թրաշուշան

Armenian

թրաշուշան

Etymology

From թուր (tʻur, “sword”) +‎ -ա- (-a-) +‎ շուշան (šušan, “lily”). Calque of German Schwertlilie (“iris”). Coined by the Mekhitarists of Vienna. The first attestation is in Čamčean 1851, using թրաշուշան (tʻrašušan) together with the synonym լուրջ շուշան (lurǰ šušan) to translate German Iris (see the quotation). Elsewhere in the text Schwertlilie is translated with լուրջ շուշան (lurǰ šušan) alone. In a footnote to թրաշուշան (tʻrašušan) the translator glosses the newly coined term with French iris, glaïeul, Ottoman Turkish մավի զամպագ (mavi zambak), գուզգուն գըլըճը (kuzkun kılıcı). Likely due to the French gloss glaïeul which means gladiolus the meaning later shifted to this flower.

Pronunciation

• (Eastern Armenian) IPA^(key): /tʰəɾɑʃuˈʃɑn/, [tʰəɾɑʃuʃɑ́n]
• (Western Armenian) IPA^(key): /təɾɑʃuˈʃɑn/, [tʰəɾɑʃuʃɑ́n]

Noun

թրաշուշան • (tʻrašušan)

1. (obsolete) iris (flower)

   Synonyms: հիրիկ (hirik), լուրջ շուշան (lurǰ šušan)

   • 1851 [1848], Փիլիպպոս Ճամճեան [Pʻilippos Čamčean], transl., Մ. Վակնէրի Ճանապարհորդութիւն ի Հայաստան։ Մասն Ա [M. Vaknēri Čanaparhordutʻiwn i Hayastan. Masn A, M. Wagner's Journey to Ararat and the Armenian Highlands: Part I], Vienna: Mekhitarist Press, loose and selective translation of Reise nach dem Ararat und dem Hochland Armenien by Moritz Wagner (in German), page 163, page 254:

     Ապրիլի մէջ Պոնտոսի Տրապիզոն, Կերասուն, Սինոպ, Սամսոն, Հրիզէ քաղաքներուն բոլորտիքը բոյսերն ու ծաղիկները շատ յառաջ գացեր և շքեղ կերպարանք մը ստացեր էին, իսկ Բաբերդ (Պայպուրթ) քաղքին քովերը Մայիսի մէջ միայն անանկ տնկեր գտայ, որոնք գարնան առաջին սկիզբն ու օդոց քիչ մը մեղմանալը կ’աւետեն, այսինքն են լուրջ շուշան կամ թրաշուշան, ձիւնածաղիկ, hրանունկ, մկնասոխ կամ բծեծ և քրքում։

     Aprili mēǰ Pontosi Trapizon, Kerasun, Sinop, Samson, Hrizē kʻaġakʻnerun bolortikʻə boysern u caġiknerə šat yaṙaǰ gacʻer ew škʻeġ kerparankʻ mə stacʻer ēin, isk Baberd (Paypurtʻ) kʻaġkʻin kʻoverə Mayisi mēǰ miayn anank tnker gtay, oronkʻ garnan aṙaǰin skizbn u ōdocʻ kʻičʻ mə meġmanalə k’aweten, aysinkʻn en lurǰ šušan kam tʻrašušan, jiwnacaġik, hranunk, mknasox kam bcec ew kʻrkʻum.

     [original: Statt des kräftigen und prachtvollen Blumenwuchses, der bereits im April die Umgebungen der pontischen Städte Trapezunt, Kerasunt, Sinope, Samsun, Riseh ziert, statt der hohen und stolzen Stengel des pontischen Rhododendron, und der Azalea mit den großen glänzenden Blüthenbüscheln, bemerkte ich südlich von Baiburt selbst im Mai erst jene frühesten Frühlingsboten, welche den Anfang der milden Jahreszeit und des Regens der Vegetation verkünden: Iris, Primeln, Ranunkeln, Scilla und Crocus, dem Boden entblühen.]

     (please add an English translation of this quotation)

2. gladiolus (Gladiolus genus and species)

Declension

i-type, inanimate (Eastern Armenian)
	singular	plural
nominative	թրաշուշան (tʻrašušan)	թրաշուշաններ (tʻrašušanner)
dative	թրաշուշանի (tʻrašušani)	թրաշուշանների (tʻrašušanneri)
ablative	թրաշուշանից (tʻrašušanicʻ)	թրաշուշաններից (tʻrašušannericʻ)
instrumental	թրաշուշանով (tʻrašušanov)	թրաշուշաններով (tʻrašušannerov)
locative	թրաշուշանում (tʻrašušanum)	թրաշուշաններում (tʻrašušannerum)
	definite forms
nominative	թրաշուշանը/թրաշուշանն (tʻrašušanə/tʻrašušann)	թրաշուշանները/թրաշուշաններն (tʻrašušannerə/tʻrašušannern)
dative	թրաշուշանին (tʻrašušanin)	թրաշուշաններին (tʻrašušannerin)
	1st person possessive forms (my)
nominative	թրաշուշանս (tʻrašušans)	թրաշուշաններս (tʻrašušanners)
dative	թրաշուշանիս (tʻrašušanis)	թրաշուշաններիս (tʻrašušanneris)
ablative	թրաշուշանիցս (tʻrašušanicʻs)	թրաշուշաններիցս (tʻrašušannericʻs)
instrumental	թրաշուշանովս (tʻrašušanovs)	թրաշուշաններովս (tʻrašušannerovs)
locative	թրաշուշանումս (tʻrašušanums)	թրաշուշաններումս (tʻrašušannerums)
	2nd person possessive forms (your)
nominative	թրաշուշանդ (tʻrašušand)	թրաշուշաններդ (tʻrašušannerd)
dative	թրաշուշանիդ (tʻrašušanid)	թրաշուշաններիդ (tʻrašušannerid)
ablative	թրաշուշանիցդ (tʻrašušanicʻd)	թրաշուշաններիցդ (tʻrašušannericʻd)
instrumental	թրաշուշանովդ (tʻrašušanovd)	թրաշուշաններովդ (tʻrašušannerovd)
locative	թրաշուշանումդ (tʻrašušanumd)	թրաշուշաններումդ (tʻrašušannerumd)

i-type, inanimate (Western Armenian)
	singular	plural
nominative	թրաշուշան (tʻrašušan)	թրաշուշաններ (tʻrašušanner)
dative	թրաշուշանի (tʻrašušani)	թրաշուշաններու (tʻrašušanneru)
ablative	թրաշուշանէ (tʻrašušanē)	թրաշուշաններէ (tʻrašušannerē)
instrumental	թրաշուշանով (tʻrašušanov)	թրաշուշաններով (tʻrašušannerov)
	definite forms
nominative	թրաշուշանը/թրաշուշանն (tʻrašušanə/tʻrašušann)	թրաշուշանները/թրաշուշաններն (tʻrašušannerə/tʻrašušannern)
dative	թրաշուշանին (tʻrašušanin)	թրաշուշաններուն (tʻrašušannerun)
ablative	թրաշուշանէն (tʻrašušanēn)	թրաշուշաններէն (tʻrašušannerēn)
instrumental	թրաշուշանովը/թրաշուշանովն (tʻrašušanovə/tʻrašušanovn)	թրաշուշաններովը/թրաշուշաններովն (tʻrašušannerovə/tʻrašušannerovn)
	1st person possessive forms (my)
nominative	թրաշուշանս (tʻrašušans)	թրաշուշաններս (tʻrašušanners)
dative	թրաշուշանիս (tʻrašušanis)	թրաշուշաններուս (tʻrašušannerus)
ablative	թրաշուշանէս (tʻrašušanēs)	թրաշուշաններէս (tʻrašušannerēs)
instrumental	թրաշուշանովս (tʻrašušanovs)	թրաշուշաններովս (tʻrašušannerovs)
	2nd person possessive forms (your)
nominative	թրաշուշանդ (tʻrašušand)	թրաշուշաններդ (tʻrašušannerd)
dative	թրաշուշանիդ (tʻrašušanid)	թրաշուշաններուդ (tʻrašušannerud)
ablative	թրաշուշանէդ (tʻrašušanēd)	թրաշուշաններէդ (tʻrašušannerēd)
instrumental	թրաշուշանովդ (tʻrašušanovd)	թրաշուշաններովդ (tʻrašušannerovd)

References

• Ġazaryan, Ṙuben (1981) “թրաշուշան”, in Busanunneri hayeren-latineren-ṙuseren-angleren-franseren-germaneren baṙaran [Armenian–Latin–Russian–English–French–German Dictionary of Plant Names], Yerevan: University Press, § 395, page 35
• Koylawean (Goilaw), Awetikʻ (1884–1889) “Schwertlilie”, in Baṙagirkʻ germanerēn-hayerēn [Deutsch-armenisches Wörterbuch]‎^[1], Vienna: Mekhitarist Press, page 1286b
• Malxaseancʻ, Stepʻan (1945) “թրաշուշան”, in Hayerēn bacʻatrakan baṙaran. Yaweluac A. Lracʻumner ew uġġumner busabanakan baṙeri (əst awag deġagorc Y. Sepetčeani) [Armenian Explanatory Dictionary. Appendix A: Additions and corrections to botanical words (according to the senior pharmacist Y. Sepetčean)] (in Armenian), volume IV, Yerevan: State Publishing House, page 634a
• Norayr N. Biwzandacʻi (1882–1884) “glaïeul”, in Baṙagirkʻ i gałłierēn lezuē i hayerēn [Dictionnaire français-arménien], Constantinople: A. H. Boyajian Press, page 600b