թխեմ
Old Armenian
[edit]Etymology
[edit]From թուխ (tʻux).
Verb
[edit]թխեմ • (tʻxem)
- (transitive) to sit on eggs, to sit brooding, to hatch, to brood
- 5th century, with changes and additions in later centuries, Baroyaxōs [Physiologus] Earliest recension (TR).21.2:[1]
- Բարոյախաւսն ասէ զկաքաւէ, թէ զայլոյ ձուս թխէ եւ ձագս հանէ։
- Baroyaxawsn asē zkakʻawē, tʻē zayloy jus tʻxē ew jags hanē.
- Translation by Gohar Muradyan
- Physiologus says about the partridge that it hatches the eggs of another and breeds nestlings.
- Բարոյախաւսն ասէ զկաքաւէ, թէ զայլոյ ձուս թխէ եւ ձագս հանէ։
- 5th century, with changes and additions in later centuries, Baroyaxōs [Physiologus] Earliest recension (TR).21.3:[2]
- Քանզի զաւտարին ձուս գողանայ եւ յիւր բունն տանի․ եւ մինչ չկարէ հանդարտել թխոյն վասն բազում ձագուցն, երթայ կուտէ խռիւ ինչ եւ թոյլ տայ, որ ցամաքի․ եւ այնպէս խռուովն հանդերձ թխէ։
- Kʻanzi zawtarin jus gołanay ew yiwr bunn tani; ew minčʻ čʻkarē handartel tʻxoyn vasn bazum jagucʻn, ertʻay kutē xṙiw inčʻ ew tʻoyl tay, or cʻamakʻi; ew aynpēs xṙuovn handerj tʻxē.
- Translation by Gohar Muradyan
- For it steals the eggs of the others and takes them to its nest; and until it cannot rest sitting on eggs because of many nestlings, it goes, heaps some brushwood and lets it dry up, and thus sits on eggs with the brushwood.
- Քանզի զաւտարին ձուս գողանայ եւ յիւր բունն տանի․ եւ մինչ չկարէ հանդարտել թխոյն վասն բազում ձագուցն, երթայ կուտէ խռիւ ինչ եւ թոյլ տայ, որ ցամաքի․ եւ այնպէս խռուովն հանդերձ թխէ։
Conjugation
[edit]active
| infinitive | թխել (tʻxel) | participle | թխեցեալ, թխեալ (tʻxecʻeal, tʻxeal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | — | aorist stem | թխեց- (tʻxecʻ-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | թխեմ (tʻxem) | թխես (tʻxes) | թխէ (tʻxē) | թխեմք (tʻxemkʻ) | թխէք (tʻxēkʻ) | թխեն (tʻxen) | |
| imperfect | թխէի, թխեի* (tʻxēi, tʻxei*) | թխէիր, թխեիր* (tʻxēir, tʻxeir*) | թխէր (tʻxēr) | թխէաք, թխեաք* (tʻxēakʻ, tʻxeakʻ*) | թխէիք, թխեիք* (tʻxēikʻ, tʻxeikʻ*) | թխէին, թխեին* (tʻxēin, tʻxein*) | |
| aorist | թխեցի (tʻxecʻi) | թխեցեր (tʻxecʻer) | թխեաց (tʻxeacʻ) | թխեցաք (tʻxecʻakʻ) | թխեցէք, թխեցիք (tʻxecʻēkʻ, tʻxecʻikʻ) | թխեցին (tʻxecʻin) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | թխիցեմ (tʻxicʻem) | թխիցես (tʻxicʻes) | թխիցէ (tʻxicʻē) | թխիցեմք (tʻxicʻemkʻ) | թխիցէք (tʻxicʻēkʻ) | թխիցեն (tʻxicʻen) | |
| aorist | թխեցից (tʻxecʻicʻ) | թխեսցես (tʻxescʻes) | թխեսցէ (tʻxescʻē) | թխեսցուք (tʻxescʻukʻ) | թխեսջիք (tʻxesǰikʻ) | թխեսցեն (tʻxescʻen) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | թխեա՛ (tʻxeá) | — | — | թխեցէ՛ք (tʻxecʻḗkʻ) | — | |
| cohortative | — | թխեսջի՛ր (tʻxesǰír) | — | — | թխեսջի՛ք (tʻxesǰíkʻ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ թխեր (mí tʻxer) | — | — | մի՛ թխէք (mí tʻxēkʻ) | — | |
| *rare | |||||||
mediopassive
| infinitive | թխել, թխիլ* (tʻxel, tʻxil*) | participle | թխեցեալ, թխեալ (tʻxecʻeal, tʻxeal) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| causative | — | aorist stem | թխեց- (tʻxecʻ-) | ||||
| person | singular | plural | |||||
| 1st person | 2nd person | 3rd person | 1st person | 2nd person | 3rd person | ||
| indicative | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | թխիմ (tʻxim) | թխիս (tʻxis) | թխի (tʻxi) | թխիմք (tʻximkʻ) | թխիք (tʻxikʻ) | թխին (tʻxin) | |
| imperfect | թխէի (tʻxēi) | թխէիր (tʻxēir) | թխէր, թխիւր (tʻxēr, tʻxiwr) | թխէաք (tʻxēakʻ) | թխէիք (tʻxēikʻ) | թխէին (tʻxēin) | |
| aorist | թխեցայ (tʻxecʻay) | թխեցար (tʻxecʻar) | թխեցաւ (tʻxecʻaw) | թխեցաք (tʻxecʻakʻ) | թխեցայք (tʻxecʻaykʻ) | թխեցան (tʻxecʻan) | |
| subjunctive | ես | դու | նա | մեք | դուք | նոքա | |
| present | թխիցիմ (tʻxicʻim) | թխիցիս (tʻxicʻis) | թխիցի (tʻxicʻi) | թխիցիմք (tʻxicʻimkʻ) | թխիցիք (tʻxicʻikʻ) | թխիցին (tʻxicʻin) | |
| aorist | թխեցայց (tʻxecʻaycʻ) | թխեսցիս (tʻxescʻis) | թխեսցի (tʻxescʻi) | թխեսցուք (tʻxescʻukʻ) | թխեսջիք (tʻxesǰikʻ) | թխեսցին (tʻxescʻin) | |
| imperatives | — | (դու) | — | — | (դուք) | — | |
| imperative | — | թխեա՛ց (tʻxeácʻ) | — | — | թխեցարո՛ւք (tʻxecʻarúkʻ) | — | |
| cohortative | — | թխեսջի՛ր (tʻxesǰír) | — | — | թխեսջի՛ք (tʻxesǰíkʻ) | — | |
| prohibitive | — | մի՛ թխիր (mí tʻxir) | — | — | մի՛ թխիք (mí tʻxikʻ) | — | |
| *post-classical | |||||||
References
[edit]- ^ Muradyan, Gohar (2005) Physiologus: The Greek and Armenian Versions with a Study of Translation Technique (Hebrew University Armenian Studies; 6)[1], Leuven – Paris – Dudley: Peeters, pages 123, 154
- ^ Muradyan, Gohar (2005) Physiologus: The Greek and Armenian Versions with a Study of Translation Technique (Hebrew University Armenian Studies; 6)[2], Leuven – Paris – Dudley: Peeters, pages 123, 154
Further reading
[edit]- Ačaṙean, Hračʻeay (1971–1979) “թուխ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press, pages 203–204
- Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836–1837) “թխեմ”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
- Petrosean, Matatʻeay (1879) “թխեմ”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy