-TÁÁL

See also: taal, Taal, -taał, and -táál

Navajo

Etymology 1

From Proto-Athabaskan *tatłʼ (“to act abruptly with the foot”), in bases related to stepping, stomping, kicking. Also occurs in a meaning related to bursting and exploding.

Cognate root found in Ahtna yiztał (“he shoved it once with his foot”), yuninitaatlʼ (“he kicked at it”), iʼdiiłtatlʼ (“I burst something”), Carrier əstał (“to kick”), dîstəł (“to explode”).

Root

-TÁÁL

  1. to move the foot

Theme	Category	Bases	Transitive bases
∅	motion	S steps yitaał (∅-MOM) yitádiitaał
l		S steps about, is angry, nervous, S pulsates ńdiiltaał naaltal (CONT)
di + ∅	motion	S sticks his foot, steps to ditaał (∅-MOM) dinitaał (“stuck”) haditaał deetaał (ni-MOM) ndeetaał ndadiltal (CONT)
(dzi) + ∅	successive	S kicks Motion: dzitaał (∅-MOM) adzitaał dziditaał yitázdiitaał ndzítaał (ni-MOM) — Successive (without dzi-): aditał (Iter.) — — — — nikídíltał (REP) (with l-class.?) nikídiitał (SEM)	S kicks P   — ayídzíłtaał — — — ch'íyídzíłtaał   — yótaał (yíní-rep.) yííníitaał (yíníi-sem.) néinitał (SER) yiyiitał (SEM)
l	motion	S dashes ? (∅-MOM) iiltaał diltaał diiltaał haaltaał naaltaał tádíltaał yisdáltaał yíltaał (ni-MOM) chʼéltaał naaltaał (CONT) yiltaał (PROG)

See also other roots of attacking like -DON (“to shoot”), -GHAAL (“to bat”), -TʼOH (“to shoot”), -TŁʼIN (“to sling”), -TSXIZ (“to whip”) etc, for a similar alternation between dzi- (“away into space”), yíní- (repetitive), yíníi- (semelfactive) and adi- (“to be given to —, to be a —er”, iterative) in successive themes.

  2. to pop, spurt, fly off

Theme	Category	Bases	Transitive bases (O + ł)
l	successive	S pops (bikʼídahaltaał) (hadahaltaał) nʼdiiltaał (“breaks loose”) diltał (REP) yiiltał (SEM)	S pops O — — — — yiyiiłtał (SEM)

The first two bases are seriative forms of the “dash” theme above.

Stem set

Aspect	IMP	PERF	FUT	ITER	OPT
MOM	-taał	-táál	-tał	-tał	-taał
CONT	-taał / tal	-táál	-tał	-tał	-taał
REP	-tał	-táál	-tał	-tał	-tał
SER	-tał	-táál	-tał	-tał	-tał
SEM	-tał	-tał	-tał	-tał	-tał

See also Appendix: Roots and stems derivation.

Synonyms

to act with body:

• -ʼĄ́ (head)
• -CHID (hand)
• -ʼEEZ (foot)
• -NEʼ (head)
• -NIIʼ (hand)

to pulsate:

• -TAH
• -TʼIʼ
• -TŁAH

to go swiftly, to dash:

• -TʼIʼ
• -TEEʼ
• -WOD
• -ZAAL

to pop:

• -CHOZH
• -DO
• -DON

Derived terms

Navajo terms belonging to the root -TÁÁL (move foot)

Etymology 2

Probably identical to the above root. Occurs in Southern Athabaskan in bases related to singing or holding a ceremony.

Compare Ahtna deltatl’ (“make a speech”), Lower Tanana deltutł (“he is talking loudly”), Carrier dəztəl (“to shout”), themselves extension of the bursting / explosion meaning above.

Root

-TÁÁL

1. to sing, to hold a ceremony

Theme	Category	Bases	Transitive bases (O + ł)
ho + ∅	operative	S sings ahoʼniitaał (MOM) nihótaał hataał (DUR)

Stem set

Aspect	IMP	PERF	FUT	ITER	OPT
MOM / DUR	-taał	-táál	-tał	-tał	-taał

Synonyms

to sing:

• -ʼĄ́
• -ʼAʼ
• -KʼAAZH (falsetto)

Derived terms

Navajo terms belonging to the root -TÁÁL (sing)