́ть}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Adverb===
{{zlw-opl-adv}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[again]]
#: {{syn|zlw-opl|lepak|nawtorki|wtorekroć|wtoro|wtóre|zasię|znowu}}
#* {{RQ:zlw-opl:MacDod|105|1451|Tako wthem myly Yesus naszylnye omdlaw '''opyødz''' dluszey poczøl sze modlycz|Tako wtem miły Jesus nasilnie omdlaw, '''opięć''' dłużej począł sie modlić|-}}

===Conjunction===
{{head|zlw-opl|conjunction}}

# [[so]], [[thus]]
#: {{syn|zlw-opl|takież|tegdy|też|tudzież|więc}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ge|1, 24|'''Opyøcz''' (quoque) rzekl bog: Wiwyecz szemya stworzenye szywe|'''Opięć''' (quoque) rzekł Bog: Wywiedź ziemia stworzenie żywe|-}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP|opięć, opiąć|9132}}
-------- end text --------
Page 196 opole: -------- begin text --------

===Etymology===
{{univ|zlw-opl|o|pole}}. {{etydate|1257}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}
* {{hmp|zlw-opl|Opole}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|n|adj=opolny}}

# [[province]]; [[duty]] {{gl|administrative division of a peasant population; certain public burdens and criminal liability borne jointly by such a population}}
#* {{RQ:zlw-opl:MMAe|III|53|1257|Strosa duarum prouinciarum, quod '''opole''' vlg. appellatur|Strosa duarum prouinciarum, quod '''opole''' vlg. appellatur|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} {{def-unc|zlw-opl}}
## [[complex]] of [[good]]s in the [[hand]]s of one [[owner]]
##* {{RQ:zlw-opl:WolffOsadn|393|1480|Jakom ja Mykolaya, slugy jego, na drodzye nye yal anym go do domu swego gwalthem samoosm vyothl, anym do gynego '''opola''' vydal|Jakom ja Mikołaja, sługi jego, na drodze nie jął anim go do domu swego gwałtem samoośm wiodł, anim do jinego '''opola''' wydał|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} [[province]] {{gl|representatives of the peasant population living in such a division, who took part in the delimitation of land holdings}}
#* {{RQ:zlw-opl:Kościan|633|1417|Yaco przeto szedl do opola, ys go '''opole''' volalo, any cyego ginszego dla|Jako prze to szedł do opola, iż go '''opole''' wołało, ani czego jinszego dla|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|opolnik}}
{{col-auto|zlw-opl|title=toponyms|Opole}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|opolne}}

====Descendants====
* {{desc|pl|opole}}

===References===
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Administrative divisions}}

-------- end text --------
Page 197 opowiadać: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|opowiedać}}

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|o-|powiadać}}. {{etydate|1389|ref={{R:pl:Bańkowski}}}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf|pf=opowiedzieć}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} to [[announce]], to [[proclaim]], to [[make known]]
#* {{RQ:zlw-opl:Kościan|1230|1427|Jaco my pan Janusch... nye '''opowyedal''', kedy Pyantha czlowyeka panw (leg. panu) Przybislawowy wraczal|Jako mi pan Janusz... nie '''opowiedał''', kiedy Pięta człowieka panu Przybysławowi wracał|-}}
# {{lb|zlw-opl|law}} to [[report]] in [[court]]; to [[make]] a [[statement]]
#* {{RQ:zlw-opl:OrBrRp|63, 4|To myano wywolacz w poloszony dzen sandowy przed gayonym sandem. A gdysz szam nye moze bycz, k themv tho poleczyl przed szandem szwemv opyekaldnykowy, aby tho dal yako on sząm tedy wywolacz y '''opowyedacz''' przed wyszym wylozonym gayonym szandem. Jakosz to vczynyl|To miano wywołać w położony dzień sądowi przed gajonym sądem, a gdyż sam nie może być k temu, to polecił przed sądem swemu opiekaldnikowi, aby to dał jako on sam tedy wywołać i '''opowiedać''' przed wyszym wyłożonym gajonym sądem. Jakoż to uczynił|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia}} to [[cut ties]]; to [[end]] a [[friendship]]; to [[declare war]]
#* {{RQ:zlw-opl:PF|I|482|c. 1428|Janussius... senior dux Masouie Cunrado duci Slesie pro salute. Gladium bis acutum dissimulato, id est zamilczeny, preterire volentes dampnosas et violentas iniurias, quas nobis... per vos... intulistis..., vobis et omnibus, qui vobis assistunt, auxiliari tenore presencium diffidamus, id est '''opowyadamy'''|Janussius... senior dux Masouie Cunrado duci Slesie pro salute. Gladium bis acutum dissimulato, id est zamilczeny, preterire volentes dampnosas et violentas iniurias, quas nobis... per vos... intulistis..., vobis et omnibus, qui vobis assistunt, auxiliari tenore presencium diffidamus, id est '''opowiadamy'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|law|attested in|Lesser Poland}} to [[defend]] in [[court]]
#* {{RQ:zlw-opl:Dział|39|Vstawyamy, aczby taczy (sc. zbiegowie) naszą laską zasyą w krolestwo byly przyiączy, a wszakosz o namowienye maya '''opowyedacz''' (tenebuntur iudicialiter respondere) a dosycz vczynycz|Ustawiamy, aczby tacy (sc. zbiegowie) naszą łaską zasię w krolestwo byli przyjęci, a wszakoż o namowienie mają '''opowiedać''' (tenebuntur iudicialiter respondere) a dosyć uczynić|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=noun|opowiedany}}

====Related terms====
{{zlw-opl-derived verbs|powiedzieć/powiedać}}

====Descendants====
* {{desc|pl|opowiadać}}

===References===
{{reflist}}
:* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 198 opowiedany: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|opowiadać<alt:opowiedać>|-any}}. {{etydate|c|1428}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|opowiedany:}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-an!}}

# {{lb|zlw-opl|law|attested in|Greater Poland|Masovia}} [[document]] announcing the [[severance]] of [[peaceful]] [[relation]]s
#* {{RQ:zlw-opl:PF|I|482|c. 1428|Sequitur littera diffidiatoria principum '''opowedany'''|Sequitur littera diffidiatoria principum '''opowiedany'''|-}}

====Related terms====
{{zlw-opl-derived verbs|opowiedzieć/opowiedać|powiedzieć/powiedać}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
-------- end text --------
Page 199 opowiedzieć: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|o-|powiedzieć}}. {{etydate|1394}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|pf|impf=opowiadać}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} to [[inform]], to [[let know]]; to [[tell]] about
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|307|1394|Kedym Broniszeui pobral dobitek, tedym '''opouedzal''' starsemu|Kiedym Broniszewi pobral dobytek, tedym '''opowiedział''' starszemu|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} to [[announce]], to [[proclaim]], to [[make known]]
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|117|Thedy woythow poszel ma ludzyom '''opowyedzyecz''', ysz maya gayny sząd|Tedy wojtow poseł ma ludziom '''opowiedzieć''', iż mają gajny sąd|-}}
# {{lb|zlw-opl|law|attested in|Masovia}} to [[report]] in [[court]]; to [[make]] a [[statement]]
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|1597|1482|Jako my then lysth szgorzal, kthorym myal na tho szyedlyszko oth xyandza Janusza, y wczasz '''opowyedzal''', ysz szgorzal|Jako mi ten list zgorzał, ktorym miał na to siedlisko ot księdza Janusza, i w czas '''opowiedział''', iż zgorzał|-}}
# to [[announce]] someone's [[arrival]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Judith|16, 10|Y wyedly iø (sc. Judyt) ku stanu Olofernowu y '''opowyedzely''' iø (annuntiantes eam)|I wiedli ją (sc. Judyt) ku stanu Olofernowu, i '''opowiedzieli''' ją (annuntiantes eam)|-}}
# to [[answer]]; to [[reply]]; to [[respond]]
#: {{syn|zlw-opl|odpowiedzieć}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|391|Tedy '''opovyedzyal''' (respondens Mat 19, 27) svyathy Pyotr y rzekl|Tedy '''opowiedział''' (respondens Mat 19, 27) Święty Piotr i rzekł|-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=noun|opowiedany}}
{{zlw-opl-derived verbs|powiedzieć/powiedać}}

====Descendants====
* {{desc|pl|opowiedzieć}}

===References===
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 200 osoba: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*osoba}}. {{etydate|mid 15th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[essence]] {{gl|quality that makes up or determines a being}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|Ath 29, sim. Puł|Bog gest z '''osoby''' (ex substantia) albo sz postawy oczczowy... vrodzon, a czlowekem gest z '''osoby''' (ex substantia) maczerzyny|Bog jest z '''osoby''' (ex substantia) albo z postawy oćcowy... urodzon, a człowiekiem jest z '''osoby''' (ex substantia) macierzyny|-}}
# [[person]]
#: {{syn|zlw-opl|człowiek|twarz}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Deut|1,17|Niżadnemu rozdział nie będzie miedzy '''osobami''' (nulla erit distantia personarum) sąsiednimi, takież małego jako wielikiego przesłyszcie ani przymiecie czyjejkoli '''osoby''' (personam), bo sąd boży jest|Nyzadnemv rosdzal nye *bodze myedzi '''osobami''' (nulla erit distantia personarum) søszetnimi, takesz malego iako wyelikyego przesliscze, ani przymyecze czyeykoli '''osoby''' (personam), bo søød bozi iest|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[form]], [[appearance]], [[shape]]
#* {{RQ:zlw-opl:EwZam|300|Othvorzylo szya nyebo y stapyl dvch szvyąthy w czyelney '''oszobye''' (corporali specie Luc 3, 22), yakoby goląbycza, nan|Otworzyło się niebo i zstąpił Duch Święty w cielnej '''osobie''' (corporali specie Luc 3, 22) jakoby gołębica, nań|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[type]], [[species]], [[kind]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|112|Vrząndnyczi... ot ludzy... ot ktorichkoly rzeczi, kupy ktoregokoly bi rodzayu albo '''ossobi''' (cuiuscumque generis vel speciei)... bilibi, targowego braacz nye mayąn|Urzędnicy... ot ludzi... ot ktorychkoli rzeczy kupi, ktoregokoli by rodzaju albo '''osoby''' (cuiuscumque generis vel speciei)... byłyby, targowego brać nie mają|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|osobliwy|osobny}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|osobie|na osobiu|osobliwie|z osobna|na osobnicy|osobnie|osobno|w swej osobie}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|osobienie|osobnoć|osobność}}
{{col-auto|zlw-opl|title=verb|osobić<g:pf>}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|ôsoba}}
* {{desc|pl|osoba}}
* {{desc|szl|ôsoba|alts=1}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 201 ostrodamski: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|ostrodomski}}

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|lang1=dum|Aemstelredam|-ski}}. {{etydate|1461}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|ostrodamski:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[Amsterdam]] [[cloth]]
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|1122|1461|Dwanaszthv lokyeth szvchna '''ostrodomskye[go]'''|Dwanastu łokiet sukna '''ostrodomskie[go]'''|-}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP|(amsterdamski) ostrodamski, ostrodomski|75}}

{{C|zlw-opl|Fabrics}}
-------- end text --------
Page 202 otkładanie: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|odkładać<alt:otkładanie>|-anie}}. {{etydate|r|1448|1450}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|otkładanie:}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|n}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[delay]] {{gl|act of setting a scheduled evenet to a different time}}
#: {{syn|zlw-opl|odkład}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|73|Przewrothny obiczay w '''othkldadanyv''' rokow (in transpositione terminorum) vyecza pospolitego... oth naszich poddanych do they doby chowan byl|Przewrotny obyczaj w '''otkładaniu''' rokow (in transpositione terminorum) wieca pospolitego... ot naszych poddanych do tej doby chowan był|-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjective|nieotkładny}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|odkład|odkładźca}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/kłaść|-/kładać|-/odkładać}}

====Descendants====
* {{desc|pl|odkładanie}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP|(odkładanie) otkładanie|8546}}
-------- end text --------
Page 203 otworzyć: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*otъvoriti}}. {{etydate|second half of the 14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|pf|impf=otwierać|impf2=otwarzać}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia|Lesser Poland}} to [[open]] {{gl|to make something accessible or allow for passage by moving from a shut position}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|8, 6|A gdisz bilo po [d]trzydzeszczy dny, '''otworzil''' Noe ok[o]no (aperiens Noe fenestram), ges to bil w korabyu vczynyl, a wipuszczyl gawrona|A gdyż było pod trzydzieści dni, '''otworzył''' Noe ok[o]no (aperiens Noe fenestram), jeż to był w korabiu uczynił, a wypuścił gawrona|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|78|Chczemy, aby przerzeczone kszągy wyelkego wyecza y dzeye poth zamkem trzech klvczow oththychmyasth chowany, kthorich klvczow sządza geden a drvgy pothsządek... mayą myecz y chowacz, any slvsza genemv przes drvgych przerzeczony zamek '''othworzicz''' (clausuram praedictam aperire)|Chcemy, aby przerzeczone księgi wielkiego wieca i dzieje pod zamkiem trzech kluczow ottychmiast chowany, ktorych kluczow sędzia jeden a drugi podsędek... mają mieć i chować ani słusza jenemu przez drugich przerzeczony zamek '''otworzyć''' (clausuram praedictam aperire)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|5, 11|Grob '''otworzoni''' (sepulcrum patens) iest gich gardlo|Grob '''otworzony''' (sepulcrum patens) jest jich gardło|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|4, 11|Bødzesz przeklyøti na szemy, istocz gest '''otworzyla''' swa vsta (quae aperuit os suum) a przyyøla krew brata twego|Przeto będziesz przeklęty na ziemi, jiż toć jest '''otworzyła''' swa usta (quae aperuit os suum) a przyjęła krew brata twego|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:EwZam|307|Y dany są yemv kszyagy Ysayasza proroka. A gdy '''odphorzyl''' kszyagy (ut revolvit librum Luc 4, 17), nalyasl myescze, gdzye napysano bylo|I dany są mu ksiegi Isaijasza proroka, a gdy '''otworzył''' księgi (ut revolvit librum Luc 4, 17), nalazł mieśce, gdzie napisano było|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[open]]; to [[reveal]]; to [[explain]]
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|48, 4|Naclonø w podobenstwo vcho moie, '''otworzø''' w szaltarzu poloszene moie (aperiam in psalterio propositionem meam)|Nakłonię w podobieństwo ucho moje, '''otworzę''' w żałtarzu położenie moje (aperiam in psalterio propositionem meam)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[open]] {{gl|of body parts, to make open}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|21, 13|'''Otworzili''' sø na mø vsta swoia (aperuerunt super me os suum) iaco lew chwataiøcy y riczøcy|'''Otworzyli''' są na mię usta swoja (aperuerunt super me os suum) jako lew chwatający i ryczący|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|II Par|6, 40|'''Otworzta syø''', proszø, oczi twoy (aperiantur... oculi tui) a vszi twoy posluchayta ku modlytwye|'''Otworzta się''', proszę, oczy twoi (aperiantur... oculi tui) a uszy twoi posłuchajta ku modlitwie|-}}
# {{lb|zlw-opl|metaphorically|attested in|Krakow}} to [[open]] {{gl|to give or restore i.e. mouth, eyes, ears functionality}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|38, 13|Onemal iesm y ne '''otworzil''' iesm (obmutui et non aperui) vst mogich, bo ies ti kazal|Oniemiał jeśm i nie '''otworzył''' jeśm (obmutui et non aperui) ust mojich, bo jeś ty kazał|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|3, 5|'''Otworzø szø''' oczy wasze (aperientur oculi vestri) a bødzeczye iako bogowye wyedzøcz dobre i zle|'''Otworzą się''' oczy wasze (aperientur oculi vestri) a będziecie jako bogowie wiedząc dobre i złe|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXIV|74|Middle of the 15th century|Ait: Effeta, *otworcze są, quod est adaperire. Et statim aperte sunt, '''otworzili''' [sie ?] aures eius (Marc 7, 34. 35)|Ait: Effeta, otworzcie się, quod est adaperire. Et statim aperte sunt, '''otworzyły''' [sie ?] aures eius (Marc 7, 34. 35)|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|otworzony|otworzysty}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|otworzenie}}
{{zlw-opl-derived verbs|otworzyć łono/-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|otworzenie}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|otwieranie}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|ôtworżicz}}
* {{desc|pl|otworzyć}}
* {{desc|szl|ôtworzić}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 204 ozd: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*ozdъ}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-in}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[malthouse]]
#: {{syn|zlw-opl|ozdnica|ozdownia|oźnica|słodownia}}
#* {{RQ:zlw-opl:KsMaz|I|362a|1403|Iacom y[a] Iacuszowi nowey istbi ani '''osdu''' [ni]e røczil|Jakom j[a] Jakuszowi nowej istby ani '''ozdu''' [ni]e ręczył|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=verb|oździć<g:impf>}}

===Further reading===
* {{R:pl:Bruckner}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|ozd|9643}}

{{C|zlw-opl|Buildings}}
-------- end text --------
Page 205 pan: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*gъpanъ}}. {{etydate|13th century}} {{displaced|zlw-opl|sl=1|gospodzin}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|pa:n}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-pr|f=pani|f2=panna}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} [[lord]] {{gl|master of a feudal manor}}
#* {{RQ:zlw-opl:PPom|451|1293|'''Pan''' Andreas castellanus Danensis|'''Pan''' Andreas castellanus Danensis|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|368|1399|Esze Boguchna otkaszala Potrkovi dacz swego posagu '''panu''' posnanskemu trzinaczcze grziwni|Eże Boguchna otkazała Piotrkowi dać swego posagu '''panu''' poznańskiemu trzynaćcie grzywny|-}}
# [[ducal]] or [[princely]] [[official]]
#* {{RQ:zlw-opl:MMAe|IX|136|1275|Omnesque eius (sc. monasterii) villas... cum... incolis... a domino custodie, qui dicitur vlg. '''pan''' stroze vel stroznj, semper facimus liberos|Omnesque eius (sc. monasterii) villas... cum... incolis... a domino custodie, qui dicitur vlg. '''pan''' stroże vel strożny, semper facimus liberos|-}}
# {{lb|zlw-opl|more specifically}} [[beaver]] [[official]] {{gl|ducal lord or acting official in charge of beavers, the mammal}}
#: {{syn|zlw-opl|bobrownik}}
#* {{RQ:zlw-opl:MMAe|IX|136|1275|Dominus castorum dictus wlgo '''pan''' bobrowi|Dominus castorum dictus wlgo '''pan''' bobrowi|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Silesia}} [[dignitary]]
#* {{RQ:zlw-opl:MPH|II|468|14th/15th century|Dicitur pan in Slavonico maior dominus... Xandz autem maior est quam '''pan''', veluti princeps et superior rex|Dicitur pan in Slavonico maior dominus... Ksiądz autem maior est quam '''pan''', veluti princeps et superior rex|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|11b|A *szaprafdocz na tem tho svecze malo takich kaplanof nadze ('najdzie')..., chos bycz ony krole, xøszøtha y tesze '''pany''' bogathe o gich sloscz karaly ge|A zaprawdęć na tem to świecie mało takich kapłanow nadzie ('najdzie')..., coż być oni krole, książęta y teże '''pany''' bogate o jich złość karali je|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:PF|III|289|c. 15th century|Czelny '''panowye''' barones|Czelni '''panowie''' barones|-}}
# dignitary of [[property]]
#* {{RQ:zlw-opl:Tęcz|2|'''Pana''' swego wyelkyego, choragyewnego, zabylyszcze, chlopy!|'''Pana''' swego wielkiego, chorągiewnego, zabiliście, chłopy!|-}}
# {{lb|zlw-opl|military rank}} [[cavalry]] [[officer]]
#* {{RQ:zlw-opl:R|XLVII|359|Fifteenth century|Filius tribuni chorøsznego '''pana'''|Filius tribuni chorążnego '''pana'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} [[nobleman]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Judith|5,26|Y stalo syø gdisz Achior przestal mowyenya slow swich, roznyewaly syø wszitcy wyelyci '''panowye''' (omnes magnates) Olofernovy|I stało się gdyż Achior przestał mowienia słow swych, rozniewali się wszytcy wielicy '''panowie''' (omnes magnates) Olofernowi|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Erz|62|c. 1500|Optimas stoleczny '''pan'''|Optimas stołeczny '''pan'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|in the plural|law|attested in|Greater Poland}} [[court]] [[official]]s
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|362|1398|Iako Sandziuoy starosta wmovil medzi mnø a medzi Sczepanem, esz ne mal na mø niyednego roku stacz nisz przet timi '''pani''', czso sø nameneni|Jako Sędziwoj starosta umowił miedzy mną a miedzy Szczepanem, eż nie miał na mię nijednego roku stać niż przed tymi '''pany''', czso są namienieni|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia}} [[lord]] {{gl|one possessing similar mastery over others; any feudal superior generally; any nobleman or aristocrat; any chief, prince, or sovereign ruler}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|381|1398|Yssze Marczin ne odmouil Yana szoltisa od rok za swego '''pana''', za Wolwrama|Iże Marcin nie odmowił Jana sołtysa od rok za swego '''pana''', za Wolwrama|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Kościan|1048|1424|Jaco '''pan''' dzedziczny Dzbansky dal Janowy mlin czynicz w dzedzyczstwo|Jako '''pan''' dziedziczny Dzbąski dał Janowi młyn czynić w dziedzicstwo|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:PF|I|487|c. 1428|Dobrowolne '''panowe''' ffeodales|Dobrowolne '''panowie''' ffeodales|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtCel|7|Liber (sc. dominus) wolny '''pan'''|Liber (sc. dominus) wolny '''pan'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia}} [[title]] of [[respect]] or [[formality]] often used with [[nobility]] or [[official]]s
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|187|1395|Tedi *rzegk '''pan''' Hinczka|Tedy rzek[ł] '''pan''' Hynczka|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|187|1395|Jako do Vtroszina... przigeli, taco rzecli gednacze '''pana''' Hinczkoui|Jako do [J]utroszyna... przyjeli, tako rzekli jednacze '''pana''' Hynczkowi|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|378|1399|'''Pani''' Poluiczska Hanka ma postauicz zachoczczø przecziw Potraszoui Czepurskemu pana choranszego Paska|'''Pani''' Polwicska Hanka ma postawić zachodźcę przeciw Piotraszowi Czepurskiemu pana chorążego Paszka|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|433|1400|Iaco to swatczø, iz '''pan''' sandza o tø rzecz alisz po trzech *ledzech zalowal na Troyana|Jako to świadczę, iż '''pan''' sędzia o tę rzecz aliż po trzech leciech żałował na Trojana|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|522|1401|Iacom sø ne zamowil prze[d] '''pani''' Czarnkowskimi Janoui praw bich (leg. być) *vsm krziwen|Jakom się nie zamowił prze[d] '''pany''' Czarnkowskimi Janowi praw być ośm krzywien|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|835|1411|Yaco gdy '''pan''' Jan Czepurski wyprawil Splawskego s gysczyny, tedi go ne gabal prawem, asz trsy latha mynøly|Jaco gdy '''pan''' Jan Czepurski wyprawił Spławskiego z jiściny, tedy go nie gabał prawem, aż trzy lata minęły|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|979|1419|Yaco Newstąmp Swekoczsky szedl na '''pana''' Janową lanka Potrowskego gwaltem|Jako Nieustęp Świekocski szedł na '''pana''' Janowę łąkę Piotrowskiego gwałtem|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|1117|1422|Ysze '''pąn''' Jaroslaw sz Lubacowa, podkomorze, ne yest vinouat... czterdczesczy grzyven... sza woly|Iże '''pan''' Jarosław z Lubiatowa, podkomorze, nie jest winowat... czterdzieści grzywien... za woły|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|72|Vstawyenye przes oswyeczonego ksządza '''pana''' Wlodzyslawa (per serenissimum regem Vladislaum), krola polskego, ... w Krakowye... wywolane|Ustawienie przez oświeconego księdza '''pana''' Włodzisława (per serenissimum regem Vladislaum), krola polskiego, ... w Krakowie... wywołane|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} [[lord]], [[master]] {{gl|male head of a household, a father or husband}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|104|Postawil gyey '''panem''' (constituit eum dominum) domu swego y ksødzem wszego bydla swego|Postawił jej '''panem''' (constituit eum dominum) domu swego i księdzem wszego bydła swego|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:MacDod|44|Fifteenth century|Ktho tho wsdruschy, dyabel bandzye '''pan''' gego duschi|Kto to wzdruszy, diabeł będzie '''pan''' jego duszy|-}}
# [[husband]] {{gl|male member of a marriage}}
#: {{syn|zlw-opl|mąż}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pozn|4|1386|Item domina de Czepury prestabit iuramentum...: Jaco yest moy '''pan''' ne uinouat Sulcoui trzinaczcze grziwen za Czepuri|Item domina de Czepury prestabit iuramentum...: Jako jest moj '''pan''' nie winowat Sułkowi trzynaćcie grzywien za Czepury|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[Lord]] {{gl|title of God}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|102|Blogoslawcze '''panv''' (domino) wszyczki syly yego|Błogosławcie '''Panu''' (domino) wszyćki siły jego|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|panieński|panoski|panowski|panow}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|panicz|paniczek|panieństwo|panię|panostwo|panosza|panoszka|panowanie|państwo}}
{{col-auto|zlw-opl|title=verbs|panać<g:impf>|paniać<g:impf>|panować<q:impf>}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|pán}}
* {{desctree|pl|pan}}
* {{desc|szl|pōn}}
* {{desc|orv|панъ|bor=1|qq=13ᵗʰ c.}}
** {{desc|zle-ort|панъ|qq=14ᵗʰ c.}}
*** {{desc|be|пан}}
*** {{desc|rue|пан}}
*** {{desc|uk|пан}}
*** {{desc|zle-mru|панъ|bor=1|qq=16ᵗʰ c.}}
**** {{desc|ru|пан}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Male people|Titles}}

-------- end text --------
Page 206 patrzyć: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*patriti}}. {{etydate|15th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf|freq=patrzać}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[look at]] {{+obj|zlw-opl|acc}}, {{+preo|zlw-opl|na|acc}}, {{+preo|zlw-opl|k|dat}}, {{+preo|zlw-opl|w|acc}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXIV|83|ca 1420|Ihus dixit ei: Respice, '''pathrsz''', fides tua te saluum fecit (Luc 18, 42)|Ihus dixit ei: Respice, '''patrz''', fides tua te saluum fecit (Luc 18, 42)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Tob|11, 8|Røcze pomasz oczi gego zolczø ribyø..., iako richlo pomazes, otewrø syø oczi gego a '''patrzi''' ocyecz twoy swyatlo nyebyeske (videbit... lumen caeli)|Rącze pomaż oczy jego żołcią rybią..., jako rychło pomażesz, otewrą się oczy jego a '''patrzy''' ociec twoj światło niebieskie (videbit... lumen caeli)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|65, 6|Oczi iego na pogani '''patrzø''' (super gentes respiciunt)|Oczy jego na pogany '''patrzą''' (super gentes respiciunt)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ex|38, 12|Na tey stronye, ktora na zachod '''patrzy''' (quae ad occidentem respicit), bili oponi pyøczdzyeszyøt lokyeth|Na tej stronie, ktora na zachod '''patrzy''' (quae ad occidentem respicit), były opony pięćdziesiąt łokiet|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|153|
Zawsche k nyebv '''patrzyl''' oczyma (nam saepe caelum oculis hic respiciebat)|
Zawsze k niebu '''patrzyl''' oczyma (nam saepe caelum oculis hic respiciebat)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|I Reg|16, 7|Czlowyek geno czso w *nyey gest, wydzi, ale bog, ten w syerce '''patrzi''' (dominus autem intuetur cor)|Człowiek jeno cso w niej jest, widzi, ale Bog, ten w sierce '''patrzy''' (dominus autem intuetur cor)|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|747|Nyevyasty... '''patrzączy''', yze tako vyelykye tluscze lyvda s nym ydą, vzrącz dzyevycza Marya... począly k nyey movycz|Niewiasty... '''patrzęcy''', iże tako wielikie tłuszcze luda s nim idą, [i] uźrąc dziewicę Maryją... poczęły k niej mowić|-}}
# to [[notice]]
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Gen|31, 12|Wnyesz twoge oczi wisprz a '''patrz''' (vide), yzecz syø zchodzø samczi s samyczamy ku plodzenyu plodu|Wnieś twoje oczy wysprz a '''patrz''' (vide), iżeć się schodzą samcy z samicami ku płodzeniu płodu|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Silesia|Greater Poland}} to [[expect]], to [[wait]] on
#* {{RQ:zlw-opl:GlWroc|36r|Middle of the 15th century|Quarto debemus ad eum ire, discretionem iudicii eius attendendo *'''patruncz'''|Quarto debemus ad eum ire, discretionem iudicii eius attendendo '''patrząc'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:HubeZb|69|1394|Iaco nas Paulik possadzil bil na ssødze, a Jassek tedi ne '''patrzil''' przed nami praua i poyal przecz ot praua|Jako nas Pawlik posadził był na sądzie, a Jaszek tedy nie '''patrzył''' przed nami prawa i pojał przecz ot prawa|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} to [[foresee]], to [[predict]]
#* {{RQ:zlw-opl:Puł|36, 13|Strzecz będze grzeszny prawego y skrzytacz będzye nayn zęby swymy. Alye gospodzyn naszmyewacz szye będzye yemu, bo '''patrzy''', by przyszedl dzyen yego (quoniam prospicit, quod veniet dies eius)|Strzec będzie grzeszny prawego i skrzytać będzie nań zęby swymi. Ale Gospodzin naśmiewać sie będzie jemu, bo '''patrzy''', by przyszedł dzień jego (quoniam prospicit, quod veniet dies eius)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[look for]], to [[seek]]
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|14a|Isbichom ne '''patrzyly''' marne chualy tego to swatha, alle bichom *szo nauczyly svich grzec[h]of spouedacz a pokuthø sza ne strogicz|Iżbychom nie '''patrzyli''' marne chwały tego to świata, ale bychom sie nauczyli swych grzec[h]ow spowiedać a pokutę za nie strojić|-}}
# to [[ask]] about
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ex|18, 15|Przyszedl ku mnye lud, '''patrzøcz''' sødu widanya boszego (quaerens sententiam dei)|Przyszedł ku mnie lud, '''patrząc''' sądu wydania bożego (quaerens sententiam Dei)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} to [[seek]] [[justice]]
#* {{RQ:zlw-opl:Leksz|II|1364|1399|Iacom s Dobeslawem vmowil, ysz ne mal na mi roku '''patrzicz'''|Iakom z Dobiesławem umowił, iż nie miał na mi roku '''patrzyć'''|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[consider]] {{+obj|zlw-opl|gen}}, {{+preo|zlw-opl|na|acc}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXII|236|Middle of the 15th century|Przeto, acz kto syą myeni vbogym na duschi, '''patrzacz''', bi bil czich|Przeto, acz kto się mieni ubogim na duszy, '''patrząc''', by był cich|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Msza|XII|222|c. 1431|Yeszu Crist[y]e..., aby nye '''patrzyl''' grzechow n[y]aszych, alye n[y]a wyerø czyrkwye twoyey ne respicias peccata nostra, sed ad fidem ecclesie tue|Jesu Kryst[y]e..., aby nie '''patrzył''' grzechow n[y]aszych, ale n[y]a wierę cyrkwie twojej ne respicias peccata nostra, sed ad fidem ecclesie tue|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|655|A tez ych przeto nye yąly, ysch nykogo ynego nye dbaly any na kogo ynego '''patrzyly''', yedno mylego Iesucrista|A też ich przeto nie jęli, iż nikogo jinego nie dbali ani na kogo jinego '''patrzyli''', jedno miłego Jesukrysta|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} to [[stick]] to a [[court]] [[date]]
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|50|Przesthąpy-ly ktho myeszky wyelkyerz placzycz na then dzyen, yako szlubyono, tho raycze na nym moga wszyacz, ne '''patrzacz''' gynnego prawa|Przestąpi-li kto mieski wielkierz płacić na ten dzień, jako ślubiono, to rajce na nim mogą wziąć, ne '''patrząc''' jinnego prawa|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[strive]] for, to [[want]]
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|14a|Fratres karissimi, diem hodiernum debemus consumere in gaudio. Bracza, dze, mila, '''patrzymy''' tego dobrze, isbichom ten tho dzen dzyszegszy veszelu... gy skroczyly|Fratres karissimi, diem hodiernum debemus consumere in gaudio. Bracia, dzie, miła, '''patrzymy''' tego dobrze, iżbychom ten to dzień dzisiejszy w wiesielu... ji skrocili|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} to [[beware]]
#* {{RQ:zlw-opl:PF|III|180|End of the 15th century|'''Patrz''', bysz myą nye sdradzil cave ne deluseris me|'''Patrz''', byś mię nie zdradził cave ne deluseris me|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|172a|A pres tho '''patrszmy''' tego dobrze, abichom tego boszego daru ne straczyly|A przez to '''patrzmy''' tego dobrze, abychom tego bożego daru nie stracili|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} to [[have]] the [[right]] to something {{+preo|zlw-opl|ku|dat}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|24|Tho gydacze gymyenye albo thy pyenyadze byly naszego ojcza..., przetho my '''patrzemy''' k themv domu albo kv pyenyadzom, za kthore nasz oczyecz mvrowal then dom|To jidące jimienie albo ty pieniądze były naszego ojca..., przeto my '''patrzemy''' k temu domu albo ku pieniądzom, za ktore nasz ociec murował ten dom|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} to [[concern]], to be [[about]]
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|6|Vstawyenye nowe nye '''patrzy''' przemynanlych rzeczi, alye nynyeysich thilko a przydąnczich|Ustawienie nowe nie '''patrzy''' przeminęłych rzeczy, ale niniejszych tylko a przydących|-}}
# to [[deal]] with
#* {{RQ:zlw-opl:SKJ|V|274|Middle of the 15th century|Nona stella est deuocio, que debet esse in religiosis, qui ideo postposuerunt curas seculi, vt liberius vacare, wolnyey '''patrzycz''', possent deuocioni|Nona stella est deuocio, que debet esse in religiosis, qui ideo postposuerunt curas seculi, vt liberius vacare, wolniej '''patrzyć''', possent deuocioni|-}}
# {{def-uncertain|zlw-opl}}
## to [[keep watch]]
##* {{RQ:zlw-opl:BZ|Ex|38, 8|Vdzyalal y umiwadlo myedzyane s podstawkyem swym szwyarczyadl nyewyeszczych, ktore '''patrzyli''' w przystrzesszu stanowem (quae excubabant in ostio tabernaculi)|Udziałał i umywadło miedziane z podstawkiem swym z zwiarciadł niewieścich, ktore '''patrzyli''' w przystrzeszu stanowem (quae excubabant in ostio tabernaculi)|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|patrzenie|patrzyciel}}
{{zlw-opl-derived verbs|*patrzyć/-
|na
|po
|roz
|s
|u
|*patrzyć/patrzać
|o
|*-/patrzać

|prze}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/dobrze na patrzyć|-/patrzyć prawa}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|nieopatrzny|opatrzny|przepatrzny}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|nieopatrznie|opatrznie|przepatrznie|spatrzenie}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|nieopatrzanie|nieopatrzenie|nieopatrzność|opatrzenie|opatrzność|przepatrzność}}
{{zlw-opl-derived verbs|}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|patrżécz|alts=1}}
* {{desc|pl|patrzeć|alts=1}}
* {{desc|szl|patrzeć}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 207 państwo: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|pan|-stwo}}. {{etydate|c|1400}} Compare {{cog|zlw-ocs|panstvo}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|pa?ństwo}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|n}}

# [[power]], [[dominion]] {{gl|rights related to the possession of goods}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|144|Krolewstwo twoge krolewstwo wszech wekow a '''panstwo''' (dominatio) twoge we wsze pokolene y w pokolene|Krolewstwo twoje krolewstwo wszech wiekow a '''państwo''' (dominatio) twoje we wsze pokolenie i w pokolenie|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[authority]]; especially a [[castellan]] {{gl|person or office exercising authority}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|13|Gdze wąnthpyenye gest o mązzoboystwye, iako gdi nye wyedzecz ktho zabyl, '''panstwo''' nye ma kogo gabacz|Gdzie wątpienie jest o mężobojstwie, jako gdy nie wiedzieć kto zabił, '''państwo''' nie ma kogo gabać|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Masovia}} [[dominion]] {{gl|territory or land, subject to the authority of the king, prince, castellan}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|102, 22|W kazdem *myestze '''panstwa''' yego (in omni loco dominationis eius) blogoslaw dusza moya gospodna|W każdem mieście '''państwa''' jego (in omni loco dominationis eius) błogosław dusza moja Gospodna|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|8|Thakesz (sc. pan) sandomirsky y gynschi w swich '''panstwach''' na myesczoch vidanich a nye gyndze sandzicz mayą|Takież (sc. pan) sędomirski i jinszy w swych '''państwach''' na mieścoch wydanych, a nie jindzie sędzić mają|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} [[good]]s, [[property]]; {{q|possibly}} property [[owner]]s
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|29|Mogaly wylyegancy albo beszprawny ludze dacz albo przedacz szwe gymyenye gynnemu '''panszthwu''', czyly nye moga?|Mogąli wylegańcy albo bezprawni ludzie dać albo przedać swe jimienie jinnemu '''państwu''', czyli nie mogą?|-}}
# [[property]] [[grant]]ed under [[feudal law]]
#* {{RQ:zlw-opl:JA|XXVII|267|Fifteenth century|Ffoedus wolne '''panstwo''' uel wolne dobre|Ffoedus wolne '''państwo''' uel wolne dobre|-}}
# {{lb|zlw-opl|Christianity}} [[dominion]] {{gl|order of angels}}
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|129|1471|'''Panstwa''' dominaciones (in ipso, sc. Iesu Christo, condita sunt universa in caelis et in terra, visibilia et invisibilia, sive throni, sive dominationes, sive principatus, sive potestates Col 1, 16)|'''Państwa''' dominaciones (in ipso, sc. Iesu Christo, condita sunt universa in caelis et in terra, visibilia et invisibilia, sive throni, sive dominationes, sive principatus, sive potestates Col 1, 16)|-}}
# {{ng|mistranslation}}
#* {{RQ:zlw-opl:MPKJ|V|47|1471|'''Panstwamy''' dominationibus (et consecraverunt filios suos... per ignem et divinationibus inserviebant et auguriis IV Reg 17, 17)|'''Państwami''' dominationibus (et consecraverunt filios suos... per ignem et divinationibus inserviebant et auguriis IV Reg 17, 17)|-}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|panieński|panoski|panowski|panow}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|pan|pani|panna|panicz|paniczek|panieństwo|panię|panostwo|panosza|panoszka|panowanie|państwo}}
{{col-auto|zlw-opl|title=verbs|panać<g:impf>|paniać<g:impf>|panować<q:impf>}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|państwo}}
* {{desc|pl|państwo}}
* {{desc|szl|państwo}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 208 pewny: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*pъvьnъ}}. {{surf|zlw-opl|pwa|-ny}}. {{etydate|1425}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|pewny:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj||adv=pewnie|adv2=pewno}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Lesser Poland}} [[certain]] {{gl|particular and definite, but unspecified or unnamed}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtOssol|57, 2|Tedy rzekla stara pany, gey mathka: Panye gosczv, nye szmaczy szye, y vczynyla mv '''pewne''' szlubyenye|Tedy rzekła stara pani, jej matka: Panie gościu, nie smęci sie, i uczyniła mu '''pewne''' ślubienie|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|121|A gdyby ten czlek, czo dobyl tego gymyenya, byl goscz albo taky myesczanyn nasz, y[s]chby nye byl '''pewny''', tako ysz gdyby on czlek zaszyą do domu przyszedl, iszby nye wyedzyal, gdzye onego naydz, czo yego gymyenya dobyl|A gdyby ten człek, co dobył tego jimienia, był gość albo taki mieszczanin nasz, iżby nie był '''pewny''', tako iż gdyby on człek zasię do domu przyszedł, iżby nie wiedział, gdzie onego najć, co jego jimienia dobył|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Zab|538|1425|Esszye wemy..., essze J[an] *wssel w Potra... trzy grzywny y ossmsset '''pewnich''' *panyadzy|Eże wiemy..., eże J[an] wzieł u Piotra... trzy grzywny i ośmset '''pewnych''' pieniędzy|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:GlDom|51|End of the fifteenth century|Qui cum in forma dei esset yenze Xpus Ihus w '''pewney''' gistnosczi bil boga oczcza (Phil 2, 6)|Qui cum in forma dei esset jenże Xpus Ihus w '''pewnej''' jistności był Boga Oćca (Phil 2, 6)|-}}
# [[certain]]; [[trustworthy]]
#* {{RQ:zlw-opl:SKJ|I|151|End of the fifteenth century|Otho ya, czlovyek tvoy, przystapvya do syna tvego yako nyemoczny do lekarza '''pewnego'''|Oto ja, człowiek twoj, przystępuję do syna twego jako niemocny do lekarza '''pewnego'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|296|To yest bylo '''pevne''' vkazanye (hoc enim est verum experimentum) smarthvychvstanya|To jest było '''pewne''' ukazanie (hoc enim est verum experimentum) zmartwychwstania|-}}
# [[effective]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|189|Yako kto wzyal '''pevne''' lyekarstwo (sicut quis accepta efficaci medicina), badzye vzdrowyon|Jako kto wziął '''pewne''' lekarstwo (sicut quis accepta efficaci medicina), będzie uzdrowion|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia|Lesser Poland}} [[certain]] {{gl|established, unchanging}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|3|Thi tho stroni chczancz kv konczv zgodi... przycz, w nas dobrowolnye a s '''pewnego''' wyedzenya (ex certa scientia) o czlonki nyzey polozone... spvsczyli... iako w iadnacza..., abychom mogli... na thi czlonki virzecz, vfalycz a skazacz|Ty to strony chcąc ku końcu zgody... przyć, w nas dobrowolnie a z '''pewnego''' wiedzenia (ex certa scientia) o członki niżej położone... spuścili... jako w jadnacza..., abychom mogli... na ty członki wyrzec, ufalić a skazać|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Kałużn|290|End of the fifteenth century|O krzyzv szwyethy... thy yesz '''pewna''' nadzyeya nasza!|O Krzyżu święty..., ty jeś '''pewna''' nadzieja nasza!|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:GlDom|92|End of the fifteenth century|'''Pewna''' sana|'''Pewna''' sana|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Silesia}} [[safe]], not [[in danger]]
#* {{RQ:zlw-opl:GlWroc|29r|Middle of the fifteenth centeury|Securum, '''pewne''', accessum habes, o homo, ad deum patrem|Securum, '''pewne''', accessum habes, o homo, ad Deum patrem|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Southern Borderlands}} [[perfect]], [[ideal]]
#* {{RQ:zlw-opl:SKJ|I|71|Middle of the fifteenth century|Przydze tho, czo gest '''pewne''', wyproznyono będze, czo gest nyepewne cum autem venerit, quod perfectum est, euacuabitur, quod ex parte est (I Cor 13, 10)|Przydzie to, co jest '''pewne''', wyprożniono będzie, co jest niepewne cum autem venerit, quod perfectum est, euacuabitur, quod ex parte est (I Cor 13, 10)|-}}
# {{ng|corruption of {{m|zlw-opl|pełny}}}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|25|V mego oblvbyencza zawzdy yest '''pewne''' pyenye y vyeszyelye (semper est in atrio sponsi mei plenum tripudium et gaudium)|U mego oblubieńca zawżdy jest '''pewne''' pienie i wiesiele (semper est in atrio sponsi mei plenum tripudium et gaudium)|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjective|niepewny}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|pewność|pewnoć}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/pewnić}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=noun|pwa}}
{{zlw-opl-derived verbs|doufać,dufać/ufać|-/pwać}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|pewnÿ}}
* {{desc|pl|pewny|alts=1}}
* {{desc|szl|pewny|alts=1}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 209 pełnia: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|pełny|-a}}. {{etydate|end of the 15th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|f}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia}} [[full moon]]
#* {{RQ:zlw-opl:SlOcc|XXXIV|162|End of the 15th century|Tacz panna... szlyczną yako myeszyącz w '''pelny'''|Tać panna... śliczna jako miesiąc w '''pełni'''|-}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|pełniá}}
* {{desc|pl|pełnia}}

===References===
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Moon}}

-------- end text --------
Page 210 pełny: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|pełen}}

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|ine-bsl-pro|ine-pro|inh=2}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*pьlnъ}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|pełny:}}

===Adjective===
{{zlw-opl-adj|adv=pełnie|adv2=pełno}}

# {{lb|zlw-opl|sometimes|metaphorically|attested in|Łęczyca|Greater Poland}} [[full]] {{gl|containing the maximum possible amount that can fit in the space available}}
#* {{RQ:zlw-opl:Słota|30|A '''pelnø''' miszø nadroby, yako on, czszo motykø roby|A '''pełną''' misę nadrobi, jako on, cso motyką robi|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|535|Ony vargy slavne y '''pelny''' wszey cznoty|Ony wargi sławne i '''pełny''' wszej cnoty|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[full]] {{gl|containing something in great abundance, containing much of something, covered with something}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXII|234|Middle of the 15th century|Drudzi mowili, eze blogoscz wyrzchnya gest gescz a pycz dobrze..., a tich dzyssya '''pelen''' swyath|Drudzy mowili, eże błogość wirzchnia jest jeść a pić dobrze..., a tych dzisia '''pełen''' świat|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Fl|72, 10|Przeto obroczi se lud moy tu y dnowe '''pelny''' nalezeni bødø v nich (et dies pleni invenientur in eis)|Przeto obroci sie lud moj tu i dniowie '''pełny''' nalezieni będą w nich (et dies pleni invenientur in eis)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[full]]; [[entire]], [[complete]]
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|512|1435|Jaco ya Woyczechowy wraczam sbroyą tako dobrą y '''pelną''', yacom ot nego mal|Jako ja Wojciechowi wracam zbroję tako dobrą i '''pełną''', jakom ot niego miał|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[full]]; [[possess]]ed, [[control]]led {{q|e.g. by a higher power}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|1b|Sdroua Maria, miloscisz '''pelna''', bog s tobø|Zdrowa Maryja, miłości-ś '''pełna''', Bog z tobą|-}}
# [[full]]; [[rounded]], [[round]]
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|153|
Alye byla yego schyyą prosta, '''pelna''' a nadobna (collum Jesu pulchrum erat, planum, pro plenum?, atque rectum)|
Ale była jego szyja prosta, '''pełna''' a nadobna (collum Jesu pulchrum erat, planum, pro plenum?, atque rectum)|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|pełny wina|pełen dni}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|do pełna|z pełna}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|pełnia|pełność|pełne lata|pełni świadkowie|miesiąc pełny}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/pełnić|-/być pełnego prawa}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|pełniciel|pełnienie}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|pełnÿ|alts=1}}
* {{desc|pl|pełny|alts=1}}
* {{desc|szl|pełny}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Sławski}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Page 211 pica: -------- begin text --------

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Etymology 1===
{{root|zlw-opl|ine-pro|*peyt-}}{{etymid|zlw-opl|fodder}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*piťa}}.

====Noun====
{{zlw-opl-noun|f}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} [[fodder]], [[food]], [[nourishment]]
#* {{RQ:zlw-opl:ErzGlos|182|End of the 15th century|Alimentum '''piczą''' vel pocarm|Alimentum '''pica''' vel pokarm|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland}} {{ng|Confusion of {{m+|la|armentum|t=draft animal}} for {{m+|la|alimentum|t=food, nourishment}} or {{m+|la|frūmentum|t=grain}}.}}
#* {{RQ:zlw-opl:Puł|Hab 29|Nye będze '''pycze''' w yaszlyech (non erit armentum in praesaepibus Hab 3, 17)|Nie będzie '''pice''' w jaślech (non erit armentum in praesaepibus Hab 3, 17)|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} {{ng|Type of [[tribute]]; free food supply donated to an army.}}
#* {{RQ:zlw-opl:KodMazL|213|1447|Ab eisdem serviciis, videlicet portacione pabulorum al. '''pycza''', a coquina... absoluimus et liberamus|Ab eisdem serviciis, videlicet portacione pabulorum al. '''pica''', a coquina... absoluimus et liberamus|-}}

=====Derived terms=====
{{col-auto|zlw-opl|title=verb|picować<g:impf>}}

=====Descendants=====
* {{desc|pl|pica|id=fodder|t=fodder|q=obsolete}}

===Etymology 2===
{{etymid|zlw-opl|vulva}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|-}}.

====Noun====
{{zlw-opl-noun|f}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland}} [[vulva]]
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXII|55|1447|'''Pi[s]cza'''|'''Pi[s]ca'''|-}}

=====Descendants=====
* {{desc|pl|pica|id=cunt|t=cunt}}

====Further reading====
* {{R:zlw-opl:SPJSP|1. pica|10018}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP|2. pica|10019}}

{{C|zlw-opl|Animal foods|Body parts}}

-------- end text --------
Page 212 pies: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*pь̀sъ}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-an!|dim=psek|adj=psi}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} [[dog]] {{gl|{{taxfmt|Canis lupus familiaris|subspecies}}}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|81|Nyektorzy szwyerzs gonyony przes '''psy''' (per canes) drvgego wszącz nye sromayą|Niektorzy źwierz goniony przez '''psy''' (per canes) drugiego wziąć [się] nie sromają|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|I|XLV|End of the 15th century|'''Psszy''' lowcze (canes ad venandum) wyączey kostvgya, nyszly [v]uzythku noszą|'''Psy''' łowcze (canes ad venandum) więcej kosztują, niżli [v]użytku niosą|-}}
# {{lb|zlw-opl|derogatory}} [[dog]] {{gl|someone contemptible}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXV|179|End of the 15th century|O, impudens canis nyesromyeslyvy '''psye'''!|O, impudens canis niesromieźliwy '''psie'''!|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|psarka|psarz|psota}}
{{zlw-opl-derived verbs|-/psuć|-/łgać jako pies|-/psy dawać}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|psotny}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|psarek|psarskie|psotnik}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|psies}}
* {{desc|pl|pies}}
* {{desc|szl|pies}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Dogs}}

-------- end text --------
Page 213 pir: -------- begin text --------

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*pirъ}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|pi?r}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-in}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} {{def-unc|zlw-opl|nh=1}}
## convivial [[gathering]], [[feast]], [[revel]]
##: {{syn|zlw-opl|biesiada|frywołt|gody|kołacyja|tłoka|uczta}}
##* {{RQ:zlw-opl:TymWol|74|1447|(Jałbrzyk, właściciel gospody, oskarżony o rozpędzenie ludzi Hirzmanowych) s yego '''piru'''|(Jałbrzyk, właściciel gospody, oskarżony o rozpędzenie ludzi Hirzmanowych) s jego '''piru'''|-}}

===Further reading===
* {{R:zlw-opl:SPJSP|pir|10245}}

{{C|zlw-opl|Culture|Parties}}

-------- end text --------
Page 214 pisarz: -------- begin text --------

===Etymology===
From {{af|zlw-opl|pisać|-arz}}. {{etydate|1391}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA|pisa:rz}}

===Noun===
{{zlw-opl-noun|m-an!|adj=pisarzów|adj2=pisarski}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia}} [[writer]] {{gl|person who writes, deals with writing, copying on someone's behalf, an official in a court, city or prince's office}}
#* {{RQ:zlw-opl:Erz |67|c. 1500|'''Pyszarz''' scriba|'''Pisarz''' scriba|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Sul|25|'''Pysaarz''' sandowi (scriptor causarum, var. notarius seu scriptor)... oczrzedzą prawvyącye szą... myenycz maa|'''Pisarz''' sądowy (scriptor causarum, var. notarius seu scriptor)... oczrzedzią prawujące się... mienić ma|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXIV|86|c. 1420|Ideo omnis scriba doctus in regno celorum similis est patri familias wszelky mysztrz nawczony, wszelky doctor albo '''pyszarz''' w crolewszthwe nebeszkem rowni yeszth oczczw czeladnemw (Mat 13, 52)|Ideo omnis scriba doctus in regno celorum similis est patri familias wszelki mistrz nauczony, wszelki doktor albo '''pisarz''' w krolewstwie niebieskiem rowny jest oćcu czeladnemu (Mat 13, 52)|-}}
# [[writer]] {{gl|master trained in a monastery}}
#* {{RQ:zlw-opl:WokLub|121v|c. 1500|Scriba est nomen officii eyn schrifftweyser mystrz navczony w zakonye '''pyszarz'''|Scriba est nomen officii eyn schrifftweyser mistrz nauczony w zakonie '''pisarz'''|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|pisarzowa|pisarstwo|pisarz ziemski|nawyszy pisarz}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|psisárż}}
* {{desc|pl|pisarz}}
* {{desc|szl|pisŏrz}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}
* {{R:zlw-opl:Rozariusze|+|2196}}

{{C|zlw-opl|Male people|Occupations}}

-------- end text --------
Page 215 pisać: -------- begin text --------

===Etymology===
{{dercat|zlw-opl|ine-bsl-pro|ine-pro|inh=2}}
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|[[*pьsati|*pisati]]}}. {{etydate|14th century}}

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Lesser Poland|Greater Poland}} to [[write]] {{+preo|zlw-opl|ku|dat}} or {{+preo|zlw-opl|do|gen|means=to whom}}, {{+preo|zlw-opl|o|acc}} or {{+preo|zlw-opl|po|acc|means=about/for what}}, {{+preo|zlw-opl|o|loc|means=about what}}
#* {{RQ:zlw-opl:AKPr|II|XXXII|1433–1438|'''Pyssali''' szedzøcz o dzczbane pywa, grzanky gedzøcz|'''Pisali''' siedząc o dzbanie piwa, grzanki jedząc|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|181b|Isci szø o nem tako '''pysze''', yszecz on nemoczne ludze gest bil vsdraual|Iżci się o niem tako '''pisze''', iżeć on niemocne ludzie jest był uzdrawiał|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:PF|I |484|c. 1428|'''Pysszano''' datum|'''Pisano''' datum|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Pyzdr|458|1416|Jaco Wiszotha caszal listh '''pysacz''' panu Paskowi, czo ten list mowy|Jako Wysota (a. Wyszota) kazał list '''pisać''' panu Paszkowi, co ten list mowi|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|228|O thym, yzesz mi '''pysal''' (quod tu scripsisti), abych k tobye przyschedl|O tym, iżeś mi '''pisał''' (quod tu scripsisti), abych k tobie przyszedł|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|76|Pythalysczye nasz y '''pyszalyszmy''' wam, ysz czlowek moze dacz szwe gymyenye..., gdzye albo *kvmu chcze|Pytaliście nas i '''pisalismy''' wam, iż człowiek może dać swe jimienie..., gdzie albo komu chce|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Gn|3a|Isci szø nam o them tako '''pisze'''|Iżci się nam o tem tako '''pisze'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:BZ|Judith|4, 5|A takesz Elyachym... '''pysal''' (scripsit) ku wszem..., abi osyedly gori|A takież Elijachym... '''pisał''' (scripsit) ku wszem..., aby osiedli gory|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtOssol|49, 2|Daley pytalyszcze nasz a '''pyszalyscze''' geden ortel do nasz|Dalej pytaliście nas a '''pisaliście''' jeden ortel do nas|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:OrtMac|142|Przy mye tesz krothoszynszczy panowye '''pyszaly''' po prawo do Lwowa thymy szlowy|Przy mie też krotoszyńszczy panowie '''pisali''' po prawo do Lwowa tymi słowy|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Kśw|br 20|O gemze '''pise''' suøti Lucas|O jemże '''pisze''' święty Łukasz|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Masovia}} to [[register]]
#* {{RQ:zlw-opl:ZapWarsz|474|1436|Jaco mnye Paszek trzi kopi za ramkogemstwo Chrczonowo zaplacil a gine dlugi nan '''pisane''' na swe potrzebi bral|Jako mnie Paszek trzy kopy za rękojemstwo Chrczonowo zapłacił a jine długi nań '''pisane''' na swe potrzeby brał|-}}
# {{lb|zlw-opl|attested in|Silesia}} to [[draw]]; to [[paint]]; to [[decorate]]
#* {{RQ:zlw-opl:Cant|Fifteenth century|Na '''pissane''' perzynye damy sobye do wole pywa y medu|Na '''pisane''' pierzynie damy sobie do wole piwa i miedu|-}}
# to [[confirm]]; to [[recognize]]
#* {{RQ:zlw-opl:Msza|VII|55|End of the 15th century|Yez [obyatowane] thy, boze, ve wszyczkyem, [proszymy], przyezegnane, '''pyssane''', *wuczwyerdzone, przygemne [y tesz vczinicz] raczylby (quam oblationem tu deus in omnibus, quaesumus, benedictam, adscriptam, ratam, rationabilem acceptabilemque facere digneris)|Jeż [obiatowanie] ty, Boże, we wszyćkiem, [prosimy], przeżegnane, [przy]'''pisane''', [w]ućwierdzone, przyjemne i też uczynić raczyłby (quam oblationem tu Deus in omnibus, quaesumus, benedictam, adscriptam, ratam, rationabilem acceptabilemque facere digneris)|-}}
# {{ng|corruption of {{m|zlw-opl|pismo}}}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|429|Kv ktoremze szye stalo slovo boze, a '''pyssano''' nye moze bycz poruszono (non potest solvi Scriptura Jo 10, 35)|Ku ktoremże sie stało słowo boże, a '''pis[a]mo''' nie może być poruszono (non potest solvi Scriptura Jo 10, 35)|-}}

====Derived terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|pisadło|pisanie|pisarz|pisidło|pismo}}
{{zlw-opl-derived verbs|
|*-/pisować
|od
|po
|przy
|s
|wy
|za
|*pisać/-
|na
|od
|o
|pod
|po
|prze
|przy
|s
|w
|wy
|za}}

====Related terms====
{{col-auto|zlw-opl|title=adjectives|pisarski|pisarzów|pismowy|wypisny|zapisny}}
{{col-auto|zlw-opl|title=adverbs|wypiśnie}}
{{col-auto|zlw-opl|title=nouns|pisarstwo|pisarzowa|napis|napisacz|napisanie|napisne|piśmidło|piśmię|podpisanie|popis|popisanie|popiśnik|przepis|spisne|wpisanie|wypis|wypisanie|zapis|zapisanie|zapisne}}

====Descendants====
* {{desc|zlw-mas|psisacz}}
* {{desc|pl|pisać}}
* {{desc|szl|pisać}}

===References===
* {{R:pl:Boryś}}
* {{R:pl:Mańczak}}
* {{R:pl:Bańkowski}}
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

{{C|zlw-opl|Writing}}

-------- end text --------
Page 216 pluć: -------- begin text --------

===Alternative forms===
* {{alt|zlw-opl|plwać}}

===Etymology===
{{inh+|zlw-opl|sla-pro|*pľьvati}}.

===Pronunciation===
* {{zlw-opl-IPA}}

===Verb===
{{zlw-opl-verb|impf|pf=plunąć}}

# {{lb|zlw-opl|attested in|Greater Poland|Masovia}} to [[spit]] {{gl|to evacuate saliva, sometimes as a sign of contempt}} {{+preo|zlw-opl|na|acc}} or {{+preo|zlw-opl|w|acc|means=at whom}} {{+obj|zlw-opl|acc|means=what}}
#* {{RQ:zlw-opl:Erz|67|c. 1500|'''Plvcz''' spuere|'''Pluć''' spuere|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:R|XXV|229|c. 1420|Tą swą nocz policzkowan, '''plwan''', nądzon do swatha|Tę swą noc policzkowan, '''plwan''', nędzon do świata|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:Rozm|730|
Począly yemu okropne polyczky davacz... lycze '''pluyącz'''|Poczęli jemu okropne policzki dawać... lice '''plując'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:SKJ|I|145|End of the 15th century|Przed Yeszuszem klyakaly ryczyrze nyewyerny, s nyego szya nasmyewaly, na oblyczye '''plwaly'''|Przed Jezusem klękali rycerze niewierni, z niego sie naśmiewali, na oblicze '''plwali'''|-}}
#* {{RQ:zlw-opl:JA|VI|210|1410|Stanyslaw Mikolaya pirwe ranil, nisz mu rani dal, any go Mikolay skody bral, any wen '''pywala''', any go mąnczil|Stanisław Mikołaja pirwe ranił, niż mu rany dał, ani go Mikołaj szkody brał, ani weń '''plwał[a]''', ani go męczył|-}}

====Descendants====
* {{desc|pl|pluć}}

===References===
* {{R:zlw-opl:SPJSP}}

-------- end text --------
Elapsed time: 0 mins 33.20 secs
Ending at Fri May 31 03:18:32 2024