սուրճ

Armenian

Etymology

A modern word of unknown origin.^[1] The first attestation is in the second volume of HHB (1769) as a Grabar gloss to Ashkharhabar խահվէ (xahvē),^[2] followed by attestations in Xačʻatur J̌uġayecʻi (1787), Sarafean (1788)^[3] and Petros J̌ułayecʿi (1789).

Perhaps of onomatopoeic origin, from the sound made when sipping coffee.^[4]^[5] Typologically compare Hungarian szürcsöl (“to slurp, sip”), of onomatopoeic origin.

Folk etymology explains as սև (sew, “black”) + ջուր (ǰur, “water”).

Pronunciation

(Eastern Armenian) IPA^(key): /suɾt͡ʃ/, [suɾt͡ʃ]
(Western Armenian) IPA^(key): /suɾd͡ʒ/, [suɾd͡ʒ]
Audio (Eastern Armenian): (file)

Noun

սուրճ • (surč)

coffee (beverage, powder and beans)
Synonyms: կոֆե (kofe), խահվե (xahve), ղահվե (ġahve), ղայֆա (ġayfa), ղայֆե (ġayfe), կոփ (kopʻ), սևջուր (sewǰur)
- 1787, Xačʻatur J̌ułayecʻi, Patmutʻiwn Parsicʻ [History of Persians] :[2]
  […] իսկ առ դրան եկեղեցւոյն նստէ դարձեալ յաթոռ․ ուր տան նմա սուրճ, այսինքն՝ ղահֆայ առ ի ըմպել։ և իբր աւարտեաց զարբումն սրճոյն, այսինքն՝ ղահֆային, ելեալ գնայ ի տեղին իւր՝ ուստի եկեալն էր […]
  […] isk aṙ dran ekeġecʻwoyn nstē darjeal yatʻoṙ; ur tan nma surč, aysinkʻn, ġahfay aṙ i əmpel. ew ibr awarteacʻ zarbumn srčoyn, aysinkʻn, ġahfayin, eleal gnay i teġin iwr, usti ekealn ēr […]
- 1789, Petros Kʻalantʻarean (J̌ułayecʻi), Bžškaran hamaṙōt [Brief Medical Book] :^[6]
  Նախ ըզռաւէնտն՝ մանտր կոտորեա՛, և ապա՝ ընդ միւս սերմանն՝ բովեա՛ որպէս սուրճ, և ի միասին ծեծեա՛, և հեղ ի վերայ նոցին մին չայի թաս վարդեջուր […]
  Nax əzṙawēntn, mantr kotoreá, ew apa, ənd miws sermann, boveá orpēs surč, ew i miasin ceceá, ew heġ i veray nocʻin min čʻayi tʻas vardeǰur […]
- 1789, Petros Kʻalantʻarean (J̌ułayecʻi), Bžškaran hamaṙōt [Brief Medical Book] :^[7]
  Քօֆէ․ է սուրճն, որ ըստ թուրքաց՝ քահվէ ասի:
  Kʻōfē; ē surčn, or əst tʻurkʻacʻ, kʻahvē asi:
  Kʻōfē = Is the coffee, which in Turkish is called kʻahvē.

Declension

i-type, inanimate (Eastern Armenian)
	singular	plural
nominative	սուրճ (surč)	սուրճեր (surčer)
dative	սուրճի (surči)	սուրճերի (surčeri)
ablative	սուրճից (surčicʻ)	սուրճերից (surčericʻ)
instrumental	սուրճով (surčov)	սուրճերով (surčerov)
locative	սուրճում (surčum)	սուրճերում (surčerum)
	definite forms
nominative	սուրճը/սուրճն (surčə/surčn)	սուրճերը/սուրճերն (surčerə/surčern)
dative	սուրճին (surčin)	սուրճերին (surčerin)
	1^st person possessive forms (my)
nominative	սուրճս (surčs)	սուրճերս (surčers)
dative	սուրճիս (surčis)	սուրճերիս (surčeris)
ablative	սուրճիցս (surčicʻs)	սուրճերիցս (surčericʻs)
instrumental	սուրճովս (surčovs)	սուրճերովս (surčerovs)
locative	սուրճումս (surčums)	սուրճերումս (surčerums)
	2^nd person possessive forms (your)
nominative	սուրճդ (surčd)	սուրճերդ (surčerd)
dative	սուրճիդ (surčid)	սուրճերիդ (surčerid)
ablative	սուրճիցդ (surčicʻd)	սուրճերիցդ (surčericʻd)
instrumental	սուրճովդ (surčovd)	սուրճերովդ (surčerovd)
locative	սուրճումդ (surčumd)	սուրճերումդ (surčerumd)

i-type, inanimate (Eastern Armenian)
	singular	plural
nominative	սուրճ (surč)	սրճեր (srčer)
dative	սրճի (srči)	սրճերի (srčeri)
ablative	սրճից (srčicʻ)	սրճերից (srčericʻ)
instrumental	սրճով (srčov)	սրճերով (srčerov)
locative	սրճում (srčum)	սրճերում (srčerum)
	definite forms
nominative	սուրճը/սուրճն (surčə/surčn)	սրճերը/սրճերն (srčerə/srčern)
dative	սրճին (srčin)	սրճերին (srčerin)
	1^st person possessive forms (my)
nominative	սուրճս (surčs)	սրճերս (srčers)
dative	սրճիս (srčis)	սրճերիս (srčeris)
ablative	սրճիցս (srčicʻs)	սրճերիցս (srčericʻs)
instrumental	սրճովս (srčovs)	սրճերովս (srčerovs)
locative	սրճումս (srčums)	սրճերումս (srčerums)
	2^nd person possessive forms (your)
nominative	սուրճդ (surčd)	սրճերդ (srčerd)
dative	սրճիդ (srčid)	սրճերիդ (srčerid)
ablative	սրճիցդ (srčicʻd)	սրճերիցդ (srčericʻd)
instrumental	սրճովդ (srčovd)	սրճերովդ (srčerovd)
locative	սրճումդ (srčumd)	սրճերումդ (srčerumd)

Derived terms

սրճագույն (srčaguyn)
սրճակաթ (srčakatʻ)
սրճահատիկ (srčahatik)
սրճաղաց (srčaġacʻ)
սրճաման (srčaman)
սրճանոց (srčanocʻ)
սրճաստան (srčastan)
սրճավաճառ (srčavačaṙ)
սրճատուն (srčatun)
սրճարան (srčaran)
սրճարանատեր (srčaranater)
սրճարար (srčarar)
սրճել (srčel)
սրճենի (srčeni)
սրճեփ (srčepʻ)
սրճիտ (srčit)

References

^ Ačaṙean, Hračʻeay (1979) “սուրճ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, volume IV, Yerevan: University Press, page 257a
^ Ananean, Mkrtičʻ (1769) “խահվէ”, in Baṙgirkʻ Haykazean lezui. Baṙgirkʻ yašxarhabaṙē i grabaṙn [Dictionary of the Armenian Language. Dictionary from New Armenian into Old Armenian]‎^[1] (in Old Armenian), volume II, Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 238b
^ Sarafean, Kġēopatra (1788) Banali gitutʻean [Key of Knowledge] (overall work in Armenian and Russian), Saint Petersburg: Grigor Khaldariants press, page 171
^ Malxaseancʻ, Stepʻan (1945) “սուրճ”, in Hayerēn bacʻatrakan baṙaran [Armenian Explanatory Dictionary] (in Armenian), volume IV, Yerevan: State Publishing House, page 251
^ J̌ahukyan, Geworg (2010) “սուրճ”, in Vahan Sargsyan, editor, Hayeren stugabanakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), Yerevan: Asoghik, page 690b
^ Kʻalantʻarean, Petros (1793) Bžškaran hamaṙōt [Brief Medical Book] (in Armenian), Nor Nakhichevan: S. Xačʻ vankʻ Press, page 21
^ Kʻalantʻarean, Petros (1793) Bžškaran hamaṙōt [Brief Medical Book] (in Armenian), Nor Nakhichevan: S. Xačʻ vankʻ Press, page 131