խիւս
Old Armenian
[edit]Etymology
[edit]The older form is *խևս (*xews), together with Old Georgian ხევსი (xevsi) likely borrowed from Iranian: compare Classical Persian خیس (xēs, “wet, soaked, drenched”), Gazi [script needed] (χǖs, “wet, moist”).
Noun
[edit]խիւս • (xiws)
- watery food, porridge, gruel
- the moisture in ears of wheat
- 5th century, Abraham Xostovanoł, Vkaykʻ arewelicʻ [Syriac martyrdoms of 4th century Christians in Iran] :[1]
- Դարմանէր և սնուցանէր մեղմով արևմտեայ աւդովն, և մինչչև արտոցն ի չափ հասեալ էր և ոչ հասկոյն խիւս առեալ համարձակ և պնդեալ, յանկարծ սաստիկ ել խորշակահար հողմն արևելեայ և զմեծ մասն հասկոյն ազազեցո՛յց առանց խիւսոյ։
- Darmanēr ew snucʻanēr mełmov arewmteay awdovn, ew minčʻčʻew artocʻn i čʻapʻ haseal ēr ew očʻ haskoyn xiws aṙeal hamarjak ew pndeal, yankarc sastik el xoršakahar hołmn areweleay ew zmec masn haskoyn azazecʻóycʻ aṙancʻ xiwsoy.
- Դարմանէր և սնուցանէր մեղմով արևմտեայ աւդովն, և մինչչև արտոցն ի չափ հասեալ էր և ոչ հասկոյն խիւս առեալ համարձակ և պնդեալ, յանկարծ սաստիկ ել խորշակահար հողմն արևելեայ և զմեծ մասն հասկոյն ազազեցո՛յց առանց խիւսոյ։
Declension
[edit]o-type
i-type
| singular | plural | ||
|---|---|---|---|
| nominative | խիւս (xiws) | խիւսք (xiwskʻ) | |
| genitive | խիւսի (xiwsi) | խիւսից (xiwsicʻ) | |
| dative | խիւսի (xiwsi) | խիւսից (xiwsicʻ) | |
| accusative | խիւս (xiws) | խիւսս (xiwss) | |
| ablative | խիւսէ (xiwsē) | խիւսից (xiwsicʻ) | |
| instrumental | խիւսիւ (xiwsiw) | խիւսիւք (xiwsiwkʻ) | |
| locative | խիւսի (xiwsi) | խիւսս (xiwss) | |
| post-classical | |||
Descendants
[edit]References
[edit]- ^ Tēr Mkrtčʻean, Galust (1921) Abrahamu Xostovanołi Vkaykʻ arewelicʻ [Abraham the Confessor's Acts of Syrian Martyrs] (Bnagirner ew hetazotutʻiwnner; 3)[1], Etchmiadzin, pages 25–26
- Ačaṙean, Hračʻeay (1977) “խիւս”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, volume III, Yerevan: University Press, pages 371–372
- Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836) “խիւս”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), volume I, Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 945b
- Kerestedjian, Bedros (1945) Kerest Haig, editor, Étude philologique et lexicographique de 6000 mots et noms arméniens avec des comparaisons de 100.000 mots de 900 langues et des données historiques et géographiques[2] (in French), London: Bernard Quaritch Ltd., page 184, compares with Classical Persian خیسیدن (xīsīdan, “to moisten, knead”)
- Thorsø, Rasmus (2023) Prehistoric loanwords in Armenian: Hurro-Urartian, Kartvelian, and the unclassified substrate[3], PhD dissertation, Leiden University, page 58, compares with Svan ხეუ̂ს (xeûs) and derives from Kartvelian; is unaware of the other Kartvelian forms