քութէշ
Middle Armenian
[edit]Etymology
[edit]From Old Anatolian Turkish قورداشنی (kurdeşeni, “nettle-rash, urticaria”).
Noun
[edit]քութէշ • (kʻutʻēš)
- nettle-rash, urticaria
- 1184, Mxitʻar Heracʻi, J̌ermancʻ mxitʻarutʻiwn [Relief of Fevers] 28:[1][2][3]
- Եւ վարդն՝ զոր հարսանիթէ ասեն, եւ [յԱղուանից] տունն՝ քութէշ, նոյնպէսն իւր պատճառն արոյնն լինի, զերդ որ ծաղիկն է։
- Ew vardn, zor harsanitʻē asen, ew [yAġuanicʻ] tunn, kʻutʻēš, noynpēsn iwr patčaṙn aroynn lini, zerd or caġikn ē.
- The cause of that pink rash which is called harsanitʻē, and in the land of [Caucasian] Albania is called kʻutʻēš, is the blood, as in case of the smallpox.
- Եւ վարդն՝ զոր հարսանիթէ ասեն, եւ [յԱղուանից] տունն՝ քութէշ, նոյնպէսն իւր պատճառն արոյնն լինի, զերդ որ ծաղիկն է։
- 12th century, Abusaid, Yałags kazmutʻean mardoyn [On the Structure of the Human Body] :[4]
- Եւ երակն, որ ի փայծաղէն ի լերդն է, երբ փայծաղն պակասի, նա այն այրած արիւնն, որ յինքն է, ի լերդն ելանէ, եւ զիր ծանրութիւնն, լերդն չկարէ բառնալ, այլ յանդամս մարմնոյն սփռէ եւ զմարդն սավտայկոտ առնէ, եւ յանձն ելնդնի եւ մկնատամներ այնէ եւ ծաղիկ եւ քութէշ եւ խէչէփառ եւ խոզք եւ այլ վատութիւնք։
- Ew erakn, or i pʻaycaġēn i lerdn ē, erb pʻaycaġn pakasi, na ayn ayrac ariwnn, or yinkʻn ē, i lerdn elanē, ew zir canrutʻiwnn, lerdn čʻkarē baṙnal, ayl yandams marmnoyn spʻṙē ew zmardn savtaykot aṙnē, ew yanjn elndni ew mknatamner aynē ew caġik ew kʻutʻēš ew xēčʻēpʻaṙ ew xozkʻ ew ayl vatutʻiwnkʻ.
- Եւ երակն, որ ի փայծաղէն ի լերդն է, երբ փայծաղն պակասի, նա այն այրած արիւնն, որ յինքն է, ի լերդն ելանէ, եւ զիր ծանրութիւնն, լերդն չկարէ բառնալ, այլ յանդամս մարմնոյն սփռէ եւ զմարդն սավտայկոտ առնէ, եւ յանձն ելնդնի եւ մկնատամներ այնէ եւ ծաղիկ եւ քութէշ եւ խէչէփառ եւ խոզք եւ այլ վատութիւնք։
- 1466 – 1469, Amirdovlatʻ Amasiacʻi, Ogut bžškutʻean [The Benefits of Medicine] 194:[5]
- Նշան վարդին եւ քութէշին եւ ծաղկին այն է, որ բերանն չորութիւն լինի, եւ հիւանդն չունենայ խաղաղ, եւ սիրտն խառնակի, եւ աչվին կարմրի, եւ ջերմն խիստ լինայ եւ շատ։
- Nšan vardin ew kʻutʻēšin ew caġkin ayn ē, or berann čʻorutʻiwn lini, ew hiwandn čʻunenay xaġaġ, ew sirtn xaṙnaki, ew ačʻvin karmri, ew ǰermn xist linay ew šat.
- Նշան վարդին եւ քութէշին եւ ծաղկին այն է, որ բերանն չորութիւն լինի, եւ հիւանդն չունենայ խաղաղ, եւ սիրտն խառնակի, եւ աչվին կարմրի, եւ ջերմն խիստ լինայ եւ շատ։
Usage notes
[edit]According to most authorities, քութէշ (kʻutʻēš) means "measles" or "scarlet fever", but based on the meaning of the Turkish etymon, "urticaria" is more probable.
Descendants
[edit]- → Armenian: քութեշ (kʻutʻeš)
References
[edit]- ^ Mxitʻar Heracʻi (1832) J̌ermancʻ mxitʻarutʻiwn [Relief of Fevers] (Matenagrutʻiwnkʻ naxneacʻ) (in Middle Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 79
- ^ Seidel, Ernst (1908) Mechithar’s, des Meisterarztes aus Her, ‘Trost bei Fiebern’: nach dem Venediger Druck vom Jahre 1832 zum ersten Male aus dem Mittelarmenischen übersetzt und erläutert (in German), Leipzig: Verlag von Johann Ambrosius Barth, page 60
- ^ Mxitʻar Heracʻi (1968) S. S. Arevšatjan, editor, Utešenije pri lixoradkax [Relief of Fevers] (in Russian), 2nd edition, Yerevan: Hayastan, page 132
- ^ Abusayid (1974) Yaġags kazmutʻean mardoyn [On the Structure of the Human Body], preparation of the critical text, Russian translation and preface by S. A. Vardanyan, Yerevan: Academy Press, page 201
- ^ Amirtovlatʻ Amasiacʻi (1940) St. Malxaseancʻ, editor, Ōgut bžškutʻean [The Benefits of Medicine][1], Yerevan: Academy Press, page 465
Further reading
[edit]- Ačaṙean, Hračʻeay (1979) “քութէշ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, volume IV, Yerevan: University Press, page 590b
- Ġazaryan, Ṙuben, Avetisyan, Henrik (2009) “քութէշ”, in Miǰin hayereni baṙaran [Dictionary of Middle Armenian] (in Armenian), 2nd edition, Yerevan: University Press, pages 814–815
- Amirtovlatʻ Amasiacʻi (1940) St. Malxaseancʻ, editor, Ōgut bžškutʻean [The Benefits of Medicine][2], Yerevan: Academy Press, page 577a
- Norayr N. Biwzandacʻi (2000) “քութէշ”, in Martiros Minassian, editor, Baṙagirkʻ storin hayerēni i matenagrutʻeancʻ ŽA–ŽĒ darucʻ [Dictionary of Middle Armenian Based on the Literature of 11–17th Centuries][3], edited from the author's unfinished manuscript written 1884–1915, Geneva: Martiros Minassian, page 747