տորոն
Armenian
[edit]Alternative forms
[edit]dialectal forms recorded in dialectological notation
Etymology
[edit]From Middle Armenian տորոն (toron).
Pronunciation
[edit]- (Eastern Armenian) IPA(key): /toˈɾon/, [toɾón]
- (Western Armenian) IPA(key): /doˈɾon/, [doɾón]
Noun
[edit]տորոն • (toron)
- madder, Rubia tinctorum (plant and dye)
Usage notes
[edit]The plant is very common in Armenia and was exported from it. The red dye from its roots is used in carpet-making. The Armenian Jean Althen famously established madder cultivation in France.
Declension
[edit]| singular | plural | |||
|---|---|---|---|---|
| nominative | տորոն (toron) | տորոններ (toronner) | ||
| dative | տորոնի (toroni) | տորոնների (toronneri) | ||
| ablative | տորոնից (toronicʻ) | տորոններից (toronnericʻ) | ||
| instrumental | տորոնով (toronov) | տորոններով (toronnerov) | ||
| locative | տորոնում (toronum) | տորոններում (toronnerum) | ||
| definite forms | ||||
| nominative | տորոնը/տորոնն (toronə/toronn) | տորոնները/տորոններն (toronnerə/toronnern) | ||
| dative | տորոնին (toronin) | տորոններին (toronnerin) | ||
| 1st person possessive forms (my) | ||||
| nominative | տորոնս (torons) | տորոններս (toronners) | ||
| dative | տորոնիս (toronis) | տորոններիս (toronneris) | ||
| ablative | տորոնիցս (toronicʻs) | տորոններիցս (toronnericʻs) | ||
| instrumental | տորոնովս (toronovs) | տորոններովս (toronnerovs) | ||
| locative | տորոնումս (toronums) | տորոններումս (toronnerums) | ||
| 2nd person possessive forms (your) | ||||
| nominative | տորոնդ (torond) | տորոններդ (toronnerd) | ||
| dative | տորոնիդ (toronid) | տորոններիդ (toronnerid) | ||
| ablative | տորոնիցդ (toronicʻd) | տորոններիցդ (toronnericʻd) | ||
| instrumental | տորոնովդ (toronovd) | տորոններովդ (toronnerovd) | ||
| locative | տորոնումդ (toronumd) | տորոններումդ (toronnerumd) | ||
Descendants
[edit]References
[edit]Further reading
[edit]- Ačaṙean, Hračʻeay (1979) “տորոն”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, volume IV, Yerevan: University Press, page 423ab
Middle Armenian
[edit]
Alternative forms
[edit]Etymology
[edit]The origin is unknown. An overview of opinions follows.
etymological note
Ališan identifies with the name of the Armenian region Տարօն (Tarōn), where the plant is common. Norayr is intrigued by Italian deron listed as a synonym of robbia by Nor baṙgirkʿ haykazean lezui,[1] but he is not able to identify such a word in Italian. Ačaṙean tentatively compares with Kyrgyz таран (taran, “root of Aconogonon used in tanning”) and with Ingush торониш (toroniš, “root”); for the first see Steblin-Kamenskij,[2] where also Tajik торон (toron), торун (torun, “Polygonum bucharicum”) is listed; the second is found in Pallas, but not in modern dictionaries, the standard Ingush word for "root" being овла (ovla). Kerestedjian compares with Chagatai توری (/twry/, “red of a dark shade”).[3][4]
Noun
[edit]տորոն • (toron)
- madder, Rubia tinctorum
- Synonym: ֆուվայ (fuvay)
- 6th–12th? centuries, Baṙkʻ Gałianosi [The Greek–Armenian Dictionary to Galen] :[5]
- ելիանդրանոն (vars. եղիթադրանոն, եղարդրանոն) = տորուն (var. տօրուն)։
- eliandranon (vars. ełitʻadranon, ełardranon) = torun (var. tōrun).
- ἐρυθρόδανον (eruthródanon) = madder
- ելիանդրանոն (vars. եղիթադրանոն, եղարդրանոն) = տորուն (var. տօրուն)։
- 1184, Mxitʻar Heracʻi, J̌ermancʻ mxitʻarutʻiwn [Relief of Fevers] :[6][7][8]
- Առ լոք ընտրած, և տորուն, և անիսոն […]
- Aṙ lokʻ əntrac, ew torun, ew anison […]
- Take choice lac, madder, anise […]
- Առ լոք ընտրած, և տորուն, և անիսոն […]
- 1478 – 1492, Amirdovlatʻ Amasiacʻi, Angitacʻ anpēt [Useless for Ignoramuses] :[9][10]
- եւ իր փոխանն տորունն է։
- ew ir pʻoxann torunn ē.
- And its substitute is the madder.
- եւ իր փոխանն տորունն է։
- 1478 – 1492, Amirdovlatʻ Amasiacʻi, Angitacʻ anpēt [Useless for Ignoramuses] :[11][12]
- Տորուն․ որ է ֆուվայ, որ է պ. ըռունասն․ յիշած է ի վերայ ֆէին:
- Torun; or ē fuvay, or ē p. əṙunasn; yišac ē i veray fēin:
- Madder = It is the fuvay, i.e. in Persian روناس (ronâs). It is mentioned under "f".
- Տորուն․ որ է ֆուվայ, որ է պ. ըռունասն․ յիշած է ի վերայ ֆէին:
- 1466 – 1469, Amirdovlatʻ Amasiacʻi, Ogut bžškutʻean [The Benefits of Medicine] 192:[13]
- Ա՛ռ թրմուս և շէտարաճ և տորուն և քունտուս […]
- Áṙ tʻrmus ew šētarač ew torun ew kʻuntus […]
- Ա՛ռ թրմուս և շէտարաճ և տորուն և քունտուս […]
- 16th century, Alēkʻsianos, Bžškaran [Medical Book] 58a:[15]
- Ա՛ռ տորոն, ձէթ և ձիւթ սապռ […]
- Áṙ toron, jētʻ ew jiwtʻ sapṙ […]
- Ա՛ռ տորոն, ձէթ և ձիւթ սապռ […]
Derived terms
[edit]Descendants
[edit]- Armenian: տորոն (toron), տօրոն (tōron) — Mush, տօրօն (tōrōn) — Akhaltsikhe, Goris, դօրօն (dōrōn) — Kharberd, տօրուն (tōrun) — Shamakhi, Salmas, տօռուն (tōṙun) — Maragheh, տուրուն (turun) — Karabakh, Moks, Van, տա՛րան (táran) — Agulis, տոնիր (tonir) — New Julfa, տօ՛նիր (tṓnir) — Ararat
References
[edit]- ^ Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1837) “ստեպղին վայրի”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), volume II, Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 745a
- ^ Steblin-Kamenskij, I.M. (1982) Očerki po istorii leksiki pamirskix jazykov. Nazvanija kulʹturnyx rastenij [Essays on the history of Pamir languages. Names of cultivated plants] (in Russian), Moscow: Nauka, page 121
- ^ Kerestedjian, Bedros (1945) Kerest Haig, editor, Étude philologique et lexicographique de 6000 mots et noms arméniens avec des comparaisons de 100.000 mots de 900 langues et des données historiques et géographiques[2] (in French), London: Bernard Quaritch Ltd., page 398
- ^ Courteille, Abel Pavet de (1870) “տորոն”, in Dictionnaire turk-oriental [Eastern Turkic Dictionary][3] (in French), Paris: Imprimerie Impériale, page 229
- ^ Greppin, John A. C. (1985) Baṙkʿ Gaɫianosi: The Greek–Armenian Dictionary to Galen[4], Delmar, New York: Caravan Books, page 41
- ^ Mxitʻar Heracʻi (1832) J̌ermancʻ mxitʻarutʻiwn [Relief of Fevers] (Matenagrutʻiwnkʻ naxneacʻ) (in Middle Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy, pages 145–146
- ^ Seidel, Ernst (1908) Mechithar’s, des Meisterarztes aus Her, ‘Trost bei Fiebern’: nach dem Venediger Druck vom Jahre 1832 zum ersten Male aus dem Mittelarmenischen übersetzt und erläutert (in German), Leipzig: Verlag von Johann Ambrosius Barth, page 104
- ^ Mxitʻar Heracʻi (1968) S. S. Arevšatjan, editor, Utešenije pri lixoradkax [Relief of Fevers] (in Russian), 2nd edition, Yerevan: Hayastan, page 191
- ^ Basmaǰean, K. Y., editor (1926), Amirtovlatʻi Amasiacʻwoy angitacʻ anpēt [Useless for Ignoramuses of Amirdovlatʿ Amasiacʿi][5], Vienna: Mekhitarist Press, § 2692, page 454
- ^ Vardanjan, Stella (1990) Амирдовлат Амасиаци, Ненужное для неучей (in Russian), Moscow: Nauka, § 2362, page 367
- ^ Basmaǰean, K. Y., editor (1926), Amirtovlatʻi Amasiacʻwoy angitacʻ anpēt [Useless for Ignoramuses of Amirdovlatʿ Amasiacʿi][6], Vienna: Mekhitarist Press, § 3503, page 580
- ^ Vardanjan, Stella (1990) Амирдовлат Амасиаци, Ненужное для неучей (in Russian), Moscow: Nauka, § 3140, page 467
- ^ Amirtovlatʻ Amasiacʻi (1940) St. Malxaseancʻ, editor, Ōgut bžškutʻean [The Benefits of Medicine][7], Yerevan: Academy Press, page 461
- ^ Karst, Joseph (1904) “Das trilingue Medizinalglossar aus Ms. 310 der Wiener Mechitaristen-Bibliothek”, in Zeitschrift für Armenische Philologie, volume II, Marburg (Hessen): N. G. Elwert’sche Verlagsbuchhandlung, page 133
- ^ Ġazaryan, Ṙuben, Avetisyan, Henrik (2009) “տորոն”, in Miǰin hayereni baṙaran [Dictionary of Middle Armenian] (in Armenian), 2nd edition, Yerevan: University Press, page 764b
- ^ Gayayan, Harutʻyun (1977) “Gorgagorcutʻyan meǰ kiraṙvoġ hayeren pʻoxaṙyal baṙer tʻurkʻerenum [Armenian Borrowings in Turkish, Used in Carpet Making]”, in Lraber Hasarakakan Gitutyunneri [Herald of the Social Sciences][8] (in Armenian), number 8, page 99
Further reading
[edit]- Ačaṙean, Hračʻeay (1979) “տորոն”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, volume IV, Yerevan: University Press, page 423ab
- Ališan, Ġewond (1895) “տորոն”, in Haybusak kam haykakan busabaṙutʻiwn [Armenian Botany] (in Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy, § 2981, pages 613–614
- Amirtovlatʻ Amasiacʻi (1940) St. Malxaseancʻ, editor, Ōgut bžškutʻean [The Benefits of Medicine][9], Yerevan: Academy Press, page 574b
- Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1837) “տորոն”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), volume II, Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 890a
- Ġazaryan, Ṙuben, Avetisyan, Henrik (2009) “տորուն”, in Miǰin hayereni baṙaran [Dictionary of Middle Armenian] (in Armenian), 2nd edition, Yerevan: University Press, pages 764–765
- Mxitʻar Heracʻi (1968) S. S. Arevšatjan, editor, Utešenije pri lixoradkax [Relief of Fevers] (in Russian), 2nd edition, Yerevan: Hayastan, page 215
- The template Template:R:xcl:Norayr:1925 does not use the parameter(s):
section=108
Please see Module:checkparams for help with this warning.Norayr N. Biwzandacʻi (1925) Kʻnnadatutʻiwn Haybusaki [A Critique of Haybusak] (Azgayin matenadaran; 109) (in Armenian), Vienna: Mekhitarist Press, pages 119–120 - Seidel, Ernst (1908) Mechithar’s, des Meisterarztes aus Her, ‘Trost bei Fiebern’: nach dem Venediger Druck vom Jahre 1832 zum ersten Male aus dem Mittelarmenischen übersetzt und erläutert (in German), Leipzig: Verlag von Johann Ambrosius Barth, § 397, page 269
Categories:
- Armenian terms inherited from Middle Armenian
- Armenian terms derived from Middle Armenian
- Armenian terms with IPA pronunciation
- Armenian lemmas
- Armenian nouns
- hy:Madder family plants
- hy:Dyes
- Middle Armenian terms with unknown etymologies
- Middle Armenian lemmas
- Middle Armenian nouns
- Old Armenian terms with quotations
- Middle Armenian terms with quotations
- axm:Madder family plants