հայհոյեմ
Old Armenian
[edit]Etymology
[edit]Onomatopoeic reduplication of հայ (hay). Compare onomatopoeic հայ հուչ (hay hučʻ), յայ յու (yay yu, “hoot, derisive cry or shout”). Also compare Persian های و هوی (hây o huy, “clamor, uproar”), Persian هیاهو (hayâhu, “clamor, commotion”).
Verb
[edit]հայհոյեմ • (hayhoyem)
- (transitive) to curse, swear; to revile
- 6th century, Philo of Alexandria, Aynocʻik or yElsn ē xndrocʻ ew lucmancʻ [Quaestiones et Solutiones in Exodum] 2.5:[1][2]
- Ընդէ՞ր ասէ, Զաստուածս ո՛չ հայհոյեսցես։ Եւ արդ ևս մեղադրե՞ն զա՟ծային օրէնս, իբրու թէ զայլոց սովորութիւնս քակեն․ քանզի ահա՛ ոչ միայն հաստատութիւն մատուցանեն այլափառացն, յընդունելութիւն և ի պատիւ այնոցիկ՝ զորս ի սկզբանէն կարծեցին թէ են ա՟ծք․ այլ և զիւրեանց աշակերտեալսն ըմբերանեն և սանձեն, ոչ տուեալ թոյլ արձակ լեզուով բամբասել զնոսա, լաւ զբարեհամբաւ գովութիւն համարեալք։
- Əndē?r asē, Zastuacs óčʻ hayhoyescʻes. Ew ard ews meładre?n za.cayin ōrēns, ibru tʻē zaylocʻ sovorutʻiwns kʻaken; kʻanzi ahá očʻ miayn hastatutʻiwn matucʻanen aylapʻaṙacʻn, yəndunelutʻiwn ew i patiw aynocʻik, zors i skzbanēn karcecʻin tʻē en a.ckʻ; ayl ew ziwreancʻ ašakertealsn əmberanen ew sanjen, očʻ tueal tʻoyl arjak lezuov bambasel znosa, law zbarehambaw govutʻiwn hamarealkʻ.
- Translation by Ralph Marcus
- Why does (Scripture) say, "gods thou shalt not revile"? Do they then still accuse the divine Law of breaking down the customs of others? For, behold, not only does it offer support to those of different opinion by accepting and honouring those whom they have from the beginning believed to be gods, but it also muzzles and restrains its own disciples, not permitting them to revile these with a loose tongue, for it believes that well-spoken praise is better.
- Ընդէ՞ր ասէ, Զաստուածս ո՛չ հայհոյեսցես։ Եւ արդ ևս մեղադրե՞ն զա՟ծային օրէնս, իբրու թէ զայլոց սովորութիւնս քակեն․ քանզի ահա՛ ոչ միայն հաստատութիւն մատուցանեն այլափառացն, յընդունելութիւն և ի պատիւ այնոցիկ՝ զորս ի սկզբանէն կարծեցին թէ են ա՟ծք․ այլ և զիւրեանց աշակերտեալսն ըմբերանեն և սանձեն, ոչ տուեալ թոյլ արձակ լեզուով բամբասել զնոսա, լաւ զբարեհամբաւ գովութիւն համարեալք։
Conjugation
[edit]active
| infinitive | հայհոյել (hayhoyel) | participle | հայհոյեցեալ, հայհոյեալ (hayhoyecʻeal, hayhoyeal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | — | aorist stem | հայհոյեց- (hayhoyecʻ-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | հայհոյեմ (hayhoyem) | հայհոյես (hayhoyes) | հայհոյէ (hayhoyē) | հայհոյեմք (hayhoyemkʻ) | հայհոյէք (hayhoyēkʻ) | հայհոյեն (hayhoyen) | |
| imperfect | հայհոյէի, հայհոյեի* (hayhoyēi, hayhoyei*) | հայհոյէիր, հայհոյեիր* (hayhoyēir, hayhoyeir*) | հայհոյէր (hayhoyēr) | հայհոյէաք, հայհոյեաք* (hayhoyēakʻ, hayhoyeakʻ*) | հայհոյէիք, հայհոյեիք* (hayhoyēikʻ, hayhoyeikʻ*) | հայհոյէին, հայհոյեին* (hayhoyēin, hayhoyein*) | |
| aorist | հայհոյեցի (hayhoyecʻi) | հայհոյեցեր (hayhoyecʻer) | հայհոյեաց (hayhoyeacʻ) | հայհոյեցաք (hayhoyecʻakʻ) | հայհոյեցէք, հայհոյեցիք (hayhoyecʻēkʻ, hayhoyecʻikʻ) | հայհոյեցին (hayhoyecʻin) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | հայհոյիցեմ (hayhoyicʻem) | հայհոյիցես (hayhoyicʻes) | հայհոյիցէ (hayhoyicʻē) | հայհոյիցեմք (hayhoyicʻemkʻ) | հայհոյիցէք (hayhoyicʻēkʻ) | հայհոյիցեն (hayhoyicʻen) | |
| aorist | հայհոյեցից (hayhoyecʻicʻ) | հայհոյեսցես (hayhoyescʻes) | հայհոյեսցէ (hayhoyescʻē) | հայհոյեսցուք (hayhoyescʻukʻ) | հայհոյեսջիք (hayhoyesǰikʻ) | հայհոյեսցեն (hayhoyescʻen) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | հայհոյեա՛ (hayhoyeá) | — | — | հայհոյեցէ՛ք (hayhoyecʻḗkʻ) | — | |
| cohortative | — | հայհոյեսջի՛ր (hayhoyesǰír) | — | — | հայհոյեսջի՛ք (hayhoyesǰíkʻ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ հայհոյեր (mí hayhoyer) | — | — | մի՛ հայհոյէք (mí hayhoyēkʻ) | — | |
| *rare | |||||||
mediopassive
| infinitive | հայհոյել, հայհոյիլ* (hayhoyel, hayhoyil*) | participle | հայհոյեցեալ, հայհոյեալ (hayhoyecʻeal, hayhoyeal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | — | aorist stem | հայհոյեց- (hayhoyecʻ-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | հայհոյիմ (hayhoyim) | հայհոյիս (hayhoyis) | հայհոյի (hayhoyi) | հայհոյիմք (hayhoyimkʻ) | հայհոյիք (hayhoyikʻ) | հայհոյին (hayhoyin) | |
| imperfect | հայհոյէի (hayhoyēi) | հայհոյէիր (hayhoyēir) | հայհոյէր, հայհոյիւր (hayhoyēr, hayhoyiwr) | հայհոյէաք (hayhoyēakʻ) | հայհոյէիք (hayhoyēikʻ) | հայհոյէին (hayhoyēin) | |
| aorist | հայհոյեցայ (hayhoyecʻay) | հայհոյեցար (hayhoyecʻar) | հայհոյեցաւ (hayhoyecʻaw) | հայհոյեցաք (hayhoyecʻakʻ) | հայհոյեցայք (hayhoyecʻaykʻ) | հայհոյեցան (hayhoyecʻan) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | հայհոյիցիմ (hayhoyicʻim) | հայհոյիցիս (hayhoyicʻis) | հայհոյիցի (hayhoyicʻi) | հայհոյիցիմք (hayhoyicʻimkʻ) | հայհոյիցիք (hayhoyicʻikʻ) | հայհոյիցին (hayhoyicʻin) | |
| aorist | հայհոյեցայց (hayhoyecʻaycʻ) | հայհոյեսցիս (hayhoyescʻis) | հայհոյեսցի (hayhoyescʻi) | հայհոյեսցուք (hayhoyescʻukʻ) | հայհոյեսջիք (hayhoyesǰikʻ) | հայհոյեսցին (hayhoyescʻin) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | հայհոյեա՛ց (hayhoyeácʻ) | — | — | հայհոյեցարո՛ւք (hayhoyecʻarúkʻ) | — | |
| cohortative | — | հայհոյեսջի՛ր (hayhoyesǰír) | — | — | հայհոյեսջի՛ք (hayhoyesǰíkʻ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ հայհոյիր (mí hayhoyir) | — | — | մի՛ հայհոյիք (mí hayhoyikʻ) | — | |
| *post-classical | |||||||
Derived terms
[edit]- անհայհոյ (anhayhoy)
- անհայհոյաբար (anhayhoyabar)
- հայհոյական (hayhoyakan)
- հայհոյանք (hayhoyankʻ)
- հայհոյիչ (hayhoyičʻ)
- հայհոյութիւն (hayhoyutʻiwn)
Descendants
[edit]- Armenian: հայհոյել (hayhoyel)
References
[edit]- ^ Awgereancʻ, Mkrtičʻ (1826) Pʻiloni Ebrayecʻwoy mnacʻordkʻ i hays, or en Meknutʻiwn Cnndocʻ ew Elicʻ, Čaṙkʻ i Sampʻson, i Yovnan, ew yeris mankuns kam i hreštaks [Philonis Judaei paralipomena armena. Libri videlicet quatuor in Genesin, libri duo in Exodum, sermo unus de Sampsone, alter de Iona, tertius de tribus angelis Abraamo apparentibus], Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 471
- ^ Marcus, Ralph (1953) Philo: Supplement II: Questions and Answers on Exodus (The Loeb Classical Library), Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, pages 40–41
Further reading
[edit]- Ačaṙean, Hračʻeay (1971–1979) “հայհոյեմ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press
- Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836–1837) “հայհոյեմ”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Petrosean, Matatʻeay (1879) “հայհոյեմ”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy